Y Tyst a'r Dydd

♦ A THRO PA FFEWDTAL A'T II AN K SI < > N. 's 5 G A N S I L U R Y D P. PENOD VII. FE gafodd y myfyrwyr rai dyddiau i ymbleseru hwnt ac yma gan yr athraw, sef yn awr Dr Daviea, ar ol iddo gael y teitlau anrhydeddus gan y prifysgolion. Fe aeth amryw ohonom i ymweled a'r ogofeydd a wnaeth yr hen Rufein- iaid wrth chwilio am yr aur, yn yr ogofau sydd ger Pumpsaint, yn mhlwyf Caio. Yr oedd y dydd hwnw yn ddiwrnod clir, tawel, a heulog. Darfu i ni gyfarfod ag un o'r myfyrwyr yn ymyl yr ogofau, sef Thomas Davies, yr hwn oedd yn byw yn agos i'r lie, ac mor gyfarwydd a'r ogofau ag oedd o ystafelloedd ei dy. Gwnaethom iddo ef i fod yn arweinydd i ni i fyned i mewn ac i ddyfod allan o'r ogofau, rhag ofn i ryw anffawd ddygwydd i ni dan y ddaear. Yr oeddem wedi prynu amryw ganwyllau a matches i weled y lie y dydd blaenorol. Yr oedd yno i gyd tua 17 o ogofiiu; aethom trwy- ddynt oil, a daethom allan yn ddyogel. Sylw- asom ar olion y mandrelau ar y creigiau yno, a rhyfeddem wrth weled maintioli a pheJlder yr ogofau i'r Rhufeiniaid dyllu y creigiau mor wych, a hwythau heb bylor, canys nid oedd neb yr amser hwnw wedi darganfod y ddyfais i wneyd pylor. Buom yn casglu amryw ddarnau o'r quartz a'r felspar yno, ac yn chwilio am ron- ynau o'r aur yn mysg y sand gwyn a adawodd y Rhufeiniaid ar eu hoi, ac edrychem trwy magnifying lenses arno er gweled a oedd yno ddim gronynau o aur i'w cael; oud methem weled dim. Aethom i fan arall yn ymyl naut o ddwfr a redai trwy y cwm, a chawsom sand gwyn eto, a buom yn golchi y sand gwyn mewn pedyll, ac yn tywallt y dwfr brwnt ymaith yn bwyllog, a chawsom ryw dri gronyn o aur. Gosodasom y morthwyl arno, ac os daliai heb friwio i ffwrdd megys gwydr, barnem ei fod yn aur. Yr oeddem yn gwybod yn eithaf sicr fod aur yn yr ogofiiu, oblegid yr oedd Dr J. Percy a Proflfeswr A. C. Ramsay wedi cael aur yno .1' rai blynyddoedd yn ol, ac yr oeddynt wedi hys. byau hyny hefyd yn y Geological Memoirs am sir Gaerfyrddin. Aethom gyda'r arwein- ydd, ar ol hyo, i weled Melin y Milwyr (Soldier's Mill) a'r Roman Encampment otedd yn ymyl Lodge yr ogofau ac aethom oddiyno i weled Caregfawr Pumpsaint, lie yr oedd olion penau y pump sant gynt i'w gweled ami. Yr oedd y chwedl hon yn rhedeg fel y canlya —Bu yn mhentref Pumpsaint gapel Pabyddol, ac yr oedd pump sant nodedig o dduwiol- yn perthyn i'r capel hwnw, ac fe elai y pump sant da hyn i ymweled a'r cleifion, ac i weddio a darllen iddynt; ond wrth ddychwelyd ar eu taiib. adref, trodd yn ystorm o felit a tharanau a chenllysg ofnadwy, a gorfu iddynt osod eu penau i orwedd ar y gareg fawr hon, a churodd y cenllysg eu penau mor ofnadwy nes i 61 eu penau gael eu gosod yn amlwg ar y gareg hon hyd y dydd heddyw. Pallodd un o'r myfyrwyr gredu y chwedl hon, a haerai mai olion pwnio y ceryg gwynion arni oedd yr olion. Aethom wedi hyny i weled Clochdy y Gwr Drwg. Y mae y chwedl am hwn yn rhy faith i'w hadrodd, ac eithaf diles. Aethom oddiyno i weled Ogof Gweno. Gelwir hi felly am i ryw hen fonedd- iges a ddaeth i ymdroehi yno flynyddoedd yn ol fyned i lawr i ryw bwll, a boddi yno. Cyrchai yr hen bobl a'r scurvy arnynt i'r ogof vma i gael gwellhad. Wrth ymweled a'r Ogof Fawr cafodd un Mr John Griffiths (sef y di- weddar Barch J. Griffiths, Lianwrtyd) afael mewn careg lwyd a gronynau melyn dysglaer yn llawn trwyddi. Meddyliodd ei fod wedi cael trysor gwerthfawr, a chariodd hi ganddo i Gwargorof, ac oddiyno i'r Athrofa i'r Doctor i gael ei gweled, a rhoddi barn arni. Gwelodd yntau hi, a dywedodd mai mica oedd yn y gareg, ac nad oedd yn werth dim Mawr oedd siomedigaeth Mr Griffiths, canys yr oedd y gareg tua deuddeg pwys, a tliaflwyd hi ymaith i'r cae ger Haw. "Everything that glittery is not gold," meddai y Doctor. --+-

Y GYMANFA DDE-ORLLE WlNOL. Cynaliwyd y Gymanfa yn Rhydyeeisiaid, ar y Mercher a'r Tan, Mehefin 4/dd a'r 5ed. Y Gynadlodd a ddechreuodd am 11 n'r gloeh yn y capel. Dewiswyd Lewis, Brynberian, i lywyddu, a Jenkins, Cidweli; Prydderch y vVern, ac Evans, Hebron, i ysgrifenu. Gweddïodd y Parch E. Jones, Ffynonbedr. Wedi cael anerchiad gan y Cadeirydd ar Fagwraeth Grefyddol leuenctyd yr Eglwysi," eydunwyd 1. Fod Cymaufa 1885 i gael ei chynal yn y Towyn, Ceinewydd, Ceredigion. 2. Fod y Gynadledd Flynyddol hon o Annibyn- wyr siroedd Oam-fyiddin, Penfro, ae Aberteifi, yn cynrychioli 230 o eglwysi, 38,834 o aelodau, a 33,433 o wrandawyr, yn dymuno datgan ein hym- lyniad parhaus wrth y Gwir Anrhydeddus W. E. Gladstone a Llywodraeth ei Mawrhydi, HC hefyd eu condemniad diganisynied a chwerw o gynllun- iau anwladgavol a hunaageisiol yr Wrthblaid yn Nau Dy y Senedd. '3. Fod copi o'r penderfyuiad uchod, wedi ei ar- wyddo gan y Cadeirydd, i gael ei ddanfon i'r Prif Weinidog ac i'r Aelodau Seneddol dros y hit, sir a'u bwrdeisdrefi. 4. Ein bod yn dymuno cofnodi yn alarus farw- olaeth annysgwyliadwy ein hybarch gyfaill y Parcli W. Morgan, athraw duwinyddolyn N gholeg Presbyteraidd Caerfyrddin. Bu yn aelod ffyddlon a gwerthfawr o'r Gymanfa hon o'i urddiad yn Union-street, Caerfyrddin, IIydref 13eg, 1847, hyd ei farwolaeth, Ebrill 25ain, 1884. Yr ydym yn cydymdeimlo a'i blant a/i ger:unt yn eu gaiar, ac yn dymuDo i'r eglwys fn dan ei ofal yn wcithgar a llwyddianus i gael eto un with fodd calon Duw i'w bugeilio, ac yr ydym yn teimlo yn byderus y gwna y Bwrdd Presbyteraidd ddwyn yn mlaen y Coleg eto yn y dyfodol, a hyny yn Nghaerfyrddin, fel a* i barhau yr un manteision i'r eglwysi An- nibyuol, ac i sicihau eu hymddiried a'u cefnog. aeth fel yn amser cysylltiad Proffeswr Morgan a'r Athrofa. 5. Ein bod yn hyderu y llwydda Mr DHlwyn i gael dadl a rhaniad ar ei gynygiad, ac yn dymuno ar hon aelodau-Seneddol y tair sir i'w gofnogi. 6. Ein bod yn diolch i'r Cadeirydd am ei was- anaeth yn y gadair, a'r anerchiad pwrpasol a roddodd at' Fagwraeth Plant yr ac y carem iklo roddi yr anerchiad i'w ayhoeddi gyda hanesi v Gvmanfa. (Gweler yr anerchiad ar y diwedd.) Rhoddwyd derbyniad gwresog i'r Parch Morris Philiips, cenadwr yn India er's 23 mlynedd—un genedigoi o ardal Rlivdyceisiaid. Dywedodd ei fod ef yn thorough Welshman, a rhoddodd anerchiad byr a gwresog yn Saesoneg yn cymhell pobl ieuainc o Gymru llawn o dan Duw a'r tan Cymreig i ddyfod allan i'r India a China yn genadgn. Terfynodd Mr Evans, Aberaeron, trwy weddi. Y MODDION CYIIOEDDUS. Am 2 o'r gloch ar y cae, gweddïodd Williams, Llechryd, a phregethodd Richards, Myddfai, oddiar Heb. i. 1 Morris Aberteifi, oddiar 1 Cor i. 22, 23, a Davies, Bethlehem, oddm? Luc xii. 47. Am 6, yn y capel, gweddiodd Jones, Cci" newydd, a phregethodd Thomas, Capel Isaac, oddiar Zechariah xii. 10 Prydderch, Wern, oddiar Dat. v. 9, 10. a Thomas, LI an fair, oddiar Actau xii. 6, 7. Pregethid ar yr un amsep mewncapeli cymydogol. Am 7 boreu lau, dechrcuodd Griffiths, Alaen- ygroes, a phregethodd Thomas, Liangadog,. oddiar loan xiv. 8, 9 Thomas, Bethesda, oddiar Salm xxxvii. 37, a Thomas, Solfach, oddiar Luc i. 32, 33. Am 10, dechreuodd Davies, Moriafa, a phreg- ethodd M. D. Jones. Bala, oddiar loan ix. 39 T. Davies, Siloah, oddiar 1 Cor. xv. 35 43, a W. Evans, Aberaeron, oddiar Rhuf. iii. 25, 26. Am 2, dechreuodd S. Evans, Hebron, a phregethodd Jones, Pencader, oddiar Salm lxii. 12 Phillips, y cenadwr, oddiar loan x. 16, a Phillips, Horeb, oddiar Can. iv. 16. Cyhoedd- wyd i bregethu am 6, Owen, Glandwr Jones, Trewyddel, ac Evans, Pontardulais. Cafwyd hin hyfryd, croesaw serchus a helaeth cynullodd miloedd at eu gilydd, a hyderwn y dilynir y Gymanfa hon gan adfywiad grymus- fel yr hen Gymanfa yn 1823, am yr hon y cofia ychydig hen bobl. S. EVANS, Ysg.

CYMANFA EHYDYCEISIAID YN 1823v 11. Cyfeillach gyhoedd. Hanesion cysurus. 2. Dechreuodd Davies, Abergwaun, a phreg- ethodd Bowen, Saron; Davies, Aberteifi; a Davies, Sardis. 7. Pregethodd Powell, Cross Inn, a Jones, Saron. 8. Yr ail ddydd, Dechreuodd Jones, Troed- yrhiw, a phregethodd Griffiths, Hawen, a Williams, Llanfairmuallt. 11. Dechreuodd Williams, Llanelli, a phreg- ethodd Roberts, Llanbrynmair; C. Morris, Narberth; a Phillips, Neuaddlwyd. 3. Cyfrinach ddirgel gan y gweinidogion, Dechreuodd Griffiths, Glandwr, a diweddodd Griffiths, Tyddewi. Gwêl Hanes y Cymanfaoedd," tudalen 349. Canlyuwyd y Gymanfa a diwygiad grymus, pryd yr ychwanegwyd ugeiniau at yr eglwys.. Hanes yr Eglwysi," iii. 366.

MAGWBAETH GREFYDDOL IEUENCTYD YR KGLWYSI. ANWYL FRODYR A THATIAC, — Cyd-ddiolcliwn i'r Arglwydd am gael cyfarfod tnewn fath Ie, a chyda'r fath waith, a ehydwedoïwn, Arglwydd,dyrclia arnotn lewyrch dy wyneb," a pbar wybo i yn nghanol y blynyddoedd" hyn mai ti bia'r achos, a ,th fod yn arddel dy Air. Y mater y carwn giywe 1 ymddyadan arno yw hwn, set, Magwraeth Grefyddol. leuenctyd yr Eglwysi. Mae Seion yn fam plant. Dymunol fyddai ei bod yn llawen fam plant. Siars v Pen a'r Priod yw, Mag hw nt i mi." Gwaith mawr, a ^Wdith pwysig yw mayn plant yn natariol, llawet1 mwy eu magn yn gief- y-idol. Rhaid magu'r plant cyn y delonf yn ddyoion. lGhaid iddynt. gael bivyd, dysg, a gwaith. Llaeth i fabariod, a didwyll laeth y Uair." Mae esgealuso eu magu yn iawn yn golled iddynt hwy eu bnriHin, yu golled i'r egl-vys yn neilldnol, ac i'r byd in gyffredinol. Mae rhai yn eae: gormod o faldo i a moethau, lie nid oes iun yn d'od arnynt. Byw ar ffr,vyth bafur rhai ercill heb wneyd drostynt eu hunain pan aIIant. Mae eisieu eu dysgu vfeddwl, a dyweyd eu meddwl. Mugu gweddïau, seinio maw!. (iweifchio er emll, endl c er cyfranu at aebos cref/dd. Wesley's rules, Gan what you can," &c. Mae rhai enwiidiiu yn rhagori ar erciii yn eu y fal am fagn eu plant., a yall fod rhai eglwysi yn ein plith n:nan yn rfcagori ar ereill yn hyn. I. Beth i lJdysgu iddynt ? Byddai yn dda, ac yn— 1. Angenrheidiol argraffu ar eu meddwl, mae y Be bl, a'r i eibl yn lini,, yw ilyfr ein erefydd. The Bible, and the Bible alone is the religion of the Pro- testiiits Llyfr Duw i ddvn yw y Beibl. 2 Dysgu boa ganddynt alluoedd digonol i chwilio a deall y Beibl. Hawl Judd", ;i gallu i'w ddefnyddio. Mae thai yn fwy eu gallu (dd yn natnrio' na'ti gilydd, oud y mae gau bob un alluoedd i fod yn ddefnyddiol yn eglwys D.fuw. Caleb Moiris ar Ganu, Wathin Ovoen ar Weddio. 3. Eu taflu hyd y gellir ar eu hadnoddau eu hunain. Mae plant yn pwyso gorinod ar eu rhieni, yr ieuane ar yr ben, a'r hen ar ea hynach. Cerddod yn llaw yr athraw, cerdded ar bwys coed, Rhaid ei mentro hi cyn cordd- ed, a d'od yn gryf.