Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
12 erthygl ar y dudalen hon
---PEN. IV.—Y CYCHWYN A'B…
PEN. IV.—Y CYCHWYN A'B FORDAITH. Mai y 24ain, 1865, dyma ni oil yn barod i fyned i'r Hong, a'r Hong yn barod i ninau. Yn barod a ddywedasom ? na choelia i fawr; nid oes modd bod yn barod, a phe buasem heb gychwyn hyd y dydd heddyw, ni fuasai pawb yn barod. Nid oes modd cael mintai o ymfudwyr yn barod i gych- wyn mordaith; y mae rhyw un wedi anghc-Ao ihywbeth hyd y diwedd. Ond parod neu beidio, y mae eisieu i bob peth a phawb fyned i'r Hong heno, Cyn cych- wyn, yr oedd yn ofynol i bob un nad oedd wedi talu ei gludiad yn Hawn i arwyddo Note of HanJ i'r Parch. M. D. Jones ana yr hyn oedd yn ddyledus arno, a bu cryn helynt i gael pob un yn ba.rod ac yn gyfleus i wneud hyn. Bu y Parch. David Rhys, Talybont, yn awr o Gapel mawr Mon, yn ffyddlon iawn i helpu dwyn y gorchwyl hwn oddiamgyleh, yn ngbyia llawer o ysgrifenu arall oedd yn angen- rheidiol. 0 wr arall oedd wedi cymeryd dyddordeb mawr yn ddiweddar yn y mudiad oedd y Parch. D. L1. Jones, Ffest- iniog, ond yn y Wladfa yn awr er's ugain mlynedd, a bu yntau o help mawr i'r Parch M. D. Jones ar yr adeg hon. O'r diwedd, dyma ni oil ar y bwrdd, a phob un yu cael ei roddi yn ei le ei hun, mor bell ag y gallai doethineb ar y pryd drefnu. Cysgwyd y noson hono ar y fcwrdd, a dyma y tro cyntaf i'r rhan luoaocaf o honom i gysgu ar fwrdd Hong, ond ni chyfodwyd yr angor y noson hono. Boreu dranoeth, Mai y 25ain, dyma ni yn barod i wneud rhyw fath o gychwyn. Yr oedd yno ganoedd o bobl ar y lan wedi crynhoi i'n gweled yn cychwyn. Cauasom Daw gadwo y Frenhines ar eiriau Cymraeg pan yn barod i godi yr angor, a phan yr oedd y llong yn dechreu symud allan o r porth, yr oedd amryw yn gollwng dagraa yn bur ddiseremoni. Wedi symlld ych- ydig, er mwyn, mae'n debyg. cael y bobi o gyraedd y lan, rhoddwyd yr angor I lawr, canys nid oedd pob path yn barod eta- papyrau y Hong a phethau felly ddim yn hollol orphenedig, ac felly y buom hyd brydnawn Sul, Mai yr 28ain, 1865. Am chwech o'r gloch prydnawn y dyddiad uchod, codwyd yr angor eto i beidio ei roddi i lawr mwyach hyd yn Mhorth Madryn—dau fis i'r dyddiad y cychwyn- asom. Oawsom fordaith dda a chysurus at ei gilydd, er nad oeddym yn meddwl hyny ar y pryd, am fod y rhan luosocaf o honom yn ddyeithr i deithio ar y mor; ond wedi c/nefino a mor-deithio, ac edrych yn ol ar y fordaith hono, gwelaf ei bod yn bur debyg i fordeithiau yn gyff- redin. Grwgnachwyd llawer am y peth hyn a'r peth arall, ond gwyr pob un sydd wedi mordeithio gydag ymfudwyr nad yw hyn ond peth i'w ddysgwyl hyd yn nod o dan y trefniadau mwyaf perffaith. Cafwyd hefyd ambell i fifi.se ckiirawed vn awi^ QI yn y man. Y uiaj bron ya aflame?' ysgoi hyr yn ol fel y dyn.-iliairth hy yn hyn. °eth digon yv. heol o denluoedd heb M! IU> bsn> n rhwng rywrai yn awr a-: -i'1 -tii, Hai y gellir ysgoi y peuu --yi nr ?wi*dd ?1 -1 j ^Ono> Pau y mae llond heoi < *1 yn byw yn yr un ty, ac yn cae' bwyd ar yr no tan, ac yn byw t < dydd a phob dydd yn yr un yst '1 f&wv. Cahvyd tjpyn o ofid oddiwrth y Y >ta r"±i v lie pur brofedigaethas i ferched i« 1 r« wyliadwrus ydyw bwrdd llong, cL, cwbl, wrth gydmaru y fordaiJ. hono :> mor-deithiau 3reill a weisoui, y" y< -y: y i gweled i bethau gael eu cario y-) m\cx. ya bur drefnus ar y oyfan. Cad-yd ge-^yri ddosbarth darllen ac esbonio su y bwrdil bob dydd ag y caniataai y tywydd trwy y fordaith, cyrddau gweddi, at a albeit pyi- eillach y Dosweithiau, a dwy bre»eJh ac Ysgol bob Sni, os na fyddai y tywydd yn anffafriol. Wedi teithio cryu lawer erbyn hyn ar y mor, fy mhrofiad yw na welais un genedl mor selog am foddion gras, ar for yn gystal ag ar dir, a'r Cymry. Yr oeddym yn Lerpwl yn rhifo 153 o eneidia i. Bu farw un plentyn yno cyn cychwyn, claddwyd dau ar y mor (baban- od), a bu farw dwy ferch fechan ereill f.r y mor, ond claddwyd hwynt yn naear Porth Madryn. Ganwyd dau ar y moc. Yn mhen triuga;n niwrnod dyma ni wedi myned i mewn i enau Porth Madryn, a, chir Patagonia yn y golwg ar bob tu, & mawr oedd ein llawenydd. Yr ydym yn r hwylio yn araf i fyny y porihladd. Y mae y porthladd hwn a elwid gynt, yn Saeson- aeg, New Bay, ond yn bresenol Po'th Madryn fel teyrnged o Larch i Captain Love Jones Parry, o GasteH Madryn Ar- fon. Y mae y porthladd hwn tua 36 milldir o hyd, ac yn cynwys dau neu dri o leoedd cyrnwys iawn i angori llongan. ynddvnt.
C *lf LREF.
C *lf LREF. Hudol fa, adail i fyw—oet araul Gysuraf dynolryw; Hanfodol cartref ydyw, Er itedd a rhin i'r ddau ryw. i>»wi A up,
Y DiOG.
Y DiOG. Yn ofni gwaith dyn 'styfnig yw—y diog, 3y'n deor ei .^dystryw Trwyet dwyll a'i bwyll tren byw, Drwg adyn crwydrog ydyw. Bedwas. DE AuK.
Y MEUDWY.
Y MEUDWY. Un ar daith yw'r Meudwy hen—o wydd bytf Cu idia i barcn a'i awen A byw fyna heb feinwen Ya arch gawc dau rych og eo. CREUNANTTDD.
CONGLAU K HEOLYDD.
CONGLAU K HEOLYDD. Os ydych am adwen rhai ffola'n mhob lie, Hyd gonglau heolydd pob ardal a tbre ? gellwch eu gweled a u clywed o bell, Yn siarad pob gwagedd heb geisio am geU. Os rbaid i'ch fyn'd heibio i'r ffyliaid rhyw clroa Gochelwch y tylwytb sydd baner 8'11 oo; Ond etc yn graffu3 fel diafol eu tad, I greu rbyw hyll wallau ond dim er tteshad. Pan a heibio iddynt rhyw seraff o sant, Eu cyfaroh yw gwawdio rhai 1 bant; Eu hanwar hanianawd yw rbegiaa a llw, A gwel'd beiau ereill, ond dim o'a rhai nhw. Hwy ydyw'r mwyafrif a gio^ant Bel Droed, A'u breichiau, 1\'0 mor ddibris & choed; Dyua chwi riuwedd 8y'J1 perthyn i'r rhain Mae tyn gystadleuaoth cydrhyngddynt ale eh wain. Da chwi, beBau gweigi on, asynod pob llan, Rho'woh heibio'oh oferedd a'ch gwawd 1R tnhob man; Rho'web waith i",oh meuycldiau mewn llyfraa o nod, Newidiwoh eich llwybrau am cinwedda chlod. DEWI A UR.
- DAU FYWYD: NOFEL NEWYDD…
DAU FYWYD: NOFEL NEWYDD A RHAMANTU5. PENOD XIX. YR oedd Yirginie yn fenyw ddedwydd pan yn adrcdd ei siwrnai o Denacre i Paris. "Pctll y gadewis dy fy nhad," medciai hi,"ni feddyliais y buasem byth hyw i gymaedd pen draw fy siwrnai. Und gwnaethom, chwi welwch ac felly nid yw pob ofnau yn wir. Nid oeddwn yn ofni d¡ m ar fy rha,n fy hun, ond y ferch fechan ac anwyl oedd wrth fy ochr. Pa mor dda fa y ferch fechan hono trwy yr holl daith, nis gall neb ddirnad Llefai bob awr ar y dechreu, gan ofyn pa bryd y celai hi waled ei mam a'i thad, a'i brawd Baptiste. Beth a allaswn i ei ddweyd wrthi? Gobeithio fy mod wedi cael maddeuant am yr anwireddau mawrion a gynlluniais ac a ddywedais. Nis gallaswn gerdded llawer ar y tro, canys yr oedd ei thraed bychain yn blino yna buaswn yn ei chario, ond yr ocdd y bwndel oedd genyf yn drwm, ac yr oeddwn inau yn methu gan flinder. Rhoddais hi i gysgu yn anil o dan glawdd ar fantell oedd genym, a hyny ganol dydd, 0 gan barhau gyda hi yn y lie. Er fod genym daith hir i fyned cyn y gallwn gael gwely, nid oeddwn byth yn ei deffro. A fyddwn ni yno yn fuan?" dywedai, gan agor ei liygaid mawrion mor groes fydd- fy mam I" Meddyliais y buasai fy nghalon yn tori. Edrychai arnai trwof, fel ag i ddweyd wrthyf nad oeddwn yn dywedyd y gwir ond yr oedd yn hawdd ei throi gyda blodeuyn; neu dangoswn iddi felin wynt, neu ddefaid, neu gi, neu rywbeth a ddygwyddai fod yn ymyl. Pan y rhoddwn ychydig eMail o amgylch ei chap —ie, cap fel y gwisgwch chwi a minau—byddai mor fa'ched a dedwydd a duces, gan gerdded yn mlaen yn hoew. Pe gwelai mam fi yn awr.' Ychydig a wyddai ei mam fel yr oedd In fy mlino. Ar y cyntaf ni wyddai paham y rhoddwn iddi fara du i'w fwyta, a bygythiodd unwaith neu ddwy i ddweyd wrth ei mam am hyny pan yr elai hi ga,rtref. Dywedai mai bara felly a fwyt- eid ga.n y bobl yn y pentref. Pe gwydd- ech haner yr esgusodion a. roddwn! Ond ya fuan daeth yn arferol ag ef. Edrychai mor ddyeithr gyda'i chap a'i gvvn cotwm glas, ai hysgogiadau bychain boneddig. aiid. Fel yr ymfawrygai ac yr ymsythai hi pan y deuai plentyn gwledig yn mlaen i siarad a hi! Dywedais wrthi am fy ngalw yn fodryb, ac nid ydyw wedi anghofio hyny hyd heddyw! Anghofiai ei hun ambell dro, gan fy ngalw yn r:uvse, fel pan yn y Castell. Edrychodd rhai personau yn graff arnom wrth ei ohlywed, ac ofnwh" ar adegau y cymerent ni i fyny; ond ysgyd wn fy mys arni, gan ei cberyddu, ac felly pasiai pob peth. Nid oedd yn deall o gwbl paham yr oedd hi yn gorfod fy ngaJw yn fodryb ond yr oedd yn blentyn da ac ufydd, os bu plentyn o'r fath erioed. "Yr oeddwn yn ofni y buasai dynion yn credu fy mod wedi lladrata y plentyn; meddyliwch am y bywyd a dreuliais. Gofidiais droion na fuaswn yn aros yn Denacre; ac efallai y buasai yn fwy dyogel, ond gwnes y goreu. Ar brydiaa byddwn yn ei difyru wrth agor y bwndel, a dangos iddi ei dillad part ei hun, y rhai a roddid am dani pan y cyrhaeddai adret; ond yr oeddwn o'r diwedd yn gorfod eu cadw o'i golwg, am y llefai am gael eu gwisgo pan y gwelai hi hwynt. Yr oedd byny yn naturiol, a gwnelem hyny ein hunain. Prynais gylch iddi, a chyn- orthwyodd hyny hi i fyned yn mlaen am ddiwrnod neu ddau ond blinodd arno, a rhoddodd ef o'r diwedd i ferch fechan mewn pentref lie y cawsom lety noson, pryd y dywedodd fod ganddi ddigon gar- tref, yr hyn a synai y bobl. Yr oedd yn hynod debyg i'w mam yn ei harferion a'i siarad. Yr oedd ei siarad yn hollol wahanol i siarad plant y pentrefi gwledig, ac arferwn gyfrif am hyny trwy ddweyd ei bod wedi ei geni yn Paris, a fy mod yn ,ei chymeryd yn oi at ei mam-fy chwaer. Fel y deallwch, nis gallwn beidio defn- yddio y twyll hwn. Ni fuaswn byth yn galla myned yn mlaen hebddo." Yr ydwyf yn naturiol falcb. Wedi i ni fod ar yr heol am ychydig ddyddiau, bron nad anghofiais y neges yr oeddym arno, a siaradwn a chwarddwn gyda- Henriette, fel pe wedi anghofio y galanas- dra amgylchiadau truenus ar ol, ac yn Boyned mewn gwirionedd tua thref—yn ol i'r Castell, lie y buom mor ddedwydd. Ond darfu i Henriette yru pob hoewder o honof, a hyny trwy ofyn, 'Beth a ddywed Baptiste pan y gwel fi yn y wisg hon ? Tybed a fydd i fy nhad fy adnabod ? Fe ddywed mam pa mor felyned yr ydych wedi myned!' Yr oedd wedi myned yn felyn-mor felyn a morwr bychan. Nis gallai y plentyn fod allan o'm golwg am foment. Nid aeth erioed i gysgu heb ddymuno arnaf i beidio gadael ei gwely. Ei gwely y mae hyn yn siarad bras! Cysgasom mewn ysguboriau, ar wellt, a hyny fwy nag unwaith. Beth oedd genym i'w wneud? Elem i leoedd nad oedd gwely i'w gael. Yr oeddwn yn ofni dangos unrhyw bryder, canys cymer- em arnom fod yn grwydriaid yn gwneud am Paris, lie yr oeddwn yn myned i was- anaeth. Yr oeddwn wedi cynllwyno ystori dda, set fod genyf chwaer yn Paris -mam Henriette-fy mod yn ei chy- meryd adref, lie yr oedd fy chwaer wedi cynyg i mi le da, a chyflog uchel. Pasiwn yn eithaf, am nad oeddwn ond merch wledig; ond am Henriette, pe buasai gan- ddynt lygaid yn eu penau, gwelent nad oedd hi yn ddim o'r fath. Gallaswn i ei weled mewn eiliad; ond y mae pobl mor ddiweled. Yr oedd Henriette mor hynod; yr oedd ganddi galon mor fawr, ac eto nis gallai wneud ei hun gartref yn unlle; dangosai ei hysgogiadau bychain bonedd- igaidd heb yn wybod iddi ai hun, ac yr oedd yn rhaid iddi fcd yn feistres yn mhob man. Pan yn chwareu a'r plant yn y lleoedd yr arosem, hi oedd y feistres pe buaswn yn pregethu wrthi am ddiwrnod, yr un peth a wnelai. Gobeithiwyf nad wyf yn dweyi dim yn ei herbyn; baasai yn well genyf farw na hyny. Ond y trofydd mawrion oedd yn blino I fwyaf arnaf. Arferwn edrych allan am y j gwesty iselaf, canys nid oedd genym ond ychydig arian. Nid oedd gan fy nhad, druan, ond ychydig arian i'w rhoddi i mi, era yr ydwyf yn sier ei fod wedi rhoddi yr oil a allai. Yr oedd arnaf ofn yr hedd- geidwaid. Pa gyfrif a allwn ei roddi o honof fy hun? Ac unwaith neu ddwy ym- ddygwyd tuag ataf yn anfoneddigaidd, 0 In canys yr oeddwn mor ieuanc. Unwaith cyrhaeddasom i dref fawr law-weithfaol. Edrychwn i bob man, ond yr oeddwn yn OlOUS. Nid wyf yn gwybod paham ond nis gallaswn gysgu yno. Yr oedd yn noson hyfryd, ac aathoin rhagom. Y noson hono cysgasom, mi a Hsnriette (yr hon oedd mor gysglyd, fel na wyddai pa le r y rhoddais hi i orwedd) yn yr awyr agored. Dyna y gwir. Yr wyf yn cofio yn dda mor dyn yr oedd ei breichiau bychain am fy ngwddf pan y syrthiai i gysga. Ond erbyn i mi ddeffro, yr oedd- yn. wedi myned, a neidiais i fyny gan ofn. y 0 Ond yr oedd y plentyn yn ymyl, yn cerdded o amgylch, a rhyfeddai paham yr oeddwn wedi syrthio i gysgu yn y fath le dyeithr. Ni adewais y plentyn o'm golwg byth wedi hyny naddo am eiliad. Can- lynai fi fel oen i bob man. Yr ydwyf yn cofio yn un o'r trefydd mawrion; yr ydwyE yn anghofio ei enw, ond yr oedd ar brydnawn dydd Sul. Yr osddem mewn lie bychan-math o ystorfa gmn, He yr oeddwn wedi cael gwely rhad. Yr oedd Henriette yn cysgu ar fy hglun yn ystafell y ddau hen greadur a gadwai yr ystorfa. Mwynhaai yr hen wr ei hun a'i bapyr newydd a'i ddiod. Efe a ddar- Ilenai yn hynod araf, a siliebai ami i air hir ac ar brydiau cipiai ei wraig y papyr oddiwrtho, gan ei ddarllen iddo. Yr oedd y darn a ddarllenid yn nghylch apwyntio gweinidogion a phethau o'r fath yn Paris. Ond yn y man dywedai yr hen wr, mae hyn yn ddychrynllyd gyftrous DarIIan- wch, darllenwch,' meddai y wraig yn frys- iog, neu yn-a gadewch i mi ei ddarllen.' Cipiodd y papyr oddiar yr hen wr, a dariienodd y fenyw y penawd,' Dygwydd- iad dychrynllyd yn Beauregard.' Gydag anhawsder y gallaswn beidio wylo wrth glywed fel y desgrifiai y newyddiadur yr helynt. Yr oedd yn rhy wir; yr oedd y Count, y Countess, a Baptiste wedi myned yn ebyrth i'r tan. Yr oedd eu hangladd yn un fawr, a'r pentrefwyr oil ynddi. Yna. daeth adran ag yr oeddwn yn teimlo dyddordeb neillduol ynddo, rhywbeth fel hyn,—' Y mae awyddfryd mawr trwy yr holl gymydogaeth am ddeall rhywbeth o helynt y nurse Virginie, yr hon a gysgai mewn ystafell gyda merch y Count-Miss Henriette de Capelle. Nid oes un arwydd o gyrff y naill na'r llall o honynt wedi ei gael.' Neidiais i fyny, a'r plentyn yn cysgu yn fy mreichiau, a. gadawais yr ystafell. Pe buaswn yn aros yno fynyd yn hwy, buaswn wedi tori allan. Yr oedd fy liygaid yn llawnion. Nid wyf yn credu fod y gwr na'r wraig wedi sylwi arnaf. Ond rhywfodd teimlwn fel pe yn euog, ac nid oedd arnaf awydd eu cyfarfod yn y boreu hyd yn nod am foment. Nid oeddwn wedi gwneud dim drwg, ond ni wyddwn beth a ddygwyddai i'r plentyn pe adnabyddid fi cyn cyrhaedd Paris. Buaswn wedi gallu cael rhyw ychydig yn ngorsafoedd y milwyr yn y trefydd, ond yr oedd arnaf ofn. Nis gallwch wneud plant ond plant, a chan y gwirion y ceir y gw j:Je'yn ami dywedant yr unig be"h yuych am ei gadw. Tybier, meddwu wrthyf fy hun, fy mod i a'r plentyn yn nghanol un o'r goasafoedd hyn gyda dau neu dri ereill, byddai yn sicr o siarad yn ei dull boneddigaidd yn nghylch y Castell a'i chartref. Fe welai pawb ar unwaith nad oedd y plentyn yn parthyn i wladwraig gyffredin, ac yna pa le y byddwn i? Pa fodd y gallwn esbonio? Byddai yn anmhosibl. Na, nis gallwn fyned i le o'r fath I Dyna fel yr ymres- ymwn ynof fy hun. Unwaith neu ddwy bron i mi dori dros ben fy mhenderfyniad o beidio myned i gerbyd teithio pan yr oedd craed y plentyn yn ddolurus iawn, ac nas gallai fyned yn mlaen. 'Yn awr, nurse, gadawer i ni fyned i'c cerbyd,' meddai y plentyn, gwn na bydd mam yn gas wrthym am hyny. Mi dalaf fi a'r arian sydd genyf ar gyfer y Nadolig a Chalan.' Yr oedd yn anhawdd gomedd, gan ei bod yn gofyn mor erfyngar. Ond deuwn drost: trwy ddweyd fod y cerbyd yn llawn chwain. Daliodd allan yn wir wrol, a throtiai wrth fy ochr heb rwgnach, a hyny pan y gwyddwn fod ei chymalau bychain yn ddolurus. Gofynai bob nos pa bryd y byddai gartref yn ei gwely bychan ei hun. Dailuniai ei brawd yn taflu i fyny ei gap pan y gwelai efe hi yn dynesu at borth yCastell, ac fel y canmolid hi gan ei mam am gymeryd cymaint o ofal am ei dillad. Y byddai i hen Henri ei chario o'r glwyd allanol hyd y Castell. Y byddai yn bleserus wedi cyrhaedd. Yr oedd yr holl siarad plentynaidd hyn, er yn ddifyrus, yn boenus i'w glywed. Rhedai oddiamgylch, gan ganu a chwareu yn ei dull plentyn- aidd. Braidd na chasawn fy hun am yr hyn yr oeddwn yn ei wneud, a hyny am fod ganddi y fath ymddiriedaeth yrof. Buasai yn ymdaflu i'r mor pe buaswn i yn dweyd wrthi na fuasai hyny yn un niwed iddi. Ofnwn pan y deuai i wybod yr oil— canys byddai yn sicr o ddyfod i wybod-y troi a'm cashau. Meddyliais unwaith neu ddwy am gydio ynddi yn fy mreichiaa, a'i hysbysu nad oedd ganddi na mam na, thad, nac un brawd bychan i gydchwareu a hi ond ni chefais ddigon o nerth at hyny. Meddyliais eilwaith, beth pe byddai y newydd yn ormoi iddi, ac iddi syrtbio yn glaf, beth a ddeuai o honom ? Penderfyn- ais felly i ddal fy nhafod, a gadael i'w gwarcheidwaid naturiol i wneud a fynent felly a hi. Ar y cyntaf, bygythiai ddweyd wrth ei mam am y lleoedd budr y gwnawn iddi gysgu ynddynt; ond dysgodd yn fuan chwareu ei rhan yn wrol. Deallodd yn fuan fod yr oil yn angenrheidiol. Pan y byddem yn eistedd yn nghyd ar ochr yr heol i fwy-a ein tamaid, daeth yn mhen ychydig i beidio fy mlino â. gofyniadau an- atebadwy. Deffrodd jnwaith neu ddwy yn nghanol y nos, gan fy hysbysu ei bod wedi ei chyffroi gan freuddwydion cas, ond nis gallwn gael ganddi i ddweyd dim o'r breuddwydion hyny. Ttiflai ei phen ar fy arffed, ae ocheneidiai, fel pe ar dori ei chalon. Meddyliwch mor dercalonus oedd hyn i mi. Nid oeddwn wedi myned ond ychydig o ffordd nes i mi eistedd am oriau ar ymyl y ffordd i ystyried y priodoldeb c ddychwelyd i Denacre. Credwyf-y buaswn wedi gwneud hyny oni buasai fy mod yn ofni sylwadau fy mam, canys buasai yn fy nghymneu am wario fy arian, ac o fod yn wamal fy meddwl. Y mae yn anhawdd meddwl pa mor lleied o bethau hynod a'n cyfarfyddasant ar y ffordd, a pha mor letygar yr oedd y bobl, a llawer o honynt mewn amgylchiadau cyfyng. "Cyirerodd y dygwyddiad mwyaf hel- bulus i mi le mewn tref law-weithfaol heb fod yn mhell iawn o Paris, bron fel yr oeddwn yn ymfalchio fod trafferthion y daith ar ben. Yr oeddwn wedi cytyno am lety mewn gwesty bychan, ac yn eistedd yn cymeryd ein cawl—Henriette ar fy nglun, fel arfer. Pan yno clywsom awn mawr o'r tu allan, a daeth yn rhuihro i'r gwesty nifer o ddynion anroesgar a thrwstiog, gan alw am win a brandi, a gwaeddi a chanu nes yr oeddem bron wedi cael ein byddaru. Cyliodd Henriette ynof yn gyffroedig, pryd y chwythodd un o honynt gwmwl o fwg i wyneb y plentyn. Teimlwn awydd i'w daraw i lawr. Gelw- ais ef yn anifail ac yn fochyn, ond ni wnaeth ddim ond chwerthin, a gofyn a gelai efe wneud yr un peth i mi. Yr oedd yn dynesu tuag ataf, pryd y gwthiwyd ef ymaith gan y westywraig. Ysgrechai y plentyn, a deisyfodd arnaf ei chymeryd ymaith oddiwrth y bobl gyffredin hyn. ClywodJ rhai o honynt ddeisyfiad y plen- tyn, a bu yn achos iddynt ein bygwth. Yr oedd arnaf ofn y buasent yn ymosod arnom, a gofynais i'r plentyn ofyn eu maddeuant am y sylw. Yn mhen ych- ydig, cefais gan y plentyn i wneud hyny o'r braidd. Ymddangosai fel pe buasai yn well ganddi wneud pob peth na hyny. Nid oedd un o honynt yn foddlon i'r hyn a wnawd, a. cbydiodd yn arddwrn y plentyn, gan ofyn iddi ddweyd ar ei ol ef, Madd- euwcli ddinaswyr.' Pan y gwelsant fy mod yn gyffroedig, chwarddasant, a rhodd- asant lestr a gwin wrth fy ngenau, a thafi- asant beth o hono i lawr fy ngwddf. Yn ystod yr holl daith, yr hon y byddai yn well genyf farw nac ymgymeryd ag nn o'r fath eto-ni ymddygwyd tuag 0 n ataf mor anfoesgar. Gwrthryfelwyr oedd y dynion hyc—y mae yn gas genyf eu henwau.
OR NEWYDDIADCRON CYlVlEEiG…
OR NEWYDDIADCRON CYlVlEEiG AMEBICANA1DD. MARWOrjAKTHAU. HUGHEs-Ionawr 30, 1894, yn River- ton, Sangamon County, liMinois, yn 77 mlwydd oed, John D. Hughes, ar ol dyoddef yn hir gan ddiffyg anadl. Mag- wyd ef yn Nhredegar, Mynwy, lie yr ?dnebid fel Shoni Castle, am i'w rhieni fod yn byw mewn castell. Ymfudodd i Amerioa o Bontypridd, Morganwg, yn 1852, a bu yn byw am ychydig yn Schuylkill County, Pennsylvania, yna yn Danville, Peansylvania, a La Salle, Illinois, am flynyddau cyn symud i Riverton, tua 20 mlynedd vn ol, lie gadawodd weddw, tri mab, a dwy ferch, ac y mae un ferch yn Dawson, Illinois, a mab a meich yn Rich Hill, Mahony. Yn awr, pan yn hen a methedig, teimla Mrs. Hughes yn chwith o golli ei chylmar ar ol iddynt fod yn cyd- ddwyn beichiau bywyd am 55 mlynedd. Mae y plant oil wedi cyrhaedd oedran, ac yn alluog i ofalu am danynt eu hunain. Chwefror laf, ymgasgiodd tyrfa fawr i'w hangladd yn Oak Hill Cemetery, pryd y gweinyddwyd gan y Parch. A. T. Cobb, gweinidog y Brodyr ya Springfield, Illinois. GANDER-Ionawr 19,1804, ger Vaughan- ville, Putnam County, Ohio, Anna, gwraig y Parch. Lewis Gander, yn 50 mlwydd oed. Ganwyd hi ger Llandysil, Aberteifi, Deheudir Cymru. Daeth i'r wlad hon gyda'i rhieni, Mr. a Mrs. Enoch Jones, yn 1841. Ganwyd iddynt bump o blant, pedwar o'r rhai sydd yn fyw. Bu Mrs. Gander yn aelod ffyddlawn o eglwys Crist oddiar 1865. Heblaw ei phriod a'i phlant, gadawodd ddwy chwaer, sef Mrs. McCray a Mrs. Sarah Davies, Columbus Grove, a brawd, John M. Jones, i alaru ar ei hoi. Bu yn gymorth mawr i'w gwr, ac yn bob peth a ellid ddymuno i'w phlant. Achos ei marwolaeth oedd cwympo allan o'i cherbyd gan niweidio ei phen, trwy yr hyn y parlyswyd ei haelodau. Gofalodd am ei chartref, a bu yn hynod letygar i'r amryw weilddogion a fuont ar dro yn Sugar Creek, yn nghyd a'r cyfryw a berthynent i enwad ei gwr, sef y Christian Church. 0 WILLIAMS-Ion. 21, 1894, yn Plymouth, Pennsylvania, yn 58 mlwydd oed, Mrs. Lydia Williams, priod D. P. Williams, ar 01 oystudd trwm am amryw fisoedd. Gan- wyd y chwaer uchod yn mhlwyf Llangyn- deirne, Sir Gaerfyrddin, Deheudir Cymru. Merch ydoedd ior diweddar David W. Evans, Plymouth, o'i wraig gyntaf Maria, a chwaer hynaf Thomas R. Evans, Mine Superintentent, a Mrs. Sarah Oliver, y ddau o Plymouth. Chwefror 8fed, 1856, priodwyd hi a David P. Williams yn Dowlais, Dehaudir Cymru, a bu iddynt 12 o blant, pedwar o'r rhai sydd yn fyw—J P. Williams, Newark; Mrs. William Blud- horn, Brooklyn, New York; William P. Williams a Miss Sadie Williams, Plymouth. Ymfudodd hi a'i theulu i'r wiad hon yn 1857, gan ymsefydlu yn Swatara hyd Awst, 1868, pryd y symudasant i Plymouth Yr oedd iddi le dwfn a chynes yn serchiadau ei holl gydnabyddion, canys profasai yn briod hawddgar a gofalus, yn fam dyner, ac yn gymydoges o'r lath garedicaf. Dy- weair ei bod yn caru gwneuthur cym- wynas, ac y parai ofid iddi i beidio a gofyn am gymwynafi ganddi. Yr oedd yn aelod crefyddol gyda'r Trefnyddion Calfinaidd, er yn blentyn, ac yn caru trigfan y ty. Cafodd bob gofal meddygol a theuluaidd yn ei chystudd, ac un o'r angladdau mwyaf parchus a hardd, Ionawr 23ain. TRo digrif oedd hwnw gymerodd le ar un o reilffyrdd South Dakota. Ymgudd- iodd lleidr oedd yn bwriadu ysbelio y ceir yn nghroen byffalo, a bonid oedd wedi ei lanw a gwellt a defnyddiau ereill. Pan oedd y gerbydres yn cySymu yn inlaen, gWelodd gwyiiwr yr arian yn y cerbyd ddryll yn dyfod allan o lygaid y byffalo neidiodd o'i gyfeiriad ac ar gefn yr anifail, yr hyn yn ffodus a dorodd asgwrn ei gefn, ac eisteddodd y gwyliwr yno nes cyraedd gorsaf, pryd y cymervvyd yr ysbeiliwr bwriadol i'r ddalfa. John Daltoa oedd enw y Sleidr, ac yr oedd 50,000 o ddoleri yn y gist.
HANES Y WLADFA GYMREIG.
HANES Y WLADFA GYMREIG. Gan y Parch. Abraham Matthews, yr hwn a aeth allan gyda'r fintai gyntaf. PBN. III.—PAROTOI MINTAI A LLONG I FYNED ALLAN. Yr oedd areithiau Mr. Edwin C. Roberts wedi bod yn foddiou i greu ysbrydiaefch wladfaol yn bur gyffredinol trwy Gymru, ond peth arall hollol oedd cael pobl yn barod i dori i fyny eu cartr3fleoedd, a gwneud eu hunain yn barod i gychwyn i fordaith o yn agos i saith mil o filldiroedd, i sefydlu gwlad newydd, mewn man nad oedd yr un dyn gwyn o fewn tua dau can' milldir, a dim ond mor yn Bordd rhyng- ddynt. Yn ystod y flwyddyn 1864, y mae Mr. Lewis Jones yn teithio De a Gogledd Cymru i areitbio ar Patagonia, ac yn mynegu yr hyn a welodd ac a wnaeth. Y mae Mr. H. Hughes (Cadfan Gwynedd) yn cyhoeddi math o Lawlyfr bychan ar Pai.agonia, hefyd y Parch. M. D. Jones yn cyhoeddi Hyfryn bychan ar Ymfud- jaeth, ac y mae y naill a'r flail yn cael eu gwasgaru trwy yr ardaloedd gweithfaol yn gyffredinol. Y mae y Parch. M. D. Jones yntau; mor bell ag y mae ei amser fel athraw yn caniatau iddo, yn areithio ac yn cynllunio tuag at godi mintai i fyned allan. Yr oedd y teiihio a'r areithio hyn yn golygu costau mawrion, a'r cwbl yn cael ei ddwyn gan y Gymdeithas Ymfudol trwy y pwyllgor yn Lerpwl. Ond yr oedd y peth pwysicaf o r cwbl eto ar ol, mor bell ag yr oedd arian yn angenrheidiol, sef cael llong i fyned a'r fintai allan i Pata- gonia. Yr oeddfPatagonia yr adeg hon, yn gydmarol ddyeithr hyd yn nod i forwyr. Y mae yn wir fod llongau yn pasio Patagonia i fyned i Chili a Ohalifornia tuallan i Cape Horn, end nid oedd un llong fasnachol wedi bod i mewn yn yr afon Camwy, nac ychwaith yn Porth Madryn, felly nid peth hawdd oedd cael Captain yn foddlon i fentro ei long i le mor anadnabyddus. Path arall, yr oedd angen llawer o arian i dalu y llong-log angenrheidiol. Gan mai dynion o amgylchiadau cyffredin oedd aelodau a phwyllgor y Gymdeithas Wladfaol bron i gyd, fe syrthiodd y baicb hwn bron i gyd ar y Parch. M. D. Jones, Bala, yr hwn oedd, trwy gyfooth ei wraig, mewn ffordd i gael arian ac ymddiriedaeth. Cytunwyd am long o'r enw Horton Castle," i gyehwyn allan gyda'r ymfudwyr yn Ebrill 1865. Yr oeddynt wedi oael enwau tua dau cant i fyned allan gyda'r llong hon. Ond pan yr oedd y parotoadau yn cael eu gwneud, codwyd cri mawr 5 n erbyn Patagonia fel lie i ymfudo iddo gan un a alwai ei hun yn Garibaldi," yn y Dryck ac yn yr Herald Cymraeg. Yr oedd y Drw&h. yn cael ei gyhoeddi yn Utica, yr uuol Dalaethau, a'r Herald Cymraeg yn Ngbaernaifon, Gogledd Cymru. Yr oedd yn dclealledig y pryd hwnw, ac ni chlywais neb byth wed'yn yn ameu, mai golygydd y Drych, John Wil- liam Jones,, oedd yr hwn a alwai ei hun II Garibaldi." Yr adeg hono yr oedd Kansas, Nebraska, a Missouri yn weigion, a'r Americaniaid yn awyddus iawn i gael dynion allan i'w poblogi, ac y mae yn bur debyg-ac o ran hyny yn Bier-mal nid gofal am fan cymwys i Gymry i ymfudo iddo oedd mewn golwg gan Garibaldi," ond cael sylw Cymru oddiwrth Patagonia at y Talaethau Unedig, ac yn enwedig at y manau uchod, am fod cael dynion allan iddynt yn dwyn elw i rywrai ag yr oedd "Garibaldi" mewn dealldwriaeth a hwynt. Gwnaeth y liythyrau hyny niwed enbyd i'r symudiad, trwy ddigaloni lluaws mawr. Yr oedd mantais fawr gan elynion y symudiad, am fod job hanes oedd i'w gael y pryd hwnw mewn llyfiau ar ddaearydd- iaeth yn rhoi anair i Patagonia, i'w ohir, ac hefyd i'r Indiaid oedd yn byw yno yr unig lyfr oedd yn dweyd yn dda am dani oedd y South American Pilot, gan y Llyngesydd Fitzroy—Uyfr nad oedd o hyd cyrhaedd pobi yn gyffredin. Creodd y drwgliwiadau a gyhoeddwyd lawer o waith ychwanegol i'r pwyllgor, ac yn benaf i'r Parch. M. D. Jones, Bala, er cadarnhau yr ymfudwyr oeddynt wedi rhoddi eu henwau i gycbwyn yn yr "Horton Castle." Ond fel y bu yn fwyaf ffodus, methodd yr Horton Castle a chyraedd Lerpwl yn yr adeg yr oedd wedi ymrwymo i wneud, ac felly cafwyd ychwaneg o amser i ail gaslgu enwau, gan i gytundeb y llong hon syrthio i'r llawr. Wedi hyn cytunwyd am long arall o'r enw Mimasa," yr hon oedd i fod yn barod i gychwyn allan yn Mai. Nid oead y Hong hon wedi ei gwneuthur i gario ymfudwyr, ac felly yr oedd gwaith mawr ei gwneud vn gymwys i hyny, a disgynodd y gwaith hwnw o ran ei ofal a'i gost ar y pwyllgor Gwladfaol, neu yn hytrach ar y Parch. M. D. Jones, Bala. Prynwyd coed, a chytunwyd & dynion cyfarwydd i osod yn y Hong yr holl ddodrefn angen. rheidiol tuag at gynwys 153 o ymfudwyr, megys gwelyau, byrddau, meinciau, cyp- byrddau, ac ystafelloedd at gadw yr ym- borth. Yr oedd y pwyllgor yn gyfrifol hefyd i roddi ar y bwrdd ddigon o ym- borth a dwfr am fordaith o chwech mis, am fod y fordaith a'r porthladd mor anadnabyddns. Prynwyd hefyd fywydfad cryf i fod at wasanaeth y Gwlsdfawyr. Ar ol glanio, eoetiodd llogiad y llong, a'i gosod hi i fyny yn briodol mewn dodrefn ac ymborth tua £2,500, a disgynodd y baich hwn bron yn gyfangwbl ar y Parch. M. D. Jones, Bala, mewn gofal ac arian. Wedi cytuno am y Hong, yr oedd yn rhafd cael rhywun neu rywrai i fyned allan i Buenos Ayres, ac oddiyno i'r Oamwy neu Borth Madryn, i wneud darpariadau ar gyfer yr ymfudwyr. Penderfynwyd ar y Meistri Lewis Jones, Lerpwl, ac Edwin C. Roberts, o Wisconsin, yr hwn oedd yn ros yn awr yn Wigan. Hwn yw yr Edwin C. Rjoarcs ag y cyfeiriwyd a,.o o'r b) aen yn ngiyn a'r sYDlucFad Gv/lad'aol yn America, ac wedi byny yn iNghym u. Y pwnc yn awr oedd cael yr ymfudwyr yn barod. Yr oeddys wedi bw-iadu i rhan Ho?- o^af o'i- ymfudwyr i dalu £ 12 o arian clu 'iad am bob un mown oed, a haner hyny ciro-i bob un o dan ddeuddeg oed hyd ddwy flwydd. ond erbyn cael gwy'>odaeth fanwi, cafwyd allan mai nifer fechan iawn oedd yn alluog i dalu eu cludiad yn ilawn, a nifer f0ctl"n drachefn yn alluog i da.lu rhan o'u oIr>di;i(l --y rhan luosoc-if yn anallnog i dalu d'ui. Ond yr oedd y Parch. M. D. Jones, Bala, a'r pwyllgor mor benderfynol, fel nad oe,1(1 dim a'u digalonai i roddi cychwyniad i fudiad oadd eisioes wedi costio cymaint o feddwl, llafur, ac arian iddynt. Fel hyn gwel y darllenydd mai dynion o weithwy:* tlodion gan mwyaf oedd y fintai gyntaf hon a aeth allan i ffnrfio Gwladfa Gymreig yn Patagonia. Yr oedd y pwyllgor wedi hysbysu fod yn rhaid i bob un ofabi am we'y i llcng, a dillad gwely, a llestri o bob math ag oedd eu hangen ar y fordaith, heblaw fod i bob un ddarparu cymaint ag oedd vn ei allu ar gyfer dechren byw mewn gwlad newydd—gwlad He nad oedd dim i'w gael heb fyned dros 170 o filldir- oedd o for i'w gyrchu. Tua dechreu Mai y mae y vhan luesocaf o'r ymfudwyr yn Lerpwl, ond nid yw y llong yn agos yn barod, a chan fod y bobl wedi gwario eu harian i brynu peLh:1:: angenrceidiol i'r fordaith, ac ar oi glanio, nid oedd gan- ddynt- ddim ar gyfer eu cyual yn Lerpwl i aros i'r Hong fod yn barod, ac yn mhen ychydig ddyddiau yr oedd yn rhaid iddync droi i eniil eu bywioliaeth, neu ynte i rywrai roddi arian a'u cadw yno yn ystod yr oadtad. Disgynodd y gorehwyl coctus a phoeuus hwn eto ar y Parch. M. D. Jones. Bala, a mawr yr helynt a. gafodd. Peth ofnadwy ydyw gosod dynion o ddiwylliad cyffredin i ddechreu dybynu ar ereill; nid oes byth foddloni arnynt. Felly yr oedd yn Lerpwl y pryd hwnw. Ni chafodd un bwrdd gwa: cheidipl erioed y falh drafferth ag a gafodd y Parch. M. D. Jones, Bala, ac 0 ychydig gyfeiliion iddo oedd yn cynorth- wyo y pryd hwnw. Yr oedd cychwyn mintai y Mimasa yn wahanol iawn i gychwyn mintai o ymfudwyr cyffredin nid yn unig yr oedd angen parotoadau ar gyfer mordaith hir, a glanio irewn lie anial, ond yr oeddid yn gorfod parotoi ar gyfer y sefydliad cyntaf mewn gwlad newydd oedd yn gwbl ar wahan i bob trefniaaau cymdeithasol. Yr oedd yn rhaid ffiyrfio cnewyllyn cym- deithas, a Llywodraeth. I'r dyben hwn etholwyd yn Lerpwl o blith y nntai ym- fudol trwy y tugel Gyngor o ddeuddeg, a llywydd, ysgrifenydd, a thrysorydd. (Gwel yr atodiad). Dyma ni yn fintai o 153, o wahanol Siroedd Cymru, yn cael ein gwneud i fyny o'r ddau ryw, o bob math j o oedran-o,'r baban ychydig wythnosau oed hyd yr hen wr 60 oed-yn wyr, gwragedd, a phlant, a dynion songI-dyn- ion o bob math o alwedigaeth-y teiliwr, y crydd, y 3adler, y saer coed a'r saer maen, y naddwr ceryg ar gwneuthurwr priddfeini, y bwyd-nwyddwr a'r dilledydd, y fteryllydd a'r argraffydd, y meddyg, yr ysgolCeistr a'r pregethwl, yr amaethwr a'r bugail, y mwynwr a'r glowr-y crefyddwr a'r digrefydd, wedi dyfod o wahanol enwadau Cymru—dyma ni oil yn ymdoddi i'n gilydd er eiu holl amrywiaeth i ffurfio un gymdeithas er sefydlu Gwladfa Gymreig.
[No title]
Oy^eiried ein cyieiiiiou y fielrdd eu hoU ( Gyfa "isoddiadau Barddonol yn y modd ac i'r cyfeiriad canlynol: — THOS. WILLIAMS (Brynfab), Hendre F&,rm, Tieiforest, Pontypridd.
V BEL DROED.
V BEL DROED. Rhwyd ydyw'r bel droed hudol- a onfawr Atdynfa. uffernol; Un liofE yw, gau fechgya ffol, .1 1-1 0 ddyfais 'then ddiafol. Aliwedd i lys ellyllon, --a banoi1 Ar binacl chwareuon Distryw yr oes ydyw hon, Wna. fodau VE. yufydioa. Pel dda, yo dene, dynion,-i lwyfaa Gwael, ofer amcanion; Ao eillln nwyd, gwelwn hon, Uu addolir gaa ddyiiou. Swynawl filanes hyuod,- yn rhyw feeth. Ar fwrdd eang pechod I ladd nerth, mae'n wledd o nod, Unci a chwaeth asenod. Llansamlet. B GRIFFITHS.
Y TAFOD.
Y TAFOD. Tafod, aelod, dieilydd,- enbidiol Weipidog, a threfnydd,— I Ohwyth'ad, lIais, bwyd arckwaethydd Par, a da, siarada n rbydd. Trealaw D Ibns.
TEMLYDDIAETH DDA.
TEMLYDDIAETH DDA. Hardd angyles, corou sobrwydd, Y w Temlyddiaeth, dynsr, glyi, Daeth o'r nef yn lion a dedwydd, () law Dmv i sobri'r byd Megys mam i godi'r meddwon 0 waelodion meddwdod cas, I lanerchau dirwest Syudion Yn eu calon Duw rydd ran. Hoff Demlyddiaelh, Luae dy eaw Erbyn heddyw dros y byd, A'th weithredoedd da yn cadw Llwybran inoes yn hardd o hyd Rhoddaist gy«nr> filfedd, O dealuoead llwm eu ori— Pan ar drengn rhwng aberoedd Uffer. eroh, ac angeu du I Gwisgaist hwynt a gýlisø rremlyddiaeth- Megy81 lili deg mewn gardd, Adnewyddaist en bodolaeth Blodau rhinwedd arnynt chwardd Driog i fyay yn dy lwyddiant, Sobra'r byd Demlyddiaeth fad, Y mae coron dy o.oniant Yn liaw Daw mewa arall wlad. Lluudain. LL WYKE.