Y Llan

CWRS Y RHYFEL. i ADOLYGIAD YR WYTHNOS. BUDDUGOLIAETHAU PWYSIG. Y GELYN YN ENCILIO. PAHAM? BRAD A BARBAREIDDIWCH O'R NEWYDD. BRATHU CYFAILL YN EI GEFN. Y COLLEDION AR Y MOR. PERYGL MAWR HOLAND ETO. Bu yr wythnos ddiweddaf yn un o'r pwysicaf a mwyaf cynhyrfus yn holl hanes y rhyfel. Ca. yr hyn a gymerodd lo ar dri Cryfandir ddylanwad mawr, ac o feoeibl penderfynol ar holl Gwrs y Rhyfel o hyn allan. Wythnos dda i Brydain a'i Chynghreiriaid, ac wythnos ddrwg odiaeth i Germani a'i Chydfrc-dwyr a fu. ENCILIAD Y GELYN 0 FFRAINC. Yr wythnos ddiweddaf y medodd byddin Prydain fwyaf o ffrwyth ci hym- drech a'i haberth mawr er mis Awst llyn- edd, a'r oil a wnaeth ao Q. ddioddefodd wedi hyny. Mewn llawer oartref clyd yu Nghymru erys onw Coedwig Mametz yn gwmwi du ar bob llawenydd. Yr wyth- nos ddiweddaf daeth dialydd gwaod bech- gyn Cymru ar warthaf y Germaniaid. Gorfodwyd y gclyn i ffoi, gan ildio, yn ami heb daro ergyd drosto ei hun, dir ao amddiffynfeydd cedyrn yr ymrwymasant drwy ddiofryd na ildiasent byth i ni. Mae Ltir a ildiwyd felly i ni yn gorwedd o b tu i'r Afon Ancre, afonig sy'n tarddu gcrllaw Bapaume, ac yn rhedeg i'r gcxmmict. Ar ^othrau/r mynydd-dir, o bob tu i'r afon, ceir nifer o bentrefi. Gwariodd y Gormaniaid ddwy flynedd o amaor i drawsffurfio'r pcntrofi hyn i fod yn amdaiffynydd mor gedyrn ac mor gyw- rain fel y tybid na fedrai yr un ymosod- ydd, gan nad pa faint ed north, byth eu ienill pe yr amddiffynid hwynt yn ddewr a phenderfynol. Eithr gobaith gau yd- oedd, canys enillwyd hwynt gan ddewrion Prydain ^ydag ond ychydig iawn o goll- edion i m. PWYSIGRWYDD YR ENCILiON. Mae yr encilion hyn yn bwysig am fwy nag un rheewm. Yn y lie cyntaf calon- ogant ein milwyr ni a digalononant yn gyfateboll fyddin y gelyn. Un o achosion nnwyaf offeithicl dirywiad byddin ar y maes yw yr ymwybyddiaoth fod ei gwrth- wynebydd yn drech na hi. Gwyr byddin Germani hyny am fyddin Prydain heddyw. Mae enciliad y Garmaniaid yr wythnos ddiweddaf yn gwneyd enill buddugoliaeth yn rhwyddaoh i ni yn y dyfodol. Mae y tir a enillwyd oisoes yn agos tir newydd i ni i'w foddianu yn ei iawn bryd. Dyry i ni fantais yn erbyn y gelyn a fedd- ianwyd gan y gelyn Yn ein herbyn iii hyd Sr wythnos ddiweddaf. Gwna gwymp apau yn sicr yn y dyfodol agos. edn byddin eisoes o fewn ychydig gyda, haner milltir i'r dref ar yr hon y mae Uygaid byddin Prydain wedi edrych yn chwenychgar er's wyth mis. Gyda hyn oil mae enillion yr wythnos ddiweddaf yn peryglu holl saflo r gelyn rhwng Bapaume ac Arms yn y gogledd. j Yn y rhanbarth hono mae'r Germaniaid er'a dwy flynedd wedi megis cnoi darn mawr o dir, pymtheng milltir o hyd a thuag wyth i ddeg milltir o ddyfnder. allan o ffrynt byddin Prydain. Ffurfia ffrynt byddin Germani yno felly fwa mawr, gydag Arras yn un pon i'r bwa a Peronne yn y pen arall. -Meddienid yr holl dir megis rhwng llinyn a phren y bwa mawr hwn gan y gelyn, tra y safai byddin Prydain o'r tu allan i bren y bwa. Mae llinefl y Hin, wrth gwrs, yn ferach na llinell Y bwa cam. Pe medrai byddin Prydain enill Hinell y llinyn cyn y medrai! y gelyn gilio yn ol oddiwrth y pren, daJ-1 iesid nwldin Ctermani mewn trap yn y 4 bwa. Yr ydym eisoes wedi enill y drydedd ran o linell y llinyn. Ychwanegir eto at anhawsterau y gelyn yn aghamiad y bwa gan y ffaith mai un llinell o reilffordd, a hwnw yn rhedcg ar hyd llinell y llinyn, sydd ganddo i wasan- aethu yr holl fyddin sydd yn y bwa. Mae Cyffordd Acluet r y rheilffordd hono eisoes o dan ergydion ein magnelau ni.Pan enillir Achiet bydd yn anmhoaibl i'r gelyn yru adgyfnerthion i'w byddin yn y bwa. PAHAM YR ENCILIASANT? Paham ynte yr ildiodd y gelyn safle mor bwysig a hwn? Dywed adroddiad swydd- ogol Llywodraeth Germani ddarfod 'w byddin "encilio yn wirfoddol am resymau nedlLduol." Pe deuai llcidr neu lofrudd i'ch ystafell wely yn y nos, a phe y ciciech ef i lawi- yn bendramwnwgl dros y grisiau, gallasai ddweyd iddo gilio "yn wirfoddol am resymau neillduol." Gwirfoddol- rwydd gorfodol oedd yr enciliad, a'r "rhesymau neilltuol" oodd fod byddin Prydain yn ddigon trcch na'r gelyn. Ymddengys fod y magnolau mawr sydd genym yn awr yn llawer mwy marwol na chynt. Medrant daflu shels mawrion yn cynwys nwy sy'n rhwym o brofi yn angeuol i bawb a'i hanadlant pan ffrwydra'r shel. Nid yw yr ystafelloedd j tanddaearol lie gynt y lleohai'r German- iaid mewn diogelwch pan ddelai'r diluw tan yn aniddiffyniad digonol iddynt rhag y shels nerthol hyn. Dyna ateb dyfais Prydain i greulondeb shels nwy y Garman- iaid, y rhai, yn groes i bob deddf, a ddechrouasant gyntaf y dull yma o frwydro. Pan symudodd ein byddin ni ymlaen i'r manau lie gynt y bu'r gelyn, caent yn ami ddwsin, neu ugain, neu ragor o'r Germani'aid yn gorwedd yn faa-w hob ol clwyf nao ergyd arnynt, a niferi mwy fyth wedi cael eu mygu, neu eu claddu yn fyw yn eu cuddfanau tan- ddaearol. Dyna paham yr enciliodd y gelYll o'i safle gadarn. Nid ydys yn sicr hono (nos Wener) a yw yr enciliad wedi torfynu, a'r gelyn yn meddianu llinell newydd yn nee yn ol/ Eitht credir y gall ein byddin ni wneyd eilwaith ar y llinell newydd hono yr hyn a wnaeth yr wythnos ddiweddaf yn Ystrad yr Ancre, ac y gellir yn y man dori drwy ei rengoedd a chael lie i'r gwyr meirch weithredu o'r tu ol i linell y Ger- maniaid gweddill. Os a phan y digwydd hyny cymer llawer o frwydro hen ffasiwn le, hyny yw cledd ynghledd, a, bidog yn midog. Yr angenrhaid cyntaf, pa fodd by nag, yw oael ffyrdd ar hyd y rhai y gellir symud y magnelau mawr newydd ymlaen i ymosod 0 ar linell newydd y gelyn. Tybia rhai fod y Germamiiaad wedi gwanhau eu llinell yn Ffraino er mwyn cael mwy o filwyr i ymosod yn rhywle arall, Rwsia, Roumania, neu'r Eidal. Mae hyn yn eithaf posibl, ond yn- dra anhebyg yn gymaint ag y gwyddent trwy brofiad, nerth ein byddin ni yn Ffrainc. GYRU'R SARFF ALLAN 0 ARDD EDEN. Y sarff fu gynt yn aolfysur gyru Adda o Ardd Eden. Mae had y wraig, ar ffurf byddin Prydain, yn awr wedi ysigo siol sarff arall, &'i gyru all o'r Ardd fel y mae hi heddyw. Eglurwyd mewn ysgrifau blaenorol fod Kut (i roi yr enw byr) yn I sefyll ar derfyirgogledd-orllewinol y rhan- barth a dybir oedd safle Gardd Eden gynt. I Rhed Camlas Shat el Hai, sy'n cv'sylltu'i" Tigris a'r Euphrates ar y terfyn rhwng Gardd Eden a "Gwastadedd Dura. Yn Kut yr aangylchwyd byddin Prydain o da% TOWllghend llynedd ac y cvmervvyd 10.000 I, yn garcharorion pan ar liemlviiii. Diffyg trefniadau pwrpasol a digonol ar ran awdurdodau y Swyddfa RiYfel: ac nid diflfyo- dewrder ein milwyr, oedd yn gyf- rifoi° am yr anffawd hwnw. Mae y diffvgion hyny bellach wedi cael eu cyf- lawni, ac adgyfnerthion ao adgyflenwadau priodol yn cvraedd byddin Gardd Eden yn gyson. Mae "talu yn v dwrn," neu "dalu'r pwvth yn ol," fef y dywedir ar lafar gwlad, yn gyfystyr a "llygad am lygad a dant am ddant" cyfraith Mo-'es. Geilw'r ) Sais y peth yn "poetical justice." Gan nad pa enw a roi'r arno cafodd y T.wrc ef yn a.W'r ar lanau'r Tigris. Yn y man lie cymerodd efe 10,000 o'n milwyr ni yn garcharorion llynedd, cymersom ninau 12,000 o'i filwyr yntau yn garcharorion yn awr, a thra bo'r Uincllau hyn yn cael eu hysgrifenu mae byddin Gardd Eden, mewn llongau ar yr afon, ac ar gefnau camelod ar y tir yn erlid ar ol y Tyrciaid sy'n ffoi am eu bywyd tua Bagdad. Mae llawer o'r anrhaith a gymerwyd oddiar Town-shend gan y Tyrciaid llynedd wedi cael eu henill yn ol yn awr. Ymhlith y cyfryw anrhaith yr oedd Hong ryfel ysgafn a gymerwyd oddiarnom ar yr Afon Tigris llynedd. Daliwyd hi drachefn genym ni yr wythnos ddiweddaf. Mae'r sarff ar lun y Twrc wedi oael ei glirio allan yn gyfangwbl o Ardd Eden. ADEILADU PONT, MEWN WYTH AWR! Un o orchestion ein byddin ni ar y Tigris oedd adeiladu pont ar draws yr afon fawr mewn wyth awr o amser, a hyny yngwyneb tanbeloniad poeth gan fagnelau'r Twrc. "Pont gychod," "pon- toon bridge" ydyw. Cychod cedyrn, bas, yn gadwen fawr wrth eu gilydd yw sylfaen y bont, a thrawstiau preifiion ar draws y cychod yw llawr y bont, yr hon sy'n ddigon cref i ddal pwysau milwyr, a gwyr meirch, a magnelau i'w chroesi. Gordhest fjawr oedd ei hadeiljadu o gwbl; gorchest fwy oedd gwneyd hyny yngwyneb ymdrechion mwyaf y gelyn i'n rhwyatro. Llwyddwyd trwy "dric" o oiddo v Maeslywydd Maude, a dewrder dihafal rhai Q fechgyn CjTmru. Ddeu- ddydd neu dri cyn cychwyn gwneyd y bont, gwnaeth Maude ymosodiad ar linell y Twrc amryw filltiroedd yn nee i lawr, gan gilio yn ol fel pe wedi cael ei drechu. Ailymosododd tranoeth gyda, llawer mwy o filwyr. Credai'r Twrc mai yn y fan hono yr oedd y perygl, a galwodd am fiIwyr o fanau eraill i'n gwrthaefyll yn y fan hono. Yna dechreuwyd adeiladu'r bont, a chyn y medrai'r Tyrciaid ddod yn 01 i'r fan hono i'n rhwystro, yr oedd y bont. wedi cael ei gorphen, ao adrr. l ddigon cref o'n byddin wedi croesi i ddal y Twrc yn ol. Pan ddfchromwd adu'r bout yn y bore, aeth nifer o'n milwyr yn cynwys amryw o fech gyit Cymru mewn cychod i groesi'r afon i'r lan arall er rhwystro' r Tyrciaid ddod i lawr yr afon i danio ar y dynion oedd yn gwneyd y bont. Daeth y Tyrciaid i lawr yr afon i gyfarfod a'r cychod i'w rhwystro i lanio; a dyna lie bu bechgyn Cymru yu lluchio boms o'r cychod fel taflu oeryg at gi, nes gorfodi'r Tyrciaid i gilio yn ol a rhoi lie iddynt lanio. Tra yr wyf yn ysgrifenu daw yr hanes fod y Tyrciaid wedi ffoi ac wedi eu herlid am halner can' milltir o ffordd o Kut i gvfeiriad Bagdad. BRAD A BARBAREIDDIWCH Y CAISAR. Cafwyd yr wythnos ddiweddaf ddau brawf newydd o frad a barbareiddiwch anhygoel y Caisar. Ynglyn a Holand y cafwyd v prawf cyntaf. Llechai nifer o longau maanach Holand yn mhorthladd- oedd Prydain er de.chreu Chwefror pan gyhoeddodd y Caisar ei fwriad i auddo pob Ilong ar y mor. Fel oanlyniad ymdra- fodaeth rhwng Llywodraeth Holand a'r Caisar, hyspyswyd Holand y cai ei llongau hi forio yn ol tuag adref mewn diogelwch heb i'r suddlongau ymyryd a hwynt. Gan dderbyn gair y Caisar, gorchymynodd Llywodraeth Holand i'r llongau hyn, wyth mown nifer, i hwylio gyda'u gilydd, heb ofyn am aniddiffyniad Lloegr. Gwnaethant hyny. Ond cyn pen teirawr wedi gad ad y porthladd ymosodwyd ar- nynt. gan suddlong Gennanaidd, ac un yn unig o'r wythJlong masnach a ddihangodd yn ddianaf. Suddwyd tair neu bed air o'r lleill yn y man, ond er i'r torpedoes ffrwydro yn y lleill a gwneyd niwed mawr iddynt, llwyddasant i gyraedd y porth- ladd cyn suddo. Dyna engraifft lif-w 'v,(Id, o'r gwerth a esyd y Caisar ar lw ac addewid. ) I CUSAN BRAD Y CAISAR. Gwaeth fyth yw yr ail engraifft. Paa dorodd yr UnoMaleithiau bob cysylltiad diplomyddol a Germani Jdechreu Chwd- ror am gyhoeddi o'r Caisar ai fwriad i suddo pob Hong a nofiai wyneb y dyfroedd. tywalltodd y Caisar a ei Ganghellor, ddagrau Phariseaidd an ddarfod i'w hanwyi gyfaill, yr Arlywydd Wilson, gamddeall bwriad Gormani. Nid oedd well cyfaill i'r Arlywydd yn y byd nag ydoedd y Oaisar, na gwell ffrynd i'r America nag ydoedd Germani. Gwnai'r Caisar a Germani bopeth yn eu gallu, oddigerth rhoi i fyny llofruddio ar y môr, er mwyn cael byw ar delerau da if Aiuerica. Ddydd Mercher diweddaf dy- wedwyd ymron yr un peth yn Senedd Germani gan Zimmerman, yr Ysgrifenydd 4D Tramor. I Tra yr oedd Zimmerman yn llefaru yn y Senedd yn Germani, ac yn sicrhau y byd I mor gyfeillgar oedd Germani i'r Unol Daleithiau, rhoddodd yr Arlywydd Wilsoo i'r wasg yn America- gopi o lythyr a an- fonwyd ganol Ionawr, trwy Law y Count Berustorff, i Lysgenad Germani ya Mexico, gwlad sy'n ffinio a'r Unol Dal- eithiau tua'r deheu. Swni a sylwedd y genadwri oodd- (a) Anog Mexico i gyhoeddi rhyiel yn erbyn yr Unol Daleithiau, gan. addaw iddo bob help arianol ao arall am wneyd. (b) Ceisio gan Arlywydd Mexico i berswadio Japan, yr hon sydd edsoee yn croesddadlou a'r Unol Dal- eithiau, i dynu yn ol o'i Chyngreir- iaeth a ni, ao ymuno a. Germani i lyfela yn erbyn yr Unol Daleithiau. Y cynllun oedd i fyddin o Japan lanio yn ddistaw *yn Mexico, ac yna i groesi'r terfyn i ymosod ar yr Unol Daleithiau. Dyna gusan brad Judae, yn proffeeu pob cyfeillgarwch a'r America, ac ar yr un pryd yn taro ei gylliell hyd y earn as medrai ynghalon yr hwn y proffesai fod yn gyfaill cywir iddo. PERYGL MAWR HOLAND. I's Mae eraill, heblaw ysgrifenydd Cwra y Rhyfel, erbyn hyn yn dechrou sylweddofi perygl mawr Holand. Tybir gan lawer heddyw miai ymoeod yn fwriadol ar longam Roland a. wnaeth suddlong Germani yn y gobaith y buaaai hyny yn cynhyrf* Holand i gyhooddi rhyfol yn erbyn Ger- mani. Dywedwyd yn yr ysgrifau hyn yn y LL.VK dro yn ol fod Germani yn chwen- yohu cael achos cweryl a Holand modd y oaffai esgus droa oreegyn y wlad hono. Mae hyny yn amlyoaoli hoddyw nag, ox"ioodi Rhaid cydnabod fod meddianu Holand drwy unrhyw frad neu ystryw yn brofedig- aeth fawr i Germani. Edrycher at y map a. gwelir paham. Mae Holand rhwng Germani a'r mor. Mae yr unig afon for- dwyol -sy'n rhedeg drwy Belgium-y Meuse—a'i genau yn nhiriogaeth Holana. Ni chaniata Roland i na submarine na llong ryfel o eiddo neb i fyned ar hyd yr afon drwy ei thiriogaoth hi. Pe medd- ianasaei'r Oaisar Holand, byddai holl gwrs y Meuse yn agored i'w longau rhyfel, a holl arfordir Roland at wasanaeth llynges Germaeni. Gyda. hyn oil mae yn Roland filiynau o bunau mewn aur melyn, ac ystor fawr o fwyd a nwy ddau rheidiol eraill o eisieu y rhai y mae Germani heddyw ar ei chythlwng. Pe y goresgynasai byddiw Germani diriogaeth Holand, byddai holl gyfoetli ac ystorfeydd y wlad at wasan- aeth y Caisar. Mae'r brofedigaeth yn fawr. A fedr y Caisar ei gwrthsefvll ? Ma > vii amheus iawn. Y COLT>EDION AR: Y MOR, Gwiria hanes yr wythnos ddiwoddaf yr hyn a ddvlledwyd yn y LLAN y pvthefnos diweddaf, sef fod llynges Prydain wedi darganfod ffordd i ddal neu i ddifetha suddlongau llofruddiog newydd Germani. Nid yw hyn golygu fod y perygl wedi myned heibio, ond golyga fod y perygl yn llai nag v bu. ac yr a yu llai eto. Llwyddodd yr all o'r tair llong masnach nT)pT"?"■r,■ n r'r \n!icr( dros t