Baner ac Amserau Cymru

Y Cwminwl Seneddol. Fel y dywedodd Mr. Winston Churchill, y dydd o'r blaen, y cwmmwl ansicrwydd yn "gordoi gweithrediadau Ty y Cyffredin yr wythnosau hyn. Nid yw y newyddion yn nghylch sefyllfa iechyd y Prifweinidog yn dy- fod ronyn fwy cysurlawn, ac o dan yr am- gylchiadau y mae ei ganlynwyr, ac, yn wir, gwleidyddwyr yn gyffredinol, yn teimlo an- hawsder i symmud nemawr yn mlaen. Ar ysgwyddau Mr. Asquith yn arbenig y mae y baich yn syrthio yn drwm. Dyma'r adeg ag y mae ef, fel Canghellydd y Trysorlys, yn rhwym o fod yn fwyaf prysur. Yn mhen ychydig iawn o wythnosau bydd yn rhaid iddo gyfiwyno i'r Ty y Budget' am y flwy- ddyn sydd yn dyfod ac fel y gwyr pawb erbyn hyn, y mae Budget' 1908-9 yn debyg o fod yn un fythgofiadwy. Da genym weled fod cyllid y flwyddyn ddiweddaf ar y cyfan wedi gwirio disgwyliadau y Canghell- ydd i raddau mawr. Pa un a fydd y ^gwedd- ill yn ddigon sylweddol i warantu Mr. As- quith i osod i lawr seiliau cyfundrefn yr Old Age Pensions,' mae'n rhy gynnar, fe* allai, i ddadgan gyda sicrwydd; ond y mae yn wy- byddus ei fod ef yn edrych yn mlaen gyda hyder at y possiblrwydd o roddi cychwyniad i'r mudiad tra phwysig y cyfeiriwn ato. 0 herwydd amgylc'hiadau neillduol, rhaid aros am y Gyllideb .hyd ar ol y Pasc. Yn y cyf- amser, ceir Mr. Asquith a llon'd ei ddwy- law o waith gyda Meur y Trwyddedau, yr hwn sydd i ddyfod yn mlaen am ail ddar- lleniad cyii y eyfyd y Ty dros y gwyliau, ac ó gwmpas yr hwn y mae pob ymddangosiad o ystormydd blinion yn cydgrynhoi. 0 ddeutu'r gwyliau credir y ceir hysbysiad swyddogol o gyfnewidiadau yn y Weinydd- iaeth. Mae genym le clir i gredu, pan yr ymddiosg Mr. Asquith o Ganghelliaeth y Trysorlys, mai ar > ysgwyddau Mr. Lloyd George y disgyn ei fantell; ond fe ddichon na chymmer y trosglwyddiad Ie ar unwaith, o blegid fe gymmer rai wythnosau, os nad misoedd, i basio'r-Budget; ac annheg fydd- ai gosod y ddyledswydd o'i phasio ar gefn neb heb law ei chynllunydd. Y mae cyfnew- idiiadau eraill yn y golwg, ond hyd yn hyn arosant yn ammhenderfynol.

Mesur Esgob Llanelwy. Gan nad beth a ddywed Anghydffurfwyr am fesur newydd yr Esgob Eawards gyda golwg ar Addysg, y mae yn dderbyniol, o'r hyn lleiaf fel arwydd o ddymuniad yr esgob- ion am rhyw fath o ymgymmodiad ar y cwestiwn dyrus a phigog sydd wedi blino y wlad cyhyd. 0 ddymuniad yr esgobion,* meddaf, o blegid y mae lie i gredu fod, nid yn unig yr esgobion, Cymreig, ond archesgob Caergaint, a'r esgobion Saesnig gydag ef, yn gefnogol i'r mesur. Pa mor bell y cyttunir a'i drefniadau gan Mr. Mc'Kenna a'r Wein- yddiaeth Ryddfrydig, nid yw yn hawdd gwy- bod, ond fe gofir fod y trefniadau hyny, i gryn raddau, yn cyfatteb i'r hyn a gyd- drefnwyd yn y concordat a dynwyd allan gan Mr. Lloyd George a'r esgob yn 1904, a'r hwn, os wyf yn cofio yn iawn, y cyttunai Mr. M'Kenna. Wrth gwrs, y mae dosbarth lliosog o Anghydffurfwyr a anghyttunant a'r hawl a roddir i ddysgu addysg grefyddol enw- adol yn yr ysgolion, er nad ydyw yr addysg hono mwyach i fod yn nwylaw'r clerigwyr. O'r ochr arall rhaid cofio fod dosbarth mawr o Ryddfrydwyr Anghydffurfiol na fynant, ar un cyfrif, gau addysg grefyddol allan o'r ysgolion. Y cwestiwn ydyw, ai nid oes yn mesur esgob Llanelwy o'r hyn lleiaf rhyw gynnyg tuag at bontio yr anhawsder. Heb rhyw fath o gyd-ddealltwriaeth ac ymhedd- ychiad cydrhwng y ddau ddosbarth a nod- wyd ymddengys i mi mai'r unig beth sy'n aros yw addysg secularaidd, neu ddigrefydd.

Argiwydd Carrington a'r Man Dyddynoti. Prydnawn dydd Iau diweddaf aeth nifer o'r aelodau Cymreig i Swyddfa Llywydd Bwrdcl Amaothyddiaeth yn Whitehall Place, i osod o'i fia-en resymau o blaid pennodi dir- prwywr yn meddu ar wybodaeth o amgylch- iadau bywvd amaethyddol, ac o'r iaith Gym- raeg, i drin Mesur y Man Dyddynod yn Nghyira-u. Yn absennoldeb y cadeirydd, Syr Alfred Thomas, cyflwynwyd y ddh'prwy- aeth i Arglwydd Carrington gan Mr. Her- bert Roberts. Gyda'r aelod dros Orllewin- barth Dinbych yr oedd Mri. William Jones, David Davies., Ellis- W. Davies, a Clement Eclwards. Dywedodd yr .aelod dros Faldwyn, ,a gwyr ef gryn lawer am amgylchiadau am- aethwyr Cymru, fod pennodiad dirprwywr o'r fath a geisid yn anhebgorol angenrheidiol i weithrediad llwyddiannus y mesur yn Nghymru. Yr, un modd dywedai Mr. Wil- liam Jones fod yn rhaid i'r Commissioner, pwy bynag fyddai, ddeall y bobl, a gwybod eu hiaith, cyn y gallai obeithio llwyddo. Attegwyd y ddau gan Mr. Ellis Davies, a Mr. Clement Edwards. Mewn attebiad, sicrha- odd Arglwydd Carrington aelodau y ddir- prwyaeth ei fod ef, oddi ar adnabyddiaeth bersonol o anghenion amaethwyr Cymru, ac oddi ar ei brofi-ad tfel cadeirydd y Ddirprwy- aeth Dirol, mewn llawn gydymdeimlad a'r amcan oedd ganddynt mewn golwg. Eglur- odd nas gallai, ar hyn o bryd, hyd lies y caff- ai brawf pellach o ddymuniad y wlad am fan dyddynod, bennodi dirprwywr arall at y ddau oedd eisoes wedi eu pennodi, ond os dangos- ai profiad pellach fod eisieu trydydd ddir- prwywr, fe ofaiai ef, os byddai yn Swyddfa Amaethyddiaet'h, am bennodi un yn meddu y cymmhwysderau a bwysid arno gan gyn- nrychiolwyr Cymru. Addawodd yn mhellach y byddai iddo roddi ystyriaeth i unrhyw aw- grymiad a anfonid iddo gyda'r. amcaii o hy- rwyddo gweithrediad y mesUr mewn.gwahan- ol ranau o'r wlad.

Mesur Dadgyssylltiadv Mae yn hyfrydwch genyf. gofnodi y ffaith fod un o is-bwyllgorau y blaid Gymreig wedi cy far fod i ystyried pwngc Dadsefydliad. Nid wyf yn- meddwl iddynt wneyd rhyw lawer, ond y' mae yn rhywb-eth 'e,u bod wedi cychwyn cyfarfod. Yr oedd yn bresennol wyii c Syr Alfred Thomas, Syr Francis" Edwards, Syr D. Brynmor Jones, Mr. Herbert Ro- berts, Mr, W. Jones, a Mr. Ellis Griffith. Taflwyd golwg dros ben y mesur a ddyg- wyd i mewn gan Mr. As'quith rhyw ddeu- ddeng mlynedd yn ol, ac adgofiwyd y pethau yn mha rai yr oedd y mesur hwn yn syrthio yn fyr. Bwriedir casglu chwalleg o wybod- aeth erbyn y cyfarfod nesaf, ynghylch y buddiannau cenedlaethol sy'n medddant yr Eglwys Sefydledig yn Nghymru; a chym- merir i ystyriaeth, mor fuan ag y gellir, y ddau gwestiwn pwysig, sef, yn gyntaf, pa waddoliadau y dylid gofyn am danynt o dan y mesur newydd ac yn ail, pa awdurdod sydd i'w rheoli ar ol eu cael, ac at ba lyw ddybenion y dylid eu neillduo; mewn geir- iau eraill, gan bwy y mae yr hawl oreu i'w g'weinyddu, gan y gwahanol siroedd, ynte gan y genedl.

Amgueddfa Cymru. Y mae llywodraethwyr yr Amgueddfa. Gen- edla,ethol yn dechreu ymsymmud o ddifrif i drefnu ar gyfer troi'r meddylddrych god- idog i ifurf weithredol, a disgwylir yr ar- faethant gynllun a esyd i fyny sefyciliad a fydd, o ran adeilwaith, darpariadau, ac amcan, yn deilwng o Gymru benbaladr. Nid yw'r Liywodraetli etto wedi neillduo dim gwaddol arianol at y sefydliad. Erys y Trys- orlys i weled beth wna'r Llys Amgueddfaol yn gyntaf. Y llys sydd i gychwyn y seil- iau cyfreidiol; yna fe estyn y Trysorlys law agored atynt, a rhywbeth gwerthfawr ami, yr ydys yn hyderu. Y mae'r Llys Llywyddol yn awr yn ymaflyd yn y gwaith rhagddarpar- ol mewn modd egniol, o blegid ymgyfarfu mewn eisteddiad cymmesur, yn Neuadd Dinas Caerdydd, y Sadwrn cyn y diwecldaf. Cymmerodd y llywydd, Syr Alfred Thomas, A.S., y gadair, a dechreuwyd trwy adrodd 'Gweddi'r Arglwydd.' Dywedodd Mr. Wheatley, yr ysgrifenydd mygedol, mai'r gorchwyl cyntaf i'w wneyd oedd ethol Pwyll- gor Trefnyddol i lunio cynllun i'w osod ger oron y Llywodraeth er mwyn cael cyllid i godi ac i ddodrefnu'r sefydliad. Rhoes fras- lun cryno o gyfansoddiad y cynghor, ac o'i awdurdod, a'i ddyledswyddau. Mynegodd fod 24,929p. wedi eu casglu at y drysorfa, ac yn llaw'r Gorphoraeth Ddinasol. Yr oedd- ynt hwy-y llys-yn awr, meddai'r llywydd, yn ymyl rhan ddifrifolaf eu gwaith, yr oedd- ynt yn ymgymmeryd a gwaith o gyfrifoldeb mawr; ac yr oedd efe yn awyddus am iddynt gymmeryd golwg gynnwysfawr ar eu dyled- swyddau, ac nid gwneyd yr amgueddfa yn sefydliad lleol mewn un modd o gwbl. Yr oeddynt i feddwl am y bobl oedd o'r tu allan i Gaerdydd, ac i beidio anghofio nad oedd Caerdydd, wedi'r cwbl, ond rhan o Gymru- er yn rhan dra phwysig o honi. Gwneyd rhywbeth dros y genedl, yn hytrach na thros le, ddylai fod yn amcan mewn golwg gan- ddynt. Dylai amgueddfa genhedlaethol ddenu pobl o'r holl Dywysogaeth. Hyderai efe y gwelid llawer o bob parth o honi yn ymweled a'r adeilad a godid cyn byddo hir, adeilad yr oeddynt hwy, mewn ystyr, yn ymddiriedol- wyr iddo. Y peth cyntaf oedd ganddynt i'w wneyd, oedd dewis pwyllgor i dynu cynllun o'r hyn a amcanent wneyd, a'i ddwyn dan ystyriaeth y cynghor. Gwaith ofer fyddai iddynt fyn'd at y Llywodraeth heb fedru dangos yn llawn beth oedd eisieu arnynt. Cydolygai'r Prifathraw E. H. Griffiths a sylwadau'r llywydd ynghylch bod yn barod i wynebu'r Trysorlys. Cynnygiodd: fod pwyllgor i'w bennodi i barotoi cynllun i'w gyfiwyno i'r cynghor, a chefiiogivyd ef gan y Milwriad Syr If or Herbert. Etholwyd y boneddigion a ganlyn:—Svr Alfred Thomas, A.S., llywydd; Arglwydd Mostyn, is-lywydd; Syr Ifor Herbert, trysorydd; Syr Isambard Owen; Prifathraw Griffiths, Syr D. Brynmor Jones, A.S.; Mr. W. Jones, A.S.; Mr. E. Vincent Evans, Arglwydd Faer Caerdydd—y Cynghorwr Illtyd Thomas yr Henadur W. H. Renwick, a Dr. C. T. Vachell. Amcangyfritf Syr Isambard Owen o draul yr amgueddfa ydyw hyn:—Yr adeilad 40,000p. dodrefnu 10,000p. a chynnaliad y sefydliad, 8j000p. y flwyddyn. Cynnygiodd Syr Ifor Herbert, wed'yn, a chefnogodd Dr. Vachell, fod pwyllgor arianol i gael ben- nodi, gyda chyfarwyddyd ganddo i gasglu rhagor o arian i'r drysorfa. Dr. Vachell. yr Henadur R. Hughes, a Mr. T. H. Riches ddewiswyd i'r gorchwyl hwn. Etholwyd Mr. Wheatley yn gyfarwyddwr, dros amser, er mwyn cydgynnull cyfarfodydd. Swm y cyf- raniadau lleol ydyw 24,929p., ond disgwylir y claw i fyny i 30,000p. Mynegir mai 27,500p. a ellir dclisgwyl o'r Trysorlys, ond hyderir y bydd yn 30,000p. o leiaf.

Adferfa (Sanatorium) Casnewydd. Gwyr effro gyda'u dyledsivyddau at y bob] ydyw aelodau cyrpli cyhoeddus Casnewydd- ar-Wysg. Gwnant waith da i ddiwallu angenrheidiau cymdeithasol y preswylwyr yn eu hamryw gyfiyrau tymmhorol. Dro yn ol, agorodd Bwrdd y Gwarcheidwaid Adferydd- fa (Sanatorium), ragorol y Springfield, i wrthladd nychdod heintus y darfodedigaeth. Dilynwyd y bwrdd hwn, gan Gorphoraeth y dref, ar gyffelyb lwybr, i hyrwyddo yr un amcan. Codwyd ganddynt adeilad cyfleus i arfer triniaethau adferyddol ar gleifion am ysbaid mis. Golygir fod i'r cleifion, yn ystod yr amser hwnw, gael eu cyfarwyddo mewn addysg fanteisiol iddynt yn eu hafiechyd, ac yn eu hymdrafod yn mysg eu pobl a'u cyf- eillioli. Bydd yr addysg gyfarwyddol hon yn ddeublygsef (a) eu hyfforddi yn null- iau'r driniaeth a arferir yn yr awyr agored, (b), eu hyfforddi mewn gocheliadau anheb- gorol i'w rhwystro rhag rhoi'r haint i eraill, a rhag cael yr haint eu hunain eilwaith gan eraill. Er mai at gyfiyrau cynnaraf y nych- ghvyf yr amcenir i'r triniaethau fod yn benaf, etto, ni chyfyngir hwy at yr achosion hyny yn unig. Bydd mis o driniaeth ragochelgar briodol yn sicr o fod yn lleso1 i'r cleifion ac i eraill. Gwyddis yn eithaf da pa mor fudd- iol i bawb ydyw bod yn rhagofalus gyda chadw iechyd. Y mae miloedd yn niarw bob blwyddyn o'r nychglwyf ysgyfeiniol. Y rhagfeddyginiaeth oreu iddo ydyw digonedd o awvr iach. Nid y tu allan i'r tai yn unig, end y tu fewn i'r tai, hefyd. Ni ddylid cau drysau a ffenestri ystafelloedd am wythnos- au ac am fisoedd, fel y gwneir mewn am] dy, hyd nes yw'r arogl ynddynt yn afiach ac yn drwm. Os nad ydys yn sicr fod y nychdod difaol.. hwn yn welladwy bob amser, yr ydys yn sier ei fod yn beth y gellir ei rwvstro. Darparir He yn yr adeilacl adfer- yddol hwn ar gyfer 72 o gleifion yn flynydd- 101. Nid lie i" gadw cleifion yn eu gwelyau neu yn segur ydyw hwn i fod. Cant yma helpu eu hunain, a bod yn wasanaethgar mewn gorchwylion ysgafn, yn ol trefniad yr ysbytwradg, a cliyfarwyddiadau'r arolygydd ineddygol. Ty pabellqg o goed i gyd ydyw'r adail hon, wedi ei chodi ar fryn agored awelog a elwir Alltyryn (neu Altyryn, fel y cam" enwir ef yno). Prynwyd y babell yn lied rad gan gorphoraeth y dref oddi ar law ymgym- merw(yr (contractors), doc newydd AVûnL. mouth, a chludwyd hi oddi yno yn rhanau i I Gasnewydd, Y mae yn un hynod addas, fel adail dros amser, o ran trefn a chyfleusdra i'r amcan neillduedig. Ceir triniaethau cyf- lawnach yn sefydliad y Gwarcheidwaid nag yn yr ysbytty hwn; ond bydd y ddau sefydl- iad, gyda'u gilydd, yn dwyn manteision o gyfieusderau a meddyginiaeth helaethach ar gyfer pob math, a phob gradd o'r nych- glwyf ysgyfeiniol. Lleiheir ei ymdaeniad, a gosodir dioddefwyr ar lwybr ymadferiad. Y mae'r clwyf nychlyd hwn yn andwyol i fyw* ydau, hyd yn oed mewn lleoedd gwledig, lie yr anadlir cyflawnder o awyr bur. Ond mor ddiofal ydyw y bobl wledig am fynu digon o awyr i'w tai, a digon o oleuni, hefyd, fel nad oes obaith am ei leihau lies i'r bobl ddi- wygio eu diffvgion cartrefol. Pa ham na ddysgir egwyddorion svml iechyd a glan- weithdra i blant yr ysgolion dyddiol ? Y mae rhyw fath o ddysgu cookery y ffordd i wneyd bwydydd, yn rhai o ysgolion y gen- ethod; ond rheitiach na hyd yn oed hyny y ydyw dysgu iddynt ammodau iechyd—'health and sanitation.

Ysbytty'r Frech Wen, Barri. Y mae ysbytty newydd wedi cael ei adeil- aeIu yn ardal Barri i gleifion o'r frech wen. 81,f ar godiad tir mewn lie amlwg ger Haw y ffordd, ryw ddwy filldir o'r dref. Y mae'r safle yn ddwy erw o dir, ac wedi ei amgau a gwal chwe throedfedd o uchder. Eir ato o'r ffordd trwy ddyfodfa gerbyd sydd yn 200 114th o hyd. Swp o adeiladau cyfym- lyn, wedi eu trefnu ar gyfer derbyn cleifion o'r ddau ryw, ydyw'r ysbytty hwn. Y mae amryw adranau cyfleus i wahanol amcanion yn yr adeiladau. Ystafelloedd i'r feistres a'r gweinyddesau, cegin, ystordy meddygin- iaeth, rhagneuadd, baddonau, golchfa, ac ystafell y meirw. Y mae baddonau cludad- wy yn mhob parthle (ward). Y mae parthle y dynion ar wahan i barthle'r merched. Ceir trefn cynnhesu ac awyro ragorol yn y lie, yn 01 y dull newydd diweddaraf. Swm traul adeiladu oedd 4,624p., yn cynnwys 832p. am y safle. Dygir y draul hon, a chynnaliaeth y sefydliad, gan Gynghor Morganwg a Phwyll- gor Iechyd Barri yn gydgyfranog. Y mae cyfraith y wlad yn awr yn gofalu fod sef- ydliadau gwir reidiol fel hyn yn cael eu codi a'u cadw gan awdurdodau'r sir. Ar gynnydd mewn gwelliantau a diwyg- iadau yr a'r wlad yn barhaus ond arafaidd sicr.

Mr. Sidney Robinson, A.S., yn Nhalgarth. Cynnaliwyd cyfarfod tanbaid o ysbryd yn Neuadd Drefol Talgarth, nos Iau diwedd- u af. Cyfarfod tan nawdd Cymdeithas Rydd- frydig sir Fryc'heiniog oedd hwn, i wrandaw ar yr aelod seneddol dros y sir yn eu hanerch ar ansawdd llywot-trefn y Llywodraeth Ryddfrydig. Llanwodd y Parch. T. Ri- chards y gadair lywyddol. Cylchynid y gad- air gan gefnogwyr brwd o flaenoriaid Rhydd- frydig y sir. Cododd Mr. Sidney Robinson, A.S., i anerch, yn nghanol trwst cymmer- adwyaeth y dorf awyddus. Taflodd yr areith- ydd olwg frysiog gryno ar waith y Llywodr- aeth yn ystod ei gyrfa weithgar, a chry- bwyllodd, hefyd, am y lleihad mawr o 23,250,000p. wnaed ar swm y ddyled wlad- ol. A dadganodd fod hyny, drachefn, yn arbed tua 600,000 o drethi at y ddyled ytl flyiiyddol; a chredai ef y lleiheid rhagor etto ar y trethi hyn. Gan draethu ar Fesur Add\ sg, sylwodd ei fod yn gais i benderfynu y pwrgc ar slzil deg a chyfiawn. Yr oedd efe ei hun yn pleidio cadw'r BeibI, yn sail i'n haddysg, yn yr ysgolion dyddiol. Yr oedd y mesur hwn heb law gwneyd yn deg a'r boll ysgolion o bob math, yn rliyddhau llog- ellau trothdalwyr tlodion o rai beichiau trym- ion oedd arnynt yn awr. Ystyriai ef fod y Mesur Trwvddedol yn ymdrech bwysfawr i drill y pwngc arswydus o anghymmedroldeb oedd yn difa nerthoedd bywyd y genedl, a'r peth oedd yn rhwystr mwy na dim arall ar ffordd uchafiaeth diwydrwydd gwlad. Adran lwyr ddiogel o'r mesur oedd yr adran a es- tynai gau ar y Sul i Sir Fynwy. Dywed- odd, o berthynas i derfynau'r amser, ped edrychent i mewn i'r mater, deuai pethau rhyfedd i'w golwg. Dywedid wrthynt y din- ystrid y fasnach, ond caent weled fod rhai rhianddaliadau darllawyddol wedi gostwng mewn gwerth yn mhell cyn i'r Llywodraeth hon ddwyn y Mesur Trwyddedol i mewn. A thrachefn, er gwaethaf y mesur trwyddedol cethin hwn, gwerthid rhai cyfranau Bass- dim ond y dvdd Mercher cynt—yn y farch- nadfa agored, am swllt neu ragor yn fwy na gwerth rhai o honynt cyn dyfod a'r mesur trwyddedol i mewn. Gosodad'r mesur hwn y trwyddedwyr bychain ar well safle o lawer, gyda golwg am gael ad-daliad, nag oeddynt dan fesur Mr. Balfour. Brwydr fawr oedd hon, meddai'r aelod anrhydeddus, a gofid- iai efe weled buddwyr arianol wedi ymresu gymmaint yn erbyn buddiannau'r tlodion. Yr oedd ganddo ef gofres o randdalwyr urdd- asol oedd yn gyfranog mewn cwmniau dar- llawdai; cynnwysai'r gofres hono enwau saith ardalydd, 53 iarll, 18 is-iarll, 77 barwn, 880 marchog, a 1,200 o offeiriaid I Hyderai efe na fyddai i'r buddiannau arianol fedru llethu mesur oedd o gymmaint buddioldeb i ddiwyg- iladau cymmedroldeb. Siaradwyd ar ei ol ef gan Mr. G. Hay Morgan. A.S., brodor o Gelli Haf (Hay), sir Frydheihiog, a chefnog- odd mewn modd tanbaid wladlywiad effeithiol y Llywodraeth Ryddfrydig.

Adferydidfa Calltymynydd. Derbyniodd Pwyllgor Gweinyddol y sef- ydliad hwn, trwy Arglwydd Cawdor, lythyr swyddogol oddi wrth ei Huchelder Brenhinol I y Dywysoges Christian, i hysbysu y daw i'r y Deheudir ddydd Sadwrn, y 18fed o Orphen- af, ac yr agorir y sefydliad ganddi y dydd LIun canlynol, vr 20fed o Orphenaf. Bydd yn: dvchwelyd adref i Lundain dydd Mawrth, yr 21ain.

Dathlu CwYI Badrig Sant. Cyiinaliodd Gwyddelod gwladgar y De- heudir ddydd eu Gwyl Geimedlaethol mewn dull caloiiog iawn eleni etto, fel y ma«nt yn arfer. Y mae'r Gwyddelod, gyda'u gilydd,, yn fwy o wladgarwyr na'r Cymry, rwy'n yn fwy o wladgarwyr na'r Cymry, rwy'n coelio. Y peth gwaethaf gyda hwv ydyw eu bod wedi Colli eu hiaith frodorol Wyddelig. Y mae neillduaoth eu crefydd a'u hynys gar- trefol yn gymmhorth iddynt gadw'r teimladi cenhedlig yn fyw. Yr oeddynt yn bur fyw- iog yn mhob man lie mae eu nifer yn lliosog,„ Yn Nghaerdydd, Abertawe, Dowlais, Aber- afon, Rhondda, a manau erailL Gwelid hwy mewn gorymdeithiau, yn gwisgo ar- wyddion, ac yn cario baneri heirdd, ac yB cael eu blaenori gan un neu ddau seingos* pres neu arian, yn myned oddi amgylch hool' ydd, gan gyrchu naill a'i i'w cyrddau ym- ddangosiadus, neu i'w heglwysi Pabaidd i wrandaw offeren arbenig yr wyl. Ymgynnullodd tua 2,000 o honynt, ddydd Sul wythnos i'r diweddaf, yn Nmas Caer- dydd. Ymdeithiodd y llu yn orymdaith drefnus, yn cario baneri eu hundebau, a dau seingor o'u blaen, trwy amryw heolydd, gan gyrchu tuag eglwys St. David, He y cedwid gwasanaeth yr uehel offeren, ac y gweinydd- id gan y Parch. Dad van den Heuvel. Wedi gwasanaeth yr offeren, pregethodd v Parch. Dad Flood ar rinweddau'r nawddsant. Caed cyfarfod ganddynt wed'yn yn yr hwyr yn Neuadd St. David. Yr oedd cyfarfod mawr arbenig ynglyn a'r wyl ganddynt, hefyd, y nos Fawrtli ddilynol yn Neuadd Cory, Caer- dydd. Yr oedd hwn dan nawdd cangen leol y Cynghraif Gwyddelig Unedig. Mr. Wil- liam Redmond, A.S. dros Clare, oedd y prif siaradwr yno. Llywyddai Dr. Fitzgerald dros y gweithrediadau. Derbyniwyd Mr. Redmond, pan gododd, a cliroes-aw brwd a chalonog, fel y medr ei gydwladwyr gwresof wneyd mor lioyw bob amser i'r gwyr aewisof Sicrhaodd i'w vrrandawyr fod y Blaid Sen- eddol Wyddelig yn hollol gwbl unedig 3-11 awr. Nid oedd gan y blaid ond un wlaalyw- iaeth, un arweinydd, ae un amcan pender- fynol, cynnal cadflaen gyfan ddidor hyd nes byddo amcan eu hanfodiad wedi ei lwyr gyr- liaedd-cael hawl i lywodraethu eu hunain yn eu gwlad eu hunain, yn ol eu syniadau eu hunain. Cyfeiriodd at gydymcleimlad a chym- mhorth Cymru a'i haelodau bob amser o du'r Blaid Wyddelig. Un o hynodion gwleidydd- iaeth, meddai, oedd fod cyfartaledd mwy o aelodau Cymru wedi ymwystlo dros Ymreol- aeth nag oedd hyd yn oed o aelodau yr Iwerddon ei hun. Safodd Cymru yn was- tadol, trwy ei haelodau, yn ffyddlawn o ochr eu ceisiadaU rhesymol hwy, ac yr cedd yr ael- odau Gwyddelig, o ddyddiau cynaraf arwein- yddiaeth Mr. l arneli. wedi sefyll dros Gymru yn mhob hawl a wnaeth am gael cydnabod ei hiawnderau cyfiawn hi ei hun. Ni chai yr un o ofynion a. wneid dros werin Oj-niru, gan aelodau Cymru, unrhyw adeg, fod'heb gym- mhorth ffyddlawn a chalonog yr holl aelodau seneddol Gwyddelig. Yr oedd y Blaid Wydd- elig, yr un pryd, yn hollol annibynol, heb ganddi yr un cyssylltiad, yn uniongyrchol nac yn anuniongyrchol, ag unrhyw blaid neu gorph gwleidyddol yn Mhrydain. Tra bydd- ai ei dyled yil benaf i'r Iwerddon a'i hangen- ion, ni fyddai gan werin-bobl Prydain gyfeill- ion mwy dianwadol a charuaidd yn mhob peth a berthyn i'w llwyddiailt na'r Blaid Werin- iaethol Wyddelig yn Nhy'r Cyffredin. Dad- ganai wecryn, ynglyn a phwngc addysg, y gweithredai'r Blaid Wyddelig yn ol cym- mhellion eu cydwybodau. Byddai iddynt hwy barchu, i'r graddau mwyaf, gydwybod- au'r sawl na chyttunai a hwynt; ond byddai iddynt, hyd eithaf eu gallu, ddiogelu yr hyn a gredent oedd er lies goreu eu plant. Cred- ai'r aelodau Gwyddelig yn hawl gyflawit rhieni i gael dysgu eu plant yn unol ag ea:- wyddorion y grefydd a arddelent. Nid oedd- ynt wedi cymmeryd rhan, ac ni chymmer- ent ran-gydag Eglwys Loegr yn erbyn Anghydffurfwyr. Cydnabyddent fod gan Ymneillduwyr, mewn rhai parthau, gwynion gwirioneddol. Y"r oeddynt yn caniatau i'r Eglwvswyr hawl gyfiwyr l ddadleu dros yr egwyddorion a ddalient yn anwyl; llawn gyd- nabyddent hawl Ymneillduwyr i ddwyn eu plant i fyny yn eu credoau a'u syniadau eu hunain. Caniataent hyny o hawl yn llawn a, hollol i bob enwad eithr dywedent:—' Rhaid i chwithau, hefyd, gaiiiatau i ninnau yr hyn a ganiatawn ni i ebwl.

ABERGYNOLWYN. MARW CYNNAR. Yn gynnar foreu Sul, y 15!oo o'r mis hwn, bu farw y chwaer, a'r fam ieuangc, Mrs. Ann Ellen Jones, Cwrt, Abergynolwyn. Ni fu yn mhair cystudd yn hir, ond cafodd y gw,a,ddod serch hyny. Dioddefai oddi wrth wendid cyffredinol, a chlefvd yr ymenydd. Tarawyd pawb a syndod glywed am ei marw mor fuan, er na choleddid gobeithion cryf am ei hadferiad. Gadawodd briod (a drwg genym gofnodi nad ydyw yntau yn gryf ei iechyd ar hyn o bryd), a phedwar o blant bychain i alaru eu colled ar ei hoi. Cydym.- deimlir yn fawr a'r teulu yn eu tywydd garw. Cyinmerodd y gladdedigaeth le ddydd Mer- cher, y 18fed, yn Mynwent y Fedw, a hi ond 30nin oed. Bydded i Dad pob amddifaid noddi yr amddifaid hyn yn yr awr ddu.

ANRHEGU CODWR CANU. Pan ddeallodd eglwys Annibynol Abergyn- olwyn am fwriad Mr. John E. Roberts a'i deulu i ymadael, torodd ei theimlad dros- odd mewn cymmeradwyaeth sylweddol; ac, yn sicr, yr oedd y brawd John E. Roberts yn tcilyiigu'hyn, heb wenieithu o neb. Gweith- iodd yn fffyddlawn a difwlch gyda chaniad- aeth y cyssegr er's llawer o flynyddoedd. Presennolai ei hun yn gysson yn nghyfarfod- ydd yr wythnos; ac nid yn unig hyny, ond gwnaeth ei oreu gyda'r plant bob amser. Arweiniai gyfarfod canu i'r plant ar y Sab- bath, a chreai frwdfrydedd gwastadol ynglyn a chaniadaeth eglwysig, ac yn y goleu hwn nid rhyfedd i'w hen ffrvndiau gofio am dano, pan benderfynodd efe droi ei gefn i fyw i Tywyn, Meirionydd. Cymmerodd y rhodd y ffurf o Feibi Teuluaidd,' a llyfr emynau, Y Caniedydd Cynnulleidfaol.' Cyflwynwyd hwy gan Mr. Richard R. Ellis, ac Edward Griffiths, dau hen ddiacon yr eglwys Anni- bynol. Siaradwyd yn ddoeth, tyner, ac aw- grymiadol gan y ddau, fel arfer. Dilynwyd hwythau gan v Mri. Richard Morgans, John M. Edwards, a William Jones, a dygent i gyd dystiolaeth dda. a pharch i Mr. John E. Roberts fel brawd ffyddlawn ac ufudd. Diolchodd Mr. John E. Roberts ei hun, mewn geiriau hynod wylaidd a diolchgar, am yr anrkegion a'r teimladau da a ddangoswyd tuag ato ef a'i deulu. Eiddunwn ninnau iddo bob llwydddant yn ei Gartref oddi car- tref,' canys dyna fydd enw ei breswylfod newydd, yn ol a glywsom ni.—E. Gwernol Roberts.

Pan y bydd cwpl priod yn teithio ar ffyrdd haiarn Norway, nid ydyw y wraig o hyn allan i dalu dim ond lianner y pris. Etholwyd y Parch. Thomas Dixon,Wesley- ad, yn llywydd Cynghor Eglwysi Rhyddion Abertawe am y flwyddyn hon.

Casnewydd. Derbyniodd y pwyllgor hwn bedwar cais ar bymtheg .am swydd meddyg dan y prif feddyg Dr. Howard Jones. Gwertli blynyddol y pennodiad ydyw 225p., a chyfyd i 275p. Eisteddodd y pwyllgor ddydd LIun cyn y di- weddaf i ddewis y meddyg. Cadeiriodd yr Henaur Clifford Phillips. Y mae'r swydd yn cynn wys dwy gangen; sef cangen is-swyddog Meddygol Iechyd, a changen Arolygydd Meddygol Y sgolion. Fel y canlyn y safai'r bleidlais derfynol:—Dr. A. D. Edwards Barri, 14; Dr. J. W. Sutton, Casnewydd, 2; a Dr. R. J. Ewart, Stockport, 1. Brodor o Gaerfyrddin ydyw Dr. Edwards, y dewisedig, a ma.b i'r Henadur W. R. Edwards, U.H. Y yn 29ain oed; deil y graddau M.B., a B.S. (Llundain),; L.R.C.S., L.lR.C.i5., L.F.S.P., a B.Sc. (Prifysgol Cymrti). Add- ysgwyd ef yn Ngholeg Llanymddyfri, Coleg Prifysgol Cymru. • ac yn Ysbytty Llundain. Ded raddlythyr mewn iechyd cyhoeddus o Ysgotland. Bu yn Swyddog Meddygol yn Boscombe, ac Ysbytty West Hants, ac yn Swyddog Meddygol Trigiannol yn Meddygdy Tower Hamlets, Llundain. Bu, hefyd, am vsbaid yn feddyg trigiannol Tlotty'r Undeb, Caerdydd.

o drugaredd, y mae arwyddion sicr fod cyd- wybod y wlad yn deffro i bwrpas. Wythnos i ddoe, dan. lywyddiaeth arches- gob Caergaint, cymmerwyd y mesur i ystyr- iaeth gan Gymdeithas Ddirwestol Eglwys Loegr; a chvttunwyd yno i roddi cymmerad- wyaeth gyffredinol i'r mesur. Awgrymid rhai gwelliantau, megys estyniad y "rime Limit,' os eeidy byddai hyny yn gyfiawn. Ond pwy sydd i benderfynu y cwestiwn hwnw? Cred llawer fod pedair blynedd ar ddeg yn fwy na chyfiawnder. Ac yn arben- ig, gellir bod yn sicr i Mr. Asquith a'r Cabi- net roddi yr ystyriaeth ddifrifolaf i'r cwest- iwn wrth lunio y mesur; er y dengys y Weinyddiaeth, yn ddiau, amynedd i wran- daw ar resymau, ac ystwythder, hefyd, i dderbyn argyhoeddiad. Ond y mae yn ber- ffaith sicr mai nid gwaeddi connscation a, robbery yn eu gwynebau a bar iddynt sym- mud cymmaint a cham allan o'r safle a gym- merwyd i fyny ganddynt. Nid wyf yn gwel- ed yn glir iawn pa beth a olygai yr esgobion pan yn gofyn am wneyd gwahaniaetli, wedi y delo y Limit' i fyny, rhwng hen drwyddedau a thrwyddedau newyddion, ond heb gydnabod vested interest ynddynt, nac ymyryd a rheolaeth yr holl drwyddedau gan y cy- hoedd. Ac y mae yn ammheus genyf a, oes neb yn deall pa beth a olygent. Nac esgul- used un ardal, nac un person unigol wneyd yr hyn oil sydd yn bossibl i gefnogi y Llyw- odraeth yn yr ymdrech arbenig hon dros foesoldeb a sobrwydd yn ein gwlad. Cymial- ier cyfarfodydd, arwydder deisebau, ac ys- grifener at aelodau seneddol. Am danaf fy hun, yr wyf yn ofni nad oes obadth y llwydd- ir i beri i'r aelod seneddol sydd yn fy nghynnrychioli roddi ei bleidlais drosto; ond arno ef, ac nid arnom ni, y bydd y bai. Gweledydd. li 111