Y Tyst Cymreig

EFfiNGYLWYlt TEITHIOL CYMRU. RHYS DAFIS, NEU RHYS Y GLUN BEEN. Mae ar fy meddwl er's tro i ysgrifenu byr nod- ion, am rai o hen Efengylwyr teithiol Cymru y digwyddodd i mi eu gweled a'u clywed.—Jacks y galwai Brutus hwy, mewn ffordd o wawd, ond gwel1 genyf fi alw yr hen frodyr gweithgar yn Efengylwyr. Y maent fel dosbarth wedi bod o wasanaeth mawr i grefydd yn Nghymru. Llawer tro digon trwstan a fu ar ami un o hon- ynt; a gwaith digon anhawdd yn fynych oedd dal y ddysgl yn wastad iddynt. Ond ni bydd y benod ar Efengyleiddiad Cymru ynllawn nes y cesglir y gweddillion o hanes a llafur y dos- barth yma hefyd o offerynau. Yr ydwyf wedi dewis Rhys Dafis yn gyntaf, am ei fod ef yn Efengylwr teithiol yn ngwir ystyr y gair. Yr oedd Rhys Dafis yn garitor ar ei ben ei hun yn hollol. Ni bu ei fath o'i flaen nae ar ei ol-un Rhys Dafis welodcl ybyd erioed. Fel hyn y dywed Kilsby am dano yn y Traeth- odydd flynyddoedd lawer yn ol, 'Bu am flyn- yddau maith yn teithio ar hyd Cymru-haf a gauaf, ar oerni ac ar wres-a gwyddai am bob cwm, a chongl, a man lie byddai rhyw fath o synagog wedi ei hadeiladu gan yr Annibynwyr, yn Neheu neu Ogledd Cymru. Pe buasai dim ond adgofion o'r hen bererinion yn ein meddiant, gallasem anrhegu darllenwyr Y Traethodydd ag erthygl ar "Rhys Dafis a'i amserau." Pe buas- ai Rhys ar dir y byw yr haf presenol, gyrasem am dano yn uniongyrchol i ryw fan neu gilydd —cadwasem ef o fwyd, a diod, a dybaco, a'r hen geffyl o borfa a dogn dyddiol o geirch; ac ych- wanegasem at hyn, mewn ffordd o wobr, ddau swllt y dydd-pris dwy bregeth—am gynifer o ddiwrnodau ag a fuasai yn ofynol er dirwyn ei adgofion. Buasai yn rhyw beth yn ein golwg hefyd pe digwyddasai fod rhyw arluniwr wedi tynu darlun Rhys-ac yn y sefyllfa ganlynol- pan yn y weithred o werthu llythyr y Gymanfa yn Mwlch y Cae, lie ei cedwid; neu o ddyweyd wrth y rhai a aent heibio iddo heb brynu, "na roddai Ion d gwniadur o so'g am eu crefydd OS na phrynent Lythyr y GymanfaDru- ain o'r hen farchogwr a'i farch! Taraw- ent eu gilydd i'r eithaf, ac yr oedd cymaint o wreiddiolder yn perthyn i un ag i'r llall. Buont fyw ar y voluntary systenb yn dra chysurus; ond pan gollai Rhys ei gyhoeddiad, yna elai yn dy- wyll arnynt eill deuoedd am damaid.' Eithaf gwir Kilsby. Yn y benbleth o golli ei gyhoedd- iad y gwelais Rhys gyntaf erioed. Ar brydnawn go oer yn mis Mawrth er's llawer blwyddyn bellach yr oeddwn yn eistedd wrth y tan yn y I parlwr bach' yn Tanyrallt, aneddle glyd yr hen Williams, Llanwrtyd; a Mr Williams a minau newydd ddychwelyd o angladd yn y gymdog- aeth; a chyn i ni gael prin amser i ymdwymno dyma Mrs Williams i mewn atom, ac yn ei dull tawel, digynwrf ei hun yn dyweyd 'Daffi dyma Rhys Dafis yn dwed.' Neidiodd yr hen wr ar ei draed, a chan fotymu ei goat dywedodd, 'Yn enw'r nefoedd o b'le daeth yr hen greadur; d'oes yma yr un cyhoeddiad iddo fe yn wir, ac fe aiff o o'i go yn awr'—ac allan ag ef, a minau ar ei 01, ac erbyn hyny yr oedd Rhys Dafis wrth y drws ar gefn ceffyl o'r fath deneuaf a thruanaf a welswn erioed. Yr oedd yr hen wr wedi clywed cyn dyfod at y ty nad oedd yno gyhoedd- iad iddo, ac oblegid hyny yr oedd yn flin a drwg- dymherog iawn. Edrychai yn sarug a thaeog- aidd; a chyn cyfarch gwell i neb gofynai mewn llais eras a garw, 'O's yma ddim cyhoeddiad i mi Mr Williams?' 'Nag oes yn wir, Mr Dafis, a ddar'u i chwi yru cyhoeddiad ?' Do mi gyrais i e, ac mi eawsoch chithe fe hefyd.' Taniodd y dyn bach mewn munyd, a thywalltodd genllif o'r hyawdledd mwyaf cynhyrfus ar ben Rhys druan, Ymswynwch y dyn, na wedwch y fath beth-y fi gael y'ch cyhoeddiad chi, na chefais i mo hono mae'r nefoedd yn gwybod. 'Dy'n ni ddim yn myned i oddef eich tymer ddrwg chi Mr Dafis. Mae'r nefoedd wedi ymweled a ni yn Nhroedrhiwdalar; a 'dyw hen bregethwr fel chi ddim i fyn'd ar hyd y wlad i fyn'd yn mhon pobi fach wirion sy'n ewyllysio cael llonydd i addoli Duw.' Ac ar y gair, yn ol ag ef i'r ty, a digterwedi cochi ei wyneb, gan adael Rhys druan i fwmian a chwyrnu ar gefn ei asynyn; ac wrth fyned trwy y drws heibio i mi i'r I parlwr bach' dywed- ai, I Rhyw hen greadur crac fel yna yn dyfod ar draws y wlad fel hyn.' Yna wedi llai na haner munyd o ddistawrwydd dywedai, 'un piwra yn y byd yw e hefyd, ond i fod e yn myn d ma s o'i go.' Aeth Mrs Williams yn mlaexi at Rhys, ac yn ei dull pwyllog dywedai, 'Deuwch chi i lawr Mr Dafis, na hidiwch am Daffi, y'ch chi nabod y'ch gilydd o'r gore,' ac estynai ei breichiau i'w helpu i lawr, 'Diolch i chi, diolch i chi, Mrs Williams,' ebe Rhys, ac i lawr y daeth, ac i'r ty; a chyn ei fod dros y trothwy y mae Mr Williams yn ei gyfarfod, ac yn ei gyfarch yn serchog, 'De'wch ymlan Mr Dafis bach;' a chyn pen pum munyd y mae y ddau hen frawd yn eistedd un o bob tu i'r tan, ac yn ymgomio mor ddedwydd a phe na buasai dim erioed wedi digwydd. Brysiai Mr Williams i roddi tan yn mhen cetyn Rhys, o'r hwn y deallais yn fuan ei fod yn bur hoff; a Rhys er dangos ei fod wedi dysgu good manners yn dyweyd yn aml 11 wish you better service, Sir.' Druain gonest a dihoced; pe buasai mwy o'ch cyffelyb yn y byd, buasai yn llawer diogelach i fyw ynddo. Er nad oedd cyhoeddiad i Rhys Dafis yno y noson hono, yr oedd yn digwydd bod yn noson cyfarfod gweddi yr ardal, yr hwn a gynhelid o dy i dy; ac fel yr oedd goreu y ffawd yr oedd ei dro i fod y noson hono yn Mhenyrallt. Daeth yno gryn nifer ynghyd er ei bod yn noson arw; a phregethodd Rhys Dafis, -ei destyn oedd, 'Pel bugail y portha efe ei braidd.' Yr oedd ei olwg a'i ddawn yn ddyeithr iawn i mi, ac yn "wahanol i bawb a glywswn erioed. 'Yr oedd ei ddyn oddiallan yn un hynod—talcen llydan hytrach yn isel, llygaid gwyllt, trwyn flat, gen- au agored, a gwyneb crwn. Yr oedd ei wyneb- pryd yn arwyddocau ei fod yn hynotach o ran teimlad a nwyd, nag ar gyfrif deall, rheswm, ac aBagyfeediad.' Nid oedd dim yn ei olwg na'i ,ais i'w gymeradwyo. Yr oedd y blaenaf yn ag*y a'r olaf yn aflafar. Nid oedd ganddo un ?~K am siarad, ond tywallt allan yn ddiatal ''yslais, nac aceniad, nac atalnod, heb fath y°- y yd o bereiddiweh na mwyneidd-dra mewn na sam jaa goslef. Ac eto, yr oedd yn llawn tan a bywiogrwydd.—Hyny oedd ei hynod- Angerddoldeb eideimlad yn cyflymu y tracldodiad nes cadw pawb yn effro, a chynesu ealonau y bobl oreu. Yr oedd pob peth a ddy- weclai yn ddigon cymwys a phwi-pasol. Yr wyf yn colio ei fod yn dyweyd y noson hono wrth Son am y saint fel praidd, fod gan Dduw ei nod arnynt, Mae ganddo ddau nod meddai, nod a^°dtroGd;' "Y mae fy nefaid I yn gwi'an- 1, y^liais I, dyna nod clut, "a hwy am can- ynent I, dyna nod troe Dyna yx- oil allaf gofio o'r cwbl a glywais ganddo erioed. Yr oedd ganddo ryw habitannaturiol wrth bregethu, o gydio a'i law yn ei enau fel pe am ymafael yn y geiriau i'w taflu at ei wrandawyr. Dywedai Mr Griffiths, Glandwr, am dano, gyda'r hwn y bu am dymor yn yr ysgol, wedi ei glywed yn pregethu, 'Dyma bregethwr o ffasiwn newydd, gall droi allan yn llwyddianus; hwyrach ei fod wedi ei anfon o bwrpas at y gwrandawyr cysg- lyd a difater, canys y mae nid yn unig yn dy- weyd ei eiriau a'i dafod, end yn ymaflyd yn- ddynt a'i law, i'w lluchio at ei wrandawyr. Ad- roddai Rhys ei hun, am y brofedigaeth y bu ynddi unwaith oblegid ei habit o dafiu ei law. Yr oedd ar un prydnhawn Sadwrn yn pregethu mewn capel gwledig, heb fod yn nepell o dref y farchnad. Yn fuan wedi iddo ddechreu, daeth dau amaethwr i mewn y rhai a fuasent yn y farchnad. Yr oedd y ddau wedi yfed ar y mwy- af yn ol rheolau cymedroldeb heb son am ddir- west. Eisteddai un o'r ddau o flaen y pregeth- wr, a'r llall o'r naill du. ifel y digwyddodd, pregeth yn erbyn meddwdod oedd ei bregeth y diwrnod hwnw. I Dyma'r meddwyn, dyma'r meddwyn,' meddai y pregethwr gan daflu ei law fel arferol, nes y tybiodd y gwr a eisteddai ar ei gyfer, mai ato ef yr oedd yn cyfeirio. Cododd y gwr ar ei draed wedi blino ymatal yn hwy, a dywedodd, 'Beth sydd ar y dyn yn cyfeirio ata i o hyd, mae hwnyna yn y gongl acw mor feddw a minau.' Tipyn o brofedigaeth oedd hon, ond taflwyd ef unwaith oblegid yr un habit i un llawer mwy. Yr oedd ar un prydnawn Sabboth yn pregethu mewn ty ffarm. Cynhelid yr odfa yn y gegin, ac yr oedd y He yn llawn o wran- dawyr. Safodd y pregethwr yn nghongl yr ys- tafell. Ar yr aelwyd gorweddai ci mawr yn dawel a llonydd. Fel yr oedd Rhys yn poethi, ac yn taro troed y glun bren yn y blocyn dihun- odd y ci—cododd ei ben, ac edrychai yn chwerw. Wrth weled y pregethwr yn taflu ei law meddyl- iodd ei fod yn ei herio ef. Dechreuodd chwyrnu i ddangos ei fod yn derbyn y challenge, a than chwyrnu nesai at y pregethwr. Cafodd y dynion cryfaf yn y lIe ddigon o waith i ddal a dofi y ci, ac yr oedd yn Hawn cymaint gorchest i'r dyn- ion duwiolaf yn y lie i dawelu Rhys Dafis. (Fw barlmu.J

TAITH Y PERERIN. Mai 11.—Ar daith yn Rhosesmor. Methu deall paham yr oedd cynifer o bobl yn linio ochrau'r heol- ydd sydd yn arwain i'r pentref. Gofyn o'r diwedd i hen wr am esboniad. Yntau'n atteb mai Garibaldi oedd yn dyfod'yno. Pan glywais hyny, aethum fel Zacheus i ben coeden i weled Gwron Italy. Hwre, meddai'r plant, a gwelwn wr tordyn iawn yn dyfod, mewn gwasgod wen, a rug tryfrith ar ei fraich, ac yn edrych yn lluddedig. Erbyn iddo ddy- fod yn nes attaf, gwelais mai nid Garibaldi Italy, ond Garibaldi Dirwest, Rhyl, ydoedd. Sold again, ebe fi, ac i lawr a mi gynta gallwn. Deallais ei fod i draddodi araeth ar Ddirwest yn y capel Methodus, ac yno a mi. Yr un araeth yn union ag a glywais ganddo yn Llandudno. Sold again, ebe fi eilwaith. Cwyno wrth Esgob Pierce fy mod yn gorfod gwrando yr un peth ddwywaith. 'Oh!' ebe yntau, 'mae Henry Reespn pregethu yr un bregeth lawer gwaith drosodd, a minau hefyd o ran hyny, ac os ydym m vn swneud hyny, paham y rhaid i Garibaldi beidio i Y chwi sydd ar fai yn erwydro,' Diolch i chwi am v cerydd, ebe finau. Mai 12.—Gyda'r train heddyw i r Bala. Pedwar o efrydwyr athrofaol yn cael eu dwyn o flaen y Seiat am chwareu crkhei. Y bechgyn yn dadleu mai er ,,y mwjTi eu hieehyd yr oeddynt clwb. 'Iechyd yn wir,' meddai yr_ achwynydd ;0s oes arnoeh eisio exercise deuwch 1 balur ardd 1 mi, a chewch ddigon o exercise. Wedi lnr ddadleu dros ac yii erbynf penderfynwyd reflerio'r achos 1 Kilsby, J. R., a Huwco Meirion. I Mai 13.-Mary Ann (y wraio-) a mihau yn myned 1 Rutbyn. Ciniawa gyda'r hen sunt loan Jones. loan, druan, yn fwy digalon nag y gwelais ef erioed. Mwy o son yn Rhuthyn am Yr Eisteddfod nag am y seiat fisol, meddai ef. Y blaenoriaid yn mhwyllgor- Au'jr Eisteddfod yn rheolaidd, ond am wythnosau heb fod yn agos i'r cyfarfod gweddi. Mary Ann yn ei berswadio y gallai yr Eisteddfod fod yn achlysur iddo gael gwraig eto yn ei hen ddyddiau, ac felly y goruwchlywodraethid yr aflwydd er daioni. Ezra Roberts a'r tafarnwyr yn benben. Yr Ysgrifenydd eisiau cael y Pavilion yn y lie hwylusaf i ddieithriaid ddyfod o hyd iddo, a'r tafarnwyr eisiau ei gael yn mhen draw y dref, fel y bydd yn rhaid i'r dieithriaid fyned heibio drws pob tafarn wrth fyned yno o'r station. Rhydderch o Fon a Thalhaiarn i fyned yno i settlo'r pwnc. Rhydd Pererin ei ddylanwad dros ochr Ezra Roberts. Mai 14.—Mary Ann a minau yn myned am ein hiechyd i Rhyl—ymdrochle enwog. Tenyson, onide, ddywedodd,— Ewch eiddil blant nych iddi,—cewch ail wrid, Cewch ail rodio 'n heini; Ymdrechwch gael ymdrochi Foreu haf yn ei dwfr hi.' Cerdded drwy heol fawr y Parade. Holl wragedd y tai lodgings yn ein gwylio. Ambell un a mwy o bres ar ei gwyneb na'r lleill, yn mentro gofyn i ni ddyfod i edrych ei apartments. Cymmeryd un o gerbydau'r Jerusalem ponies i fyned drwy'r dref. Byne, Healing, Eryr Mon, Joseph Roberts, Thomas Ddwywaith, ac eraill yn anfon eu business cards i ni i'r cerbyd. Mary Ann yn penderfynu mai dyma'r lie i fyw pan y bydd dyn wedi casglu digon i fyw ar ei arian. Pawb yn gwerthu yn rhad. Owens y War a phapur yn ei ffenestr yn dyweyd ei fod yn gwerthu under cost price. Beth yn ychwaneg ellid ddisgwyl gan unrhyw siopwr ? Bodran yn cario'i wlaneni i gyd allan, ac yn dyweyd y rhydd hwy am ddim os gall neb werthu yn rhatach. Mai 15.—Cymmeryd cerbyd i Rhuddlan. Wynne Edwards wedi dychrynu Robart Hughes yn ofnadwy. Yn dyweyd y codai ei ardreth yn ddwbl am ei fod yn gwerthu Petitions (yn y Tyst) am geiniog yr un o blaid cynygiad Gladstone. Roger Hughes yn dyweyd y safai wrth gefn Robert, ac yn ei anog i werthu cynifer ag a allai o'r papur newydd. Llwydd- iant i'r achos, ebe finau. Rhaid gwneud yma fel y gwnaed yn Prestatyn, sef tyngu special constables. Aeth Dowell y Methodus am fygyn o'r cetyn cwta' un diwrnod i dy cymydog, a phwy oedd yno ond un o Olynwyr yr Apostolion,' a deiseb yn erbyn y Pab- yddion ganddo, meddai ef. Peidiwch ag arwyddo'r ddeiseb,' meddai Dowell. 'Nid yn erbyn y Pab- yddion, ond yn erbyn Gladstone, y mae'r ddeiseb.' Meindiwch eich busness eich hun,' meddai'r offeir- iad, ac aeth yn fath ffrwgwd fel y bu rhaid tyngu cwnstabliaid i gadw'r heddweh. Oni fyddai yn well i'r Olynwyr fod yn ddistaw, oblegid nid yw Glad- stone, na Miall ychwaith, am gyffwrdd LYe Interests. Mai 16.—Omicron yn yr H. 0. yn ysgrifenu dwlni. Yn dyweyd mai dau sydd yn holl Sir Gaernarfon a Sir Fon gyda'r Methodistiaid allant bregethu Seis- naeg Adwaen weinidog T. C. yn Mon fu yn gen- hadwr Seisnaeg cyn geni Joseph Jones a Daniel Rowlands (fel pregethwyr). Wrth son am Mr Jones, gwelaf yn yr H. C. ei fod wedi dyfeisio cyffes ffydd ddirwestol newydd. Un erthygl ydyw peidio yfed diodydd meddwol (yn ol yr hen gyffes). Yr ail erthygl ydyw peidio yfed yn y tafarndai. Bydd y system hon yn boblogaidd yn ddiddadl. Gall blaenor- iaid a phregethwyr arwyddo Dirwest Joseph Jones, a yfed potel o whiskey bob un yn y dydd, ond pcidio etc hyfed yn y tafarndai Mary Ann yn dyweyd y dylai Herbert Williams (Apostol cadence) edrych yn well ar ol ei Esgob. Cyffes ffydd i'r Borthaethwy, ac nid i Gymru, ydyw peth fel yna.—Cyfarfod Us- tusiaid yn Aber rnywle. Jack Fforddlas yn gorfod talu 5s. a'r costau am dori asenau ei wraig, a Bob Shingaro yn gorfod talu dwy bunt a'r costau am edrych ar ei gi yn methu tori asenau na dal cwning- en! Wel, wel,' meddai Edward Llwyd y Lledr, 'Pa faint gwell yw dynes na chwnigen p' Os a Bob i ddal ewningod eto, peidied a gadael i neb ei weled. Mai 17.—Treulio'r Sabboth yn Dyserth. Synu gweled Ty Dduw (yr Eglwys) yn hyllach na hen ysgubor ddegwm, a thy'r offeiriad yn balasdy hardd. Myned i gapel y Corff nos Sabboth. Y pregethwr a'r gwrandawyr ddim yn deall eu gilydd am amser dechreu'r odfa. Y pregethwr yn dechreu am 6, a rhan luosog o'r gynnulleidfa yn meddwl mai i awr wedi 6 oedd yr adeg. Y rhai olaf fyddant flaenaf, felly, y rhai oedd i awr 'ar ol yr amser yn dyfod i'r odfa oeddynt flaenaf yn myned allan, a hyny cyn diwedd y cyfarfod Gwir fod y pregethwr dipyn yn hir ei wynt. Dangosodd y teiliwr mawr ei ivatch iddo o'r diwedd. 'Ho! John,' meddai yntau, 'y clock ydyw fy arweinydd i, ac nid dy hen watch siom- edig di. Gwn nad oes genyt ti dy hun ddim ffydd ynddi, o herwydd gwelais di fwy nag unwaith yn ei dodi wrth dy glust i edrych oedd hi yn tipian. Nid oes genyf byth ymddiried mewn watch pan y gwelaf ddyn yn ei dodi wrth ei glust.' Mary Ann yn synu at impudence dyn y watch, ond yn barnu y cawsai fwy o fendith dan y bregeth pe buasai yn fyrach ac yn drymach. Pwy a ddyfeisia beiriant i dori darn o hyd y pregethau, a'i ychwanegu at eu lied ? Llunier i gall haner gair, Lie dau angall a dengair.' Ar ei daith. Perbein.

LLANBRYNMAIR AC AMERICA. Mae yn debyg nad oes yr un ardal amaeth- yddol yn Nghymru a chymaint o ymfudo wedi bod o honi i America, yn ystod yr ugain mlyn- edd diweddaf, ag ardal Llanbrynmair. Mae yr Hen Gapel trwy hyn wedi cael colledion dirfawr o bryd i bryd; ac y mae yn syndod, yn ngwyneb hyn, fod yr achos yma wedi dal ei dir gystal ag y mae. Cychwynodd tua deg ar hugain o'r gymmydogaeth hon i fyd y Gorllewin bore ddyddpLlun, Mai lleg; ac yn eu plith Mr Ed- ward 'Peat, Braichodnant, a'i deulu; a Mr Hugh Hughes, Pencaedu, a'i deulu. Yr oedd y brodyranwylhyn ynrhai yteimla yr eglwys hir- aeth acholled fawr ar eu holau. Buont ynnoded- ig o ffyddlawn a defnyddiol yn eu gwahanol gylchoedd crefyddol, am lawer blwyddyn.; ac y mae genymbobhyder y byddant felly eto yr ochr draw i'r Werydd. Yr oedd y naill mor ffydd- lawn yn ol ei allu a'r llall; ond yr oedd gan Edward Peat fwy o gyfleusderau i fod yn ddef- nyddiol, a gwnaeth yntau y defnydd goreu o'r cyfleusderau hyny, fel y mae yma fwlch mawr yn yr eglwys ar ei ol. Efe oedd ein cyhoeddwr, ac ni chlywsom neb erioed, yn un man, yn medru gwneud y gorchwyl hwnw yn well nag ef. Y nos Sabbath cyn iddynt ymadael, pre- gethodd yr ysgrifenydd yn fyr ar yr Arglwydd fel Arweinydd ei bobl; ac yna gwnaed sylwad- au priodol i'r achlysur gan amryw o'r brodyr. Anrhegwyd pob un o'r ddau frawd a Beibl Teu- luaidd hardd, fel arwydd o barch yr eglwys iddynt, oherwydd eu ffyddlondeb, ac o'i dymun- iadau da iddynt hwy a'u teuluoedd yn ngwlad y Gorllewin. Diolchodd y brodyr am yr an- rheg, a chanasant yn iach i'w hen gyfeillion mewn teimladau drylliog iawn. Yr oedd y cyf- arfod yn un nad anghofir yn fuan; nid oedd braidd yr un llygad sych yn yr holl gynnull- eidfa. Wylo yn dost a wnaeth pawb wrth feddwl na chaent weled wynebau y brodyr anwyl hyn mwy. Yn ngwyneb fod cynnifer o hen aelodau yr eglwys hon yn awr mewn gwahanol fanau yn yr America, pasiwyd y penderfyniad canlynol, yn y cyfarfod nos Sabbath:— I 'Fod -eglwys yr Hen Gapel, Llanbrynmair, yn anfon ei chofion caredicaf gyda'r brodyr Edward Peat, a Hugh Hughes, at ei hen gyf- eillion yn America, gan hyderu fod pawb o hon- ynt yn ymddwyn yn addas i efengyl Crist;" a'i bod yn dymuno eu llwyddiant a'u cysur yn dymhorol ac yn ysprydol.' Cyfansoddwyd y pennillion canlynol, gan ein cyfaill awenyddol Mynyddog, i Edward Peat, ar ei ymadawiad:— HWDE law fy nghyfaill hawddgar, Cyfaill cywir fel y dur, Hwde law ffarwel mewn galar, 'Rwyt ti 'rioed yn gyfaill pur; Mae cyfeillion pur mor biinion, A rhai gau mor ami eu rhi, Fel nad allwyf fi yr awrhon Feddwl am dy hebgor cli. Hwde law fy nghyfaill tirion, > Llwyddiant iti yn y byd, Na ddoed ton o for trallodion Draws dy lwybr di'r un pryd; Ti-a disgyna dagrau 'm galar Fy nymuniad hed i'r nen, Am fendithion nef a daear Yn gawodyd ar dy ben. Hwde law a chalon hefyd— Saif dy barch o'th ol yn hir, Fel pelydroii haul 'rol maclilud, r;, Yn yr haf ar awyr glir: Hwde law ffarwel-rhaid cefnu, Ac yn swn y pruddaidd air, Mae ochenaid yn ymgasglu Yn hen fynwes Llanbrynmair. Hwde law—paid tori'th galon, Gwyddost ti y ffordd at Dduw, Gelli godi dy olygon A dy lef at un a glyw Cwyd dy feddwl-—bydd galonog; Medi'n llawen eto gair O gynhauaf mawr toreitdiog Hen weddiau Llanbry-iimair. Dymuniadau dy gyfeillion, Tra bo'ch di ar gefnfor llaitd, Fydd fel nefol bur awelon I dy gefn ar hyd y daith Ac yn arwydd o'th'foddloudeb, Boed pelydron gwenau'r lor, Yn disgleirio yn -dy wyneb, Ar y tir ac ar y mor. Dwyfron lydan mor y Werydd Fyddo'n llonydd fel y llyn; Ac ymwisged yr wybrenydd Yn eu dillad glas a gwyn Mynwes dyner eich cyfeillion, Fo'n eich derbyn ar y lan, A phan ddarfo eich trallodion Mynwes nefoedd fyddo'ch rhan.' Daeth ugeiniau o'r hen ii-tinydogioll i heb- ,y rwng ein cyfeillion i orsaf y Reilffordd, bore ddydd Llun, Mai lleg; ac i ddymuno yn dda iddynt ar eu hymadawiad. Bydded i ddaioni a thrugaredd eu canlyn hwynt holl ddyddiau eu bywyd; a bydded i wyneb yr Arglwydd fyned gyda hwynt pa le bynag yr elont, yw gwir ddy- muniad a gweddi eu diweddar weinidog, tn OWEX EVANS. O.Y.-Dyiiiuiiir ar y Cenhadwr a'r Drych gyhoeddi hwn.

BRYN, LLANELLI. EISTEDDFOD LLUN Y SULGWYN. Mae g'olwg addawus iawn ar ein lieisteddfod ddyfodol. Der- bjTiiodd y beimiaid ar y gwahanol destynau fel y canlyn:— 1. Traethawd, Dryge.dtl cadw tieithiorau ar y dydd Sabbath,- Pendew, Refomier, Kdmygydd y dydd Sabbath,-3. 2. Hanes Absalom.-Albert, Julius o Lan Afan, Rolius Abner, Josipater, Tomu, Joab, Dafydd, Gostyngedig, Cleon Athemen- sis, Camden, Joab, Pluto.-13. 3. Pryddest ar Gwymp Jerico.—Hanesydd o'r Cynoesau, Glan y Gors, Bronllwydfraf, Brython, Levi.-5. 4. Can i'r Feibl Gymdeithas.—Govdofig, Pindar, Gomerian, Tramonvr, Huw, Mwynaiddfab, Caulan, Biblgludydd, Luther, Cenadwr, Cainodiaeth, Dienw, Ewyllysiwr da, Philip.-13. 5. Y Fam Blnweddol.—Ei phriod, Fenelon, Bachgen amddi- fad, Bachgenyn, Mab Medi, Ei mhab, Lemuel, Hogyn, Lemuel, Giraldns, Timotheus, Ei mhab, Samuel, Cogynfab, Bardd oriau Cwsg, Gwynfardd Dyfed, Rhywun o'r Wlad, Tommy, Alltud, Mab iddi, Hu Llwyd, Edwin, Hywel dda.-23. 6. Marwuad J. J. Bowen.-Prnddglwyfus, Abraham, loan Hiraethlawn, Bronyglyn, Heli, Andrew, Cyfaill o'r Cwm, Cyfaill, Hiraethog, Ai,eliolledig.-Io. 7. Englyn i'r Aradr.—Ap iloelw-yn, Cymro, Giraldus, Ifan yr Hwsmon, Hen Ffarmwr, Cymro.—6. 8. Englyn Pr TyttbyU.—Lienor o'r Llwyni, Bran, Dafydd o'r Hafod, Glan Lewchwr, Hen Ffarmwr, Barfog.-6, 9. Llawysyrif.—Juvenius, LIane, Ofnus, Dim ond un bys, P. Q. R., Aleph, Abia bach, Dim, Simsai, Dafydd, E: J., Gwilym o'r Cwm, Tabor, H. J., A Pupil Teacher, Bone and Muscle, D ab Gwilym, Robin Goch, A fu gweithiwr llawdrwm, Gmro Bach, C. E., T ab Gwilym.-23. 10. Cyfieithiad o Man.'—Pope, Daniel, Homo, Boswell, Gren- gol, Ieuanc, Telemachus, Delta, Y Sulgwyn nesaf.-9. CERDDORIAETII :— 11. Ton.—Pio Nono yr ail, loan, Garibaldi, Un dan 18 oed 2 don, Myrdden, Cymro Du, Llywarch Wjti, Lednach, John Goslet, Dr. Bumey, Felix Mendelssohn, Wmfi'ra, Ab Luther, Gwilym Egoes, Hyderus, Black Pencil, Eos Gwendraeth, Dafydd Bach, Maxatta, Ard Ap Bela, Iestyn, Bassar 2 don, Eos Bach, Aser, ilrifog, Jolm Howard, Rhiwallon, Norma, Grutfydd Ap Gnau, DI. Hughes, John Ashton, Dewi Afan, Teithiwr, Meirig, Cerddwr y De, Ellis Gibbon, Billi Griffith, Aderyn Ebrill, Cymro Du yn B flat, Handel Bach, Watkin Wyn, Pio Nono yn E fiat, Galarus, Myrdden No 2, Dr. Cam. Yr ydym wedi sicrhau gwasanaeth beimiaid galluog a di- duedd, ac ymddengys fod y wlad yn credu hyny, sef Ieuan Morganwg a Gwilym Gwent Pencerdd. Yr ydym yn meddwl cael diwrnod da, a chan fod Cynglierdd yti yr hwyr, bydd raid dechreu y eyfarfodycltl10 a 2 yn amserol-cofied pawb hyny. D. W., Ysg.

ARFON OGLEDDOL. Cynhaliwyd y cyfarfod hwn yn Peadref, Caernar- fon, Mai lleg a'r 12fed. Yr oedd pregethau yn cael eu traddodi nos Lun gan y Parchn D. Oliver, Llan- beris, ac R. Thomas, Bangor. Am 10 bore dydd Mawrth, dechreuwyd y gynadledd; Parch David Roberts, Pendref, yn y gadair. Yr oedd y brodyr can- lynol hefyd yn bresenol:—J. Roberts, Conwy; E. Stephen, Tan y Marian; T. Johns, Ebenezer; W. Griffith, Trefriw; D. Griffith, (henaf), Bethel; R. W. Griffith, Bethel; B. Evans, Caernarfon, a G. Thomas, Llanrug, ynghyd ag amryw bregethwyr a diaconiaid o wahanol eglwysi yr enwad yn y sie, ac eraill a deimlant ddyddordeb yn eu hegwyddoia(^ a'u hymdrechiadau. Cytunwyd ar y pethau canlynol Fod cais yn cael ei anfon eto at Lord Penrhyn am le i adeil- adu capel yn Chwarel Goch. Yr ysgrifenydd i roddi mwy o eglurhad i Lord Penrhyn ar yr amgylchiad- au; Mr Thomas, Bangor, Mr Stephen, Tan y Marian, a Mr Griffith, Amana, i ymgylighori a Mr Parry, a bod yr achos yn cael ei ymddiried iddynt hwy. 2. Fod penderfyniad yn cael ei anfon at Mr Glad- stone oddiwrth y cyfarfod hwn, wedi ei arwyddo gan y Cadeirydd, i ddatgan eu cydymdeimlad hollol a'i gynhygiadau i sefydlu rhyddid crefyddol yn Iw- erddon. 3. Fod y cyfarfod hwn yn rhoddi anogaeth gref i'r holl frodyr alw pwyllgor cyffredinol yn y gwahanol ardaloedd, gyda'r amcan o gael bam y gwahanol ar- dalwyr ar bwnc cau Tafarnau ar y Sabbath, a bod y canlyniad yn cael ei anfon i Bwyllgor Ty y Cyffredin, sydd yn awr yn eistedd gyda'r amcan o chwilio i mewn i'r pwnc hwn. 4. Ein bod i orphen talu am y tir a brynwyd yn Llanfairfechan i adeiladu capel arno, a bod y tir i gael ei drosglwyddo i ddwylaw ymddiriedolwyr; Mr Thomas, Mr Parry, a Mr Edmunds, i wneud yr hyn sydd yn angenrheidiol i gychwyn adeiladu y capel yno. 6. Fod y cyfarfod hwn yn cydymdeimlo a'iMawr- hydi yn ngwyneb yr ymdrech fradwrus a wnaed am fywyd ei mab, y Duke of Edinburgh, a bod pender- fyniad yn cael ei anfon oddiwrth y cyfarfod, yn dat- gan ein cydymdeimlad a hi yn yr amgylchiad. 6. Fod y cyfarfod chwarterol nesaf i gael ei gynal yn Trefriw, yr amser i'w hysbysu eto. 7. Fod Mr Roberts, Caernarfon, i bregethu ar y pwnc, sef'Canu Mawl.' Am 2 o'r gloch preg-ethodd y Parch W. Griffith, Trefriw, ar y pwnc gasodedig, a J. Roberts, COBWY, Ac am 7 yn yr hwyr, gan y Parch T. Johns, Eben- ezer, ac E. Stephen, Tan y Marian. Dygid yn mlaen holl orchwylion y cyfarfod yn dra boddhaol, a llongyfarchid y frawdoliaeth ar ragol- ygon gobeithiol yr achos mawr drwy yr lioll ddos- parth.

BRYNGWENITH, CEREDIGION. Cynhaliodd yr Annibynwyr eu eyfarfocl chwarterol yn y lie uchod ar y 18fed a'r 19eg cjrfisol. Yn y gynadledd—y Pa»ch Mr Thomas, Penrhiwgaled, yn gadair—penderfyn-vvyd, 1. Fod y cyfarfod chwarterol nesaf i fod yn Park-y- rhos. 2. Fod y Parchedig-ion Williams, Castellnewydd, a Jones, Llwyncelyn, i bregethu ar y pynciau, y blaen- af ar 'Undeb y ddwy natur yn mherson Crist,' a'r olaf ar 'Ddylanwad yr Eglwys G-ristionogol,' a'r Parch Thomas, Brynmair, i ddarllen papur yn y gyn- nadledd, ar I Gyfeilltcha-li Eglwysig.' 3. Fod y Parch J. M. Davies, Llandudoc-li, yn cael ei dderbyn i'r cyfundeb yn y modd mwyaf gwresog, gyda dymuniad iddo gael hir oes a llwyddiant mawr yn ei gylch newydd. 4. Fod y Parchedigion Williams, Castellnewydd, a Jones, Ceinewydd, i gynnrychioli y sir yn mhwyll- gor coleg Aberhonddu, a'r Parchedigion Evans, Aber- ayron, a Jones, Llwyncelyn, yn mhwyllgor coleg Caerfyrddin y flwyddyn nesaf. 5. Ein bod yn datg-an ein diolchgarwch i'r Parch E. Stephen, a Mr J. D. Jones, am eu hymdrech eg- niol i ddyfod allan a'u llyfr Emynau a Thonau mor Uwyddianus, tlws, a rhad, ac yn gobeithio y caiff yn holl eglwysi y sir y derltyuiad a'r croesawiad gwi-es- og a wir deilynga, ac yn dymuno anog yr eglwysi i sefydlu undebau canu cynnulleidfaol drwy yr holl sir yn mysg- yr enwad er mwyn perffeithio y cynllun. Bu casglu at y colegxty newydd, dan sylw. Er nad oeddym oil yn cydweled ar bob peth, eto, credwn fod pob un yn awyddus i'r oil gael ei derfynu yn effeith- iol ac anrhydeddus. Can fod yr adeilad yn debyg o gael ei orphen yn fuan, a'i nid gwell fyddai i'r eg- lwysi sydd heb wneud dim at y drysorfa, i wneud eu rhan yn fuan? Hyderwn mae felly y gwneir. Pregethwyd yn y gwahanol oedfaon gan y Parchn Jones, Llwyncelyri; Jones, Ffaldybrenin: Richards, Aberteifi; Owens, Pencader; Rees, Llechryd; J. M. Davies, Llandudoch; Evans, Aberayron; Jones, Ce i- newydd; Prytherch, Wern; Thomas, Penrhiwgaled; Williams, Betws, Meirionydd; Evans, Pantycrugiau; Harris, Cefn, (gynt Mydwilyn). Dechreuwyd gan Mr Evans, Pentricket; Parchn Thomas, Brynmair; Phillips, Horeb, a Richards, Aberteifi. Cawsom gyf- arfod da, pregethau grymus, a gwrandawiad teilwng o'r efengyl, cyfeillion y lle fel arfer yn llawn cared- igrwydd a sirioldeb. Bendithied yr Arglwyeld y cyfarfod i nerthu ein hanwyl frawd a'r earlwysi dar. ei ofal.—J. -If. P.

BETHEL, VICTORIA. Cynhaliwyd cyfarfod chwarterol yr eglwys weith- gar hon y Sabbath, Mai 17, pryd y gwasanaethwyd gan y Parchn. S. R., a D. Williams, Blaenau. Nos Lun, Mai 18, traddododd S. R. ei ddarlith ar Hel- yntion a Helbulon deng mlynedd yn America,' ijgj nj nullaidfa fawr yn Saron, Penycae. Llywyddid gal] D. Seys Lewis, Ysw.,—yr elw at drysorfa Bethel. Yr oedd yn llawen genym weled yr hen "wron mor iach a bywiog. Pregethai a darlithiai megys yn y dyddiau gynt, a chodai lef hyawdl 0blaid rhyddid a heddweh, y rhai na fyn efe eu gwahanu. Yma y derbyniodd S. R. y newydd galarus am farwolaeth ei chwaer, mam Y Gohebydd,' ond nid oedd yn. bosibl iddo ddychwelyd i Langollen mewn pryd i fod yn yr angladd.— Gohebydd.

CYFARFODYDD MAWRION MAI. Y GWEDDILLION A'R CYRION. Rhoddais hanes dau ddiwrnod yn Llundain, ond y mae eto ryw odds and ends ag y mae ar fy meddwl eu crybwyll. Digwyddiadau amryw ddyddiau, y rhai nad ydynt o fawr pwys wrthynt eu hunaint, ond erbyn eu gosod yn nghyd a wna loffyn go lew. Yn un o gyfarfodydd yr Undeb Cynnulleidfaol, dygwyd ger bron benderfyniad yn cynwys math o anerchiad i'w gyflwyno i'w Mawrhydi ein Brenhines, mewn ffordd o gydymdeimlad a hi, yn ngwyneb y cynyg a wnaed i ddwyn bywyd ei mab ar ei ymwel- iad ag Awtsralia. Mae yr Annibynwyr wedi bod bob amser yn loyal i'r orsedd. Cyhuddwyd hwy o fod yn elynion trefn a llywodraeth, ond ni bu erioed fwy o gamdystiolaeth. Mae Victoria yn teyrnasu yn serch a chalon Ymneillduwyr y deyrnas; a phan y cyrhaeddodd y newydd blin am y cynyg bradwrus i ddwyn bywyd y Tywysog, dyrchafwyd canoedd o weddiau o galonau Annibynwyr ac Ynrneillduwyr y deyrnas i ddiolch am ei waredigaeth, ac erfyn am nawdd a bendith Rhagluniaeth drosto ac arno nes dychwelyd o hono i aelwyd ac i fynwes ei fam. Nid oedd dim yn fwy naturiol gan hyny nag iddynt, yn eu cynnulliad cyntaf, gytuno i anfon anerchiad car- edig at ei Mawrhydi yn yr achos. Cynygiwyd y penderfyniad gan y Parch Thomas Binney. Nid oedd dim yn gweddu yn well nag iddo ef ei gynyg. Mae yn hen weinidog o safiad uchel yn yr enwad- yn uwch o'i ysgwydd i fynu' na phawb arall—wedi bod ar ymweliad ag Awstralia, ac yn adnabod y llecyn lie y gwnaed cynyg at fywyd y Tywysog. Yr oedd pawb yn gweled fod y gweddusder mwyaf iddo ef ar bob cyfrif gynyg y penderfyniad. Cefnogwyd ef gan Dr. G-eorge Smith. Nis gwn beth a all fod y rheswm dros roddi Dr. Smith i eilio, os nad oedd ei swydd fel Ysgrifenydd yn hawlio iddo gael ei enw yn nglyn a'r anerchiad. Beio, a beio yn o drwm, y clywais i bawb y bum yn siarad a hwy ar y mater. Nid oeddynt yn gweled fod achos i Dr. Smith wthio ei hun, na chymmeryd ei wthio gan eraill, i le mor prominent. Prin yr oedd yn iawn fod gweinidogion yn cynyg ac yn cefnogi. Rhyw leygwr, ar bob cyf- rif, ddylasai ei eilio-J. Remington Mills, S. Morley, neu Syr Frank Crossley. Buasai yn edrych yn well yn ngolwg pawb. A hyd yn oed pe rhoddasid dau weinidog, nid oedd yn iawn fod y ddau o Lundain. Cwyno go gyfEredin sydd fod y London Ministers yn monopolisio ar y mwyaf o anrhydedd yr enwad yn nglyn a'r Undeb. Yr wyf wedi arfer bod yn ngliyf- arfodydd yr Undeb bellach er's llawer blwyddyn, ac 'ni welais ddim o gwbl ag yr oedd anghymmeradwy- aeth mor gyfEredinol iddo a gwaith Dr. Smith yn cynuneryd arno i gefnogi y penderfyniad i anerch y Frenhines. Ysgrifenydd trefnus, gweithgar, ydyw Dr. Smith. Mae yr Undeb dan ddyled ddirfawr i'w lafur a'i ddyfalbarhad. Gweithiwr diflefl ydyw; ond y mae yn rhaid dyweyd hefyd ei fod yn rhoddi ei hunan yn inlaen yn rhy ami yn y cyfarfodydd hyn. II wyrach na ddywedodd neb erioed mo hyny wrtho, ond y mae llawer wedi dyweyd hyny yn ei o-efn. Nis gall ddeall y llinellau hyn, ac nid yw yn debyg yr a neb i'r drafferth i'w cyfieithu iddo. Mae yn gwaelu yn fawr hawdd deall fod ei iechyd yn rhoddi ffordd. Canmolir ef yn fawr wedi ei farw ond nid rhyw lawer o serch y mae yn ei enill wrth fyw. Resignio ei swydd fel Ysgrifenydd fyddai oreu iddo, a rhoddi iddo yr anrhydedd 0 fod yn Gadeir- ydd yr Undeb, fel gwobr am ei lafur caled a'i wasan- aeth dirfawr. (Parhad yn tudal. 4.)

NODION A NIDIAU. Cydfamu a'r pwyllgor y dylid cael un neu ddwy o areithiau Cymreig yn nghyfarfod Bright. Gwn y bydd yn dda gan y Seneddwr poblogaidd ei hun cu clywed—y mae yn ddigon cvnefin a rhai Seisonig, a dylid cofio iddo wrthod dyfoi i gyfarfod y Gymdeith- as Seisonig. Be 'haru y Penfeddaliaid sydd yn beio ar hyn? Byddai yn well iddynt fyned i gyfarfod y canoedd mulod sydd ar eu ffordd o Abyssinia i'w llongyfarch am beidio tori eu gyddfau wrth syrthio dros yr ymylon serth. Gobeitliio y bloeddia y ddau Ddoctor yn galonog- yn Gymraeg; prynaf het o bwr- pas, os bydd raid, i'w throi naw gwaith oddeutu fy mhen wrth roddi cheers iddynt. Nid oes un tebygrwydd y caiff Mr Tordyn ei ddewis yn ddiacon yn eglwys Bryngwylfa, er ei fod yn siarad yn ddoeth ac yn ddibaid. Dal y gath lwyd ddiangodd o Benllyn saith llath go yn ochr Hengist i Glawdd Offa, ac os ydych yn y fan yna, yr oedd Titw wedi dechreu mewian yn Seisoneg, i geisio dynwared merch Llwynwichwach, yr hon a gollodd ei Chymraeg pan fu yn Lloegr am flwyddyn ond tri ehwarter. Nid wrth roi y ddegfed ran at achosion dyagarcl a chrefyddol y torodd gwr y Shop Ganol. Dylai y rhai sydd yn awyddus i wneyd Cymanfcn oedd yr haf eleni yn boblogaidd, drefnu gydag aw- durdodau y Rheilffyrdd i gael cheap trips o wahanol gyfeiriadau ar yr adeg. Nid gwir fy mod wedi cael fy nhori allan o'r Gym- deithas Heddwch am ffraeo dair blynedd a haner a I. dau fis ac un awr ar ddeg a fy nghysgod. Barnu yn wir y dylai Mr Pugh, Mostyn, ohebu yn ami a Swyddfa y Tywydd, i gael hin braf i'r hen Dafydd Price farchogaeth y Chwilgi Mawr. Nid yw curad bach Eglwys Mair, wedi hollol ben- derfynu eto yn y rhagolwg ai' ddadgysylltiad yr eg- lwys oddiwrth y wladwriaeth, i chwilio am hen esgid i'r cawr Uthrfron, i fyned i lettya iddi. 0 Bron dyfeisio machine newydd i gadw pobl yneffiro yn yr oedfa ddau o'r gloch. Myned i wneyd y prawf cyntaf arni ar hen bererinion y Brwcws. Nid Cymro a g.vnhvgiodd i'r Parch W. Rees, D.D., gael bod yn Gadeirydd yr Undeb Cynnulleidfaol, ond Mr Jupe, un o i, bolleddwyr Seisonig mwyaf parchus, Nid anhegweh a'n cenedl ni fyddai i'r hen wron llafurus gael yr anrhydedd hwn cyn hir. Dyna pisyd y byddai yr Undeb hwn yn iawn, yn 'Undeb Oyn- nulleidfaol Lloegr a> Vhymru.' Clvwed gwaeddi mawr—ysbio dros y .ral, gweled i gwr Brynuciiel, a'i goes yn gaeth yn ^hi-ap v IlwyrgJ og, wrth rodfa Plas Trywjryn, wedi bod yn ceisiol cael ffarm ei gymydog yn ddistaw bach od Ei adael yno. Teimlo dim drosto. Nid yw fy llyfr ar Ystranciau Cantorion Bychain allan o'r wa, eto. NID NQCTrvAQUS-Duw.