Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

6 erthygl ar y dudalen hon

Advertising

I AT EIN GOHEBWYR

Advertising

- I PRYDAIN FAWR A. ,PHRYDAIN…

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

PRYDAIN FAWR A. PHRYDAIN FWY Un o'r I pwysig a ddysgwyd i di-igolion y wlad hon gan y Rhyfel pres- enol-yw fod yn v byd Brydajn Fwy yn ogystal a Phrydain Fawr. Congl fec-han o Ewrob yw Prydain Fawr, ond ceir Prxdain Fwy ym mhedwar bann arail y byd. Oydnebydd deiliaid prydain Fwy Sior V. fel ei brenin hi—yn liollol fel y eydnebydd Prydain Fawr ef. Ac eto mae yna wahaniaeth rhwng deiliaid Prydain Fwy a dinasyddion Prydain Fawr. Pan gyhoeddodd y wlad hon J ryfel yn erbyn Germajii ym mis Awst, ¡( 1914, Prydain Fawr, ac nid Prydain Fwy, gyhoeddodd y rhyfel. Ond cymer Prydain Fwy ei lie a'i rhaji yn y rhyfel mor ehelaeth ac mor aiddgax ag a wna, 1 Piyda-in Fawr ei hun. Gbwareua Canada, De l!ff rica" yr India, Awstralia a New Zealand, eu rliaii nioir amlwg yn 1 nratna favvr y rhyfel ag a wna Prydain Fawr. Gwyr y neb sydd wedi dilyn y rhyfel am weithredoedd nerthol b yddlIJ Canada ar wastadeddam Ffrainc —b\ ddin a gcdwyd yn benaf dnvy ym- drechion v Cymro Syr Samuel Hughes. Anfarwolodd yr Anzac-iaid, Byddin Awstialia a New Zea land, eu hunain ar greigleoedt) gwaedlyd Gallipoli ar lan- au 'r Dardanelles; n Chymro arail, W. M. Hughes, Prif Weinidog Awstralia, I fll a Haw nrnwg- yng nghodi'r Byddin bono. Byddin De Affrica, o dan ar- weini;id ein cyn-elyn y Cadfridog Botlia, enillodd oddiar Gerrnani bob modfedd o dir a feddai y Caisar ar holl Gyfandir i Affrica. Meibion melyn yr India. yras- ant ddychrvn ar galonau milvsyr y Caisar vn Ffrainc. Miiwyr tvwy orfod yw 11awer—erbyn lieddyw y imyyafrif o bosibl-o Filwvr Pi'ydain Fawr: gwirfoddolwyr yw boll J filwyr Prydain Fwy. Cynygiasant eu gwasanaeth a'u bvwydau o'u gwirfodd. Yn Awstralia yn uuig y ceisiwyd arosod Gcrfodaeth Filwrol o'r fath ag a welir ynl Mhrvdain Fawr—-ac yno gwrthcd- odd y wbd fabwysiadu gorfodaeth o gwbl. Ym Mhrydain Fawr arosodwyd Gorffxlaetli Filwrol hob ofvn bam na chaniatad y boblogaeth; yn Awstralia cafodd pob etholwT drwy'r wlad roi ei bleidlais dro;< neu \'n crbnl Gorfodaeth I ac aeth y mwyafrif yn erbyn. j I'r Cymro sy'n cynrychioli Bwrdeis- drefi Arfon, Mr. Lloyd George, y j syrthiodd y ddvledswydd a'r fraint o gydnabod mewn modd sylweddol ac ym- « arferol wasanaeth gwh-foddol Prydain Fwy i Brydain Fawr yn y rhyfel. Canfyddodd Mr. Lloyd George ddau beth yn amlwg iawn, sef fod dyled ar- uthrol ar Brydain Fawr i Brydain Fwy 1l1 y eymorth a gawsai gan y Trefecl- igaethan, ac yn yr ail Ie nad iawn, nae yn wir posibl, a fyddai gwneud lieddwcli a'r gelyn heb ymgynghoriad a chyd- syniad y Brydain Fwy a wnaeth gymaint i enill y rhyfel. Am y rheswm hwn mae Prif Weinidog Prydain Fawr newydd wahodd Prif Weitiidogion v Trefedigaethau pwysicaf ym Mhrydain Fwy i gyfarfocl a Chabinet Rhyfel Prydain Fawr yn Llundain vm mis Chwefror nesaf, er mwyn cydymgyng- hori ynghylch pethau cysylltiedig a'r rhyfel ydynt hanl'odol i ddyfodol Pryd- ain Fawr a Phrydain Fwy. Un o wawdebau (ironies) bvwvd gwleidyddol diweddar yw y safle y gosodwyd dau Brif Weinidog daved<j;jf diNve(, ] (I?.i f Prydain Fawr, ac o leiaf un o Brif Weinidogion Prydain Fwv, ynddo drwv, ac mewn canlyniad i'r rhyfel. Gwnaed Mr. Asquith yn Brif Weinidog er mwyn buddianau y Blaid Ryddfrydol; gorfu iddo gyfnewid ei Weinyddiaeth Rvdd- ft-ydol am un yn yr hon v daliai'r To)'- iaid ymron gynifer o swyddi ag a ddelid gan y Rhyddfrydwyr; wedi i'r Toriaid fwynhau y swyddi hyn am dvmor, diorseddasant Mr. Aspuith gan ddyrch- afu Mr. Lloyd George i gadair v Prif Weinidog yn ei le. Gwnaed Mr. Lloyd George yn Brif Weinidog er mwyn iddo gario y rhyfel yrnlaen yn fwy pender- fynol nag a wnai Mr. Asquith, ac am y tybid y t.roa.i y Prif Weinidog newydd glust fyddar at geisiadau cynamse.rol am heddwch; ond: y gorchwyl cyntaf l'i hwynebcdd ef fel Prif Weinidog oedd dechreu palmantu'r ffordd at heddweh— it dyna yn ddiamheu. un o brif amcan- ion Cynhadledd Rhyfel Prydain Fw y a alwyd ganddo i gyfarfod yn Llundain vn Chwefror nesaf. Am Mr. W. M. ilughes, Awstralia, trodd y Cyfandir Ynysig draw yn ei erbyn, a thyhir y troir yntau allan o'i swydd yn yr etholiad nesaf. os nad cyn hyny. Dyna felly ddau Brif Weinidog wedi cael eu diorseddu, yn uniongyrchol fel eanlyniad y rhyfel,—a disgwyliadau gorseddiad pob un ohonynt wecli cael eu siomi. Rhaid yw y bydd dylanwad Prydain Fwy ar Btydain Fawr pan gyferfydd y Gynhadledd, Rhyfel yn Llundain yn Chwefror, yn fawr ac yn bwysig. Mae y Trefedigaetliau wedi dioddef ymron cymaint a'r fam-wlad yn y rhyfel, a'r aberthau a wnaethant wedi enill iddynt yr bawl i gael llais yn ymdriniaeth heddweh. Ai prysuro ynte oedi ymdrin- iaeth heddweh a, A-na presenoldeb cyn- rychiolwyr y Trefedigaethau yn y Gynhadledd Rhyfel, mae yn anhawdd dweud. Tybia rhai itai prysuro, tybia ereill mai oedi yr adeg i gyhoeddi heddwch a wnant. Amser yn unig a ddengys pa un o'r ddau a ddigwydd. Ond ar wahan i gwestiwn Rhyfel a Heddwch ni all presenoldeb Prif Weini- dogion y Trefedigaethau yn y Gynhad- ledd agoshaol lai na dylanwadu yn fawr ac uniongyrchol ar ambell i gwestiwn cartrefol pwysig yn y wlad hon. Nid yr un a fydd: cysylltiad y fam-wlad, Prydain Fawr, a'r Trefedigaethau, Prydain Fwy, ar ol y rhyfel ag ydoedd cyn y rhyfel. Egyr hyn faes rhy eang i'w chwilio a-p derfyn erthygl. Ond gellir yn naturiol ddisgwyl y bydd i bres- enoldeb cynrychiolwyr y Trefedigaethau yn y Gynhadledd gynorthwyo yn fawr ac yn uniongyrchol i setlo problem mwyaf dyrus gwladweiniaeth gartrefol, sef cwestiwn Ymreolaeth. Rhaid cofio dau beth pwysig yn y cysylltiad hwn, sef fod y Trefedigaethau un ac oil yn meddu Ymreolaeth eu hunain, a bod cydvmdeimlad y Trefedigaethau ymron yn ddieithriad o blaid hawl v Gwyddel i rpoll ei faterion cartrefol ei bun. Yn Canada ceir elfen gref a dylamvadol o Ysgotiaid ymhlith yr etholaeth, ac yn ymarferol oil yn pleidio Ymreolaeth nid yn unig i'r Iwerddon ond i'r Alban hefyd. Yn Awstralia y mae'r Gwydd- elcd yn allu politicaidd mawr. Yn Ne Affrica mae hen elynion anghymodlawn Piydain Fawr—y Boeriaid—wedi cael eu cymodi a ni ac wedi cael eu derbyn yn aelodau o gorff Prydain Fwy, dnvy ganiatau c Campbell Ym- reolaeth idd\nf. Yr Iwerddon nv man gwan Prydain Fawr yn y rhyfel. Ni feiddiodd Asquith na hyd yn oed Lloyd George gynyg a.ros<xl Gorfodaeth Filwr- ol yn yr Ynys \Verdd—arn resymau hysbys i bawb. Gellir teimlo yn sicr v Yi-ni-eolzicilli i'r Iwerddon fel tin o ffrwvthau a,eddfed cv ntaf ymgynghoriad Pvvdnin Fnwr r, Phrydain Fwv yn v Gynhadledd agoshaol. j

I GERMANEIDDIO I PRYDAIN.…

fcODIADAU-