Y Cymro

Atebiad y Canghellor. Nid oedd angen argyhoeddi'r Canghellor 0 bwysigrwydd y mater, nac ennill ei gydymdeim- lad a'i gydsyniad a sylwadau'r ddirprwyaeth bwvsig hon. Yr oedd ef o'r blaen yn ei araith fawr ym Mangor wedi gwneud datganiad cryf ar y pwnc,—datganiad a barodd i'r wlad' ddis- gwyl fod y Llywodraethar fin cymryd cam pwvsig ymlaen mewn mesurau effeithiol i ddelio a'r broblem fawr. D)rwedodd wrth y Ddir- prwyaeth fod eu gosodiadau brawychus yn ym- ddangos iddo ef yn ddiwrthdro, a chadarnheid eu tystiolaeth o gyfeiriaau ereill. Vr oedd peth cwyno nad oedd y Llywodraeth yn symud ymlaen, ond yr oedd o'r pwys mwyaf iddynt gael pob dosbarth i gydsymud gyd'a mater oedd yn ymyrrydmor helaeth a rhyddid personol dynion o bob gradd. Ei farn a'i argyhoeddiad ei" ei hun, wedi llawer o ymchwil ac ystyriaeth, ,oedd na wnai dim y tro ond "mesurau gwraidd a changen." Os am setlolffiilitariaeth Ger- mani, rhaid yn gyntaf setlo'r ddiod. Ymladd- ent dri o elynion, Germani, Awstria, a'r Ddiod ac mor bell ag y gwelai e:f, y Ddiod oedd y mwyaf marwol o'r tri. Angenrhaid mwyaf y rhyfel yn awr oedd offer ac arfau; ac i ennill rhaid am gvnnydd aruthrol yn y pethau hyn.

Esiampl y Brenin. Yng" nghwrs ei atebi-ad dywedodd Mr. Lloyd Georg-e fod y Brenin yn cymerxd y dyddordeb dyfnaf yn y mater ac ymhen deuddydd wedi'r g-ynhadledd ysgrifenodd ei Fawrhydi lythyr at y b Cang-hcllor sydd wedi cyffwrdd calon y deyrnas. Dywed ei fod wedi dilyn y dystio-laeth roed1 gan y melstriaid gyda'r dyfalwch dyfnaf; a'i fod yn teimlo nas gall dim ond y mesurau cryfaf ddel- io 'n llwyddiannns igyda'r sefyllfa ddifrifol yn y ffactris. Cyfeiria at dystiolaeth gyffelyb y Morlys a'r Swyddfa Rhyfel. Gofidia am yr oediad' a'r diffyg, ac ar y diwedd dywed ei fod ef yn barod i roi esiampl yn y mater, trwy roi i fyny ei hunan bob defnydd o ddiodnld alcohol- aidd, a rho,i .gorchymyn yn eu gwahardd o fewn cykh yr holl deulu brenhinol, fel na bo i un gwahaniaeth ,gael ei wneud rihwng cyfoethog a thawd vn y cwestiwn, mor bell ag" y mae a wnelo'r Brenin tag ef. Ddechreu'r wythnos hon, mae'r Brenin wedi rhoi'r gorchymyn allan ac wedi clirio'r bwrdd brenhinol o bob diod feddwol dros ystod y rhyfel.

Ffrainc yn hyderus. Priod.olir yr arolygiaeth fanwl a chaeth sydd wedi bod ar y wlasg-a chyhoeddiad newyddion o faes y rhyfel o'r cychwyn i Ffrainc,-—yn ar- bennlg i General Joffre, y cad-Iywydd Ffren- gig. Yr oedd y cadfridog dewr yn benderfynol na chai'r gelyn mo'r fantais leiaf i wybod beth elai ymlaen na pha lbeth oedd ei gynlluniau, ond er ei waetfiaf ef j a diTynwyd ef gan y wlad hon. Mae'r distawrwydd a'r dlrgelwch wedi cynhyrchu cryn Tawer o anFoocJogrwydd ym Mhrydain, yn enwedig yn y wasg; ond hyd yma nid oes un arwydd fod yr awdurdodau yn baroo. i lacio dim ar eu Uaw nac i ollwng allan yn anhymig ddim a allai brofi'n fanteisiol i'n rheng- au ein hunain 'ar y maes. Wedi i ddigwydd- iadau hen fynd heibio y ceir (liÍn tebyg i ad- roddiadau cyflawn am d'anynt. Mae Ffrainc yn awr wedi cyhoeddi adroddiad swyddogol maith a manwl am hanner blwyddyn cyntaf y rhyfel; ac er. mai son am bethau y gwyddem oil amdanynt y mae, eto mae'n darllen fel rhamant a llawer o newvdd-deh ami. Adroddir am v cyfnod cyntaf pan yr ysgubodd1 Thoedd Ger- mani tua FRaris gyda'r fat-n rwysg; am eu gorchfygiad cyntaf wedi eu dyfodiad i ymyl y brifddinas, trwy rag-,gynllun Joffre; am yr en- ciliad yn ol, a'r yimlediad tua'r mor, ynghycla'r ymdrech ofnadwy am Calais a'r Siianel. Dengys yr adroddiad i'r Germaniaid fethu ym- hob ymgais fawr o'r eiddynt, ac iddynt gad eu gorchfygu mewn saith o frwydrau celyd a gwaedlyd. Ac os y methasant pan oedd eu north yn, ei 'fan cryfaf, teimla Ffrainc yn ber- ffaith sicr beth sydd yn mynd i gymeryd lie o hyn ymlaen, pan y maent wedi eu gwanhau gymaint, a phan y :mae nerth newydd Prydain a Ffrainc ei hun yn dyfod i'w herbyn. Mae'r hen Joffre ei hun hefyd wedi bod yn agor ei fvnwes i gyfaill o ohebydd. Nid oes cysgod o amheuaeth am. y canlyniad yn ei feddwl yntau. Y peth mwyaf tyner yn ei stori yw'r hyn a ddywed am ei waith yn duswyddo'r hen gad- fridogion, oherwydd eu haneffeith iol rwydd a'u methiant yn rhannau cyntaf y rhyfel. Gofid- iai o'i galon fod wedi gorfod gwneud; ond er cv'feill,garwch a phopeth rhaid. oedd rhoiFfrainc yn oruchaf; ac yr oedd yntau ei hun yn barod i vmneilltuo pe credai'r wlad ei fod yn aneff- eithiol.

Bulgaria a Serbia. Digwyddodd amgylohiad anhyfryd iawn ar derfynau Bulgaria a Serbia yr wythnos ddi- weddaf, ac nid yw'n hawdd eto penderfynu ei ystyr na phroffwydo ei ganlyniadau. Ym- osododd tua dwy fil o filwyr afreolaidd Bulgaria ar safle dros y terfyn perthynol i Serbia, ac ar- Aveiniodd hynny i fr\vydr boeth. Dywedir i'r ymosodwyr gael eu gwrthsefyll yn llwvddian- nus a'u gwtl-iioii, ol. Lladdwyd tua 80 o'r Bulgariaid, a chlwyifwyd llawer. Yr oedd lladdedigion Serbia, o'r ochr arall, meddir, tua hanner cant. Y mae Serbia wedi anfon protest i Lywodraeth Bulgaria, mewn ton hollol gym- edrol a didramgwydd. Cymer yn ganiataol mai anffawd ydoedd,—peth naturiol iawn rhwng milwyr fo'n gwylio'r fiinlau rhwng dwy wlad. Geilw am esboniad ar y ffrwgwd, ac am ,gosb ar y troseddwyr. Cymerodd ffrwg- wd o'r blaen le ym mis Tachwedd, a dywedir nad yw Llywodraeth Bulgaria byth wedi cyf- lwyno unrhyw eglurhad nac ymddiheuriad. Y casgiad a dynnir yn natufiiol oddiwrth hynny yw fod dylanwad Germani yn pwyso'n drwm ar Bulgaria, er fod y Brenin yn dcliweddar iawn wedi datgan amhleidaoldeb hollol. Gwell yw aros heb bas:o unrhyw ifarn ar y cwestiwn hyd lies y daw g'oleuni pellach. Mae'n amhvg fod b gwledydd y Balkans mewn argyfwng sy'n ei gwneud yn dasg o'r fatih fwyaif anodd i ddeall t, uu meddyliau eu hunain.

Ymddygiad barbaraidd. Deil y Germaniaid1 ar y mor i gadw i f,n\-r b cymeriad enillasant iddynt eu hunain ar ddech- reu y rhyfel yn Belgium a Ffrainc. Mae'r holl ymgyrch gyda'r submarines o'r cychwyn yn un hrollol farbaraidd. Anwybyddir pob deddf, a suddir illongau gwledydd amhleidiol yn ogystal a gelynion, heb yn ami roi'r siawns leiaf i'r dwylawachub eu bywydau. Ond daw hanes am ymddygiad o'r fath fwyaf dieflig ynglyn a suddiad y Falaba yn Sianel Bristol y Sul o'r blaen. Rhoed rhybudd, mae'n wir, i'r teith- wyr .glirio j ond cyn i'w hanner allu myn'd i'r y y badau, tarawyd hi a suddodd, gyda thros gant o'r rhai oedd ar v bWTdd. Adroddir fod y llestr gelynol wedi chwarae ol a blaen o gwmpas, a bod y criw annynol wecli chwerthin a gwawdio'r truein'aid oedd yn ymladd am eu by\v)dau yn v dwfr.

Go,rchestion nwsia. Deil Rwsia i fynd ymlacn ar ol eu llwyddiant \n Przemvsl, a gellir disgwyl clywed cyn hir am ddadblygiadau pwysig vng nghymydogaeth y Carpathians a gwastadeddau Hungari. Ceir arwyddion fod y Kaiser a'i arglwyddi yn deall pa mor bwysig ydyw syfnudiadau presennol Rwsia a'r symudiadau yn y Dardanelles. Hys- bysid o Petrograd yr wythnos ddiweddaf fod Cyngor Rhyfel yn cael ei gynnal yn Berlin, gyda'r Kaiser yn bresennol, a dcallir mai gwaith y Cyngor yw vstyried y sefyllfa newydd wedi cwymp Przemysl a'r ymgais ar Gaer- cystenyn, a thynnu allan gynllun rhyfel n'ewydd i gyfarfod yr amgylchiadau. Dyma yw hanes y rhyfel o'r cychwyn i Germani,—ail vstyried a chyfnewid y cynlluniau gwreiddiol i gyfarfod a methiant i gario y rheiny allan, ac i wynebu symudiadau pwysig ac effeithiol o eiddo'r Cyng- rheiriaid.

Cyfte i So,bri'r Wlad. Clywyd llawer o bryd i bryd yn dadleu'n gryf mai ofer, a gwaeth nag ofer, yw sobri'r wlad trwy Ddeddf Seneddol. Mae profiad diweddar Rwsia, a'r dystiolaeth unol geir, o effeithiau d'aionus y gorchymyn ymherodrol i roi pen ar fasanch y 'vodka,' wedi bod yn agor- iad llygad i lawer fu'n amheus a drwg-dybus o b t, atal y fasnach feddwol trwy gyfraith, a hedd- yw mae"r llais yn gryf yn y wlad hon am i'r Llywodraeth ddal ar y cyfleustra digymar a ro.ddir,iiini frwy y Rhyfel i ddwyn ocfdiamgylch ddiwygad dirwestol fydd yn chwyldroad gwir- ioneddol yn hanes ein teyrnas. Mae'r cri am fesur Gwaharddiad yn chwycldb bob dydd, ac yn cael ei gymryd i fyny gan (kfosbarthiadau na welwyd mohonynt erioed o'r blaen ymysg" di- wvigwyr dirwestol. O'r ocbr arall, gwel:ir y Fasnach ei hun yn ymwingo ac yn protestio j ac fel bob amser dibynnant am gefnogaeth y rhai ymysg y bobl a gadwant y fasnach i fyny trwy yfed a meddwi. Ceir ymysg y dosbarth gweithiol liaws sydd wedi myn'd gymaint dan draed y ddiod trwy eu harferlon iparhaus, fel y birawychant pan sonir am gau 3rws y dafarn. Dyma'r dosbarth sy'n creur doretK o anhaws- terau'r dyddiau hyn, ac yn peryglu hodolaeth y deyrnas yn y rhyfel, fel y maent bob amser yn peryglu ei bodolaeth yn foesol ac yn daros- twng safon moes a rhin yn y cylchoedd y troant ynddynt. Ai chwarae i ddwylaw y sorod yma yw amcan rhai o arweinwyr yr Undebau Llafur pan godant eu lief yn erbyn Gwaharddiad? Mae'n hen bryd i bob dosbarth yn y deyrnas ddeall mai iadeg i aberthu yw'r cyfwng ofn- adwy hwn, ac os oes gan arweinwyr Llafur ryw igymaint o ddylanwad ar y gwertfiwyr, dylent ei ddefnyddio heddyw i'w helpu i gael eununain yn rhydd oddiwrth felltith bennaf eu bywyd. Addefwn fod y dasg yn un fawr a chaled; a throir pwysau pob dyilamvad y gall y Fasnach ei roi ar waith i ddychirynu'r Llywodraeth ac i barlysu ei ibraich. + +

Prinder Newyddion. Hynod brin fu'r newyddion o faes y frwydr yn ystod yr wvthnos. Ar ol br\vy(-Ij-au eun,.e Chappelle a iSt. Eloi, mae'rllen wcdi ei thynnu i lawr ar ein byddin ini a'i gweithrediadau yn Flanders. Hefyd', mae'r ,son am y naill a'r llall fel buddugoliaethau pwysig wedi distewi, a llawer o sibrydion gwylltion ar led yn eu cylch, tra mae pob cyfrif swyddogol amdanynt yn oedi dyfod. Yn. ei adroddiad ar ol y brwydrau, rhoddodd Syr John French olwg ddisglair iawn arnynt. O'nd yn union deg daeth rhestr y swyddogion gollwyd ynddynt, a sylweddolwyd fod y ibuddugoliaethau wedi 'oostio'n arswydus mewn bywydau. Hyd yma, nid oes restr o'r colledion vn 'rhengau'r milwyr cyffredin wedi ei. chyhoeddi; ac y mae hynny'n peri anesmwyth- ter mawr yn y wlad. Gwell fyddai cyhoeddi'r gwir am yr hyn Igymerodd le na gadael i ddych- ymyg" redeg yn wyllt a chodi drychiolaetha j sydd o Ibosibl yn fwy dychrynllyd na'r ffeithiau.