Y Tyst Cymreig

i THE STATE CHURCH IN WALES. TO THE RIGHT HON. W. E. GLADSTONE, M.P. Sir,—Some of our English friends seem to have had their fears awakened by these letters, lest we should press the subject of our Welsh Church grievance prematurely on the attention of the legislature, to the detriment of the set- r, tlement of the Irish Church question. I beg therefore once more to assure those friends that they need not entertain any apprehension of the kind. 'Wales can afford to wait,' and means to abide her time. I said before, and I say it again, that to raise a political agitation on the question formed no part of my design in writing these letters. Had it been my desire to produce excitement in the Welsh mind on the subject, I would have addressed the people in their own language. Neither had I any in- tention of having my letters published in the English papers, in many of which the two first appeared without any solicitation on my part; and were made subjects of leading articles in others. My sole object was to draw the atten- tion of the few, leading men, Members of Par- liament and others, to whom copies of this Journal were sent by post, to a few facts in the past and present history of Church and Dissent in Wales. Nevertheless, I am free to confess, that I am glad that a wider publicity than I had intended has been given to the statements they contain: and I believe that now, when the attention of this country, and all other countries in Europe, is concentrated on the question of state establishment of religion,— when the"public mind is eager for information Ion the subject,—that now, I say, is the right time to give publicity to all facts bearing on the subject. I am now in possession of communications from all parts of the Principality, expressing j"entire concurrence in the substance of my letters, aI1(j the statement which I ventured to volunteer on behalf of my countrymen, viz.— I that tliev have no intention of inaugurating a public movement for the redress of their State Church grievance at the present time. Sir In a tract, published by the Liberation Society entitled 'FACTS FOII CIIURCIIMEX,' we ,r" 1 find the following remarks:— 'Wales is well lmown as a Dissenting country. In North Wâles Dissenters constitute seventy nine per cent of the population; in South Wales they constitue eighty- two per cent. By persecution and by neglcct, the Es- tablished Church has alienated the great mass of the population from her communion. In two'articles which have recently appeared in the Iiccord newspaper, the failure of the Church is dwelt upon with great em- r'¡)hasis.' Let us attend to what the Record, the ac- knowledged organ of the evangelical party in the Church, has to say on the subject.—It .says:- It is a lamentable fact, which we record with sorrow, that the great bulk of the Welsh people are alienated from the Church of their fathers. There are various scs which led to this sad result. Among others, we [limy mention the appointment of English bishops to "Welsh sees, and the institution of English clergymen into Welsh livings. This policy has banished the Welsh element from the upperregions of the Welsh Church. tIll these regions, where its presence ought to be an active power, it is neither seen nor felt. Here the ele- is English, the language spoken, the sympathies f £ e >.id the habits contracted, are all English. An pBi .h clergyman transplanted from the heart of jEii^ .aid to a Welsh see, is thrown into the society of t, ihe aristocracy of the country; in this society he moves ,itlncl acts within the circle of English attraction, while he rules and governs a Welsh diocese. He is not often seen beyond the circles of the aristocracy; and seldom ? decends into the regions below, where the Welsh element | is so powerfully at work; he rarely comes across the |undercurrent, of Welsh feeling, which pervades and 3L" t'le masses of the people. Thus episcopacy and .< feeling have become two separate elements; they yh n two different currents, they seldom clash, and fcJtt •^e^er ^nalgamate. And, as a matter of course, Welshmen leaves the bishops and their care4ittle f 1 <nni 01111 coolly tell them, "You ?not YW „_01 nie' auc^ I .fcare as little for you, you seek Vours; I 1 Can aff°rd t0 diSpeUS0 >o^-n own course; I shall build my Wd mvself ruy 0wu teacher 5- between you i Gil tliGio is n.o iiiteTon-m.f i i "r-f-M/i •SJ-apatSy." This ^course,'Mid perhaps as little fit is in fuii A-. eeW °f the Welshman; and W" so powerfuUy ^erS*^011 th° ^le''it IY C"Cl"i'¡' up. them, that it £ ttcoii upon the ton of a morvKW; on a hill." And in close^Sh and as an ensigll of English bishops inv0 ^appointment Q c Vs s ^O-WeiaU sees stands the institu- tion of English clergymen into Welsh livings. This has been, and is, so sore an evil in the Welsh Church, that in many parishes it has scattered the sheep of the pas- ture,—and left the fold in ruin and desolation; the nominal shepherd gets the fleece, but the sheep, if they are not kept and fed in Dissenting folds, wandei and perish in the wilderness.' After condemning the Welsh aristocracy in strong terms for the mal-administration of Church Property Who, virtually,' it says, hold in their own hands the Lord Chancellor's livings; grasping the pickings for the younger scions of their own families,—the Record goes on:- 'And this is not all either. Nepotism is a noxious weed, which has received culture, not only from lay, but also from episcopal hands in the Welsh Church. In North Wales it has grown rampant, in the South its episcopal growth has not been so luxuriant. On the church of South Wales the spoliation of former days committed its ravages far and wide, it left few prizes for Nepotism. But it is not so 111 North Wales; there are rich prizes there. In St. Asaph and Bangor there are rich canonries and fat rectories, to which occupants of the sees have not been slow to appoint sons and, brothers, cousins and nephews. Here, after bishops have been gathered to their fathers, their memorials survive them, in the persons of deans and canons, of rectors and vicars. And they have been mostly, if not entirely, Englishmen occupying Welsh preferments. While English Nepotism has thus been so extravagantly indulged to the exclusion of the Welsh element, it is. a) wonder that the Welsh people have turned in disgust from the Church of their fathers, and that it is now ou- painful lot to review her condition almost in the words of the Prophet, "Jerusalem is become heaps, and tb,, mountain of the house as the high places of the forest. So says the Record, and the '"Witness is true;' < Is it just,' (asks the Editor of the Tract), 'that the Church should be, maintained in such a state, at the expense of a people who have been alienated by her own sins from her communion? Let Churchmen answer.' I have the honour to be, Right Hon. Sir, Your humble Servant, W. ITEE S.

Y DDWY BLAID. Un sen a ofna y call yn fwy na pIle baeddii V j(uiwttitli,'1 medd y gwr doeth. Y mat yr ymadrodd yn dra chymmwysiadol at flaen. oriaid y ddwy blaid wladyddol yn Senedd eii; gwlad, yn y tymhor presenol. Ofnodd IarI I Russell a Mr Gladstone yr un sen a roid iddynt yn Nhy y Cyffredin drwy anffyddlondeb y gwyr a giliasent i'r Ogof i strancio a chilias- ant o'u swyddau pan oedd y niter fwyaf 0 lawer o'u cyfeillion yn barnu na ddylasentl wneuthur feIly-nad oedd y sen I10110 yn ddi- gon 0 reswm ac aehos mewn un model, i beri 11 iddynt ofni na phctruso glynu yn eu swyddi. Ond yn awr y mac genym with lyw yr aw- durdod wr a l^n yno fcl y glyn yjcranc wrth y gareg, h<-b ofni na phetruso er ei Iwyo a'i 11 Z7' faeddw gamvaitli. Baeddwycl ef dair gwaith ar y pwysicaf. a fu diii cli-afodtietli yn Senedd Prydain Fawr or's llawer 0 flynydd- oedd, os nad y pwysicaf oil, ar rai cyfrifon, y bu a wnelai hi ag ef un amser. Ehoddwyd iddo y tro cyntaf driugain gAvialcnod, (triugain 0 twyafiif yn ei erbyn); yr ail Avaitli, diiugain a phump a'r drydedd waith, bedair aT ddeg a deugain. Cafodd ddwy glufa yr un noson drachefn, ar gwestiwn arall; er y cwbl yno y mae, ac yno y myn y ffol aros a glynu. Rhoddodd John liriglit dracliefn y filangell fwyaf ysgorpionog iddo a fu ar war un prif- weinidog erioed, ond yn aneffeithiol i'r pwrpas eto. Y mae hyd yn nod amryw o'i bleidwyr yn synu ato, ac yn cywilyddio o'i achos, eto glyn- ant wrtho drwy y cwbl. Nid a y rliywog- aeth lion allan.' Y mae gweinyddiaeth Disraeli yn both new- ydd liollol yn lianes llj'wodraetli Prydain Eawr. Xi chynygiodd un prifweinidog erioed, o'r blaen yn y deyrnas lion, ddal awenau y llywodraeth yn ei law, os baeddid ef unwaitli ar unrhyw gwestiwn 0 bwys ar raniad Ty y Cyfiredin; ond myn ef eu dal er ei faeddu telly (/an waith. Ithydd ei bwnc i fyny, ond ni rydd ei swydd. Myn yr enw 0 fod yn Ar- glAi-yd(I zi- y Ty, (,i-: jitt y Ty mo hono i deyrnasu arno. Gwna bob ystrywiau ac ys- tianciau i gadw ei swydd. Ymladda ac ym- gripia ar ei draed, ac ar ei gefn fel cath, i'w dal yn ei grafangau. Medr wadu yn bendant yn wyneb y Ty hoilo, y geiriau a lefarasai cfc ei hun, neu iiiy o'i gydweinidogion, y noson o'r blaen, os meddylia yr etyb hpiy ryw bwrpas iddo. Dywedodd yn ddifloesg yr wythnos ddiweddaf, wrth wrthwynebu rhaitli Mr Glad- stone ar Eglwys Iwerddon na buasai erioed yn ei fryd ef a'i gydweinidogion waddoli yr Eglwys^Biibaidd, a sefydlu prifysg-ol Babaidd yno ac 11a ddywedasai yr un 0 honynt y fath beth, yr hyn, fel y sylwai Mr Gladstone, oedd anwiredd noeth, os oes dim coel ar eiriau, dj- 11a oedd eu bwriad, neu dyna fel y dywedtu Arg. Mayo, vr Ysgnfenvdd dros Iwerddon, wrth osod bwriadau y llywodraeth yn mherthynas i'r cwestiwu ger bron y Ty. Aincanai. Y11 y gwadiad digywilydd hwn,fwrw llwch i lygaid y wlad, i dallu erbyn yr etholiad nesaf; cad gan Mi gredu niai tros Brotestaniaeth ac yn erbyn Pabyddiaeth, y mae efe yn ymladd. Ceisia godi yr hen waedd, 'Dim Pabyddiaeth l' t, drwy y wlad; a'r trueni ydyAV, bod rhai os nad oes llawer ynddi, yn ddigon ehud a phen- n feddalion i roi coel ar ciriau y gwr diegwvddor hwn 0 Iuddew. Ycwestiwn fydd gan y wlad i'w benderfym yn yr etholiad nesaf yw lnvn,—Pwy sydd weinyddu awdurclocllywoclruethol ein gwlad | -Ai Disraeli a'i blaid, y rhai a fynant ddal fynu a pharliau traAvster yr Eglwys Sefydledi yn lAverddon, yr lnvn sydd yn Avarthrudd i' teyrnas yn ngolwg yr holl genhedloedd,—a' lieblaAV iiyny. Avaddoli yr Eghvys Babaidd a- un Bresbyteraidd yno ac ychwanegu fell gamwri ar ganiAvri;—cynnal tair Eglwys i- Avriaethus yno ar draul y wlad, i ymladd 'n gilydd o genhedlaetli i gcnliedlaetli ? yte Gladstone a'i blei(IAA-vr,v rhai a ymroddantrn bendeifynol o'r diAvedd i syinmud gAvarthrild Prydain oddiarni, drAvy ddadgyssylltu a dd- y Avaddoli yr Eglwys Esgobaethol yn lAverdon, yr lion sydd wcdi bod o'r dydd y sefydhvyi hi hyd y dydd hwn, yn asgAvrn cynen ac ymnson -yn un 0 Avreiddiau penaf yr anfoddogr^ dd a'r yspryd givrtliryfel a ffyna yn y wlad lino. Yr Eghvys y gellir dyAvedyd am dani :>I y clywed Paul am Gwestiynnu ffol ae acha an- orphen,' nad ydyw (Icla i ddim, ond i beri ymrysonau.' Y blaid a fynai osod polplaid grefyddol yn lAverddon i sefyll ar yr un.tr yn eu perthynas a'r llywodracth, i sefyl neu syrthio ar eu liadnoddau oil liunaiu ? r mae llawer o'r Pabyddion yn ddigon craff a hall i Aveled, mai anfantais fawr i achos eu Ht$l}vys IIAVV fyddai hyny bod yr liglw\s Brcestan- a-idd fel y mae yn awr yn iAverddcn yiwasan- aethgar iawn i achos yr Eghvys Babaid yno, ac am hyny eAvyllysient iddi barl au, einiAvyn cadAV yr eiddigedd dros eu crefydd ynfyw yn y bobl. Xi ulwycl ar y wlad loli eined o'r blaen i ddatgan penderfyniad ar grestiAvn mwy, os mor bAvysig. Pa aiebiacl a rydd Cymru iddo ? Hydcrvn y rhydl Mona Ftliiit eu dedfryd unol 0 blaid yr egAv'ddorim y dad- leua Gladstone a'i bleidwyr .rostyrt. Io a Nage, fydd atcbiad Arfon yn (dÎau. (adawa y sir i Arghvydd Pemhyn dd}""edyd 0 gyda Disraeli, trwy ei fab ac enfyi y bwrtcisdrefi Mr B. Hughes i ddyvreyd nf/e tros yr oclir arall. Caiff Syr Watkin lefau yn }yawdl 0 blaid Disracli a'i ep, wy(l(loi-i.,n, tros ran 0 sir Ddinbych; ac hwyrachgyda tiipyn edrafferth y gall rhan arall 0 lioni, gaelgan ]MiBiddulpli roddi ei nage. Beth, a wna bAATdesdrefi, nis gAvyddom, ac nis gAvyddant *n hunan cliAvaith eto; amser a ddengys. Napha una foddlona Meirion i aros a pliarhau vnei plierfeithrAvydd Toiiaidd a'i peidio, nis gAvyidom ni ond ofnAVii mai felly fydd, er y ccisinl obdhio pethau gAvell. Givvr -Afertli-vr r Abcrlar, y mae disgwyliadau mawrion Avihycli clwi. Y mac peth mawr iawn ar eieli (AvylaAv i'w wncud. Y mac genych fantais a ciyfieusd'a i osod holl Gymru dan nvymedigaet1 i chini, drwy ddy- chwelyd Henry Richard L'r Sendd, yr hyn ni a hydcrwii a AArnewch.

PR AWE YR ARLY WYDD JOHNSON. Yn ol llytliyren y gyfraith y mae AndreAV y John son yn rl iydd, ond yn mam pawb o bob plaid agos y mae yn euog o'r naill neu y Hall o'r cyhuddiadau a ddygwyd yn ei crhyn. Yr ocdd yn rhaid cael dwjr ran 0 dair i'AV erbyn cyn y gallesid ei gondemnio ond metlrwyd a sicrhau hyny. Yr oedd 35 yn ei erbyn a 19 o'i blaid. Yr oedd y mwyafrif 0 ddigon yn ei erbyn, ond yr oeddynt un yn fyr i wneud dwy ran 0 dair. Sibiydid er's tro ac o'r diAvedd eyhoeddid yn uchel fod tri neu bedwar o'r re- 2)ul>licaniaid yn debyg 0 bleidleisio 0 blaid ei ryddhad. Eirwid Trumbull 0 Illinois, Fessen- den 0 Elaine, Henderson 0 Missouri, a Grimes j 0 loAva. Saif y Seneddwr Trumbull, 0 Illinois yn uchel yn mysg y blaid Averinol fel cyfreith- iAvr o'r radd flaenaf. Mac wedi bod 0 Avasan- aeth dirfawr i'r Ty gydag ardrefniad y eyfan- soddiad. Ei farn ef i raddau maAvr oedd yn penderfyuu pob rhaithysgrif a ddygid ger bron. y SeneddAVr Eessendcn 0 Elaine yn sefyll yn llaAvn mor uchel 0 ran ei gyinmeriad, ond na roddid eymmaint 0 hwys ar ei farn. Mae yn liawdd iawndyfod oliyd i'r rhesAvm am f rliwyg- yn y blaid wcrinol. Nid oedd eymmaint ng un o'r C'rthyclau tlr yr llO y cydunai ^paAvb. i'w gvhudclo"; ac nid codd y-1 :P j.. r i J"r /r arweiuAvyr yn iinfarn yn eu plitli on hunain pa, un o'r eyhudiiaadau oedd y pAV}Nsicaf. Er y dyAvedai llawer o'r SeneddAvyr ti fod yn euog- yn eu wyneb ell; etc yr oedd yno laAver na chyfrifent ef yn euog- ond 0 un neu ddau ohonynt. I>.engiaifft, ni fyMi y SeneddAVr Sherman ddyAveyd ei fo(I yn euag yn ngAvyneb yr ail gyhuddiad, sef cynliyg i symniud ^Ir Stanton trwy drais, yr hwn a gyiriiid gan agos bnwb arall y pw.ysicaf (Jionynt oil. Yn yr agwedd yma ar bethau nid rhyfedd fod yno rai ohonynt yn methu ei gad; yn euog yn ol llythyron- y gyfraith yn AYyneb yr un o'r cyhuddiadau. DyAvedai Thnnbull a Eessen- dcn nad oeddynt yn gwejed un doetliineb mown eeisio symmud y gan ei fod yn g'Avbl ddiallu, a tliymhor ei Aveinyddiaeth yn ymyl dyfod i ben ac yn enAyedig gan mai Wade a ddaethai ynolynyclcl iddo, lias gallasai hyny fod yn un help i achos y blaid werinol. Pur anmhoblogaidd fel yr yiv,<M<'ngys yA\r Wade.— Mae yn elynol iawll i iasnaeh rydd; ac y mae y cwestiAvn IIAVIIAV yn cnnill tir bob dydd yn America a bydd yn iil,aid iddynt ei gyfarfod. Mac yno deimlad cryf yn erbyn Wade oblcgyd ei fod yn annoeth wedi trosghvyddo ei hun i ddwylaw y Ccidwadwyr lieblaw nad oes gan- ddynt faAvr itrwn 0 liyder ynddo yn bersonol. Dyn aiiAvybodus, penboeth, byrbAvyll ydyw, a byddai dyn felly yn y Ty GAvyn hyd yn nod am urnv mis yn debyg 0 brofi yaiflin i'w blaid. Mae syniadau a tlieimladau personoi yn fynycii iawn yn cael cu dAvyn i meAvn i faterion cy- hoeddus fel miti anaml iawn y mac unrhyw gwestiwn yn cael ei benderfynu ar ei deilyng- dod ei liun: ac y mac hyny yn cyfrif meAvn rhan faAvr paham y trodd y ddcdfryd ar achos yr ArlyAvydd fel y gwnaetli. Ond diclion mai fel y mac y mae oreu, ac o twlau ddrwg eu bod wedi denvis y llciaf. Ond y mae gwers wedi ei dysgu trwy yr amgylehiadau fod yn rltaid i lywodraetliAvyr fel eraill sefyll praAvf am eu liyniddygiadau. Mae yr ArlyAvydd Jolmsan yn America, a phraAvf dyfodol y LlyAv- odraetliAvr Eyre yn y wlad yma yn sier o osod dyaion mewn sAvychlau uchel yn fSvy ar eu gwyIiaclwriaeth.

Y GYMDEITHAS DDIWYGIADOL GYMREIG. Yr ydym yn llaAven gyfareh cyehAvynwvr a W, L, y chefnogwyr y gynideithas lion am y lhvyddiant cyflym sydd wedi bod ami. Yn sicr nid ym- gododd unrhyw gynideithas erioed i syhv uchel meAvn amser mor h r. Ergv1 oedd i syhv y senedd gael ei ahv. cyntaf, er nad oedd yr liyn V'^T'nl'7 ;'lR dano. yn agos i gyAvir; /t 1b°(ldo(ul gylioedd- usnvydd i'r gvmd-;•^lla! 7 ^ymorasai fiynydd- oedd'I'AV AVU"•'• NICAAvn nnrhj AV ffordd arall. Dyma Jf'1Ú yn dyfod i Liverpool at y cv"- y eto. Beth bytli allasai fod yn í\y xiwyddianus. Mae ceisiadau am doeynau i'r cyfarfod yn dyliib i law; ac yn clclimuheu ceir cYllnulliaclllnosog. "Daw yma laAver o Gymru. Ond y pAvnc maAvr ydyw cynllunio pa fodd i Aveithio rhagllaw. Mae yr anrhydedd 0 gad Mr Blight at y Cymry yn buiion petli am y tro; a bydd gwrando ei araethyddiaetli hyaAvdl am y noson yn wIedel ardderehog; ond y CAvestiAvn yn y cliwecld ydyAV pa fodd i lunio a .„; threfnu er sierhau amcanion y gynideithas. l^Viarfod bydd eael y Reform Rill—11a chyfaifod Brig^^1^ —a lnvre 0 honi am y noson hono, yn at eh f;nv]j.| ddyben os gadeAvir y CAVIJI yn y fan y nosoiet o bw hono, heb gynllunio pa fodd i Avneyd ar ed-leutu hyny. Mae ein disgwyliad penaf ni am ryv.. beth paihaol Avrth y gynadledd yn Hope Hail.' tc^I Siomir ni yn faAvr os na elieir yno gynnulliad lluosog 0 ddynion niAvyaf djdanAradol ein eened 1; ac os lln Avneir rhywbeth i Invrpas yno hefyd. Dylai y Avasg a'r esgynhuvr yn Nghymru ym- daflu yn llwyr i'r mater yma. Pol) eymdogacth trii-y hen at eu gAvaitli, a sefydler cymdeithasau a fydd yn barod pan daAV gahvad i gydAveithio. Cad ymgeisAVyr zY eyfaddas yw y petli mawr wodi gofalu am y eofrestriadau,—ymgeisAvyr yn dealt; Cymru yn drwyadl, ac yn meddu cydymdeianlad liollol a'r genedl. Rhaid cu eael yn Gymry os bydd modd yn y byd, a gorcu oil 08 byddent yn Ym- llcilldnwyr. Nis gellir disgwyl i Gyinry^yned yn rhyw sclog itavii dros Saesoh; ac yn sicrn" gdlir disgwyl i Ymixillduwyr b crygiu eù, h p oliaetli er iiini-yn dycliAvelyd E,PC ccid dynion eymAvys allai anerc-b yr -1 yn eu hiaitli eu hunain byddai c ( cynou yi- hon to Cynm# ™ ukX ddylunwad a» Mcithyr. Pa S* "tU'usu.tc! h Diivios, Boniati.'Vto «T O^'niarfon? Pc dcuai anl)"' <l(1 W™ S0'1 nriiKlol 11a .lifly v-'b si rf' cr Ml north y gwrtli- wynd)M'i^U"i i-i «%»• Y" inv1' y m'"i O-AveitlnV» 'F Y Y WLTUL yn. addled, ontl EASG]- y teimlad sydd yn Avasgaredig yngliyd 1 RYC^FFURF ymarierol. GUD,EAA-CH i ni gael gwel-- yn y.gyiihadledd ddydd Mereher pa beth U ellir Nvneyd.

CYNWYS IAD. Llythyr Dr. Rees at W. E. Gladstone—Y Ddwy Blaid-Traddocliad y Cyn-Lywodraethwr Eyre i brawf—Prawf yr Arlywydd Johnson—Y G-ymdeithas Ddiwygiadol Gymreig 1 ,Gol-iebiaetliau-Barcldoniaeth-Ainrywiaetha-Li- Crynhodeb Seneddo 2 Rhys Dafis-Cyfai-fodyclcl Mawrion Mai-Taith y Pererin-Cyfai-fodycl(I Chwarterol-N odioll a Nidiau 3 Yr Wythnos-Liverpool a'r Cylchoedd—Y 'Go- hebydd.' 4 Idi Weldis MiGlywais-Newyddion Tramor- Adolygiad y Wasg-Ffrwydriad Dychrynllyd Llofruddiaeth Baban 5