Seren Cymru

GRAMADEG Y GYMRAEG. GAN JAMES JAMES, ABERDAR. [Mae yn hyfrydwch genym i alw sylw ein darllenwyr at gyfres o ysgrifau ar y pwnc uchod gan Mr. James James, un oathrawon Ysgol LenyddolCalfaria, Aberdar. Oddiar ein hadnabyddiaeth a'r brawd, gallwn addaw y bydd yr ysgrifau hyn yn wir ddyddorol. Cyflwynwn hwy yn galonog i sylw darllenwyr SEREN CvMRU.— GOL,] AR gais ein parchus olygydd a chyfeillion ereill, yr wyf yn bwriadu cynnyg ychydig o wersi byrion ar Ramadeg i sylw darllenwyr SEREN CYMRU. Mae gair o ymddiheuriad yn ddyledus oddiwrthyf, am fy rhyfyg yn ymosod ar orchwyl mor bwysig, gan fod cymmaint wedi ei ysgrifenu eisoes ar y pwne gan brif lenorion ein cenedl. Yr wyf fi yn berffaith argyhoedd- edig er ys amryw flynyddau (a gwn am ddynion cyfrifol sydd yr un farn a mi), er yr holl Ramadegau sydd genym yn Gymraeg, nad oes genym etto un Gramadeg ■4 cymhwys i fod yn wers-Iyfr (text-book) i ddosparth. Nid am nad yw y Gramadegau hyn yn ddigon manwl, ac yn traethu yn ddigon eywir ar elfenau a theithi yr iaith, eithr, yn hytrach, am eu bod yn rhy faith, dadleu- gar, ac anmhenderfynol. Dylai Gramadeg gynnwys darnodiadau byrion a chynnwysfawr o brif elfenau yr iaith, fel y galler dysgwyl i'r dysgyblion eu trysori yn eu cof yn llythyrenol. Yr wyf wedi cael prawf eglur o'r diffyg hwn yn ystod y flwyddyn ddiweddaf, mewn cyssylltiad a dosparth o ddynion ieuainc yn Nghym- deithas Lenyddol Calfaria, Aberdar. Tra yr oedd y dosparth Gramadeg Saesonaeg yn myned yn mlaen yn llwyddiannus, yr oedd y dosparth Cymraeg yn gwywo ac yn marw a hyny yn unig o herwydd y diffyg a nodais. Ceisio llanw i fyny y bwlch hwn fydd amcan y gwersi a gynnygir i'ch sylw. Nid wyf yn ymgyrnmeryd a'r gorchwyl hwn am fy mod yn ystyried mai myfi yw y mwyaf cymhwys ato, ond am fy mod yn ymwybodol fod angen ei gyflawnu, ac heb weled un argoel fod neb arall yn bwriadu ym- aflyd ynddo. Nid wyf yn bwriadu tori unrhyw dir newydd, ond ymdrechaf wneyd y defnydd goreu o bob peth o hyd cyrhaedd ag sydd yn dal perthynas ar pwnc. Byddaf yn siarad yn hollol benderfynol ar bob pwynt, fel pe na fyddai dau feddwl o barth iddynt. Gwn fod amryw yn barnu yn wahanol i mi ar lawer o bynciau ond nid fy amcan yn y gwersi byn yw dadleu a'r cyfryw. Fy amcan yw hyfforddi yr anwybodus, ac nid dadleu &'r dysgedig. Gobeithiwyf y bydd i'r gwersi hyn roddi cipolwg i rai o'u darllenwyr ar Natur Gram- adeg, a phrif deithi yr iaith, a chreu awydd ynddynt i wneyd ymchwiliad pellach i lyfrau mwy manwl ac helaethach. GWERS I. Rhagarweiniad. Iaith yw y gelfyddyd sydd gan ddynion i amlygu eu meddyliau. Mae iaith naill ai yn llafaredig neu yn ysgrifenedig. Elfenau iaith lafaredig yw seiniau. Elfenau iaith ysgrifenedig yw llythyrenau. Gramadeg Cymreig sydd yn traethu am y Rheolau i siarad ac ysgrifenu Cymraeg yn briodol. Rhenir Gramadeg i bedair rhan sef, Llythyreniaeth, Geiryddiaeth, Cystrawiaeth, a Thonyddiaeth. PEN. I. Llythyreniaeth. Mae Llythyreniaeth yn cynnwys dosparthiad a chyf newidiad y llythyrenau, a'r modd i sillebu geiriau. Mae saith ar ugain o lythyrenau yn y Gymraeg. Rhenir hwynt i ddau ddosparth sef, Unseiniaid a Chydseiniaid. Mae saith 0 Unseiniaid; sef, aeiouwy: ac ugain o Gydseiniaid sef, b c d dd f ff g ng h I 11 m n p ph r s t th. Mae Unsain yn dynodi sain agored a cbyflawn ynddi ei hun. Mae pob Cydsain yn gofyn cynnorthwy Unsain er seinio ei henw; megys bi, ec, eff. Mae pump o Unseiniaid yn cyfnewid yn nghyfansodd- iad geiriau, sef, a e o w y; a naw o'r Cydseiniaid, sef, bcdg 11 m p rn t. Tajlen o gyfnewidiadau yr Unseiniaid. Gwreiddiol. Cyfnewidiadau. A E Ei I Y ^lberth,jBbyrth Bardd, Beirdd Alarcli, Elyrch E I Y Maen, Meini Aber, Ebyr WO Y Trwm, Trom Twll, Tyllau 0 Y Ffon, Ffyn Y E Llym, Llem Gwelwn wrth y daflen uchod fod A yn myned drwy dri chyfnewidiad E ac W drwy ddau 0 ac Y drwy un. Rhoddwn etto daflen o gyfnewidiadau y Cydseiniaid. Tajlen o gyfnewidiadau y Gydseiniaid. Gwreiddiol. Meddal. Chwyrn. Ysgafn. C G Ngh Ch Car Dy Gar Fy Nghar Ei Char P B Mh Ph Pren Dy Bren Fy Mhren Ei Phren T D Nh Th Tad Dy Dad Fy Nhad Ei Thad G Ng- Gwraig Dy Wraig Fy Ngwraig B F M Brawd Dy Frawd Fy Mrawd D Dd N Duw Dy Dduw Fy Nuw LI ~L Llaw Dy Law M F Mam Dy Fam Rb R Rhwyd Dy Rwyd Gwelwn fod y Cydseiniaid cyfnewidiol yn ymranu yn dri dosparth. Y dosparth cyntaf yn myned drwy dri chyfnewidiad; yr ail drwy ddau; a'r trydydd drwy an. SlLLAU. Sill yw gair neu ran 0 air—cymmaint a seinir ag un ysgogiad o'r Uais; megys ab yn aber, neu df. Mae pob Sill yn cynnwys un neu ychwaneg o Un- seiniaid. Gall Unsain wneyd Sill wrthi ei hun megys a yn addysg. Nis gall unrhyw nifer o Gydseiniaid gyf- ansoddi Sill heb Unsain i'w cynnorthwyo. Cyfansoddir Sillau o un lythyren hyd saith; megys a, pe, tri, trwm, trist, gwnawn, gwnaent. Pan fyddo dwy Unsain yn nesaf i'w gilydd yn yr un Sill, megys ae yn aeth, gelwir hyny yn Ddeusain. Pan fyddo tair yn nesaf i'w gilydd, gelwir hyny Trisain, j, megys iae yn iaeth. YMARFERIAD. Noder allan yr Unseiniaid, y Cydseiniaid, y Deusein- iaid, a'r Triseiniaid yn y deg adnod gyntaf o'r Bennod- gyntaf o Efengyl loan.

CO L U M B I A B R Y DEI N IG. AT Y PARCH. T. PRICE. BARCHUS Syr.—Yn unol a chais difrifol y cyfaill Morgan- Lewis, yr wyf yn dymuno ysgrifenu utoch y rhanau pwysig canlynol o'i lytbyr diweddaf, yr byn a esbonia hethydywei deimladau Cymdeithasol a Chrefyddol, mewn gwlad isel a di- archwaeth. D. R. Lewis. New Westminister, British Columbia, Hydref 29, 1862. Gyfaill half ae anwyl,- Y mae yn hyfrydwch mawr genyf allu dy hysbysu fy mod yn fyw ac yn iach y waith bon etto, gan byderu dy fod dithau yn mwynhau yr un fraint orwerth- fawr. Ysgrifenais fy llythyr cyntaf atat yn union wedi fy nyfodiad i'r wlad, ac y mae oddiar hyny yn agos i bum mis, ac er fy ngofid a'm dysgwyliadau pryderus, nid wyf wedi clywed siw na miw oddiwrthyt fyth. Pell iawn wyf 0 ammheu dy barodrwydd a'th ffyddlondeb i'm gwasanaethu o ganlyniad rhaid nad yw fy llytliyrau wedi dyfod i law, neu fod y llitbiau meithion a ddysgwyliwn oddiwrthyt wedi syrthio yn nwylaw yr esgeulus. Fodd bynag, hyderwyf, os cyrhaedda fy nghwyn- ion atat, y gwnai ymholi i'r achos yn ddioed. Yn ol y cytun- deb, yr oeddetn i dderbyn Newyddiadur yn wythnosol a'r SEREN" yn bumthefnosol; ond nid yw y naill na'r liall wedi fy nghyrhaedd etto; fellv di weli fy mod mewn helynt- yn amddifad o bob hanes perthynol i'm gwlad a'm cenedl. Bum yn hir hir ddysgwyl am dy hanes fanwl o'r J ubili yn Nghalfaria, yn gystal agawgrymiadau am Bethel a'r Ynyslwyd Digon tebyg cyn y deuaf yn ol i Gymru y bydd genych gapel ardderchog yn y lie diweddaf; beth bynag am hyny buaswn yn gwbl wrth fy modd, pe cawswn hyd i'r ysgoldy ya rhyw fan yn y wlad hon buaswn gydag awch a phleser anes. boniadwy yn ymorchestu am bob cyfieustra dichonadwy. "Y mae yma lawer iawn 0 Fedyddwyr, ond nid wyf yn gwybod am yr un gweinidog o fewn y drefedigaeth Gallai dyn 0 alluoedd Mr. Price wneyd daioni annghredadwy yn y lie hwn. Yr wyf yn teimlo erbyn hyn bwysigrwydd y « Gymdeithas Genadot;" ac y mae pob Cristion yn ddiua yn teimlo yr un fath. Mae capel byehan perthynol i'r Wesleyaid ychydig oddi- yma, ae yno yr wyf yn ymdynu ar bob adeg gyfleus. Dylwn dy hysbysu fy mod wedi dygwydd yn dda gyda golwg ar waith, er pan wyf yn y wlad; y mae hyny wrth gwrs yn gysurus, yn neillduol mewn gwiad bell; ond tra annheilwng o'i chymharu a breintiau cymdeithasol Cymru. Mae arnaf braidd gywilydd i adrodd wrthyt ein ddll 0 fyw; er hyny ni ddylwn gelu y gwir. Yr wyffi yn un 0 bed war yn byw mewn tf plancau, heb yr un wraig, cofia; a gelli feddwl fod hyny yn sefyllfa annymunol. Mae gwerth mawr yn cael ei roddi ar wraig dda yn y wlad hon. Ein gorchwyl cyntaf ar ol dychwelyd adref ydyw gosod tan yn yr aelwyd, ac ar ol ymdrwsio a chaet ychydig luniaeth, y mae pob un yn rhwym i'w oruchwyliaeth deuluaidd y cyntaf at y llestri, a glanhau y caban yr ail at y nodwydd y trydydd yn pobi bara; a'r pedwerydd yn golch', &c. Dichon y bydd i fy adroddiad trwsgl o fy null o fyw beru i ti chwerthin ond bydd hyny yn deimlad hollol gwahanol i'r eiddof fi. Mae'n hawddach genyf ogwyddo ypen ac wylo. Ar y cyfan, yr wyf fi yn gwneyd yn well na miloedd o fy nghyd-siomedigion, yn gymmaint a fy mod yn gweithio yn weddol rheolaidd, tra y mae cannoedd lawer allan o waith. Yr wyf finau yn ofni y gwaethaf y gauaf hwn. Fel yr aw- grymais, nid pethau felly sydd yn fy mlino ond yn hytrach y gymdeithas, yr ysgol Sul, a'r gwahanol gyfarfodydd. Yr wyf yn ymwneyd yn weddol trwy ganol yr wythnos ond pan ddaw wyth o'r gloch nos Sadwrn, yr wyf yn dechreu annghofio fy hun,-y meddwl yn eymmeryd ei adenydd, a ffwrdd ag ef tua Chymru; ac wrth gwrs, y peth cyntaf, yn ol arfer, i ystafell y gyfrinfa; ond er fy siomedigaeth, y mae yn dychwelyd cyn cymmeryd hamdden i anerch y brodyr. Yr wyf yn gobeithio y bydd i ti wneyd hyny yn fy lie. Cofia fi atynt un ac oU yn bersonol. Dyro fy niolchgarwch i J. Davies, Ysw., am orphen fy swydd fel Llywydd y gyfrinfa. Yr wyf yn mawr ddiolch iddvnt am eu hamlygiad cynhes ataf, pan yn ymadael. Par- haed brawdgarweh." Y mae genyf etto i ddymuno arnat i fod yn enau troswyf yn yr Ysgol, man ag y mae fy enaid yn troi ato bob awr braidd er pan ymadewais. Mae yr arwyddion toddedig a Christionogol a ddadblygodd fy nghyd-ysgolheigion ataf y dydd Sul diweddaf yn Nghymru, wedi gadael yr argraff briodol arnaf; ac am hyny yr wyf yn llawen. Gelli eu sicrhau fy mod yn eu cofio mewn gwlad bell; ac y mae fy unig drysor y w'r reodd a gefais ganddynt hwy, sef, Ewyllys fy Nhad (y Bkibl). Yr wyf vn gorchymyn fy serch anwylaf, i fy hen Athraw Stephen Phillips; bydd ei sylwadau pwrpasol ar Lyfr y Rhuf- einiaid ar fy nghof hyd y bedd. Duw'n rhwydd ar ei wasan- aeth. "Y mae fy anadl yn dal etto, ac yr wyf yn hyderu na wnai ommedd fy nghais olaf, h.y., fy nghofio at yr holl frawdoliaeth yn Nghalfaria. Yr wyf yn ymffrostio yn y berthynas, ac o& trefn rhagluniaeth a'i myn, mi a ymdrechaf yr hyn sydd yn ng\7eddill o'm dyddiau, i fyw yn fwy teilwng o'r enw. Dyro fy serch anwylaf i Mr. Price, a'i hoff deulu; tangnefedd arno ef a'i eiddo. Duw a arddelo pob ran o'i wasanaeth gyssegredig.