Y Dydd

HAWLIAU CYMRU I DDAD- GYSYLLTIAD. (Papyr a ddarllenwyd yn Nghynadledd y Dadgysylltiad yn Nghaernarfon, Tachwedd 20fed, 1883, gan y Parch. John Thomas, D.D., Le'rpwl. [PAKHAD.] 2. Yr ydym yn hawlio Dadqysylltiad i Gymru oblegid fad Ymneillduaeth wedi gwneud i'n gwlad yr hyn y profoddyr Eglwys Sefydledig yn analluog i'w wneud. Mae llwyddiant Ymneillduaeth yu Nghynaru i wneud y gwaith o efengyleiddio y wlad yn lidadl mor gref dros Dda igysylltiad yr Ei/lwys oddiwrth y Wlad wriaeth a4 ydyw methiant yr Eglwys Sefydled- ig. Os mynir prawf o allu yr egwyddor wirfoddol i ddwyn oddiamgylch amcanion nchel crefydd gymdeithasol mewn gwlad, a hyny o dan yr am- gylchiadau mwyaf ffufriol, dywedwo, ejrycher i Gymru. Yr ydym yn hollol barod i ejrych beth y mae eglwysi rhydda gwirfod !ol wedi ei wneud mewn gwledydd eraill, ac yn enwedig beth y maent wediei wneud yn America, lie nad oes Eglwys Sefydledig. Ymwelais &'r wlad hono ddwywaith, a chroesais hi o'r dwyrain i'r gorllewin, o lanau M6r y Werydd hyd lanau y Mor Tawelog. Gwelais beth a wnaeth yn New England, gardd America,a gwelais beth a wnaeth yn y De, wedi cael y maes yn rhydd ar ol dilead y gaethfasnach; a gwelais fel yr oedd yr egwyddor wirfoldot yn darparu ar gyfer anmen y bobit yn y Gorllewin pell gyda chynydd cyflym y bobaogaeth, a'r crefydd oedd yn codi bron fel cicaion Jon h. A phan gofir nodwedd y bobl sydid yn ymfudo yno* a bod holl wledydd Ewrop yn bwrw eu canoedd o filoedd ar y cyfandir mawr bob blwyddyn, a llawer o'r cyfryw yn wehilion y gwledydd, y mae yn syn- dod fod gwlad newydd, gyda phoblogaeth mor gyaym-gyn) ddol, yn gallu, a byny yn gwbl ar yr egwyddor wirfoddol, wneud darpariaeth mor gyflym ac mor gyfleus ar gyfer angeu ysbrydol y trigolion, By ddai yr un peth i rywun geisio fy mherswadio i gredu fod yr Eglwys Sefydledig wedi bod yn llwyddiant yn Nghymru ag a fyddai iddynt geisio fy mherswadio i gredu fod yr egwyddor wirfoddol wedi bod yn fethiant yn America, Ood gan mai dadleu dros ddadgysylltu yr Eglwys yn Nghymru yr ydym, y mae llwyddiant yr egwyddor wirfoddol yn Nghymru yn twy i'n hamcan heddyw. Mae Ymueillduaeth yn Nghymru wedi gwneud y gwaith y methodd yr Eglwys Sefydledig a'i wneud. Mae we ii gwneud ei rhan yn deilwng er dwyn Gair Duw am bris isel o fewn cyrhaedd y bobl dlotaf yn y tir. Er prawf o byny, darllener Adroddiadau y Feibl GymJeithaa yn Nghymru am yr haner can' mlynedd diweddaf, a chymharer y symiau a gyfranwyd gan Ymneill- duwyr Oymru i'r hyn a gyfranwyd gan Eglwyswyr, Mae wedi dysgu corff y boblogaeth i ddarllen yr Yagrythyrau, ar prawf o hyny ydyw ein Hysgolion Sabbathol, heb y rhai y buasai miloedi yn ein gwlad yn Ninefeai igmewn gwybodaeth, heb wybod rhagor rhwng eu llaw ddehau a'u Ilaw aswy. Mae wedi darostwng y genedl i fod, o leiaf, yn genedl o 'wrandawyr' yrEfengyi, a dichon na ddarostyngwyd yr un gene il erioed mor gy fan i wrando yr Efengyl ag y daros.tyngwyd ein cenedl ni. i raw! o hyny ydyw ein capelau a welir yn brif adeiladau pob cymydogaeth, ar waelod pob cwm, ar lechwedd pob mynydd, ar lan pob afon, yn nghanol pob pentref, ac yn y man amlycaf yn mhob tref, a'r rhai hyny wedi eucodi a thain am danynt gan rodd- ion gwirfoddol "pob gwr ewyllysgar ei galon." Mae wedi llwyddo i gael yn agos i un ran o dair o'r boblog- aeth i arddel crefydd gyda'r naill enwad neu y llall, ac y mae hyny yn gyfartaledd uwch nag a geir mewn uu wlad arall. Mae wedi glanhau ein gwlad oddiwrth ddrygau anfad 80 ysgeler, fel y bu raid yn ddiweddar leihau nifer ein carcharau, gan nad oedd eu heisieu.ac na byddai gan farnwyr yn amiddim i'w wneud ond derbyn anrheg o fenyg gwynion; ac yr ydym yn hawlio mai Ymneillduaeth yn benaf a blaenaf a ddygodd ein gwlal i'r agwedd yma. Gwelais yn ddiweddar rvw Arglwydd Farnwr, wrth gyfarch yr uchel-reitbwyr ar nodwedd ysgafn y "calendar," a nifer fechan y troseddwyr oedd i'w profl, yn dywedyd fod y sefyllfa ddymunol yma ar bethau, yr hon oedd yu hollol gyffredin yn Nghymru, i'w phriodoli i'r ffaith fod y tirfeddianwyr Cymreig yn byw yn mysg y bobl, ac yn catio dylanwacl da Irostynt, ac mai i hypy yr oedd lleihad y troseddau l'w briodoli. Y fath ynfydrwydd! Nid y w bonedd- ) igion Oywru, hyd yn ddiweddar iawn, wedi gwneud ) adid ddim dros foesoldeb ein gwltldj ond, yn h) trach, sddiwrthynt hwy yroeid y bobl yn derbyn ac yn ) iysgu euharferion anfoesol. Ymneillduaeth Cymru sydd wedi ei golchi oddi wrth ddrygau an fad ac ysgel- i Br, wedi gwneud amryw 0'1 charcharau yn ddiangeo- ] rhaid, wedi lleibau nifer y troseddwyr a ddygir ger- ( bron ei brawdlysoedd, ae wedi rhodsi iddi yr enw o ( wlad y menyg gwynion. Nid ydym am awgrymu fod ( Jymru yn lan oddiwrth ddrygau—gwyddom yn j ,mgen. Mae yma arferion yn parhau mewn parthau j o'n gwlad sydd wedi disgyn o farbareiddiwchyr oesau tywyll, sydd yn warth ar ein cymeriad cenedlaethol, Nid ydym yn petruso dyrcbafu ein llais yn erbyn drvgau eingwlad yn mhob ffurf arnynt; oud yr ydym yn dweyd y n ddiofn fo i agos y cwbl-y rhan fwyaf o lawer—o'r hyn sydd wedi ei wneud yn erbyn y drygau hyn, wedi ei wneud gan Ymneillduwyr, ac na chafwyd ond ychydig iawn ohelp gan yr Eglwys Sefydledig yn ein hymosodiad arnynt. Safasaut o'r neilldu ar ddvdd rhyfel yr Ar^lwydd. Edliwir i ni am anfoesoldeb Cymru, ac edliwir hyny i ni gan yr unig bobl sydd yn weision cyflogedig y Wladwriaeth i ofalu am foesoldeb y genedl. Maent hwy yn gyfrifol i'r Llywodraeth am hyn, fel y mae gwas cyflag i'w feistr. Mae YKmeillduaeth wedi gwneud ei rhan, a'i wneud yn anrhydeddus, ac annyoddefol i ni ydyw gwrando y rhai na wnaethant ddim yn edliw i ni na buasem wedi gwneul y cwbl, a hwythau eu hunain yn gyflogedig ac yn daledig gan y Wladwriaeth am wneud yr oil. Mae Ymneillduaeth wedi gweithio yn mhob cyfnod yn hanes yr Eglwys am y tri chan' mly nadd aiwedd- af, ac wedi gweithio yo wyneb yr erledigaethau mwyaf creulawn a barbaraidd. Am y can' mlynedd cyntaf yn hanes yr Eglwys Brotestanaidd yn ,Nghymru, nid oes ond yehydig enwau wedi treiglo hyd atom o'r rhai a gyfodwyd i oleuo y tywyllweh, ac yr oedd y tywyllwch mor fawr fel nas gallasai eu goleuni gwanaidd lewyrchu yn mhell. John Peory oedd seren foreu y diwygiad yn Nghymru, ond ei haul a fachludodd a hi yn ddydd. Rhoddwyd ef i farwolaeth o dan y cyhuddiad o fod yn deyrn- fradwr yn y Wladwriaeth, a hyny, nid yn nyddiau Llywodraeth Babtidd Mari, ond gan Lywodraeth Brotestanaidd Elizabeth. Eglwys Broteetanai :d Lloegr ferthyrodd John Penry. Cochl oedd y cyhudd- iad o wrthsefyll yn erbyn Llywodraeth ei wlad- gelyniaoth i'w Buritaniaeth oedd wrth y gwraidd. Byddai yn llawn mor briodol ein eyhuddo Di yma heddyw o fod yn dsyrnfradwyr, am ein bod wedi cyfarfod i hawlio Dadgysylltiad yr Eglwys a'r Wladwriaeth, ag oedd cyhuddo John Penry; ac yn sicr, yr ydym ni oil yn ymwrthod ar fath gyhuddiad gyda dirmyg. Nid oes gan Ein Grasusaf Frenhiocs Victoria ddeiliaid mwy, ufudd a thevrnearol na'r Ymneillduwyri ac nid oes yn mysg holl Ymneilldu- wyr Prydain ddosbarth mwy ffyddlon a theyrngarol i or8edd eu gwla I nag Ymneillduwyr Cymru; ac ni fe l'iai y Frenhines Elizabeth o fewn holl derfynau ei Llywodraeth ddeilia,i ffyddlonach na'r merthyr santaidd John Penry, Yn mhen can' mlynedd wedi y Diwygiad Protestanal id, cododd yehydig nifer o wyr Puritan aiddyn Nghymruj ond disgynodd ilygal barcutaidd yr Archesgob Laud arnynt, ac nid hir y bu ern eu bwrw allan o'u bywiolaetht u. On 1 er eu bwrw allan, yr oe id eu sel yn cyneu, fel na allent na ddywedent y pethau a welsent ac a glywsent. Pregethent mewn tai anedd, neu mewn ysguboriau, neu mewn ogofeydd, nen yn unrhyw Ie y caent rywrai i wrando arnynt, er eu bod yn gwneul hyny dan berygl a rhyddid eu bywyd. On 1 dyma dadau a sylfaenwyr Ymneillduaeth Cymru. Pan dorodd y Rhyfel Cartrefol allan, bu raid iddynt ffoi i Loegr am eu heinioes, Wedi terfyniad y rhylel,dychwelasaut i Gymru yn 1646, ac ail ymafaelasant yn eu gwaith o ddifrif, a dychwelwyd trwyddynt filoedd o eneidiau i'r ffydd. Gwnaed pzthau anhygoel yn ystod pedair blynedd ar ddeg y Werin-lywodaetb. Yn 1638, nid oedd haner dwain o bregethwyr Efengylaidd trwy holl Gymru; oud erbyn 1662, yn mhea pedair blynedd ar hugain, yr oedd eu nifer yn 106, y rhai a abcrth- asent eu bywioliaethau er mwyn cydwybod a gwir- ionedd, gan ufuddhau i Dduw yn fwy nag i ddynion, a bwriasant eu coelbrenau gyda'r eglwyf4 erlidiedig a gasglwyd ganddynt, a tbrwy ymdrech mawr o helbulon y gweithiasant yn mlaen yn wyneb deddfau gorthrymus ac erledigaethau creulawn y blynydd- oedd dyfodol. Yr oedd awdurdodau gwladol y dydd- iau hyny fel wedi gwneud diofryd y mynent ddi- wreidd'io Ymneillduaeth. Dywedai ynad creulawn yn llysdy Croesoswallt,pan ddygwvd y tri w^r enwogy Phillip Henry, Jonathan Roberts, a James Oweni ger ei fron yn mis Medi, 1681—"Yr ydym yn diolch i Dduw fol cleddyf yr awdurdod yn ein dwylaw, a tbrwy ras Duw ni a'i cadwn, ao ni chaiff rydu; ac yr wyf yn gobeithio y bydd i bob ynad uyfreithlawn wneud fel yr wyf fi yn gwneud. Ac adrychwch atoch eich hunain; fone idigion, trwy ras Duw, mi a'ch diwreiddiaf chwi allan o'r wlad." Druan o hono, Mae ei enw ef wedi myned yn inghof, an nid oes neb yn foJdlawn addef eu bod o'i icbau; ond y mae hiliogaeth ysbrydol y rhai a fygythid ganddo yn ganoedd o filoedd yn Nghymru, t'u had yn gadarn ar y ddaear. Erbyn y flwyddyn 1715, yr oedd nifer y cynuileidfaoedd Ymneillduol wedi cynyddn i 110. Erbyn 1775, yr oeddynt yn L71, heb gyfrif y cymdeithasau Methodistaidd; irbyn 1816, gan gyfrif yr holl enwadau Ymneill- iuol, yr ceddynt yn 99.5. Yn y deugain mlyned i lilynol bu cynydd dirfawr, fel yr oeddynt yn 1861 yn 2,927; ac erbyn eleni (1883), yn 4,361, ond ;od rhyw 1800" cyaulleidfaoedd hyn yn Lloegr.

W affiiasg. THE CHRISTIAN CHRONICLE, Oyhoeddiad wyth- nosol ydyw hwn o dan olygiaeth Dr. Parker, yn dyfod allan bob dydd Iau. Ymddengys Byr Goflant yn y nesaf o'r diweddar Henadur John Jones, Aber- ystwyth, gyda Darlun wedi ei engravio yn bwrpasol i'r amcan hwn. Yr awdwr yw y Parch. Arihur Griffith, gweinidog presenol Eglwys Seisonig Fetter Lane, yr hwn oedd yn gwybod llawer am neillduol- ion eymeriad yr ymadawedig. Y GENINEN, Y mae yn ddywenydd genym ddeall fod pob lie i gredu y bydd ein cyichgrawa cenedl- aethol-y Geninen-am y flwyddyn nesaf, i fyny & dysgwyliadau uehaf pob Ilengarwr Cymreig, Yn rhaglen y cyhoeddia 1, addewir gwledd lenyddol o'r fath oreu. Yn y rhifyn nesfaf, yr hwn a gyhoeddir ddechreu Ionawr, ymddengys cynyrchion o eiddo amryw o'u cowri llenyddol, megys, y Tra Pharch- e iig Ddeon Bangor; y Parchn. R. H. Morgan. M.A., Abermaw; J, R. Kilsby Jones; Elis Wyn o Wyrfai John Hugh Evans fCynfaen), J. Rhys Morgan! D.D. fLleurwg), J. Cadvan Davies (Cadvan), Wat. cyn Wyo, Evan Rees (Dyfed), Mr. John Davies (Gwyneddon), Gweiryd l ap Rhys, Gwalchmai, Dewi Wyn o Eiyllt, ParchD. D. Roberts, Wrexhamj John Jones, Felinfoel; Mr. R. Williams, F.R.H.S.; Llew Llwyfo. Heblaw ysgrifau ar "Paham yr wyf yn Eglwyswr?" &c, ar wahanol faterion llenyddol o'r dyddordeb mwyaf, bydd hefyd yn cynwys erthyglau ar "Fywyd a Chymeriad Hiraethog," a "Bywyd, Cymeriad, ac Athrylith Islwyn," wedi eu hyagrifenn gan ddau lenor galluog. Diau na tydd miloedd Cym- ru ddim ond yn rhy awyddus am wneud cynwysiad y Geninen am y flwyddyn nesaf yn feddiant iddynt eu hunain.

A SKILFUL SURGICAL OPERATION. t- The American Ambassador at Vienna, Mr. Kasson, has lately forwarded to his Government an interesting account of d remarkable surgical operation lately performed by Professor Bitlroth of Vienna, which, wonderful to tell, con- sisted in the removal of a portion of the human stomach, involving nearly one-third of the organ-aad, strange to say, the patient recovered-the only saooegsfuloperation of the kind ever performed. The disaase for which this opera- tion was performed was cancer of the stomach, attended with the following symptotns:The appetite is quite poor. There is a peculiar indescribable distress in the stomach, a feeliug that has been described.. as a faint "all gone" søDsa. tion; ajsticky slime collects about the teeth, especially in the morning, accompanied by an unpleasant taste. Food fails to satisfy this peculiar faint sensation; but, on the contrary, it appears to avgravate the feeling. The eyes are sunken, tinged with yellow; the bands and feet become cold and sticky-a cold perspiration. The sufferers feel tired all the time, and sleep does not seem to give rest. After a time, the patient becomes nervous and irritable, gloomy his mmd filled with evil forebodings. When rising suddenly from a recumbent position, there is a dizziness, a whist* ling sensation, and he is obliged to grasp something firm to keep from falling The bowels costive, the skin dry and hot at times; the blood becoming thick and stagnant and does not circulate properly. After a time, the patient spits up food soon after eating, sometimes in a sour and fer- mented condition, sometimes sweetish to the taste. Often. times there is a palpitation of the heart, and the patient fears he may have heart disease. Towards the last the patient is unable to retain any food whatever, as the opening into the intestines becomes closed'or nearly so. Although this disease is indeed alarming, sufferers with the above. named symptoms should not feel nervous, for nine hundred and ninety nine case out of a thousand have no cancer, but simply dyspepsia, a disease easily removed if treated in a proper manner. The safest and best remedy for the disease is Seigel's Curative Syrup, a vegetable preparation sold by all chemists and medicine vendors, and by-the pro* prietors A. J. While (Limited), 21,Farringdon Road, Lo tion, E.C. This Byrup strikes at 'the very foundation of the iisease, and drives it, root and branch, out of. the system Seigel's operating Pills cure headache and constipation* rhe Rosinweed Tar Mixture cures Asthma. The cennina has A. J i WiiiTa, United, on the stamp.