Baner ac Amserau Cymru

PWYLLGOR ADDYSG SIR DREFALDWYN. CAFODD cyfarfod o bwyllgor addysg sir Dref- aldwyn ei gynnal yn y Drefnewydd, dydd Mawrtb. Yn absennoldeb Mr. A. C. Humphreys Owen, A. 8., dewiswyd Mr. Richard Lloyd yn gadeirydd. Ysgrifenodd Eenaduriaeth Trefaldwyn a'r Amwythig i wrthdystio gorfodi i blaot Ym- neillduwyr fyned i wasanaeth yr eglwys ar ddyddiau seintfau. Mr. C. Shaker a ofynodd a oedd yn wir fod rhii plant i Xmneillduwyr wedi cael eu gorfodi i roddi eu presennoldeb yn sir Drefaldwyn. Y eadetrydd-I Nid oes dim wedi dyfod ger bron y pwyllgor.' Galwodd Mr. J. Hamer Jones sylw all gofnod- lad y pwyllgor gweithiol, mewn attebiad i lytbyr oddi wrth y Parch. W. L. Martin, yn gwneyd ymholiad gyda golwg ar bresennoldeb plant Yootol yr Eglwys yn yr Eglwys, pan y penderfynwyd fod attebiad yn cael ei anfoa hyd nes y cawsai y cyfrelthian lleol eu cym* meradwyo, nad oedd y pwyllgor yn gweled eu ffordd i roddi cydaynlad i unrhyw blant gael en tynu o'r ysgol ar ol i'r cbflyfr gael ei farclo unwaith. Cynnygiodd Mr. Hamer Jones yn awr ar i'r pwyllgor gweithiol ystyried y mater drachefn, gyda'r amean o roddi cyboeddus. rwydd piiodol i'r mater. Mr. J. Pryce Jones a gefnogodd. Mr. Richard Jones a ddywedodd ei fod ef yn deall, pan ofynwyd i Syr William Anson pa un a oedd yn gyfrelthlawn cymmeryd plant i'r ysgol ar ol i'r cÔflyfr gael ei farcio dywedodd ef ei fod yn hollol anghyfreithlawn. Credai ef mai yr hyn oedd gan Mr. Hamer Jones ei eisieu ydoedd hysbyea hyny trwy y sir. Yr oedd cylchlythyr 512 ar y pwngc wedi cael ei anfon eisoes i'r olf o'r llywiawdwyr yn y sir. Mr. Noel Turner a ddywedodd, gan fod y cylehlythy r hwnw wedi cael ei anfon, nid oedd yn gweled fod angen am i ddim pellach gael ei wneyd. Mr. Hamer Jones a ddywedodd fod yna enghreifftiau lIe yr oedd y plant wedi cael eu gorfodi i fyned i'r eglwys-yn Bettwa. Cafodd y penderfyniad ei gario.

Adgyweirio Ysgolion y Cynghori Hysbysodd yr arolygydd sirol y oydda! yn angenrheidiol cael y awm o 6,500p. er goaod yr oil o Ysgolion y Cynghor mawn cywair dda, ae adeiladu dwy neu datr o ysgolion newydd y byddai angen am danynt; a phenderfynwyd fod cais yn cael ei wneyd at y Cynghor Sirol i gymmeryd y cais angenrheidiol i sicrhau ecbwyn am swm heb fod dras 6,000p. Ar gais y clerc (Mr. Llewelyn Phillips) am godiad yn ei gyflog, penderfynwyd ei fod yn cael 50p. yn chwanegol, yn cael ei ganiatau y flwyddyn nesaf. Pennodw yd pwyllgor arbenig i ystyried y owestiwn o ddysgu Gymraeg. Ar gynnygiad Mr. J. Lomax penderfynwyd fod canfasio gan neu ar ran yr ymgeiswyr am awyddi o dan y pwyllgor, o hyn allan, yn eu hanghymmhwyso i fod yn ymgeiswyr.

J. CYFRAITH Y DOGNAU. Y MAE nn path ag y gellfr ei ddyweyd yn wastad yo v modd mwyaf dibetrna am y Llynodraefch tnfad bresannol; sef, nad yw hi un amser yn gadsel manteislon af ffrynd- fan hyd y fomeno ddiweddaf bob eudiogeln. Gofala am y rhai hyn tra y bydd hi byw. I byny yn nnig y mae hi yn byw. Gofala am danynt, gan en gwneyd yn afcr a diogel wedi iddi hi el hon fyned i'r pint, hefyd. Cara feddwl am el hen ffyddlonlaid mewn cyflwr cysurne pan y bydd hi ei hun yn tawel hnno yn yr angeu, ac wedi el chladdn, fel pob ysgepbwd, yn el Hades lygradfg. Nid ydyw I dognan' y landlordlafd a'r parsonlaid, y rhai a adnewyddwyd yn 1902 am bed air blynedd, dan yr enw Deddf y Trethi Amaethyddol, yn dyfod i'r pen hyd fis Mawrth y flwyddyn nesaf, Ond beth pe bae yr anlhwd yn digwydd I Mr. BAL- FOUR a'i Weinyddiaeth, dyweder, yr wyth- nos hon, pwy a fyddai genym yn barod I adnewyddo ly dognsu' hyn i'r cyfetlllon wed'yn ? Nid ydyw yn debygol o gwbl y gwnai y Rbyddfrydwyr ddim o'r fath. Hwy ea hadnewyddu, yn wir, hyd Fawrtb, 19101 Dim perygl! Yn effco i'or eyfeill- garwch tuag at y parson a'r tlrfelstr (en dosbeirth anlongyrchol hwy ea honaln !) gwelodd y Prlfwelnidog Ii Lywodraeth nad oedd eiliad o amser i'w golli cyn gwoeyd y gwalth. Onid ydyw bywyd (Llywodraeth fel dynfon cyffredin) mor ansicr ? Dim a¡r o eôn am fesor i ad-rftefnu trethi cyff- redinol y deyroas, ar fed hwnw mewn ddawld er y flwyddyn 1896. Nid oes dfm mor bwyijig s, s'erbai y dognao.' Os na wnefr dlgla yr Yflwefnhdd a melldfthia y parsonlaid. Am hyny ps ryfedd fod ail idarlleuiad y mesor hwn yn cael ei gynnyg J::JiP R" t4rovw-i 'P<'In pfitih, hyd yn oed dydd Linn I o Y oi .u yn da jjgy bydd gan y Rbyddfrydwyr rywbeth a wnelont hwy a'r mesnr hwn pan ddeuant i swydd ao awdordod.

D I N B Y C H Cyngherdd.- Yn ol eu harfer er's llawer o flynyddoedd cynnaliodd yr Annibynwyr gyngherdd cyssegredig yn nghapel Lon Swan nos Wener y Groglith. Y datgan wyr oeddynt -Soprano, Miss Louie James, Dinbych; Contralto, Mrs. R. T. Parry, Wyddgrug; Baritone, Mr. R. Pryce Roberts, Dinbych; Tenor, Mr. Tom Edwards, Rhos; a'r Proffeawr David Parry, Llanrwat, yn cyfeilio ar yr oil o'r darnau a ganwyd ar yr organ. Chwareuodd y Proffeswi Parry amryw ddetholion, hefyd, mewn modd medrus ar yr organ a chafwyd deuawd ar yr organ a'r crwth, Duo Sym. phonique' gan Miss James a Mr. Parry. Caf- wyd cyngherdd di, ac encoriwyd pob un o'r cantorion achod, y rhai, y mae yn amlwg, a rodd- asant foddlonrwydd cyffredinol. Nid oedd y cynnulliad eleni mor lliosog a'r blynyddoedd blaenorol.

LLANDRINDOD. CAPEL NEWYDD I'R WESLEYAID. DYDD Linn gosodwyd ceryg cofFadwriaethol capel Westeyaidd yn Llandrindod. Darpara y planian ar gyfer capel, ysgoldy, a thy i wein- idog; ond ni fwriedir codi yr ysgoldy yn bresennol. Gwnelr amcangyfrif y bydd y y6st yn 13 OOOp. Cyflwynodd trysorfa yr ugeinfed ganrif rodd o 1,000p. tnag at y capel; ac y mae dros 2,000p. arall wedi cael en codi. A ganlyn sydd restr o'r rhai a osodasant y oeryg I lawr, a'r tanysgrifiadan a dderbyniwyd: —Mrs. Evans, Eglwys Bach, 20 ginis; Mrs. Dennis, Croesoswallt, 10 glni; Miss Taylor, Aberystwyth, 100p., y Parch. J. E., a'r Misses Pater (talr o geryg), 150p Miss Ada Harper (yn cynnrychioli y contractor a'r archadeilad. ydd), lOOp; Mr. Cunrow, Abertawe, 5 ginis; Mrs. Goldsworthy, Casnewydd, 10 ginis; Mr. Thomas Walker, Bolton (gosodwyd i Iawr gan Dr. Pope), 500p.; Mr. Coombs, Llandrindod, Mr. Smith, Whitchurch, 25p.; S me a'i Fab, Llandrindod, 55p.; Mr. Corbett, Welling- ton, 25p.; Mr. Ullet, Wolverhampton, 5 ginis. Cymmerwyd rhan yn y cyfarfcjd eyhoeddns yn yr hwyr gan Dr. Pope, Mrs. Evans (Eglwys Ba$h), y I'arch. Martin Pope, ac eraill.

Y PARCH. H. M. ROBERTS, RHYDLYDAN. YSGRIFENODD y Parch. H. M. Roterts, Rhyd- lydan, yr hyn a ganlyn, mewn attebiad i gais a wnaed ato am e7lurbAd ar y pellebyr a anfonodd at Mr. Evan Roberts:- Diolch i chwi am anfon ataf I ofyn am lythyr yn egluro y telegram sydd yn y wasg Saesneg am ddoe. Yroeddiasauo flinder yn fy nghorddi am fod Evan Roberts yn peidio siarad. Erbyn hyn yr wyf yn deaU cenadwri Duw i mi drwy el ddistawrwydd. Dywed wrthyf, 'Bydd dithan ddistaw hyd nes y byddi yn llawer sancteiddiach nag ydwyt, ac hyd nes y rhoddaf I ti genadwri.' Dywedaf flnnau, Fel mynost gfid I'm fod ond i mi gael trenlio pob yr awr er dy ogoniant.' Nid wyt mwy am geisio pregethu hyd oni chaf gymmhelliad o'r nef. O'r ddaear y daeth y cymiuhellion cyntaf. 'Rwy'n foddlawn i wneyd rhywbeth mewn dlstawrwydd-nld i mi fy hun, nid I'm eyfundeb, nid i ddynion, ond i Ddow. Duw a faddeuo i mi am fy holl bechod- au i'w erbyn—fy malchder, a fy hunan cle. Peth ofnadwy yw dallineb ysbrydol. Peth ofaadwy yw gorfod sef/II i edrych ar dy gorph ac ar dy enald dy hun, a gweled y ddau fel y mae Dnw-a dynion i rhyw iesur- yn en gweled. Ofnaf nad oes i mi ond ychydig amser etto yn y corph; deuaf oddi amgyloh cymmaint allaf, o'r rhai y bum yn meithrin meddyliaa cas am danynt. Otnaf na chaf fyw i unioni y cyfan gyda Erfyniaf arnoch oil fadden i mi. Ofnafelcb gweled yn y byd a ddaw oni byddwch wedi madden. Meddyiiais fod Mr. Evan Roberts yn enog o feithrin malftis at y Parch. W. O. Jones; erbyn hyn gwelaf ei fod yn earn W. O. Jones; a pha beth bynag a feddylia wrth ddyweyd nad vw yr 'Eglwys Rydd ar y graig,' 'rwy'n gwybod, y mae Duw amlygu i mi, nad oes malais yn ngbalon Evan Roberts au W O. Jones. Duw y net a roddo neges etto i Evan Roberts yn Liverpool Dyma'r nesaf at lean, a r tebycaf iddo o bawb. 1l d H. M. ROBKRTS.

Y SOL-FFA YN AFFRICA. ERBYN hyn y mae cyfundrefn y Sol-ffa wedi dyfod yn adnabyddus trwy yr holl fyd adna- byddus, bron. Nid oes unrhyw le ag yr aiff cenhadon yno nad yw y sol-ffa yn cael ei dwyn yno hefyd. Y mae holl genhadon y byd yn teimlo fod canu yn beth hanfodol bron i'w llwyddiant, ac y mae dysgu y bobl i ganu yn un o'r pethau goreu tuag at eu hennill. Anaml y daw cenhadwr i gyffyrddiad a Hwyth neu genedl nad yw canu yn cael effaith neillduol arnynt. Ac anaml y deuir i gyffyrddiad a pbobl nas gallant ddysgu canu yn lied rwydd, a dangosant gryn lawer o allu i dderbyn argraphiadau trwy ganu. Y mae rhai o'r cenhedloedd paganaidd hyn yn dangos gallu mawr i ddysgu canu, ac yn feddiannol ar leisiau rhagorol, ar ol ychydig iawn o lafur gyda hwy. Y mae trigolion rhanau o Ddeheubarth Affrica yn feddiannol ar Allu Cerddorol Anghyfredin. Ypgrifena Mr. Farrington, cyfarwyddwr cerddorol y Bwrdd Addysg yn y Cape Y mae y brodorion mor hoff o ganu fel nad oes eisieu ond ychydig gyfarwyddyd i ddwyn yr efleithiau mwyaf anniagwyliadwy. Gall pob un gymmeryd ei ran yn fuan iawn, ac y maent yn mwynhau canu mewn cynghanedd yn ddirfawr. Yr oedd un athraw mewn ysgol fach genhadol wedi dysgu y plant mor berffaith fel y gallent roddi allan ag arwyddion y llaw eu rhanau mewn antheman a tbonau. Golygfa ddyddorol oedd gweled pedwar o blant yn sefyll i fyny o flaen y gweddill yn ihoddi arwyddion y gwahanol leisiau &'u dwylaw :-U n yn rhoddi yr alaw, y llall yr alto, y llall y tenor, a'r Hall y bass, a'r plant yn gwylio eu gwabanol ranau gyda chywirdeb ac effaith dda. Nid gydag un don fach y gwnaed hyn, ond gwnaed ef gydag banner dwsin o wahanol donau gyda rhwyddineb. Y plant oil o ddeg i bedair-ar-ddeg mlwydd oed.' Beth pe codai chwilfrydedd yn un o'r Affri- caniaid i ddyfod i Gymru i gystadlu yn yr Eisteddfod Genedlaethol. Pe digwyddai i ambell un o filiwnyddion y wlad fod mor ffodus a meddwl am hyny, cymmerai le yn ddi-os. Y mae pethau mwy annhebyg wedi cymmeryd lie lawer tro. Betli sydd tu cefn ? Y mae nifer o wyr o safle yn bwriadu dwyn allan lyfr tonau ac emynau i gydymgais &'r Ilyfr poblogaidd Ilen a Diweddar. Nid yw y llyfr hwnw yn eu boddhau, y mae'n debyg. Y mae gormod o rywbeth ynddo, a rhy fach o beth arall. Dywedir mai Dr. Vaughan Williams ydyw y golygydd. Bydd y ffaith mai mewn cydymgais a'r llyfr arall y dygir ef allan yn sicrhau gwerthiant mawr iddo yn y dechreu, o leiaf. Diwyllio y Llais ydyw un o'r pethau sydd yn talu oreu o ddim mewn rhai rhanau o'r byd. Y mae cymmaint o awydd mewn miloedd am fod yn ddatganwyr, talant unrhyw swm am ycbydig gyfarwyddyd ac y mae ami un yn cael bywoliaeth dda iawn trwy roddi cytarwyddiadau i wella y llais. Rbaid cydnabod y gwirionedd. Nid yw hyn heb fod yn achlysur twyll o'r fath greulonaf. Y mae y dulliau gymmer rhai i geisio diwyllio y Bais (1) Yn wattgofrwydd hollol. Oni bae fod y peth yn ddifrifol mewn mwy nag un ystyr buasai yn chwerthinllyd. Y mae rhai athrawon (?) yn twyllo eu dysgyblion trwy werthu dwfr Italaidd iddynt am wyth swllt y botel. Clywais am un athraw yn cylymu llinynau gwrthneidiol (elastic) wrth y piano fel y gallo y dysgybl deimlo y cryf a'r gwan Un arall yn dal gwlaw-len agored uwch beu y dysg- yblion pan fyddont yn canu, ac yn ei chau a'i hagor, fel y gallont deimlo a deall chwydctnodau Pa un ai yr athrawon ai y dysgyblion yw y rhai ffolaf, nis gwn. Pan yn yagrifetiu y nodyn uchod am Ddeheu- barth Affrica, a'r possiblrwydd i ni yn y dyfodol ddeall fod c6r yn dyfod oddi yno i un o eistedd- fodau Cymru, nid oeddwn yn gwybod fod yn mwriad c6r o Scranton ddyfod yma yn 1906 i gystadlu. Costia y daith, meddir, Chwe Mil o Bunnau. Yr arweinydd ydywun o'r enw John T Watkins. Dywedir fod y c6r wedi ennill ami wobr. Ceir gweled.

Dosbarth rhyfedd yw y beirniaid. Fel y gwyddis, y mae gan bron yr oil o'r newyddiad. uron mawr eu beirniaid ar wahanol ganghenau. Gellid meddwl fod amryw o honynt yn tybied mai y peth penaf iddynt hwy yw gofalu am nodi allan rhyw ddiffyg, ac os na ellir cael un rhesymol rhaid dyfeisio un afresymol; o'r hyn Ileiaf Rhaid awgrymu difyg. Dechreuodd Theodore Thomas ei yrfa gerdd- orol drwy chwareu mewn pedwarawd, a dywedai y beirniaid ei fod yn gaffaeliad mawr mewn pedwarawd, ond, &c. Wedi hyny daeth i fod yn arweinydd corawl. Dvwedent ei fod yn arweinydd corawl galluog, ond, &c. Wedi hyny daeth yn arweinydd cerddorfa dywedent ei fod yn arweinydd cerddorfa rbagorol iawn, ond, &c. Ac yn ddiweddaf daeth yn arweinydd chwareuganau a dywedent ei fod yn arwein- ydd da iawn, ond, &c. Camarweiniol iawn ydyw fod percbenog y prif chwareudy yn Paris yn cael gormod o gefnogaetb y Llywodraeth. Gwir fod y Llywodraeth yn talu iddo yn flyn- yddol y swm o 300,000 o ffrangcs ond y mae yn gorfod rhoddi tocynau rhad i aelodau y wein- yddiaeth i'r swm o 247,000 fifrancs. Y mae ysgoloriaeth neillduol yn cael ei rboddi i'r datganwr goreu unwaith yn y flwyddyn ond y mae ammodau rhyfedd iawn yngltn a hi; sef, Na chaiff briodi tra yn dal yr ysgoloriaeth. Dywedir fod yr hwn a ennillodd yr ysgoloriaeth y tro diweddaf wedi ei gwrthod pan ddeallodd y telerau. UettyW Gdn. ASAPH.

^'ys yr ynadon yn Abertawe, ddydd Mercher, cyhuddid John Wilhams, Smyrna Street, Plasmarl, a W. Francis Da'vies, Courtney Street, Manselfcon, cynnorthwywyr mewn s.opau gyda'r Mri. Radford, Cast e Street, o ladrata wyth piir o esgidiau, gwerth 2p. 48. 9c. oddi ar en meistriaid, ac Elizibeth Morgan, 294, Neath Road, Glandwr, o dderbyn yr esgidiau, Gohiriwyd yr achos am wythnosi

MARWOLAETH Y PARCH. B. D. THOMAS, WOODSTOCK. DYDD Sul diweddaf bu farw y brawd anwyl a'r gweinidog ffyddlawn, y Parcn. B. D. Thomas, Woodstock, sir Benfro, ac efe yn codi ei 79ain mlwydd o'i oedran. Yr oedd ei iechyd wedi ammharu llawer er's amser maith ac oddi ar pan y collodd ei anwyl briod, rhyw gymmaint o amser yn ol, yr oedd wedi gwanychu ac ym- ollwng yn fawr mewn corph ae ysbryd. Adna- byddid Mr Benjamin Thomas gan y Methodist- iaid Calfinaidd trwy yr oil o Ddeheu a Gogledd Cymru, ac yn nhrefi Lloegr lie mae eglwysi Cymreig yn perthyn i'r eyfundeb yr oedd efe yn weinidog ynddo a bydd yn flingan ei gyfeillion yn mhob man gael ar ddeall ei fod ef wedi tewi yn yr angeu, ac na ch&nt yr hyfrydwch o'i wran- daw byth mwy yn pregethu efengyl Crist, yr hon ydyw gallu Duw er iachawdwriaeth i bob un a'r sydd yn credu. Mae yr argraph ar fy meddwl i Mr. Thomas gael ei fagu yn blentyn yn nghymmydogaeth Capel Newydd, yn mhen uchaf sir Benfro, ond i'r teulu symmud, pan nad oedd efe ond ieuangc, i waered i ganolbarth y sir, 1 dyddyn a gweatty o'r enw Tuffton, yn ymyl Castell Henry, ac o fewn dwy filldir i gapel Woodstock. Yr wyf yn cofio ei wrandaw yn pregethu gyntaf er's wyth mlynedd a deagain, ac yr wyf yn coelio ei fod y pryd hwnw yn efrydydd yn yr athrofa. Cyfrifid ei fod o'r cychwyn yn bregethwr cryf, ao yn feddyliwr dwfn, ond heb fod o ranfei ddulla'i ddawn yn neillduol o boblogaidd. Yn y flwydd- yn 1864 ordeiniwyd ef yn-weididog, yn Ngbym- deithasfa Llansawel, sir Gaerfyrddin ac yr oedd y diweddar Dr. T. CVEdwards, Bala, yn mhlith y rhai a ordeiniwyd yr un pryd ag ef. Yr oadd efe yr amser hwnw yn un o bedwar o bregethwyr a berthynent i'r, eglwys yn Wood- stock; y tri eraill oeddynt y Parchn. Daniel Evans, John Davies, ac Eleazer Myler. Erbyn hyn y mae y pedwar wedi myned i mewn i'r orphwysfa dragwyddol. Yn mhen nifer o flyn- yddoedd ar ol ei ordeiniad ymgymmerodd y Parch. B. D. Thomas a bugeiliaeth yr eglwya yn Mhontfaen, sir Forganwg, eithr ni fu tymmor ei arosiad yno yn un maith iawn. Ar ol hyny bu yn bugeilio eglwyai y Gwastad a Phenffoidd, yn ardal ei hen gartref; ond y diwedd fu iddo ym. adael 14r rhai hyny hefyd, a dychwelyd i gar- trefu yn hen eglwys Woodstock, i'r hon y gwnaetbpwyd ef yn fugail, mewn modd ffurfiol, yn y flwyddyn 1887. Yr oedd y frawdoliaeth yn Woodstock a Mr. Thomas yn adnabod eu gilydd yn dda, ac nid oedd yn beth rhyfedd eu bod yn caru eu gilydd o galon bur yn helaeth. Fy syniad personol i ydyw, fod y gr da wedi ei gynnysgaeddu & mesur helaethach o ddawn pre- gethu nag o ddawn bugeilio yr oedd efe yn bregethwr o'r dosbarth blaenaf, ond o dueddiad rhy dawedog a neillduedig i ragori fel bugail. Nid oedd yn ei natur i ymwasgu at neb oedd yn ddyeithr iddo yr oedd yn caru serchogrwydd mewn eraill yn ei galon, ond tipyn yn brin oedd y peth hyfryd hwnw yn ei natur ef i ddyeithr. iaid. Ond ar ol ffurfio cydnabyddiaeth a rhyw rai yr oedd y serchocaf a'r caredicaf o bawb, ac yn gyfaill y geilid ymddiried ynddo am ei ffydd. londeb. Nid oedd neb yn cael ei anwylo yn fwy nag ef yn y teuluoedd yr arferai lettya ynddynt yn sir Benfro, a siroedd eraill y Deheudir. Yn nghyfarfod misol ei sir ei hun nid ystyrid neb yn bregethwr mwy, os cymmaint, a Mr. Benjamin Thomas ond fel trefoydd gydag am- gylchiadau allanol yr achos da nid oedd yn gwneuthur ond ycbydig, Yn y gymdeithasfa, hefyd, ycbydig o ran a gymmerai efe mewn dim amgen pethau ysbrydol. Pan elwid arno i ddy- wedyd gair yn nghyfarfod y pregethwyr, neu mewn seiat gyffredinol, yr oedd ei adnoddau yn ddihysbydd argyhoeddid pawb a'i gwrandawai ei fod yn y cyfarfodydd hyny gyda'i bethau ei hun. Rhaid fyddai galw arno cyn y gwnai ofe ddim, gan mor gyfoethog oedd efe mewn grfts c ttaliol ac, fel rheol, efe a fyddai yn gofalu eistedd mewn lie beb fod y mwyaf manteisiol i lygad y llywydd ddisgyn arno. Efe a fuasai ar hyd ei oes wedi cael llawer mwy o le nag a gaf- odd yn y gymdeithasfa oni bae am y duedd oedd ynddo i gadw yn ol a chilio draw. Cas-beth gan ei enaid oedd ymwtbio yn mlaen i amlygrwydd ac er ei fod vn prisio cael ei anihydeddu yn gymmaint a neb, efe a fyddai farw cyn yr aw- gtymai i unrhvw gyfaill gymmeryd tiugaredd arno, a'i fwrw rr llyn pan gynnhyrfid y dwfr ar adeg etholiad i rhyw svvdd. Pethan i'w cipio trwy draia ydyw swyddau a phennodiajau y gymdeithasfa, a tbreiswyr yn wastad sydd yn eu cipio hwynt—nid wyf yn msddwl treiswyr mewn ffordd annhty-a chan na fynai Mr. Benjamin Thomas dreisio, ychydig iawn o bennodiadau cymdeithasfaol a ddisgynodd i'w ran ef. Eitbr Did oedd neb yn meddwl yn llai o'i deilyngdod o blegid hyny. Cyfrifid ef yn ddyn mawr ac yn ddyn da gan bawb oedd yn ei adnabod. Fel y dywedwyd eisoes, yr oedd efe yn ei gyf arfod misol yn cael y lie blaenaf fel pregethwr er's llawer o flynyddoedd ac yn gyffredin yr oedd efe yn cael pregethu yn y gymdeithasfa, er mai yn anaml y pennodid et i bregethu yn y prif odfeuon. Un peth i gyfrif am ei fod yn cael He ailraddol yn y gymdeithasfa oedd, nid ei fod yn ddiffygiol mewn gallu na dawn, ond ei fod yn gyfryw un nas geilid ymddiried ynddo y gwnai efe ei oreu ar bob pryd. Weithiau efe a fyddai yn ysgubo y cwbl o'i flaen a pbrydiau eraill efe a fyddai yn lleddf ei wala. Os digwyddai iddo dybied nad oedd yr awel o'i du, neu fod rhyw rwystr arall ar ei ffordd, nid ymdrechai ddim tuag at gael goruchafiaeth eithr yn hytrach gadawai iddi am y tro i ddyfod i ben fel y delai. Ac heb law fod y brawd anwyl yn bregethwr grymus a choeth, yr oedd efe hefyd yn lienor gwych. Ysgrifenodd fywgraphiadau byrion i nifer mawr o weinidogion sir Benfro a aethant i orphwys o'i flaen ef. Nid ydynt yn gyfrolau mwrion uchel-bris, ond y maent, er hyny, yn rhai tra chynnwysfawr, ac yn dangos chwaeth bur a barn addfed eu hawdwr. Cymmerodd y gladdedigaeth le prydnawn dydd Iau, a rhoddwyd ei weddillion marwol i orphwys yn mynwent Treamlod. Yr wyf yn ysgrifenu y nodiadau hyn cyn gweled hanes yr angladd. Mi a obeitbiaf yr ysgrifenir hwnw i'r FANER gan rhyw frawd oedd yn bresennol ynddo.

Sabbath, Ebrill 16eg, bu farw y Parch. D. B. Thomas, Woodstock, sir Benfro, yn ei 79flwydd o'i oedran. Yr oedd wedi bod yn weinldog ftnx banner can mlynedd.

Y DDEDDF ADDYSG. FEL nn o'i resymau dros lyna wrth el awydd dywedir fod y Prifwelnidog yn gobeithlo y bydd y wlad, trwy ohirio yr ethollad cyffredlnol, yn cael amser I roddl y Ddeddf Addysg mewn gweithrediad, ac i ymddygymmod â hi i'r fath raddan fel y bydd y trefniant hwnw yn ddlogel rbag ym- osodlad a chyfnewldiad pan y daw y Rhydd- frydwyr at y llyw. Draan o hono ef a'i obeithion Yn y cyfalriad gwrtbgyferbyn. 101 yn hollol y mae yr argoelion ar hyn o bryd. Fod Cymru o'r decbrea mewn gwrthryfel yn ei herbyn sydd hysbys I bawb. Adroddfad pwyllgor Cynghor Sirol Llondaln, cyflwr aflawen yr ysgolion Eg- lWYBig yno, ynghyd â'r draoi anferth y bydd yn rhald myned iddl i'w badgyweirio, ydynt wedi crea dychryo mawr a thelmlad- au cryfion lawo. Yn mhob rhan o'r wlad y mae y dranl I welnydda y ddeddf yn esgor ar sylwadaa miniog ac ar wrthwyn- eblad angbamsyniol. EoghraiflFo nodedlg ar y pen hwn ydyw East Ham. Yno y mae y Cynghor Sirol wedi pasio panderfyn- iad aofrydol yn dalgan ar fod, yn wyneb treth o Is. 5c. yn y bant tuag at gynnal addysg elfenol, y Prlfwelnidog a'r Swyddfa Addysg yn cael ea hysbysa y bydd y cynghor, ar ol Mehefia laf, yn gwrthod gwelnydda Deddf 1902.' Hyd yn oed Cymra old y;yw wedi cymmeryd safle mor anghymmodlawn a hon. Yn Nby y Cyff- redin, nos Fawrtb, gwnaebh Mr. LLOYD GBORGE a Mr. HERBERT LEWIS sylwadaa miniog a chryfion yngbyleh gwatth y Swyddfa Addysg yn eagenlaso gorfodi rheolwyr yr ysgolion gwirfoidol non Eg- lwyslg i osod ea hsdeihdaa mewn cyflwr priodol o adgyweiriad, Ond nid ydyw Cynghor East Ham yn malio dim yngbylch manylion gwefnyddiad y ddeddf. Gwrth- ryfeh yn erbyn y dreth addysg y mae efe; ac, wrth gwrs, n'd oes yr un awdurdod arall yn medda bawl 1 godi y droth hono. Os gwrthoda efe godi y drebb, nea os gwrthoda gymmeryd yr ysgolion mewn llaw, bydd gweinyddiad addyeg o fawn y thanbarth a darparu yr arian ar gyfef hyny yn dfsgyn yn snccheladwy ar y Cynghor Addysg; ac ar gyfer cyfwng o fafcb hwn nid ydyw byd yn oed Daddf yr Or- f)dogmeth yn darparn dim. DIFRIFOII ydyw sefyllfa pethau yn Nwyr- einbarth Ham-rhan, mewn gwirionedd, o Lundain. Yno y mae holl brif athriwoo yagolion y cynghor wedi cael tri mis o rybudd, a phob is-athraw wedi cael mis o rybudd. Y mae yr ysgolion i gael eu cau i fyny ar y dydd cyntaf o Fehefin. Yn ol hyn bydd dros 700 o athrawon ae athrawesau yn cael eu taflu allan o waith, ac ni bydd addyag elfenol yn nghyrhaedd miloedd lawer o blant. Beth ydyw yr achos1 Hollol anallu y cynghor lleol i godi y trethi angenrheidiol er cynnal yr ysgolion. Y mae y dreth addysg eisoes yn dri swllfc y bunt, ac y mae yr ysgolion newydd y disgwylir i'r cynghor eu hadeiladu yn sier o chwanegu naw ceiniog yn y bunt yn chwaneg. Y mae y dosbarth yn un neillduol o dlawd, ac y mae y trethi eraill yn uibel. 0 ganlyniad y mae y cynghor wedi dyfod i'r penderfyniad nas gall gynnal yr ysgolion nac addysgu y 22,000 plant sydd yn awr yn eu mynychu. Dywed yr Henadur Brooks, cadeirydd y Pwyllgor Addyag: Y mae y cynghor wedi cymmeryd y cam bwn gan ei fod yn argy- hceddedig fod y trigolion yn analluog i dalu y dreth chwanegol. Nia gwyddom beth fydd y cam neaaf. Y Llywodraeth sydd i gymmeryd y cam hwnw. Gan ein bod wedi gwrthod gweinydda y ddeddf gall y Llyw- odraeth fyned i'r Uchel Lys er cael archeb i'a gorfodi i weinyddu y ddeddf. Ond ni ufoddhawn i'r archeb hon. Yna byddwn yn agored i gael ein hanfon i garchar am sarhau y llys. Yr ydym yn berffaith barod i hyny, os bydd raid.' Bydd yn ddyddorol gwylio y dadblygiadau yn yr achos hwn. M: :o: loi Qjvnaeth y Parch. Thomas Law, ysgrifen- ydd Cyngbrair Cenedlaethol yr Eglwysi Rhyddion, fynegiad pwyaig iawn yn y gyn- nadledd dros Ogledd Cymru gynnaliwyd yn Abergele yr wythnos ddiv. eddaf. Yroedd y gynnadledd yn ymdrin a'r cwestiwn o addysg grefyddol ya yr ysgolion dyddiol; ac yr oedd darllenydd y papar, Mr. Fred Llewellyn Jones, wadi dyweyd mai canlyniad naturiol a digamsyniol gvMhwynebiad y Pabyddion a'r Eglwyawyr i addyag grefyddol anenwadol fuasai cau addyag grefyddol fel y cyfryw yn gyfangwbl allan o'r yagolion. 'Y mae yn sier,' ebe Mr. Fred Llewellyn Jones yn ei bapur rhagoro), 'os ceisir sefydlu addysg grefyddol anenwadol yn yr ysgolion yn gyffredinol y bydd i'r Pabyddion a'r Uchel Eglwyswyr wrthwyoebn hyny ar yr un tir ag y mae Ymneillduwyr yn gwrth- wynebu addysg enwadol, hyny yw, ar dir eydwybod. Bydd yn gymmaint gormes i gydwybod Pabydd i datu at addysg anenw- adol ag yw ar gydwybod Ymneillduwr i dalu at addysg enwadol. Ehaid i'r Ymneill- duwr sydd yn dadleu hawliau cydwybod iddo ef ai hun ganiatau yr un hawliau cyd- wybod i'w gymmydog. Felly bydd rhaid i ni ystyried cydwybod y Pabydd aTr Uchel- Eglwyswr yo ogystal a chydwybod yr Ym- neillduwr.' Siaradodd amryw eraill yn yr un cyfeiriad, ac yna cododd Mr. Law, a gwnaeth y mynegiad pwysig y cyfeiriwyd ato uchod. 'Teimlid pryder yn y wlad,' ebai ef, 'am beth fuasai safle ac ymddygiad y weinyddiaeth Ryddfrydig pan ddaw i awdurdod ar ol yr etholiad nesaf at gwestiwn addysg. Y mae llawer yn ofni y caniateir cyfle i'r offeiriaid ddyfod i mewn i'r ysgolion i gyfranu addysg enwadol.' Daeth i g6f llawer ar y pryd wrth glywed y geiriau fod Pwyllgor Addysg sir Gaernarfon, un o'r rhai a ystyrir y mwyaf pybyr Ymneillduol yn Nghymru, wedi cynnyg concordat newydd i'r Eglwyswyr ar yr ammod yna, sef caniatSd i'r ] ofleiriad i ddyfod i mewn i ysgolion y cynghor. ( m Gwnaetb geiriau nesaf Mr. Law lawer i'w sicr- hau yn ngwir ffydd Ymneillduaeth. yr wyf yn gallu dyweyd gydag awdnrdod,') ebai ef, nad oes berygl y caniateir y fath beth j gan y weinyddiaeth Ryddfrydig. Y mae ar- weinwyr y blaid yn Lloegr mor gryf ac mor iach ar y cwestiwn ag yw eicb arweinwyr cbwi yn Nghymru. Yr wyf wedi bod yn siarad yn bersonol a hwynt, ac y mae genyf eu hawdurdod dros ddyweyd nad ydynt yn ffafrio caniatau i'r offeiriad ddyfod i fewn i ysgolion y bobl o fewn oriau yr ysgol. Ie, mwy na hyny, na bydd iddynt ar unrbyw delerau ganiatau dim o'r cyfryw beth i gael ei wneyd.' Derbyniwyd y mynegiad gyda chymmerad- wyaeth uehel. Hyderwn y daw adsain y gym- meradwyaeth bono i glustiau y rhai hyny yn sir Gaernarfon sydd yn gyfrifol am roddi cynnyg mor annoeth unwaith etto i'r Eglwyswyr,

Banerau Presennoldeb. Mr. Charles Shuker a gynnygiodd fod baner, nen rywbeth tebyg, yn cael ei darparu ar gyfer pob ua o'r wyth o ranbarthan yn y air i gysfcadlu am danynt, ac i gael ei chadw am flwyddyn gan yr ysgol gyda'r eyfartaledd goreu am ddeuddeng mis. Mr. J. E Lane Griffiths a gyfeiriodd at yr anhawsder o gymmharu y presennoldeb ar gyfartaledd yn ysgolion y dref a'r wlad. Gwrthwynebai yr ysbryd o fnddagoliaetfa a achosid trwy sicrhau baner o'r fath. Y Mtlwriad Pryce Jones a gynnygiodd ar i'r cwestiwn o bresennoideb gael ei drosglwyddo i'r pwyllgor gweithiol. Derbyniodd Mr. Shuker y gwelliant, yr hwn a gariwyd.