Y Genedl Gymreig

PA FODD I GAEL YI DADGYSYLLTIAD? A DDYLID RHWYMO AELODAU SENEDDOL? GWAHANOL FARNAU YN MYSG Y KHYDDFilYDWYB. Mewn canlyniad i gaiBa anfonwyd gonym, darbyiiasomy llythyrau a ganlyn ar yr hyn a elwir yn awr yn Benderfyniad Rbyl 0 BLAID Y PENDERFYNIAD. MR GOL.YChydig, yn ddian, a feddyl.1 iai cynghor gweitbi 1 Cynghrair Rhydd frydol Gogledd Cymru, pan yn pasio y penderfyniad vn nglyn a Dadgysylltiad yr Bglwys yu Ngbymru, ou bod uryprydyo cynen marworyn a fuasai ya goddeithio y wlad cyn pen pedijir wythnos. Ond felly y trodd pethau albn. M fa y byd gwleid- yddol Cymreig erioed yn fwy effro a chyn- nyrfus nag ydyw ar hyn o bryd; ac yu ddian y mae deffroi cynifer o gysgaduriaid yn profi ipai nid "cbwain" cyffredin oedd y chwain" a gyfartuaaant yn Rhyl. Ac y mae v ffjith fod dynion o saileoedd anrhyd- eddua a dylanwadol yn ymostwng i daflu llaid ar gefnogwyr y penderfyuiad yn biawf fod y rhesymau a ellir ddwyu yn ei erbyn yn lied brin. A byddai yn eithaf i ryw tui gofio fod chweina Jlwyddiannua yo gofyu cryn fedr, ac mai nid imwdd iawn yw enill byd yn nod enwogrwydd "lladdwr chwaiii wedi'r cwbl. Oad,a gadael pob ea;lwair neibio,y mae yn angenrheidiol i'r rhai oeddynt yn pleidleiato droa y penderfyoiui yn Rhyl ystyried y rhesymau a ddygir yo mlaen yn erbyn mabwysiadu y CWfS a gymeradwyir ganddynt. Os yw en cisteli yn ddiogol gallant fforddio cymeryd eu galw yn chwain." Dadieua un gwr nad oedd ganddynt hawl i basio penderfyaiad o'r ath am nad ceddyrit vn cyaryebioli neb. Beth, tybed, yw 8yui-,d y gwr hwnwam gynrychioli'( Dewmwyd y rhan fwyaf o honynt gun gynhidltdd gyffredincl y Cyog. rair-cynhadledd a wneid i fyny o oreugwyr yblaid Ryddfrydol JG y Dywysogaeth—a dewiswyd y gweddili gan wabauol ddcs. barthisd&u etholiarlol Gogledd Cymru. Oa gftyt rhywun am if ntlrt well i ethol rhai i gynrychioli RhyddhyJiatb. byddai vo dcla ei gwneyd yo hysby*. Ac os nad yw cyn- hluliad yn cynwys Mr Humphreys-Owen, Mr Griffith Ellis, Mr iivau Jones, Mr W. J. Parry, Mr T. J. Wii-'idon, Mr Johr. Evan Powell, ac eraill, yn cynrycbioli Rhydd- frydwyr Gogledd Cyan n, carem wytod pi fath gynulliad fyddai yo eu cynrycbioli. Yr vdvm vn eitbat pat 'd i etiwau yc \'a- gwr-ar-bymtbeg oei-le, yn Rhyl ya y glorian gydag unrhyw un ar-byintheg o'r rha; sydd wedi dadgan en gwrthwj uebiad i'r pander- fyniftd yn y peu krall, Dywedir hefyd mai TJndebwyr a goiuch-vylwyr Cymdeithas Rhyddbad Crefydd oeddynt. Nis gall mwy aa dan o honynt y fan fcelUf fod y naiU na'f lIall. ac y mae y ddau hyny wedi cytneryd rhan amlwg ers biyuyvldau mewn gwlsidiad- aeth Gymteig. Eitht y pwnc pwysicaf o lawer ydyw, nid pw bLbdd y penderfyn- iad, ond beth am ei ddopthiceb ? Y mae y rhesymau gwrthwyDebot iddo wedi eu gosod allan yn y modd cryfai y gellid en gosod gan yr aelod anrhydeddas dros Eifion, a dian yr edrychif ar ei lythyr ef fel manifesto yr encilwyr" n nglya a'r mater. Ymddengys y gellir eu cryuUoi i gyd i dri. Nad yw yr arweinwyr. Rhyddfrydig wedi esgeuluso Cymru yn y gcrphenol; fod Dad- sysylltiad eisoes wedi ei ossd ar y Rhaglen Ryddfrydig; ac y bydd i'r penderfyniad, os cerir ef allan, dadti Dadgyeylltiad flyiiyddan yn mhellacb. Hyd y gallwn weled, dyna yr boll resymau s)dd yu ilythyr maith Mr Bryn Roberts, ac yr ydym yn eithaf bodd- lawn i dynged y penderfyniad gael ei pheu- derfynu yn ngwynob y tair dadl y cyfeiriwyd at nt. I ddechrea, beth a gtiwsom gan y blaid Ryddfrydig yn y tymborau meithion y mao wedi bod mewn awdnrdod ? Beth a gafodd Cymra o 1868 hyd 1874 i Beth o 880 byd 1885 ? Beth yn 1885-801 Dim ond Mesur Can y Tafarndai ar y Sabboth. Pan oedd y Toriaid mewn awdurdod y rhoddwyd i ni Ddeddf Addysg Ganoltaddol, or uad ydym am ganiatan mai hwy a'i rhoddodd i ni. Nid yw dwúyd ein bod wedi cael yr holl ddiwygiadau a gafodd Lloegr yn cyffwrdd Vr mater; y mae y ddadl yn ngbyleh pa beth a gafodd y Cymry fd cenedlac fel Ym- neilldawyr. Nid ydym yn meddwlyr hona ndb i ni gael mwy gan y blaid Ryddfrydig nS'r 110 mesur y cyfeiriwyu ato. Y rheswm, yn ol Ilythyr Mr Bryn Roberts, paham na chawsom ydyw nad oeddym yn addfed. CYMRU ddim yn addfed i DBADGYSYLLTIAD Pwy ond heliwr chwain fuisai yn breu- ddwydio am awgrymu y fath syniad. Ydyw, Smae Cymru yn addfed er 1868, a dweyd y eiaf. Yr oedd yn Benedd 1880 fwy, mewn cydmariaeth, o aolodau Cymreig Rhydd- frydig nag oedd yn Senedd 1885 o aeloaau Cenedlaethol Gwrddalig, a'r oil o honynt, oddioefth un. wedi ea dyehwelyd ar y deall- twriaeth ddiambenol eu bJd yn Ddadgya- ylltwvr tfwyad!. Ao eto ni cbymerwyd y PWDC i fyny gau yr arweinwyr Rbyddfrydol. Paham 1 Ai am nad oedd y wlad yn add- fed 1 Nage, oud. am fod ein cynrychiolwyr bron i gyd yn "gwn madion." Pebuaaai yr aelodau Cymreig o 1880 i 1885 baner mor barod i eefyll i fyny yn Nby y Cyffredin i ddweyd eu bod yn Ddadgysylltwyr ag oedd- yot i wncyd hyoy ar lwyfaaau etholiadol, bnasai y Dywysngaeth yn 14n odii wrth waradwydd sefydliad gwladol o grefydd er e blynyddau. Yr ail reswm a ddygir yn mlaeD yn erbyn y penderfyniad ydyw, fod y blaid Rydd- frydig wedi mabwysiadu Dadgyayllt ad yn Nghymru, ac wedi ei osad yn uchel ar y Rhaglen. Clywsom rywun yn honi ei fod wedi ei osod yn nesaf at Ymreolaeth i'r Iwerddin. Yn awr, yr hyn a boffem wybod ydyw, pa bryd y cymerodd byn lo. Nid yn Nottingham, oblegid yo nghanol nifer o bynciftu eraill y eyfeiriwyd aio yno. Nid yn Manchester, oblegid gwrthododd y cynghor gweithiol osod pendetfyniad yn nglyn a'r mater yn y ffurf y cynygid ef gan y Cynghor Cenedlaethol Cymreig gerbron y gynhadledd. Y mae yn wir fod Dad. gysylltiad i Gymru at y Rhaglen, ond beth yw ei safle ? Y gwir am dani ydyw y mae yr arweinwyr bron i gyd heb ymtwymo i ddim. Ni wnaeth Mr Gladstone hyny o gwbl, ac hyd yn nod mor ddi .veddar a dydd Iau, pin yn anerch torf o Arfoniaid yn uh. PanorlSff. finfalodd am bemio ewnevd nnrhyw Y gellid dyweyd ei fod yn ymrwymiad. Hynod mor ocbelgai oedd Syr William Harcou't yn N^haemarfon yo mis Hydref ni sooiodd air pa bryd yr oedd ▼ pwno i gael ei gymeryd i fyny. byr George Travelyao yw yr nnig un o r arweinwyr sydd yn d'od yn agos i wneyd dudgamad MMttnt, a'r oil a ddywedodd yntau oedd, ei fod yn methu gweled ihnawm pabam nad ellid rhedeg m,?.sur Dadgysylltiad drwy Dy v Cvffradin yo cvfocbrog 4 weur YmreoJ- aeth. G&n bwy, a pha bryd, y gosod wyd i Dadgysylttiad yn ail ar y Rhaglen ? Ei gael ail yw dymuuiad ao amcao Cynghor I Gweithiol Cynghrair Rhyddfrydig Gogledd /iwmrn. ac os yw YD y safle bono dyna derfyn ar bob dadl. Oud hyd y gallwn gael allan, I aid yw ya ail nae yn drydydd. Gall fod ya 4dolfed (I ran dim sydd wedi ei bsnderfynu I a meatrwn ddweyd y dibyna hYDY yu hOl1011 ar yr ysbryd a M?gya ?howy.Rhydd j ?Jig Cymru 0 hyn i'r ethohad cy?edinol ? "?thM.wm ar&H a nodir yn erbyn y pen- derfynud yw, y bydd ei osod mawu gwaith- rediad yn sicr o aanu uaagysyiiwau flynyddau yn mhellach. A dyruet guewyllyn y ddadl, wedi'r cwbl, Yr ydym yn sier y bussai pob an o'r rhai oedd yn Rhyl yn pa&io y pecdedynrnd yn edifarhau mewn sMhUM a Hudw pad argyhoeddid hwy lod eu penderfyniad yn debyg o daflu y mater un AwyMyn, yn mhellach. Ond yn eiu byw nia gallwn weled fod hyny yn boaibl. Ai mY-a a glliff" yw hi yo y Senedd, fel yn mbon cvlch arall. Sonir fod perygl tori y blad yn adtauan. Ouid yw yn adraDan eisoes Y A I f a rhyw ad? ya ein haneaptyd n&d oedd yn ?drauau? Ac onid y ffaith ei bod yu adranaa sydd wedi 8erhau!,r wlad gymaint o fendith- A. ..n.ho.t-h urn too? Apeliwn ac boo un a .yr »>" hanesyddiaeth. BA ambell waUh yn uo llyn crwn, ond "Hyn llonydd" fyddai hwnw yn wastad. Ni fu etioed fwy o adi-anau yn y blaid nag sydd yn awr, ac yn y ffaith hono y mae ein gobaith o'r dyfodol. Ac Y lIlae pob adran yn gwthio ei chwestiwn i'r ffrynt oa call, a'r mwyaf egniol sydd yn myned &'r; raaln i'r wal. Rhaid i ninau wthio en cweatiwn yn mlaen, ac oni wnawn aiff ereill o'n blaen. Ac y mae ein pwnc oi yo uo atbotiig, y mwyaf felly yn agosaf at Ymreol- apth Y mae yo gwestiwn cenedi, ae y u-ae yn bryd bellach i ni adael i byd yn nod Mr Gladstone wybod em bod yn: Gymry o flaen bod yn Rhyddfrydwyr. Yo wir, yr ydym yn argyhoeddedig mai y ffaith fod CenedlaethoUeb Cymreu/ o dan y pen- derfyniad yw y rheswm mawr dros y gwrth- w^nebiad sydd wbdi ei ddai gos iddo o gyfeiriadau neillduol. Er fod dewisiad Ileol. rbyddfreiuiad prydlesoedd, priodi A chwaer gwraig drancedig, gweithio wyth awr, Ac, bob nn o hooynt ya anwyl-bwnc adran, Did oes yr un yn anwyl-bwnc ccnedi. Ni fynwn ein rhestru bellach yn ddim mwy nag appendage i'r genedl Seisnig, a rhaid i bob Dic Shon Dafydd fyned at ei bobl. Ond ni chydnabyddir ni yn genedt gan y Senedd Seisnig hyd ncs y gortoawn ni 1 wneyd hyny. Yr unig ffordd i gael rbyw- bsth gan Sais yw drwy beri trafferth iddo. Y mae "biff rhostiadig a chwrw da." yn peri iddo garu Hooyddwch. Er mwyn hcddwch v rhoddcdd yr hyn a t? oddo?dd yi ° Iwerddon, Ysgotland, a Chymrn, ao os cawn rbywbeth yn y dyfodol fe'i cawn nirl am ein bod yn ei haeddu, ond am na fyddwn yn llonydd hab ei gael. Rhaid pen trafterth. Y mae cyffroadan degymol Llangwm a Mocbdre a sir Benfro wadi gwneyd mwy ddengwaith i godi pwnc y Dadgysylltiad i'w safle Bresenol ar y Rhaglen Ryddfrydig na'r holl areithiau a'r pcnderfyoiadan a basiwyd yn nghyfarfodydd Cymdeithas rvhyddhad Crefydd. Ao yu ol y diafferth a g&nt gyda u cynrychiolwyr yn y dyfodol y peuderfyna yr arweinwyr pa beth a wnant 4 r cwestiwn. Fel y dywedodd Dr John Thomas yo oi erthygl yn nglyn ig ymddygiad y Parch Evan Jcnes-" Pe ceid 28 neu 30 o aelodau Cyrareig i fyned yr un ffordd, byddent yo gyfryw allu na byddai unrhyw Lywodraeth Ryddfrydol yn ddyogel a wrthodai wrando aroynt. J. MACFRBTH BEES. Ponygroep, MR QOL.,—Gobeithiaf yn gryf y bydd bob etholaeth drwy holl Gywrn fabwysiadn awgrym y Cycghrair Rhyddf rydol o berth- ynas i Ddadgysylltiad Egl wys Lioagr yo Nghymru. Nid wyf yn meddwl y bydd i ni trwy hyny golli dim y mae yn werth i ni geisio ei gadw, a bvddwn ya fwy tebyg 0 enill yr hya sydd yn ddyledus i ni er ye o leiaf bom mlynedd. Buasai yn llawer haws pasio Mesur Dad- gysylltiad i Gymru na Mesur Ymreolaeth i'r Werddon. Y mae Cymrn yn llawer mwy unol yn ei chais am y naill nag yw y Werddon am y llall. Y mae Saneddwyr Prydain yo llawer mwy unol yn eu barn am gyfiawnder y mesur blaenaf nag ydynt am yr olaf. Beth, ynte, sydd yn atal ? Nis gallaf weled fod dim yn atal ond hwyrfryd- igrwydd arferol blaenoriaid y blaid Rydd- frydol i wrando ar unrhyw gais o Gymru, gan cyftif ar arafwch y genedl Gymreig a cblaiarineb ei chynrychiolwyr. Ond nid yw "Cymtu fach dlawd" yn debyg o ymfoddloni lawer yo hwy ar gael llyfcu eu gwallt a goglaia ei gen a'i chaumol am ei natur dda. Y mM cyfangorph y boblogaoth yn Nghymru yn addfed 1 ?yf meanr hwn o gyfiawnder. Y mae yr holl wlad wedi datgan ei tbeimlad ragor nag no" waith yn hyglyw ac eglur ddigoo. Bellach, dylid hawlio mewn ffordd an rhydeddus a cbyfansoddiadol ar fod i Eglwys y Wladwriaeth yn Nghymru gael ei diddymu; neu, mewn geinau ereill, fod i'r Eglwys Es- gobol gael ei gosod ar yr un tir A chyfundeb- au crefyddol ereill. Nis gallaf weled un ffordd fwy effeithiol tuagat sicrhau hyny na thrwy fabwysiadu penderfyniad y Rhyl. Beth gollir trwy bynyl Oaid yw Gladstone, Harcourt, Trevelyan, Morley, ac ereill o'r diwedd wcdi cydnabod cyfiawnder ein baw11 Oaid yw Cynhadledd Manceinion wedi datgan ei bargyhoeddiad mai Dadgysylltiad i Gymru a ddylai gael y flaenoriaeth ar bob cwestiwn arall ar ol y cwfcstiwn Gwyddelig ? Yn fy myw, ynte, nis gallaf weled paham na ddylai yr aelodau Cymreig gymeryd y boneddigion hyn ar eu gair, a'a dal at en haddewid, na phaham y dylai hyny lesteirio Mesur Ymreolaeth i'r Werddon. Ni hoffem roddi y rhwystr lleiaf ar ffordd y Mesur Gwyddelig. Crybwyllai Mr Glad- stone. ddydd Mercher diweddaf, fol un o ragoriaethau ei gydwladwyr, eu bod yn gallu teimlo dros gennedloedd eraill fel pa bae ewynion y rhai hyuy yn gwyniori iddynt eu hunaio. Ac nid yw conedl y Cymry wedi bod yn ol i un genedl yn ei pharodrwydd i gydymdeimlo a'n cyd-Geltiaid sydd am y dwr i ni. Buasai yn ddrwg genym i'n haelodaugael eu gorfodi i ni wneyd dim fyddii a'i daedd at barhau y sefyllfa bresenol yn y Werddon; y mae lief gofld yr Ynya Werdd wedi adsain yu rhy hir yn ein clustiau. Ac heblaw hyny y mae y Gwyddel wedi dysgu gwors i'r Oymro mewn gwladgarwch a cbenedl- t;arwch yr oedd arno fawr angen am dani, ao sydd eisoes wedi profi yn dra bendithiol iddo. Y mae Cymru, hithau, wedi pre fi yn ffyddlon i'r Werddon yn awr ei hyfyngdel, ac nid ydym yn bwriadu nac yn chwenych troi yn anffyddlon iddi yn awr. Nid yw pdnderfyniad y Cyaghrair yn y Rhyl yo hawlio i'r mesur Cymreig y flaenoriaeth ar y mesnr Gwyddelig; a mwy na hyny, os nad ellir cael y naill yn gydredol a'r Hall, yr ydym yu foddlon i'r chwaer ytiys gael y tlaeDOriaeth, Yr ydym wedi disgwyl yn hir ac yn amyneddgar, a hyny ar ol gosod ein cais yo glir, yn deg, ac yn foneddigaidd o flaen ein harweinwyr eilwaith a thrachefo. Yr ydym wedi profi ein parodrwydd i gyn- orthwyo eraill yn y modd mwyaf anhunanol. Ond v mae cenvm niuau hefyd em dyheu- adau. Ac oa nad yw Cymru i gse.1 camatad i gynorthwyo cenhedlosdd eraill heb esgeu- luso yn ddiderfyn ei dyledswyddau tuagati ei hun, ac anghofio y mesur syml o gy fi awn- der sydd mor ddyledus iddi, yna byddao gwaed y Gwyddel ar benau ein harweinwyr Seisnig. Y maent eisoes wedi cydnabod sin oais mewn geiriau; disgwylir bellach iddynt wneyd hyny mown gweithred. M. O. EVANS. Bangor, Mai 30ain, 1890. I SYR,-—Anrhydeddwck fi trwy ofyn fy marn ar y cwestiwn a drinir genych yo eicn ertbyg!au arweiniol yn dwyn y penawd ucbod. Yr wyf yn credu fod Mr Bryn Roberts yn cyfeiliorni, ac y byddai vmddyg- iad fel yr eiddo ef, os bydd yo gyffredio yn I mysg yr aelodau Cymreig, yn ddamniol achos Dadgysylltiad am lawer o flynyddau. fstyner y sefyllfa. Os derbymr y■pender- fyniad a basiwyd In nghynadledd Rhyl profir trwy hyny i arweinwyr swyddogol y blaid Ryddfrydol fod Cymru yn holiol unot a phanderfynol 0 Maid DadgysyUtiad, & i bod am bon ei gael, cosued & g?tto Byddai grym anwrthwynebol bron yn cyn. Digon poribi na fyddai angenrheidrwydd am gatio alian y bygythiad i waithradiad, ond ein dyledswydd glir ydyw bygwth. Dylem ddaugoa i'r Senedd ein bod n ddimt eydVr mater yma, a'n bod am gael ei setlo y cyfte cyntaf. Yr ydym wedi gwneyd em meddyiiau i fynn arso er's blynyddoedd, ac y mae arnom eisieu ei gael allan o r ffordd bellach, modd y gallom fyned ymlaen at cwestiynau eraill. Nid yo unig mae arnom eisieu Dadgysylltiad rywbrydmae ein cynydd gwleidyddol yn galw am l ni el gaei yn fuan, a'r unig tIordd sier ac ymarferol i sicrhau hyn ydyw yr ut, a awgrtmir gau y Cyngrair Rhyddfrydol. Rhaid l ni anfoa cynrychiolwyr t'r Senedd ffydag nn oages fawr ganddynt, i'r hon y bydd pobpeth arall yu ailraddol; a rhaid i ni eu rhoddi ar ddeall, os na lwyddant i gael Dadgysylltiad, na fydd wiw iddynt ddangos en gwyneban mewn ystyr boliticaidd, yn Nghymru, byth mwy Tybiar fod esiampl Mr Bryn Roberts yn eael ei diiyn gan amryw o'r aelodau Seneddol Cymreig. Beth fyddai effaith hyny 1 Parai i'r arweinwyr Rbyddfrydol adyfod i'r oaagliad ar nnwaith nad ydyw Cymrn eto nac o ddifrif nae yn unlrydol gyda chwestiwn y Dadgysylltiad, yr hwn, mewn canlyniad, a rcddent i orphwys yn dawel ar y silff. Ac wedyn dyna lIe byddai yr bunllef angbysurus yn pwyso ar ein gwynt am flynyddoedd, yn parlysu ac yn dwyn malldod i mewn i'n bywyd gwleid. yddol. Trwy ddwyn y cwestiwn o flaen y Cynghrair gwnaeth y Parch Evan Jones wasanaeth anmhrisiadwy i achos rhyddio crefyddol, ae, yn anuniongyrchol, i wleid- yddiaeth Cymru yn gyffredinol. Ond y mae Mr Bryn Roberts, yn ol fy marn ostyngedig i, yn prysur ddadwneyd y cyfan; ac os llwydda yn ei amcan, fe droa yn ol y bys ar y deial gwleidyddol lawer iawn o raddau. Rbaid eyfaddef ei fod yn dadleu ei achos gyda'r deheurwydd y mae yn feistr arno yn y llyaoedd cyfreithiol. Yr hyn y mae yn wan ynddo ydyw y tanbeidrwydd cenhedlaethol Cymreig hwnw heb yr hwn ni bydd ein cynrychiolwyr Seneddol, yn y dyfodol mwy nag yn y gorphenol, i ddefn, yddio geiriau Mr Roberts ei hun, ond aelodan disylw y gellir eu hanwybyddu." —Yr eiddoeh yn gywir, J. 0. JONES (Ap FFAHMWR). Dwyran. SVE,—Fel y mae yn ymddangos i mi, &mod Mr Gladstone i roddi yw gofyn. Y mae Cymru wedi gofyn, ond nid yw wedi detbyn. Felly, rhaid fod rhyw ddull neill- duol o ofyn cyn y gellir rhoi. Yn mho. ddull y dylid ceisio mewn trefn i gael ? A barnu oddi wrth yr atebiad roed i "ofyn" y Par- nelliaid dyna'r dull a "gyraeradwyir. Ba y Gwyddelod am flynyddoedd yn gofyn am Ymreolaeth trwy wasanaethu yn ddirwg nach y blaid Ryddfrydig i basio mesurau ereill. G vnaeth Cymru yr un peth a'r un fath gyda Dadgysylltiad. O'r diwedd, torodd Mr PaiEtll trwy blisg plaid a chynygiodd ei achos i'r neb a'i derbyniai. Gwyddom y c<»nlyniadau. Rhoes Mr Gladstone set ei air a'i weithred ar y math hwn o ofyn fel un difrifol. Gan mai telerau (ya ol hanes y 'pwna Ctwydde ig) dylai Cymru eu derbyn. I gael atebiad boddhaol rhaid gofyn yn foddhaol.- Yr eiddoeb, Cysegr. BKNRY REES DAVIES. SYR,—Oherwydd amgy-chiadan neillduol, dros ba rai nid oedd genyf ddim awdnrdod, y mae yn ddrwg genyf na chefais hamddeb i wnetithur sylw o lythyr maith Mt John Bryn Roberts, A.S., ar y mater uehod yn y Carnarvon and Denbigh Herald am Mai 23. A llawer o'r hyn a ddywed Mr Roberts yn ei lythyr y mae yn dda genyf allu cytuno, ond byderaf y gallaf ddangos cyn y diwedd ei fod mor gyfeiliornus ya ei gasgliadau ag ydyw o gryf a beiddgar ya ei iaith. Modd bydag, cyn myned at Jythyr Mr Roberts, ac mewn trein i fod yo sicr pa le yr ydym yn sefyll, a pha bath ydyw y pwnc neillduol mewn dadl rbyngom, carem oaod i lawr yn eglur a diamwys y pethau canlynol, y rhai ydynt yn hollol wir, o leiaf cyn belled ag yr wyf fi fy hun yn beraonol yn mvned. 1. Nid oes neb yn amcanu bychanu gwas- aaaethanmhrisiadwy y B aid Ryddfrydi g j'r wladwriaeth yn yr amser a baøiodd. Heblaw y mesurau mawrion a gawsom ganddi neu trwyddi, yn mysg pa rai y gall- em enwi Masnach Rydd, Dilead Treth y Papyr, Helaethiad yr Etholfraint, Gostyng- iad y Trethi, Mesnr Addysg. y B.\lot, 01U y Tafarndai, a Mesnr y Claddfeydd, y mae wedi gwneathur mwy hyd yn nod na hyny trwy acblesu pob cynydd-dealltwriaethel, moesol, a masnacbol. 2. Nid ydys yn diystyru y Blaid Rydd. frydig fel plaid. Nid yw pob aelod mewn unrhyw blaid yn cydweled yn hollol yn mhob peth, feallai, i'r blaid hono; ond y mae yn suddo ei wahaDiaeth barn er mwyn cyfan- rwydd a chydweithrediad. Haenr fod y rhai a bleidiant benderfyniad Rhyl yn codi gwrtbryfel yn yblaid. Hyderaf alia d&ngos, nid yn uoig nad yw y rhai bleidiant y cyn- ygiad hwnw yn cefuojy gwrthryfel, ond mai hwy mewn gwirionedd sydd yn dal ac ya amddiffyn ei chyfanrwydd, tra mai yr ochr arall mewn gwirionedd sydd yo gwrthryfela. Weithian bydd unigolion, oherwydd golyg- iadan neillduol, yn methu cefnogi en plaid. Nid yw hyn yn beth i'w ddymnno na'i gefnogi; ond y mae y rhai a wnant hyny am resymau a dybiant hwy yn bwysig mewn cwmni urddasol a da. Ciliodd Mr Glad- stone o Weinyddiaeth Syr Robert Peel, Arglwydd Salisbury o Weinyddiaeth Ar- glwydd Beaconsfield, a pheidiodd Arglwydd Selborne ag ymuno A Gwainyddiaeth Mr Gladstone, am nas gallent gefnogi eu cyf- eillion yn yr byn oeddynt yn groes i'w cydwybodau hwy. 3. Ni fwtiedir sarhau Mr Gladstone nac arweinyddion y Blaid Ryddfrydig. Nid ydynt yn ddifai; ond nid ois neb yu rhoddi derbynmd mwy croesawgar iddyot pan ddeuant i'w mysg, na neb wedi thoddi cef- nogaeth mor helaeth a ffyddlawn iddynt mewn swydd, ag ydyw Rbyddfrydwyr Cymtu. Os ydyw parch iddynt yn gyfystyr ag i Gymru fod yn ddiataw am ei hanghen- ion ac yo ddifater am y.modd yr ymddygir ati, y mae yn rhy ddrud. 4. Ni theflir anmharch ar yr aelodau Cym- reig. Os edrychir dros restr aelodau Cymru am yr ugain mlynedd diweddaf, nis gellir daogoB fod yr etholwyr wedi bod yn anmharchus nac yn anystyriol o'u haelodau. Citdwant eu heisteddleoedd bron hyd y fynant. Ond pan fabwysiadodd Mr Glad- stone mor fyrbwyll a dirybudd Home Rule, trodd Cymru heibio, er ei fwyn af, rai o'i dynion gorea, ac o'r cymwynaswyr goreu a welodd etioei. I Yn awr, ynte, oi Ii ddeuwn at benderfyn- iad Rhy!. Dywed Mr Roberts fed sylfaen y penderfyniad hwnw,, sef, Fod Gweinydd- iaethau Rbyddfrydig yn olynol wedi bod yn ddiofal am ofyniou cyson ac olynol Cymru am ddadgysylitiad "-yn hollol ddisail. Er profi hyn crybwylla i ddecbreu am yr ym- raniad a gymerodd le ar y mater yn 1870. Yn hwnw ni phleidleisiodd ond saith o'r aelodau Cymreig dros gynygiad Mr Watkin Williams, tra yr oedd 16 yn ei erbyn, a 10 wedi cadw draw. A dywed Mr Roberts nag gall cyaghor y L'yograir edrych ar hyn yn gyfryw alwad ag i ben i'r Liywodiaeth Ryddfrydig gymeryd yr achos i fyny. Caniatser hyny. Ond os nad oedd yn galw am i'r Llywodraeth Ryddfrydig ymoryd yr achos i fyny, yn sicr nid oedd ychwaith yn galw am iddi ei wrthwynebu. Er hyny, dyna wnaeth. Mewn araeth fyth- gofiadwy-ilawn o hyawdledd, min, a gwawd— gwrthwynebodd Mr Gladstone y cynygiad a'i boll galon, a'r canlyniad fu na chafwyd, o'r 23 o Ryddfrydwyr oedd yn eistedd dros Gymra ar y pryd, ac yn bleid- wyc ffyddlon y Prif Weiriidog, end aaith a feiddiodd ei wrthwynebu, satodd deg wall draw, tra yr aeth chwech gydag et yn eroyn golygiadau ea hetholwyr. Na, mddiofal- weh Llywodraethau Rhyddfrydig a ddylaaai Cynghor y Cynghrair ei ddweyd, ond-t% gwrthwynehad ffyrnig a pkenderfywA. "Yr oedd anaddfedrwydd y cwestiwn mor amlwg," meddai Mr Roberts, "fel na ddaeth yr aelodau Cymreig alt ewestiwn yn mlaen yn y Senedd nesaf na'r un ddyfodol. NB, nid anaddfedrwydd y cwestiwn sydd yn amlwg, ond gwrthwynebiad cyndyn, cib- ddall, a phenderfynol Mr Gladstone a'r Blaid Ryddfrydig. Ar ol araeth otnaawy Mr Gladstone yn erbyn, ni feddyliodd yr aolodau Cymreig am adnewyddu y frwydr yn y Sanedd a etholwyd yn 1868. Ya Senedd 1874 yr oedd y blaid Ryddfrydig yn y lleiaf- rif, a Beaconsfield mewn swydd. Yn He 23 o aelodau Rbyddfrydig dros Gymru nid oedd yno ond 18, a 16 o Doriaid yn He 10. Ond yn 1880 trodd y fantol. Yn awr," meddai y Liberator, Mai, 1880, t.d. 72, "gellir dibynu ar badair rhan o bump o bleidleiaiau Cymru" yn ffafr Dadgysylltiad. Ond pa fodd y bu ? Yr oedd gwrthwynebiad taallyd, ffyrnig, a phenderfyool. Mr Gladstone, "mai cawr aruthr yn rhuthraw," wedi gyru y fath arswyd ur y gwerayll Cymreig fel na feiddiodd yr un mwyaeh ysgwyd ei dafod hyd nell y dymchwtlwyd ei awdnrdod yn 1886. Er y pryd hwnw-pan y mae Mr Gladstone, cofier, a'r blaid Ryddfrydig, ar lawr, a'r Toriaid mewn grym, y mae yr set- odau Cymreig eto wedi casglu digon o Berth 1 gynyg y mater i'r Senedd, a bod o fewn deuddeg i'w basio. A meiddiaf ddyweyd yo y fan hon, pe buasai Mr Gladstone mewn awydd, a'r blaid Ryddfrydig aaewn gallu, yn lie y Toriaid, na chlywsid na siw na miw am ddadgysylltiad yn Nghymru yn 1887 mwy nag yn Senedd 1880. Ond yu awr pan y mae y Toriaid mewn:swydd gwna unrhyw asgwrn-hyd yn nod yr Eglwys yn Nghymru -y tro i gnro y ci, ac y mae y blaid Rydd- frydig, er ei gwaethaf, yn cydnabod fod rhywbeth ynddo. Dyna'r esboniad cywir a gwirioneddol-ar V gwahaniaeth sydd rhwng safle y pwnc yn y Sanedd yo awr ragor yr hyn ydoedd yn 1880. Sylwer mor aBghyscn ydyw hyn oil a syniadan Mr Gladstone ei hun. Wrth siatad ar fesur Can y Tafarnau ar y Sibboth yn Nghymrn yn 1881, dywedai: Nid yw y Senedd wedi atfer edrych ar syniadau Cym- reig, na buddiancau Cywreig, fel adran wahaniaethol ac annibynol yn nghyfaosodd iad y wlad hon, fel y mae wedi gwoeyd gyda golwg ar Ysgotland a'r Iwerddon. Mae'n ymddaogos i mi ei bod wedi gwthio yr ya- tyriaeth hon yn rhy bell. Mae gan Gymru, ar luawa o bynciau, lawer iawn o achos i achwyn. Ar un mater, yn neillduol, yr oedd y driniaeth a gafodd Cymru wedi bod bron yn fatbaraidd. Yr oedd hyny gyda golwg ar y modd yr oedd y nawddogaeth yn yr Eglwys Sefydledig wedi cael ei gwein- yddu. Yr oedd syniadau a golygiadau Seis- nig wedi cael rhyddid i farchogaeth yn hollol dros hen syniadau a golygiadau yr holl bobl. Yr oedd gwasanaethau yr Eglwys, gan mwyaf, mewn iaith dramor. Nis guilai yr Esgobion gan mwyaf hyd yn nod gymaint a siarad geiriau y conffirmasiwn yn yr iaith Gymraeg. Nid wyf yn myn'd i osod i fyny syniad afresymol am genedlaetholdeb ar ran Cymru, Ysgotland, na'r Iwerddon; ond pan y mae eyaiad Cymreig wedi ei gyflawn ffutfio ar unrb)w fater, derbyniad yr hwn n d yw yn dwyn unrhyw berygl i weddili yr Ymherodraeth, nid wyf yn gweled paham na ddylid talu sylw parchus idde." Yr oedd pedair rhan o bump o'r aelodau Cymreig yn y Senedd ar y pryd yn datgan golygiadan y Cymry ar Ddadgysylltiad, ond y fath ydoedd arswyd araeth ddychrynllyd Mr Gladstone yn 1870, Be yn nannedd ei ddatganiadei hun, mewn cysylltiad A Mesur Cau y Tafarnau ar y Sabboth, fel nad oedd gan yr un o'n baelodau y dewrder na'r pen derfyniad i siglo ei dafod ar bwnc y Dad- gysylltiad. Sylwer eto mor angbyson ydyw Mr Glad- stone at Gymru o'i chymaru ag Iwer- ddon. Gwir y dywed Mr Roberts-Did oes dim yn rhy fychan, na phell, nac anmherthynasol i ddadleuydd angheuog ddodi ei law arno—fod Cwestiwn yr Iwerddon wedi cychwyn mor bell yn ol a dyddian O'Connell, o dan ryw enw, tua 70 o flynyddoedd ya ol, tra nad yw y symudiad am ddadsafydliad i Gymru ond rhyw 22ain oed. Caniateir hyny, yn uaig er mwyn dadl. Ond pa faint a bethau y mae yr Iwerddon wedi eu cael yn ystod y ddwy flynedd ar hugain hyn, a hyny i raddau pell ar draul 0ymm 1 Y mae wedi cael Dad- grsylltiad er's ugain m!ynedd, wedi cael ?.??." Tir sydd yn gwneyd i'r dw'r g?s redog o ddannedd y Cymro, wedi cael gwaddoliad o gannoedd o filoedd i'w Cholegan Pabaidd, a lluaws mawr o bethau ereill. Hyd 1885 ni fu gan yr Iwerddon ei hun erioed fwyafrif yn mhlsid Ymreolaeth, ond pan gifodd fwyaftif gyntaf, aeth Mr Gladstone drosodd yn rnhlaid Ymreolaeth ar unwaith, heb oedi dim, nac byd yn nod ymgynghori Ali bliiid ei hun. Drylliodd bono yn an feddyginiaethol er mwyn myned i gynorth- wyo y Gwyddelod ar yr amnaid gyntaf. Er 1880 yr oedd gan y Cymry fwyafrif o bedwar o bob pump yn ffafr dadgysylltiad, eto nid yw yn aymud us Haw, na throed, na phen bys, o'n plaid, ac ni faidd yr un aelod Cym- reig gymaint ag awgrymu y peth. Paham y gwneir y gwabaniaeth hwn i A phan aeth ef o'r ffordd, ac y daeth y Toriaid i swydd, ac y caniatawyd-pan welwyd na ellid ei wrthsefyll-i'r cwestiwn Cymreig gael ei ddadleu, pa le y mae Mr Gladstone? Y mae a'i boll egni yn mhlaid y Gwyddelod, ond yn ddistaw fel y bedd am aLgheaion poor little Wales." Ni ddywed yr na gair ?rosom. Gadawa i n' ymladd ein brwydr einhunain. A phan ddaw noson y pleid- loisio ar ddadgysylltiad i Gymru, er fod mwy na phnmp am un o'r aelodau Cymreig wedi eu hethol i'w bleidio-ac ni chawsent eu bethol ond ar yr amod hwo-nid yw efe O na Pobpeth i'r Gwyddelod, a dim byd i gallant little Wales! A phan feiddia Cymru gwyno ar yr arweinwyr Rhyddfrydig, y mae aelod "nad oes yn mhlith yr aelodau Cymreig neb yn fwy pybyr ei Ryddfrydiaeth na neb yn fwy gwresog ei wladgarwch" fel Mr Bryn Roberta yn ddigon gwrol i sefyll i fyny i ddweyd fod ein cwyn oherwydd eu di. faterweh yn hollol ddisail. Edrycher eto ar y gwabaniaeth a wna Mr Gladstone rhwng Cymru a Scotland. Hyd yn ddiweddar iawn nid oedd gan Ysgot- land fwyafrif o gwbl dros ddadgysylltiad, ac felly ni feiddiai Mr Gladstone gymhwyso egwyddor Ardalydd Harrington, fel y geilw hi, at Ysgotland, Ond y tunid y cafodd Ysgotland fwyafrif byeban, wele Mr Giad- stooe ar unwaith ar ei draed yn dad!eu dros ddadgysylltiad i Ysgotland, ac yo pleidleisio I drosto. Dywed Mr Osborne Morgan flld mwvafiit Cymru yn bnmp am un i'r Ys- I joiraid-, ond ni ddywed Mr Gladstone ddim drosom ni: cerdda allIIn yn lIe rhoj ei bleid- lais, ae eto dywed Rhyddftydwr mor bybyr a gwladgarwr mor wresog a Mr Bryu Roberts fod cyhuddiad Cynghor y Cynghrair o ddifaterwch yn erbyn yr arwamwyr Rhyddfrydig yn hollol dditail 1 Credud a'i credo. Oherwydd y pethau hyn yr wyf fi yo dal fod yr Arweiawyr Rhyeldfrydig--ac yn benaf o honynt Mr Gladstone -yn iaith Mr Roberts, wedi eu cael yn euog o'r di- faterwch mwyaf at hawliau cyfroithlawn Cymru. Dywed Mr Roberts fod penderfyniad y Cynghor yn wrthryfel yn y Bliid Rydd frydig, ac i brofi ei bwnc gofyna, Beth pe byddai i Ryddfrydwyr laundaiin neu ryw ranan Braill o'r wlad, wneyd fel Cymru, pe na chaent hwy eu ifordd eu hnnam Y n awr gellir ateb, yn un 'path, Na chydna- byddir Llandain yn gyfryw gan y Bi&ni Ryddfrydig, na ehan Mr Gladstone, ag I dylai Ii Hais gael ei wrando ar wahan i raddau eraill o'r deyrnas, tra y oaniateir hyny i'r Iwerddon, Ysgotland, a Chymru. Y cwbl yr ydym ni yn ei ofyn ydyw i lais Cymru ar Ddodgysyimaa gaei ei wrsnuu mewn amser rhesymol. Peth arall hefyd, yr ydya yn dal mai yr byn a ofyna y Cynghor gan yr aelodau Cymreig ydyw yr unig beth teg a goneat i'w ofyn. Os Home Rule yn unig sydd i fod ya waith y Senedd Desaf, yna dylid ymladd yr etboliad nesaf yn Nghymru yn nnig ar llomj: Rule. Y mae yn anonest berffaith i geisio pleidleialau yr etholwyr ar Ddadgysylltiad, tra y gwyddis nad yw Dadgysylltiad ger bron y wlad, a'u rhoi yn y Senedd o blaid Home Rule. Dyma anghyfiawnder noetblymun a gwaraa- wyddus. Ond oa gofynir am bleidlaia dros Ddadgysylltiad dylid'cael Dadgysylltiad. Os y mwyafrif sydd i lywodraethu, yna y lleiafrif sydd yn gwrthwynebu ydyw y gwrthryfelwyr. Yr oedd y Cyngbor- llai eu nerth na chwain, mae'n wir, 08 myn Mr Roberts—yn unfrydol dros y cynygiad; ac yn ol y llythyrau Rydd wedi ymidangos, y mae mwyafrif mawr y wlad yr un feddwl a'r Cyughor. Ond pa wahaniaeth gan Mr Roberts am y Cynghor nac am y wlad 1 Ei atbrawiaeth ef ydyw, Dim hidio bytwm." Ie, I care not a button." Ac eta myn Mr Roberts mai ef, yr hwn nad yw yn "hidio bytwm yn y Cynghor nac yn y wlad, yw y A'ltr teyrngirol i'r blaid Ryddirydig, tra mai y mwyafrif ydyw y gwrthryfelwyr! Wedi'r cyfan, fy nadl fawr i droa ym- drechu paslo Dadgysylltiad i Gymrn naill at o flaen, neu yn gyfochrog, neu yn yr un Senedd a Home Rule, ydyw y perygl y bydd Dadgysylltiad ynddo os na cheir hyny. Nid yw Mr Roberta yn gwneuthur unrhyw ym- gaisdifiifol i gyfarfod hyn, yr hyn a ddengys i mi yn eglur nad oes modd i'w gyfarfod. Y cwbl a ddywedir wrth y rhai sydd wedi codi y cwestiwn hwn ydyw, Pwyll, Atafwch, Amynedd, Undeb,hen eiriau da ag yr ydym wedi cynefino â hwy er's blynyddoedd, ond rbyfeddol o aneffeithiol i ostegu y dymestl sydd wedi cyfodi, ac i roddi y ddaeargryn Gymreig bresenol i lawr. Da genym weled rhai aelodau Cymreig eisoes wedi dyfod allan yn ddifloesgni i bleidio y Cynghor, gan ein bod bellach yn Ilwyr gredu mai mewn gweithrediadau grymus a phen- derfynol nid yn unig y mae Uwyddiant dad- gysylltiad yn Nghymru ond hefyd ddiogel- wch Rhyddfrydiaeth Gymreig,- Y r eiddoeh, II EVAN JONES. Caernarfon, Meh. 2il, 1890. SYR,—Yr ydych yn gofyn fy mam ar fatsr y traethweh arno mewn erthygl arweiniol, yr hon a benawdir genych yn rhyfedd, sef, Mr Bryn Roberts, A.S., a'r Chwain." Hyn mewn ychydig eiriau yw fy marn i: Nid wyf yn credu y dylai yr aelodau Rhydd- frydig Cymreig lynu wrth eu harweinyddion trwy y tew a'r teneu, fel y dywedir. Dylai Cymru, yn sicr, gael gan y Senedd y pethau hyny y mae er's blynyddoedd yn galw am danynt, ac wedi hen ddyweyd ei barn arnynt, droaodd a throsodd dra'ihetn. Ac yr wyf fi yn methu gweled yr un ffordd mor fer a digwmpas, i argyhoeddi yr arweinyddion Rhyddfrydig ein bod o ddifrif, ac ar fin dechreu blino, ag a fyddai i'r aelodau Cym- reig roddi ar ddeall iddynt, fel y gwnaeth y Gwyddelod, mai Nationalists—Cymry— ydynt yn gyntaf, a Rhyddfrydwyr yo ail; ac nad oes yr un Wainyddiaeth Ryddfrydig i gyfrif ar eu cefnogaeth, os na chaiff Cymru bellach, mor fuan ag sydd yn bosibl, y mesurau hyny y mae ganddi, er's talm, ber- ffaith hawl iddynt. Ymddengys hyn braidd yn galed hefyd; ond fy nghredo i yw, fod yr amcan, vn aghyda hanes y gorphenol, yn cyfiawnhau y moddion.- rt- eiddoeb, &c., I Dwyran. JOHN WILLIAMS. I

I YN ERBYN Y PENDERFYNIAD. I SYR,—Ymddengys i mi yn ddigon clir fod I pleidwyryr ymrwyrniad gwleidyddol newydd y ceisir ei wthio ar y wlad gan bwyllgor gweithiol, Cyngrair Rhyddfrydol y Gcgledd yn cymeryd amryw bethau yn ganiataol y dylesid eu cymeryd yn gyntaf i ystyriaeth. Nid yn nghylch yr amcan y mae y ddadl, ond yn nghylch y ffordd i'w gyrhaedd. Mater o ddoethineb neu tactics ydyw y cwbl. Ac y mae hyny drachefn yn beth i'w ben- der7y.. gan amgylchiadau, a thymherau, ac amaerau, yn fwy na chan gynlluu cjffrediool I manwi. Yr wyf yn methu cael allan fod pwyllgor y Rhyl a'u pleidwyr mewn cyffyrddiad piiodol a barn yr etholwyr Rhyddfrydig ar y mater. Wrth gwrs, y maent hwy yn cy- meryd hyn yn ganiataol, gan lefaru ya enw y Rhyddfrydwyr, a chyfarwyddo pa beth a pha fodd i bawb wneyd fel pe na bnasai dan feddwl yn bod. Ond pwy a roddes yr awdurdod hon iddynt ? Yn sicr, nid y rhai a'n dewisodd, oblegid ni fu y mater o dan sylw yn nghyfarfod cyffredinol y Cyngrair ar yr adeg, nac, yu wir, o gwbl. Ac o ba le, a tbrwy ba foddion y eaws?nt y wybodaeth yr honant en bod yn ei meddu o barth i farn a tbeimlad Cymrn ar eu cynllun 7 Yn ol fel y mae pethau yn ymddangos, V mae cymaint o anaddfedrwydd i syrthio i mewa a'r ym- rwymiad fel ag i beryglu rhanu y blaid oa mynir ei wthio ar yr etholwyr. Dylasent ddefnyddio rhyw foddion i gael allan wir sefyllfa pethau cyn cymeryd y fath gam. Ood yn lie hyny, y maent wedi troi yn ei gwrthol yr hen ddiareb dda, Cyn llefain cymer amaer i wrando." Os goddefwch y sylw, ayr, y mae yn ym- ddangoaimifodeich nodiadau yn eich erthygl arweiniol ar Hunanbarch" a Hunanol- deb," yn ol fel y cymhwysir y naill a'r llall at Mr Bryn Roberts yn sylfaenedig ar yr un camgymeriad. Pe buasai etholwyr Eifion wedi datgan eu barn ar y cwestiwn buasai rhyw reswm, o bosibl, yn eich dadl. Ond gan nad ydynt, ac y ceisir gwneyd eu haelod Seneddol yn gyfrifol i berscnau nad ydyw yn eu eyiirychioli, ond y rhai a fynent osod eu hunain i fyoy fel oraclau gwieidyddol, gan anwybyddu yr etholwyr, y mae yu am- lwg, nid yn unig fod hunanbarch, ond hefyd pasch i'r etholviyc, yn galw am wrtbdystiad penderfynol. Bath bynag a ddywedir am ddymunoldeb cynllun i gael cynrychiolwyr Cymru i gydweithredu, yr wyf yn credu mai nid y ffordd i gael hyny ydyw trwy eu gwneyd yo gyfrifol i unrbywgymdeitbas gSI na chyhoedd ar wahan i'r etholwyr. Yr unig sefyllfa tach ar beithynas cy nrychinlydd a'i etholwyr ydyw fod egwyddotion, amcan- ion, a syoiadan cyffredinol y ua;ll a'r llall yr un, a Lrauylion ya cael eu gaclael I tarn a SYDwyr y cynrychiolydd ei hun. Y mae darostwng dynion anrhjjdaddus i sefyllfa errand boys, yn enwedig i rai nad oes gan- ddynt unrhyw hawl na rheolaeth arnynt, yn ymddangos yn lied wrthun. Peth arall teilwng o ystyriaeth yw, a ydyw cynllun yr ymrwymiad ya debyg o Iwyddo i gyraedd yr amcan 'I Edrycher p-t fodd y bu yn yr Iwerddon. Gwyddys mai tad y drychfeddwl o gael Ymreolaeth trwy foddion cyfansoddiadol ydoedd Isaac Butt ac efe hefvd oedd cynhwynydd y syniad o geisio daayinchwelyd pob arweinyddiaeth byd nes y ceid cyfiawnder i'r Iwerddon. Y mae er hyny tuag ugain mlynedd o amser. A ydyw yr ymrwymwyr wedi meddwl i ba le y wiaiant arwaio y wlad ? Y mae amryw beryglon yn y golwg:—1. Colli cydym- deimlad ag achoa Cymru, ac i'r bJa;d Gym- reig fyned i'r an sefyllfa yn nheioilad y deyrnas a'r Undebwyr. 2. Rhanu y blaid yn Nghymru, a thrwy hyny wanhau y, achoa a siomi disgwyliaciau y genedl. 3 Siglo ymddiried corph yr etholwyr Rhydd- frydol yn noethineb eu cynrychiolwyr, gan y buasai eu gorfodi i wneyd ymrwymiad ar bwnc o ddoethineb yn gyfystyr a datganiad o anymddiried. 4. Oedi, yn lie prysuio, Dadgysylltiad. Oa bu'r Iwerddon am again mlynedd cyn llwyddo gydicr un cynllun ag a argymheliir ar Gymru, a ydyw cynllan ag a argioddlon i aros am ugain y Cymry yn foddlon i aroa am ugain mlynedd eto cyn sylweddoli eu gobeithion ?; 03 bu yr Iwarddon gyhyd, am ba reswm y disgwyl:r i Gyrnru lwyddo yn gynt, a hyny gyda votinq power lIawer lIai, ae hwyracb, os dechreuir ymgyudynu, gyda rhengau wedi eu teneuo < Dyrna fi, yn ol eich cais, wedi datgan fy cgolygiadau yn onest a digudd. Gwneler yr hyn sydd iawn, beth bynag ar a fo.—Yr eiddoeh yn gywir, Pentraeth. W. PRITCHARD. SYR,—Cofgenyf fy syndod, rhyw ddengain i ddeg-a-duugain o flynyddoedd yn ol, wrth ddaillen am ddau o'r gweinidogion mwyaf dyagedig a defoaiynoi a feddai Eglwys Loeajr, yn ymadael &'i chymundeb ac yn ymuno a. Eglwys Rufeinig. I mi ar y pryd yr oedd gwaith y ddau foneddwr parchedig yn hyn ya debyg iawn i waith y pysgodyn yn neidio o'r badell ffrio i'r tgn. Trwy ddytal holi eefais alic-0 mai gwreiddiol achos yr enciliad oedd y teimladau a goleddai y parchedigion hyn o ddiffyg safon ar y ddacar i benderfyna beth oedd wirionedd parth crefydd, cred a buchedd—llys eg- lwysig i benderfynu beth i'w gredu a beth i'w wneyd-Ilys ar y ddaear yn meddu hawl ddwyfol i rwymo a gollwng. Gweith- iodd y boneddwyr hyn eu hunain i gredu fod y gallu vma gan Eglwys Rhufain, ond nid gan yr un eglwys arall. Gan yr Eglwys Rufeinig yr oedd yr olyniaeth apostolaidd. Yr oedd ei phen, y Pab, yo eistedd ynghadair Pedr,ac agoriadau teyrnaa nefoedd yughrug wrth ei wregys. Bum inau mor wan a blysio gweled aafon i brofi beth oedd wir parth pynciau gwleidyddol. Dyheuais am ei weleJ, a daeth fy awydd mor gryf am dano nes— Chwilio burn y greadigaeth, Eang odiaeth, oleu, wiw; Mefya plentyn angùJ, cyndyn, 'Fai'n 'mofya rhosyn h., Td ?'i liw; Edrych arno, hwnw yn gwywo, Rbwng fy nwylaw hob un Iles; Colli'r olwg arno'n fuan, At yr awel gynta' o wrei." Cfiai8 fod imi Dad yn y Nefoedd, a bod HWD yn hollwybodol, hollgyfoethog, a holl- drugarog; ei hanfod yw cariad a goleuni. j ?ol tybio i'r fath un roddi i'w blant ar y ddaear olea a chyfarwyddyd fel y gwybyddont pa f(;dd i rodio yn union parth byd a chrefydd. Y n yr ail Psalm gwelais delagram wedi dyfod o'r drydedd Nef i'r ddaear lawr i ddysga politics i bobl y byd;- Paham terfysga mawrion byd, P"ham y cyfyd rhodres ? Pabam mue'r b .bl yn cydweu, Yn eu bwriadau diles ? Codi y mae brenhiuoedd byd, A'u bryd yn ymgynghorol; Yn i-rbya Duw a'i Grist ya haid, Y mae penaethiaid bydol. Eu rhwymiu dryiliwa, maddynt hwy, M wnawn ni mwy ufadd dod¡1 Ac ymaith taflwn eu trom iau. Ni chant yn frau ein gorfod. Efe, sydd uwch yr wybrol len, A chwardd am l,en eu go',risu; Yr Arglwyd-i Nef a wel eu bar, Efe a'u gwatwor hwythau. Yna y dywed yo ei lid. A hyn fydd rhv brid iddyn'; O'i eiriau ei y cyfyd braw, A'i ddig a ddaw yn ddychryn. Myfi osodais, ebai ef, A llaw sydd gref àragywydà; Fy mrenbia i yn llywydd Hon, Ar sanctaidd Sinn fynydd. Y Mab cusenwcli rhag ei ddig, A'cb bwrw yn ffyrnig heibio; Ond gwyu eu byd galonau glital A yrnddirieilan'ynddo. ,.|yj Gwelwn fod sylw yn y nef ar bolitics meib- ion dynion; erchir i frenhinoadd fod yn synhwyrol, i farnwyr y ddaear gymeryd dysg, ac i bawb gymeryd eu harwain Fgn Grist yn eu gwleidyddiaeth .t1L; "Ef yn arweinydd, Ef yn ben, 0 ganol bydii ganol nef," Ba amser ar ein byd pryd yr oedd copi o ddeddfau. Brenin Sion yn rhy ddrud i'r tlawd i allu eu prynn; ond o drugaredd wele gopi cryno o honynt i'w cael heddyw am geiniog. Ceir yn hwn gyfarwyddyd dwyfol sut i areithio ar bolitics, beth i'w ysgrifenu ar wleidyddiaetb, ac i bwy i roddi pleidlaia ddydd yr etholiad. Nid oes berygl i'r hwn a rodio yn ol rheol y Testament Newydd i bleidleisio droa un a fyn barbau deddfau anwir, na thros yr un a fyn wneyd seneddwyr Prydain yo ddeddfwyr Sion yn lIe yr un a osododd Duw yn frenin a deddfwr iddi. Oni cbymer Darnwyr y Dya eu aysgu I feindio eu busnes ei hunain yn hyn o betb, fe'u dryllir A gwialen haiarn ac fe'u malnrir fel llestri priddion. Y mae deddflyfr Sion yn dysgu bod yn dduwiol gattref yn gycted ag yn y capel, i arfer yr un gonestrwydd yn y polling booth ag yn y set fawr. Chwi farnwyr y byd a dysgawdwyr y bobl, cyfeiriwch y bobl at y rhaolau aoffieledig er gwybod sut i fotio yn iawn, yna arbedir i chwi y llafur o wyrdroi y bob', a daw cyfiawnder a heddweh i deyrnasu. Tra y mae y rheol union yn dweyd yo ben- dant, Pa bethau bynag oil a ewyllysioch eu gwneuthur o ddynion i chwi, felly y gwnewch chwitllau iddynt hwy: canya hyn yw y gyfraith a'r prophwydi." Pan welir dyn yn pleidio deddf yn gorfodi Ymneillduwyr i dal" am'gyoal y grefydd Eglwysig, pryd na fycai er dim gael ei orfodi i dalu at gynal crefydd yr Ymneillduwyr, onid yw yn eglur ddigon nad yw y dyn yma yn cyflawni cyfraith Crist ? Y mae yn amheus genyf a ydyw y dadgysylltwr a wrtbyd roddi ei fot dros ddadgysylltwr egwyddorol am na ymrwymai yr ymgeisydd i withod pleidio dros ymreolaeth i'r Iwerddon os na byddai ysgrif Dadgysylltiad yr Eglwys yn Nghymru wedi ei gwbio with ei oebr neu wrth ei pvnffon, fymryn gwell na'r llall. Deg ychwaneg o'r fath ddynioo fuasai yn gyru Tori rhonc i gynrychioli bwrdeisdrefi Arfon yn y Senedd ar yr etholiad diweddar, Gwnaeth llawer un benderfyoiad yn ei ffrwat y byddai ei dori yn well na'i gadw. Pe llyncai aelodau Rhyddfrydol Cymru bender- fyniad Rhyl, gallai ddigwydd i gyfiawnder i'r Gwyddel ac i'r Cymro gael ei oedi am flynyddau eto. Na foed i'r nn dyn ddiofrydu ei bun i beidio gwneyd y daioni ddygo Rhag uniaeth i'w gyfaifod i'w wneyd. Cadnant, „ (JOHN MORGAN. MR GOL.Yr ydych yo gofyn am lythyr genyf ar fater sydd yn ymddangos i mi nad oes dau feddwl yn ei Ryleb, Y cwestiwn mewn dadl yw, pa un ai doeth ai annoeth ydyw penderfyniad Cynghrair y Gogled. iet yw hyny,—" Y dylid rhwymo pub ymgeisydd Rbyddfrydig yn yr etholiad cvffiedinnl nesaf i wrthod cefnogi unrhyw Weinyddiaeth cs na fydd Mesur i Ddad- gysylltu » lJadwaddoli yr Eglwys yn Nghymru yn cael ei ddwyn i fewn, un ai yn gyfochrog nen vo gyntaf peth wedi pasio Ymreolaeth i'r lweicidon. Fy atebiad i'r owet3tiwn yw, mai annoeth iawo yniun fel cenedl fyddai mabwysiadu y cyfiyw benderfyniad, gan fed Mr Gladstone a'r bUid Ryddfrydig, yn y gynhadledd a yn Mauchester, vledi addaw yo f-eodaiit y cymerid y mater hwn i fyny yn ddiiyuui "i l,asiad y Mesur g Ymreolaeth i'r Wf r.'ldoo Beth yn fwy a ellir ei ddisgwyl na "uy" ? Y mae yr addewid wedi ei rhoddi y,< hf«iL;l ddiamwys, amawrueddy boddhad « roddodd i garedigion rhyddid crefyddol yn Ngbymrn. A fyn y Cynghrair i ni fel CKiiedi amlx-n yr addewid, a bod yn fraich i blant Lot," y rhai a daerant nad oes ym- dd'ri«d i'w roddi yo addewidion y blaid- Ryddfrydig? Dynaywcri y Toriaid beu- u vdd a byth. A fynai y Cynghrair i Rydd- frydwyr Cymru wneyd yr un peth ? Onid 'lawef gweli fyddai i ni ymroddi i aeddfeda y wlad ar gvfar hyny, nag ymrwystro gyda mater anhcilwng fel hwn ? Y mao nnrhyw vmyriad o'r r.atur a awgrymir yn y pender- fyniad yn sarbad o'r mwyaf ar y blaid Rydd- frydig, ae yn s;cr O'n tbwyftro i fwynhan ein thyddid yo gymdeithasol a chrtlYddol 0 ba le y tarddodd y penderfyniad 2 p ydyw ei dad natnriol ? Y mae bya vn pwysig, onid ydyw ? Ai siomiatt ill yn achos iddo weled goleuni dydd? YchYdi iawn o gydymdeimlad sydd rhwns gw8ttbted!3dau y Oyn?hrair h?no-rdec?. ac ofnwn na wna y penderfyhiad hwn er?' hau dim arno. Addefwn fod y bonedd,X^ yn gweithredu yn eu ffordd eu bunain ° egMp!. ac yn pasio pecdetfyni?dac a ferairI g?ddynt hwy sydd or«r. „ lbs y ?t?d  y cwe?a ydyw pa faint o ddyddord? gymer y wlad yu eu gweithedtadau! v* maent wedi gwith0a ymyryd o gwb l h?tionydegw?eri gais cryf cal wneyd &tyot i'w gymeryd mewn liaw  gario allan yn effeitttml, Crpd ?' ,u Y w)ad ydyw fod yr helynt yn nghylch I degwm yn aiwem,ad?r>,1,llsaca i Ddadgysylltiad, a'i fuQ yn gwneyd waith mewn ffordd o aeddhY a tbeimlad y wlad at by?y ? S-? wnaed « aaenorn).  ?n?? ?? y Cyngbrair roddi un cymctth i'r symudiad hwn, er ei ?? ? cy.h!? y wlad drwyddi, ac yn dabyn .t ebym? wyaeth .frydol. Y mae hyn yD profi ywgw?tbrediadM y Cyngrair m?n Ci£d ymdetmtada'rwM. Yr ydych wedi 6y- mor wahMo?dywg?ithrf.di'Mhu Cvn» ??"y Oehendir gyda y mater bwn Ta8odd y Cyngrair hwu ei holl ddytan? oMa.dy symudiad, ae yn y wItbred enill. odd ei Ie fel gallu arweiniol yo y Dehudir ond a yw byn yn wirionedd am Gyngrair y Gogledd Y mae yr ateb wedi ei roddi »» I un rneswm am hyny yw cad ydynt wediym. oatwcg t ofyn barn y w!ad gyda golwg M j mater. DymnBaf ofyn a oedd lhis y gwahanol sir. oedd wedi ei gael ganddynt i fod yo sylfaen l r penderfyniad hwn ? Ai ynte penderfyniai y Cyngrair yn annibyuol ydyw. Hyd y gwelais, y diweddaf yo uoig sydd yn Y am dano, a dyma ei ddiffyg, Pa buasai yn gtynboad o lais y wlad, p(b peth yn iawn i ond gan ei fod wedi ei gent edlu yn anni- bynol ar ei llais, nid oes yatyr iddo o gwbl, Oni fyddai yn well i'r Cyngrair ytugynghori a'r wlad cyn ffurlh ei benderfyniadau? Credwn mai dyma yr unig ffordd i'r Cyeg. rair i ddyfod yn allu arweiniol. Gair annyoddefol i bob gwir Ryddfrydwr, ac yn arbenig i Radical, ydyw y gair rhwymo, rhwymo pob ymgeisydd 11 a gadael o't neilldu y term Tor iai id hwn, fel y mae ya hollol wrthwynebol i deimlad a barn pob dyn sydd yn feddianol ar ryw gymainto annibyn- iaeth meddw!. Y mre yr aelodau Toriaidd, druain, yn cymeryd eu rhwymo. Dyna ydyw hanfod eu bodolaeth hwy, ac y maent yn cael eu harwain fel rhyw anifeiliaid ereiU tel y myno eu peichenog ond a all Rhydd, frydwr gwirioneddol cddef hyn Ie, llawer llai Radical sydd wedi rhoddi meddyl- fryd ei galon ar fynu eu hiawnderau i'w genedl, a all efe ddygymod i'r syniad eYDg- reiriol o'i rwymo ? Na, na, y mte cael ei rwymo i hyn ae arall yn oj mympwy neb pwy bynag yn ddirmyg na all ei oddef, ae, ya wir, ni ddylai ei oddef. Os nad yw mewn cydymdeimlad gwirioneddol ig anghenion ei wlad, ac yn meddu barn, a phendsrfyniad i gario y farn bono allan trwy glod ac angblodnid yw yn deilwng o'r lIe y mae ynddo ond os ydyw yn etholedig gwlad, ac felly yn meddu ei hymddiried, rhodder iddo ryddid i weithredu fel y barno ef yn oreu yn cl yr amgylchiadau. Na sonier mwy am rwymo aelodau Seneddol Cymru mf,wn un ystyr, ond h rhwymau a berthyn i'w swydd. Ond a gadael yr ystyriaeth oannibyniaeth meddwl o'r neilldu, dymunaf ofyn pa fantais i ni fel cenedl fechan fyddai eu rhwymo 5 « Nid yw y blaid Gymreig yn meddu unrbyw effeitbiolrwydd ond pan y byddo mwyafrif y Llywodraeth yn gyfryw y gellir ei rhwystro gyda rhyw 25 o aelodau. Nid yw ei dylan. wad y tuhwnt i hyny end bychan iawn. Byddaf yo cam darllen ei gweithrediadaa fel rhan o'r blaid fawr Ryddfrydig, ac yn cael mwynhad pan y dygwyddo rhai o bonynt fod yn llwyddianus i wneyd marc; ac yu wir, gellir dyweyd am danynt eu bod mor fyw i'w dyledswyddm a neb sydd a fewn St. Stephan. Y mae eu rhwymo i hyn, neu arall, yn ynfydrwydd o'r mwyaf, ae YII eu gesod yn destyn gwawd. Ooid ydynt hwy mewn gwell mantais i weithredu sa neb arall ? Onid ydynt hwy mewn gwell mantais i farnu a gweithredu na neb sydd o'r tu allan i'r Senedd ? Bu agos i tin gyn- rychiolaeth yn Ngogledd Cymru golli sedd trwy ymgais un dyn i geisio rhwymo yr ym, geisydd. Pwy all ddyweyd beth fydd eill colled fel cenedl os cerir allan y penderfyn- iad anhymig hwn ? Y mae pob cam sydd yn cael ei roddi yn erbyn buddugoliieth Rhyddfrydiaeth yn y wlad yn gam yn er byn effeithiolrwydd y blaid Gymreig yn j Senedd. Credaf y daw terfyn yn lied fuan-dyna lais y prophwydi-ar y Weinyddiaetb or- mesol bresenol, ac y dyehwelir y Rhyddfryd- wyr i awdurdod yn yr etholiad cyffredinol nesaf; yna, y gwaith cyntaf fydd rhoddi ea hiawnderan i'r Iwerddon orthryrredig; yna, yn unol a phrtderfyniad y gynhadledd yn Manceinion, daw Dadgysylltiad yr Eglwys yn Nghymru yn bwnc y dydd ganddi. Y mae y blaid Ryddfrydig wedi gwystlo ei hanan i hyn, ac ancheilwng iawn yncm fyddai amben ei geirwiredd a'i gonestrwydd. j Yn wir, byddai cario penderfyniad y cyg. hrair allan yn ddinystr andwyol il n,.Lofl obeithion. t'(; Yny cyfamser, dybler ein'hyn;drechio8 yn mhob cylcb i ddal y pwnc yo glir o flaen wlad, fel y mae yo (factais i'r Eglwys ei hnn yn gystal ag i grefydd yn gyffiedinol. Llanberia. G. TECWYX PARRY.

PRYNU I FYNY Y I TAFARNAU. t DEISEBWCH! DEISEBWCHi: I DEI,SEBWOH! Dymuna Pwyllgor CymaDfa Ddirwestcl H Gwynedd yn daer am i ddieebau yn cr?'t H cynygion y Llywodraeth gael eu hanfon M lluaws mawr yn ddioed. Ceir, ond od!, H tuag wythnos o amser cto. Geitir cael ffoj M oddi withyf fi ond anion ataf. ALI??D  Iythyrau personol befyd at yr ae?  Seneddol i erfyn arnynt ymdrechu eu S ria yn erbyn. M J.ElDDONJoMS, H Haarng, Caernarfou. Ysgriferiyid, I

GARN DOLBKNMAEN. I Dydd Sadwra y Sulgwyn, bu eeloaau j Dwy'ach Lodge o'r Octyddifn yn gorym, deithio. BlaeLorid gau feirch jjertbyDOi Mri R. Williams, Cambrian HLuse; H. J Iiams, Facto'y; ac H. Roberts, T.M' GW; anaethwyd gan seindorf bres P?yg?? Y, Oedd ya clygfa arddeichog, ae yr OM,a,y edrychwyr byd ochiau y ffyrdd ya 01 bob cyfemad. Dngos%yd t?wer o gared r rwydd tuag atom, a cbyfraDodd amryw 11 ein hyrwyddo I f'Ded yo mlaen. Anjj. wyd y Kymdoth.s a'r dorf lu,?209 9In Brodyr D,md Robert, B'yo'"?,;?-' Ffridd Newydd; ac R. H. Jones (Cee'.?? Gohehycld. r H —— —■ Qy I A&GRAPHWYM t0t? > potcO> ?'?  hoeddwyr, y W?a NATIO N 6- ■ 6[aD I-* :'])AV PAPBRCO" LmiMu gan f WJJ:l)I)ør, & C?. yn eu wyodta, |■ O?eto?oo..MeheBc 4. t? ■ ¡