Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

4 erthygl ar y dudalen hon

HAWLIAU CYMRU I DDAD-GYSYLLTIAD.

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

HAWLIAU CYMRU I DDAD- GYSYLLTIAD. (Papyr a ddarllenwyd yn Nghynadledd y Dadgysylltiad yn Nghaernarfon, Tachwedd 20fed, 1883, gan y Parch. John Thomas, D.D., Le'rpwl. [PAKHAD.] 2. Yr ydym yn hawlio Dadqysylltiad i Gymru oblegid fad Ymneillduaeth wedi gwneud i'n gwlad yr hyn y profoddyr Eglwys Sefydledig yn analluog i'w wneud. Mae llwyddiant Ymneillduaeth yu Nghynaru i wneud y gwaith o efengyleiddio y wlad yn lidadl mor gref dros Dda igysylltiad yr Ei/lwys oddiwrth y Wlad wriaeth a4 ydyw methiant yr Eglwys Sefydled- ig. Os mynir prawf o allu yr egwyddor wirfoddol i ddwyn oddiamgylch amcanion nchel crefydd gymdeithasol mewn gwlad, a hyny o dan yr am- gylchiadau mwyaf ffufriol, dywedwo, ejrycher i Gymru. Yr ydym yn hollol barod i ejrych beth y mae eglwysi rhydda gwirfod !ol wedi ei wneud mewn gwledydd eraill, ac yn enwedig beth y maent wediei wneud yn America, lie nad oes Eglwys Sefydledig. Ymwelais &'r wlad hono ddwywaith, a chroesais hi o'r dwyrain i'r gorllewin, o lanau M6r y Werydd hyd lanau y Mor Tawelog. Gwelais beth a wnaeth yn New England, gardd America,a gwelais beth a wnaeth yn y De, wedi cael y maes yn rhydd ar ol dilead y gaethfasnach; a gwelais fel yr oedd yr egwyddor wirfoldot yn darparu ar gyfer anmen y bobit yn y Gorllewin pell gyda chynydd cyflym y bobaogaeth, a'r crefydd oedd yn codi bron fel cicaion Jon h. A phan gofir nodwedd y bobl sydid yn ymfudo yno* a bod holl wledydd Ewrop yn bwrw eu canoedd o filoedd ar y cyfandir mawr bob blwyddyn, a llawer o'r cyfryw yn wehilion y gwledydd, y mae yn syn- dod fod gwlad newydd, gyda phoblogaeth mor gyaym-gyn) ddol, yn gallu, a byny yn gwbl ar yr egwyddor wirfoddol, wneud darpariaeth mor gyflym ac mor gyfleus ar gyfer angeu ysbrydol y trigolion, By ddai yr un peth i rywun geisio fy mherswadio i gredu fod yr Eglwys Sefydledig wedi bod yn llwyddiant yn Nghymru ag a fyddai iddynt geisio fy mherswadio i gredu fod yr egwyddor wirfoddol wedi bod yn fethiant yn America, Ood gan mai dadleu dros ddadgysylltu yr Eglwys yn Nghymru yr ydym, y mae llwyddiant yr egwyddor wirfoddol yn Nghymru yn twy i'n hamcan heddyw. Mae Ymueillduaeth yn Nghymru wedi gwneud y gwaith y methodd yr Eglwys Sefydledig a'i wneud. Mae we ii gwneud ei rhan yn deilwng er dwyn Gair Duw am bris isel o fewn cyrhaedd y bobl dlotaf yn y tir. Er prawf o byny, darllener Adroddiadau y Feibl GymJeithaa yn Nghymru am yr haner can' mlynedd diweddaf, a chymharer y symiau a gyfranwyd gan Ymneill- duwyr Oymru i'r hyn a gyfranwyd gan Eglwyswyr, Mae wedi dysgu corff y boblogaeth i ddarllen yr Yagrythyrau, ar prawf o hyny ydyw ein Hysgolion Sabbathol, heb y rhai y buasai miloedi yn ein gwlad yn Ninefeai igmewn gwybodaeth, heb wybod rhagor rhwng eu llaw ddehau a'u Ilaw aswy. Mae wedi darostwng y genedl i fod, o leiaf, yn genedl o 'wrandawyr' yrEfengyi, a dichon na ddarostyngwyd yr un gene il erioed mor gy fan i wrando yr Efengyl ag y daros.tyngwyd ein cenedl ni. i raw! o hyny ydyw ein capelau a welir yn brif adeiladau pob cymydogaeth, ar waelod pob cwm, ar lechwedd pob mynydd, ar lan pob afon, yn nghanol pob pentref, ac yn y man amlycaf yn mhob tref, a'r rhai hyny wedi eucodi a thain am danynt gan rodd- ion gwirfoddol "pob gwr ewyllysgar ei galon." Mae wedi llwyddo i gael yn agos i un ran o dair o'r boblog- aeth i arddel crefydd gyda'r naill enwad neu y llall, ac y mae hyny yn gyfartaledd uwch nag a geir mewn uu wlad arall. Mae wedi glanhau ein gwlad oddiwrth ddrygau anfad 80 ysgeler, fel y bu raid yn ddiweddar leihau nifer ein carcharau, gan nad oedd eu heisieu.ac na byddai gan farnwyr yn amiddim i'w wneud ond derbyn anrheg o fenyg gwynion; ac yr ydym yn hawlio mai Ymneillduaeth yn benaf a blaenaf a ddygodd ein gwlal i'r agwedd yma. Gwelais yn ddiweddar rvw Arglwydd Farnwr, wrth gyfarch yr uchel-reitbwyr ar nodwedd ysgafn y "calendar," a nifer fechan y troseddwyr oedd i'w profl, yn dywedyd fod y sefyllfa ddymunol yma ar bethau, yr hon oedd yu hollol gyffredin yn Nghymru, i'w phriodoli i'r ffaith fod y tirfeddianwyr Cymreig yn byw yn mysg y bobl, ac yn catio dylanwacl da Irostynt, ac mai i hypy yr oedd lleihad y troseddau l'w briodoli. Y fath ynfydrwydd! Nid y w bonedd- ) igion Oywru, hyd yn ddiweddar iawn, wedi gwneud ) adid ddim dros foesoldeb ein gwltldj ond, yn h) trach, sddiwrthynt hwy yroeid y bobl yn derbyn ac yn ) iysgu euharferion anfoesol. Ymneillduaeth Cymru sydd wedi ei golchi oddi wrth ddrygau an fad ac ysgel- i Br, wedi gwneud amryw 0'1 charcharau yn ddiangeo- ] rhaid, wedi lleibau nifer y troseddwyr a ddygir ger- ( bron ei brawdlysoedd, ae wedi rhodsi iddi yr enw o ( wlad y menyg gwynion. Nid ydym am awgrymu fod ( Jymru yn lan oddiwrth ddrygau—gwyddom yn j ,mgen. Mae yma arferion yn parhau mewn parthau j o'n gwlad sydd wedi disgyn o farbareiddiwchyr oesau tywyll, sydd yn warth ar ein cymeriad cenedlaethol, Nid ydym yn petruso dyrcbafu ein llais yn erbyn drvgau eingwlad yn mhob ffurf arnynt; oud yr ydym yn dweyd y n ddiofn fo i agos y cwbl-y rhan fwyaf o lawer—o'r hyn sydd wedi ei wneud yn erbyn y drygau hyn, wedi ei wneud gan Ymneillduwyr, ac na chafwyd ond ychydig iawn ohelp gan yr Eglwys Sefydledig yn ein hymosodiad arnynt. Safasaut o'r neilldu ar ddvdd rhyfel yr Ar^lwydd. Edliwir i ni am anfoesoldeb Cymru, ac edliwir hyny i ni gan yr unig bobl sydd yn weision cyflogedig y Wladwriaeth i ofalu am foesoldeb y genedl. Maent hwy yn gyfrifol i'r Llywodraeth am hyn, fel y mae gwas cyflag i'w feistr. Mae YKmeillduaeth wedi gwneud ei rhan, a'i wneud yn anrhydeddus, ac annyoddefol i ni ydyw gwrando y rhai na wnaethant ddim yn edliw i ni na buasem wedi gwneul y cwbl, a hwythau eu hunain yn gyflogedig ac yn daledig gan y Wladwriaeth am wneud yr oil. Mae Ymneillduaeth wedi gweithio yn mhob cyfnod yn hanes yr Eglwys am y tri chan' mly nadd aiwedd- af, ac wedi gweithio yo wyneb yr erledigaethau mwyaf creulawn a barbaraidd. Am y can' mlynedd cyntaf yn hanes yr Eglwys Brotestanaidd yn ,Nghymru, nid oes ond yehydig enwau wedi treiglo hyd atom o'r rhai a gyfodwyd i oleuo y tywyllweh, ac yr oedd y tywyllwch mor fawr fel nas gallasai eu goleuni gwanaidd lewyrchu yn mhell. John Peory oedd seren foreu y diwygiad yn Nghymru, ond ei haul a fachludodd a hi yn ddydd. Rhoddwyd ef i farwolaeth o dan y cyhuddiad o fod yn deyrn- fradwr yn y Wladwriaeth, a hyny, nid yn nyddiau Llywodraeth Babtidd Mari, ond gan Lywodraeth Brotestanaidd Elizabeth. Eglwys Broteetanai :d Lloegr ferthyrodd John Penry. Cochl oedd y cyhudd- iad o wrthsefyll yn erbyn Llywodraeth ei wlad- gelyniaoth i'w Buritaniaeth oedd wrth y gwraidd. Byddai yn llawn mor briodol ein eyhuddo Di yma heddyw o fod yn dsyrnfradwyr, am ein bod wedi cyfarfod i hawlio Dadgysylltiad yr Eglwys a'r Wladwriaeth, ag oedd cyhuddo John Penry; ac yn sicr, yr ydym ni oil yn ymwrthod ar fath gyhuddiad gyda dirmyg. Nid oes gan Ein Grasusaf Frenhiocs Victoria ddeiliaid mwy, ufudd a thevrnearol na'r Ymneillduwyri ac nid oes yn mysg holl Ymneilldu- wyr Prydain ddosbarth mwy ffyddlon a theyrngarol i or8edd eu gwla I nag Ymneillduwyr Cymru; ac ni fe l'iai y Frenhines Elizabeth o fewn holl derfynau ei Llywodraeth ddeilia,i ffyddlonach na'r merthyr santaidd John Penry, Yn mhen can' mlynedd wedi y Diwygiad Protestanal id, cododd yehydig nifer o wyr Puritan aiddyn Nghymruj ond disgynodd ilygal barcutaidd yr Archesgob Laud arnynt, ac nid hir y bu ern eu bwrw allan o'u bywiolaetht u. On 1 er eu bwrw allan, yr oe id eu sel yn cyneu, fel na allent na ddywedent y pethau a welsent ac a glywsent. Pregethent mewn tai anedd, neu mewn ysguboriau, neu mewn ogofeydd, nen yn unrhyw Ie y caent rywrai i wrando arnynt, er eu bod yn gwneul hyny dan berygl a rhyddid eu bywyd. On 1 dyma dadau a sylfaenwyr Ymneillduaeth Cymru. Pan dorodd y Rhyfel Cartrefol allan, bu raid iddynt ffoi i Loegr am eu heinioes, Wedi terfyniad y rhylel,dychwelasaut i Gymru yn 1646, ac ail ymafaelasant yn eu gwaith o ddifrif, a dychwelwyd trwyddynt filoedd o eneidiau i'r ffydd. Gwnaed pzthau anhygoel yn ystod pedair blynedd ar ddeg y Werin-lywodaetb. Yn 1638, nid oedd haner dwain o bregethwyr Efengylaidd trwy holl Gymru; oud erbyn 1662, yn mhea pedair blynedd ar hugain, yr oedd eu nifer yn 106, y rhai a abcrth- asent eu bywioliaethau er mwyn cydwybod a gwir- ionedd, gan ufuddhau i Dduw yn fwy nag i ddynion, a bwriasant eu coelbrenau gyda'r eglwyf4 erlidiedig a gasglwyd ganddynt, a tbrwy ymdrech mawr o helbulon y gweithiasant yn mlaen yn wyneb deddfau gorthrymus ac erledigaethau creulawn y blynydd- oedd dyfodol. Yr oedd awdurdodau gwladol y dydd- iau hyny fel wedi gwneud diofryd y mynent ddi- wreidd'io Ymneillduaeth. Dywedai ynad creulawn yn llysdy Croesoswallt,pan ddygwvd y tri w^r enwogy Phillip Henry, Jonathan Roberts, a James Oweni ger ei fron yn mis Medi, 1681—"Yr ydym yn diolch i Dduw fol cleddyf yr awdurdod yn ein dwylaw, a tbrwy ras Duw ni a'i cadwn, ao ni chaiff rydu; ac yr wyf yn gobeithio y bydd i bob ynad uyfreithlawn wneud fel yr wyf fi yn gwneud. Ac adrychwch atoch eich hunain; fone idigion, trwy ras Duw, mi a'ch diwreiddiaf chwi allan o'r wlad." Druan o hono, Mae ei enw ef wedi myned yn inghof, an nid oes neb yn foJdlawn addef eu bod o'i icbau; ond y mae hiliogaeth ysbrydol y rhai a fygythid ganddo yn ganoedd o filoedd yn Nghymru, t'u had yn gadarn ar y ddaear. Erbyn y flwyddyn 1715, yr oedd nifer y cynuileidfaoedd Ymneillduol wedi cynyddn i 110. Erbyn 1775, yr oeddynt yn L71, heb gyfrif y cymdeithasau Methodistaidd; irbyn 1816, gan gyfrif yr holl enwadau Ymneill- iuol, yr ceddynt yn 99.5. Yn y deugain mlyned i lilynol bu cynydd dirfawr, fel yr oeddynt yn 1861 yn 2,927; ac erbyn eleni (1883), yn 4,361, ond ;od rhyw 1800" cyaulleidfaoedd hyn yn Lloegr.

W affiiasg.

DIFYRION.

A SKILFUL SURGICAL OPERATION.…