Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
4 erthygl ar y dudalen hon
0 Faes y Gad. i
0 Faes y Gad. PETHAU A GOFIAF.—Y BRWYDRO UWCHBEN. GAN D.D.J. • XIV. Un o ryfeddodau mwyaf y oedd datblygiad y gelf o hedeg. Y n y flwvddyn 1909 ymwelais^ag ar- ddangosfa fawr, lie casglwyd ynghyd j y rhan fwyaf o'r dynion a'r peirianriau a fedrai, y pryd hynny, efelychu yr aderyn. Cofiaf mor ansier oedd y gwaith o gychwyn y peiriannau y diwrnod hwnnw. Rhedai yr offerynnau ar olwynion, dro ar ol tro, yn ceisio codi i'r awyr. Damwain, bron, oedd medru hudo un o'r rhyf eddodau 'newydd i adael y ddaear. Ac os bydd- ai awel fechan yn chwythu, y sty rid y perygl yn ormod i wneud yr ymgais. Pum mlynedd ar ol hyn, pan dieclircu- odd y rhyfel, yr oedd hedeg yn beth cyffredin a chymharol ddiogel. Ond gwnaeth y rhyfel fwy na dim arall i ddatblygu y peiriannau a'r gelf. j Gwelodd y ddwy blaid, ar v dechreu, y defnydd rnawr a ellid wneud o art newydd yr awyr. Yn ystod yr en- ciliad o Moris gwnaeth rhai o'n bech- gyn wasanaeth mawr yn yr awyr j drwy ddatguddio symudiadau a nifer y gelyn. Yr amser hwnnw nid oedd 'peiriannau hedeg wedi eu cyfaddasu i ymladd a'i gilydd. Ac o ran hynny nid oedd y milwyr wedi eu, dysgu i saethu tuag i fyny. Yn ystod yr wvthnos neu ddwy gyntaf saethid at unrhyw aeroplan, os byddai ei sym- udiadau yn amheus. Fel hyn yr oedd ein ehedwyr ni yn ami mewn perygl uwchben ein byddin ein hunain. Gwelais un o'n bechgyn, yn niwedd Awst, 1914, yn cael miloedd o'n bwledau i-ii- o gylch ei glustiau (ond \heb anaf) cyn i ni ddeall mai ffrynd ydoedd. Wrth gwrs, gwnawd pob peth posibl ar unwaith i osgoi am- ryfusedd fel hwn. Gwasgarwyd vmhlith ein bvddin ddarluniau o'n peiriannau ni ac eiddo y gelyn, fel y gkHem wahaniaethu rhyngddynt. Yn ffodus, -yr oedd y mwyafrif o eiddo Germani ar ffurf wahanol i'n rhai ni. Mabwysiadodd y. gelyn beiriant a at- went "y golomen," am fod ei adenydd yn gogwyddo tuag yn ol, fel adenydd deryn. Adenydd pedronglog oedd gan bob aeroplan o'n heiddo ni. Yn gynnar, dechreuodd g-wyr vi- awyr ymladd. Dygent, law-ddrylliau i fyny gyda hwynt. Clywais y rhai hyn yn Cael eu defnyddio gan y ddwy ochr yn ystod brwydr yr Aisne, ym Medi, 1914. Yr un adeg, hefyd, dechreu- asom ni ddefnyddio math ar machine guns i saethu tuag i fyny at ehedwyr y gelyn. Ond nid oedd y saethu hwn yn lhvyddiant mawr. Gwaith an- awdd bob amser oedd taro un, o beiriannau yr awyr oddiar y llawr. i Yr oedd eu cyflymder a'u pellter yn eu diogelu.. Hyd ddiwedd y rhyfel eith- riad oedd i aeroplan fynd yn aberth i dan o'r ddaear. Effaith bwysicaf y dyfeisiadau i saethu at ehedwyr o'r llawr oedd eu gorfodi i hedeg yn uchel, mor uchel fel nad oedd yr hyn a welent o denynt yn ddigon clir i roddi gwy- bodaeth bwysig iddynt. Y canlyniad o hyn oedd i'r ddwy blaid baratoi peiriannau neilltuol i ymladd yn yr awyr. Am nad allem eu saethu oddiar y llawr, ceisiem gadw adar y gelyn ffwrdd drwy ddanfon ein heryrod ni i'w tarfu. Felly daeth brwydro yn yr awyr yn beth cyffredin, a, rhoddodd i ni lawer o olygfeydd mwyaf cyffrous y rhyfel. Ni anghofia neb yr olygfa o frwydr fawr uwchben. Cofier fod y peiriannau yn cyfarfod a'i gilydd ryw ddwyfilItir neu fwy uwchlaw y tir; a bod canndedd o filoedd o lygaid yn edrych i fyny tuag atynt. Mae swn saethu, mor uchel a hynny yn yr awyr, i'w glywed fel pe bae yn agos iawn. atom. Deffrowyd fi lawer gwaith am dri neu bedwar o'r gloch y bore gan ddwndwr y saethu uwchben. Awn allan o'm hysgubor, neu gosodwn fy mhen y tu allan i'r darn canfas a'm cvsgodai, i wylio, dau wrthwynebydd yn yr uchelion. Byddai miloedd o filwyr dros filltiroedd yn edrych ar yr ornest. Weithiau gyrrai un ehedwr y Hall i dragwyddoldeb. Yna elai y rhan fwyaf o edrychwyr y ddaear yn ol i gysgu fel pe na fuasai dim o bwys wedi digwydd. Daw angau yn beth cyfarwydd iawn mewn rhyfel. I Arferiad a ddaeth i fri yri gynnar oedd tanu llosg beleni o'r awyr. Cofiaf i un o'r rhai hyn ddisgyn ychydig latheni oddiwrthyf, yn Ypres, yn Hydref, 19 1 4. Y fi oedd yr agos- af ati, a'r cyntaf i wneud ymchwiliad yn y twll er cael souvenir o hono. Twll bach oedcl, rhyw ddwy lath ar ei draws, oblegyd nid oedd peiriannau 1914 yn medru cario peleni trwm. Yn ddiweddarach daeth .peleni mawr a wnaeth ddifrod helaeth. Yn ystod yr ymladd gefllaw Passchendaele, tua diwedd haf, 1917, gwelais ddwy enghraifft nodedig o'r n'wed y, gailai peleni o'r awyr ei wneud. Un noson disgynnodd dw;, belen fawr I ym muarth ffermdy ger- llaw i mi, a lladdwyd neu anafwyd yn dost tua banner cant o'n ceffvlau ni. Cyn hyn cedwid ein hanifeiliaicl yn dyrrau gyda'i gilydd; & hyn allan codid muriau pridd i wahanu y ceffylau oddiwrth eu gilydd, ac i leihau cylch dinystr y tan oddi uchod. Dyfeisiodd y gelyn bomb a ffrwydrai y foment y cyllyrddai a'r ddaear, ac a wasgarai ddifrod mawr ar y wyneb, yn hytrach na gwneud twll dwfn. Tua'r un adeg gwelais wyth ,0 gerbyd- au a'u holwynion wedi eu dinystrio gan un o'r peleni- effeithiol hyn. Yr oedd y cerbydau yn rhestr, olwyn wrth olwyn; ac yr oedd effaith y ffrwydriad ar bob olwyn heb fod un niwed ar rannau uchaf y cerbydau. Ni wnaeth y belen honnb fwy nag wyth modfedd o dwll mewn daear laith. Dyma oedd un o ddyfeisiadau mwyaf llwyddiannus y gelyn. Profiad pob milwr yw ei bod yn bosibl ymgynefino a shells, ond fod braw parhaus ynglyn a'r dinystr ddaw o'r peiriannau uwchben yn y nos. i- ■ (I barhau.) .'Mf-i'W-
IY CymdeithasaiiI
I Y Cymdeithasaii I Cefn Coed.Arlwywy(i dwy wfedd fras o ddanteithion yn ddiweddar i'r Gym- i deithas uchod. Ar y naill achIysur ,gwein.: yddwyd gan y Fonesig Esther H. Evans, yr Is-lywydd. Ar y llall, daeth y Parch. E. R. Davies, B.A., Ficer Eglwys Sant j Illtyd, Cyfarthfa, i 1amv'r bwrdd a'i fwyd j niplys. Hysbys drwy'r ardal hon yw sel Miss Evans o blaid y Gymraeg ar gyfrif ei gwaith gynt fel athrawes yn Ysgol I Aber Morlais, Mertliyr. BLl,ll. ysbrvd- .iaeth i lawer plentyn dan ei gofal i fyn- j wesu syniadaucywir am werth iaith, telyneg a hanes Cymrn. Yn ddiweddar dyrehafwyd hi i safle'r brif athrawes yn ysgol yr ardal G riii-ei, Chvydyfagvvyr. Ymysg y plant bach yno,, sy'n siarad Gymraeg mor naturiol a berw'r gornant fynyddig, mae hithau wrth fodd ei chalon yn cadw'r iaith. mewn bri a pharch. Testu 11 darlith Miss Evans oedd hanes bywyd a gwaith Gwyneth Vaughan—yr awdures enwog. Gweddai'r ddwy yn odi- dog. Rhoddir canmoliaeth uchel ar bob flaw i'w hymdrechion diflino yn llofla hanes ei gwrthrych. D iolcJnvYd Y n frwd i Miss Evans am ei gwaith ardderchog gan Mr. Rees Morris. Y llywydd am y nos oedd Mr J, R. Jones, 'Myfyr Dyfri,' a darlleuodd ei fawl yn v dclau enplyn hyn Gorchest yw euro -Estlier,ci phapur A'i phopeth fel arfer Yn goeth a doeth, rhy' mor der Fendith orJawn o fwynder. Gwynetn Fon. (Yaughan) Ha! geneth fad, —a'i denodd Mor dyner i siarad; Rhoer yn Iwys gan werin y wlad I hon bur goron o gariad. Llythyrau Goronwy Ddu o Fon fynnai'r Parch. E. R. Davies fel'testun i'w ddar- lith ef. Gwr amryddawn yw'r Ficer car- edig, a phoblogaidd ymhob cylch. New- ydd ddochreit- eerdded i Gymdeithasau Cymraeg y mae, a hynny oherwydd prin- der ei amser. Cafodd destun wrth fodd ei galon, a thraethodd arno yn feistrolgar „ dros ben. Dylai'r Gymdeithasau geisio gwasanaeth Mr. Davies, oherwydd pa rod yw at alwadau o'r fath. Mr. John Pros-, ser oedd yn y gadair, a ehyflwynwyd y diolchiadau gan Mr., J. ,R. Jones a Mr. J. T. Peters. Llyma deyrnged Myfyr Dyfri) bardd y Gymdeithas: Y Ficer. I Wyr neb faint yw braint na bri—y fendith Ddaw'n fwyndeg i'n llonni; Swynol arosol wersi Heno gawd gan frawd o fri. Fy nghalon a foddlonwyd—-yn hollo] Yn allu y Proffwyd; Aron Naf, 0 eirian pwyd, Yn fpgaif i ni fagwyd. ceronwy.1 Gwr annwyl oedd Goronwy,—gwron | A garocld heb wobrwy; Gymru wiwdeg gymeradwy, 1'1' gwir un mad, rho goron mwy. Nos tun, Rhag. 22ain, disgwylir y Parch. J. Seymour Rees i draethu ei fen. Y testun fydd,—"Geiriau doniol o j Geredigion." • (
I ■ Llith y Tramp, - :
I Llith y Tramp, Mishtir Golycydd,—Fel y gwetas' i y tro dwetha fe gwplws: y Seance yn sytan isht a huddug yn cwmpo i gawi, a, fe gwniiws y Spwcs i gwt ac off ag e heb I gymint a gweid "gwd neit" wrtlion ni; a I ma'r bai' i'w sharo rhynt yr Haldet-iiian, Dr. Jones, a Mishtir Dawkins. Ddyla'r doctor ddim gofyn shwd gwestiwn iddo fa, blecid ma Mishtir D. T. Thomas, Glas- fryn, o'r farn nad os dim corcscriws ym myd y Spwcs. Ma D.T., yn lienor da, a l-weti talu lot o sylw i sbrytion a corc- scriws, a ma fa'n siwr ojfod yn gwpod, a w i o'r un farn ag e. Falla bed, fod mwy o fai ar yr Halderman nag ar y Doctor, blecid yr odd a weti rhoi ar ddiall i'r Spwcs ta Syr Olifar Lodgj, ne Syr Cona-n Doil, fydda'r midiym yn seance t'owr Parcyderi, ta beth, dyna beth wetws yr hen frawd Mishtir 'Martin wrtho i, a ma fe'n Spiritiwalist mowr ar y slei, mynta, nhw wrtho i. Ond dos dim dowt nad ar Mishtir Dawkins yr odd y bai mwya, blecid fe hefalychws Syr Conan Doil fel midiym mor bei'Sath n&s twyilo'r Spwcs. A mindwch chi ma'r dyn sy'n gallu imi- t?to ne? twyllo Spwcs yn dicyn o chap. Ac os nad odd Syr Conan Doil yn gallu ] weid. a o'r blan, fe all i weid a nawr ar ol i Mishtir Dawkins i dwyllo'r Spwcs, "Himiteshion is ddi sinsiarest fform of fBateri." Yit oedd yn dda; da fi ddarllan llith Shon Siams, LIansamlet, yn y Darian. Dyna'r peth gora o'r holl bethach da odd Ylldi, nesa at y'n llith i mhiiuan. Un mistecvjbach odd yn llith Blion, sef i fod n'n (Cretu fod y prytyddion yn gas i'r Tramp. Dyw nhw ddim, blecid manh\n dwli amo fa isht a cath ar fwstard. Dim end rhyw sewdilrwmffwcb isha a D. G., Rhondda, sy'n cretu i fod a'n brytydd, sy'n gas wrtho fa. Ma Eilir Mai yn ¡ brytydd, a fe ddyla ymhwedd mwy a'r Awan ria ma fa. Darllenwch yto i Fesur Petar Lein e i fi, ma fa'n dilwng o'r tes-- tun, a'r awdur mwyn. Wei dyn! Eilir Mai. Ond am D. G. Rhondda, dos dim mwy o farddoniath yndo fa nag sy miwri plisman weti marw. Ac am Ap Hefin yn gwiddi 'Cany)us' uwch ben skwd goleh, dos, dim isha i neb i golli i dempar, blecid ■ma Ap yn un o'r dynion piwra yn nhre A.bei- Dariari, ond i fod a'n apt o golli I hen os caiff a gynghaneddion idd i biesci fa. Weisoch chi'r Mesura Petar Lein halas i i Ap Hefin a'r D. G. ft.honildL)," Ron nhw yn ddrychynllyd o wherw. Shwd y gnetho i nhw dw i ddim yn gwpod. A beth wetws yr Ap am y'n rhai i? Run peth ag a wetws a am sothach D. G. Rhondda, "Campus." Bo i ddim i thenciw am ddyn sy'n gwiddi gita'r cwn I a'r sgwarnog. Ond otych chi yn gwppd .vs Me i cen 11 1 1 '1 '(1 I beth ddigwddws i Rhys Meigen weti iddo fa neud 'Cyff Cler' o D. Ap Gwilym? Os nag ych chi, whilwch miwn, blecid ma'r ua peth yn mynd i ddigwdd i D. G. Rhon- dda ar ol iddo fa ddarllan y mhrytydd- iath. W i'n watcho Deth Colym y "Rhondda Gaset" bob wsnoth, a w i'n synnu na fysa ( rhwpath am dano fa weti 'mddangos* cyn hyn. Rhaid fod bywvd cath yndo fa. Ond dynon tyff i'w pryt- yddion. W i'n siwr, lied, y gnaiff llith Shon Siams, a henglynion Eilif Mai les mowr 1 Crymlyn isht a nethon nhw i fL Pan ma amban un yn mynd yn dost w inna'n mynd ,yn dost, a phan ma un aran Ytl mynd yn dost w i'n mynd i d imIo']] ifancach, a sgowjnach yn gwmws. 'Ma na gannodd o bobol yn dost achos fod Crym- j lyn yn dost, a ma'r cannodd yn dechrai gwella am i fod, ynta'n gwella. "Chear j yp," Crymlyn annwl. "Ysbryd gwr a gynnal ei glefyd;" mynta Selyf—w i'n | gweid tSelyfyn lie Solomon, er mWYlI pleso Bera, Sam yr Halier, a'r «riw yna. Ma mwy o'ch hisha chi. a' eh sort yr ochor yma n;r'r ochor draw. Sticwch i wella. Yr wsiioth. hjm rown i weti meddwl rhoi ticyn o hanas y cwrdd mowr gynhalwd yn y City Hall, Llansaiplat, i'm hanrh' yd- eddu i, ond ma'n rhaid i fi i adal a tan yr wsnoth nesa, am fod. gita fi beth pwysic- ach yr wsnoth hyn, blecid flforsf things ffirst yw hi gita fi, a dyma fe, ma diwadd y byd i ddod ar Rhag. 17eg. Ac os daw a, ma lie: i onfi na chaiff darllenwrs y Darian ddim darllan y llith hon. Ond ta shwd y daw hi w i'n mynd i chwpla b. i*, wath dw i ddim yn lico gatal pethach aru hanner, diwadd y byd ne bido: Nid y fi, na Old Moore, ond Proff. A. It1. Portal Merica, sy'n i weid a. Ma, na rwpath ma fa'n aiw yn cataclysm yn mynd i s?nho't byd o fodolath ar y det uchod. Owa i'n meddwl yn wastod?aw enw Latm ar lysert 111 i neud te llysa. at 1,6TI yn y stymog odd catactystn. iMa'n depig fod yna dwlJ jitoii,r wedi mynd. yn yr hoid, dieon. mowr i g'fddu u by I ni, a bod pob sort o gases yn mdmomas o hono fe am gannodd o filoedd o filitiroeiid i'r awyr! Tybad mai o'r lv\li hwinu\ i- odd y Germans yn cal u gasesY 1 ;i nut;f\i amtwg nawr ta mynd i gal i gaso, a «,id i losgi, y *na'r hen fvd ma. Oini dyna sy'n od, fod di- wadd y hyd i dddo acha, 1iydd Merchar, a nid aclm duld Satwn, blecid ma dydd o. lef- ydd. i terklwl y bydda dvdd Satwn yn flVll dnjinod n ith fe fydda'n cwpla'r wsnoth yn ddoch'a. Oad os yw a'n mynd gwpJa ar yr 17eg, na i ddim aehwn, b1eÓd dw i ddim VR un o'r rhemy sy'n <?utach ar drefniata Rhaghiniath, ond ,fe liewn, bed, fa',r diwadd yn cal. i bospono nes bo hi weti yn (!,ii. i'bosi)o?"(, h() bi Ni?t?ti at]4, y 1-n,O(l gwl bagad o Grjsmas Boc-es, a Ta goiia. l'heiily os dxgwddifl- a ar vr I Teg, ond w I i'h ithn bolon os felny lnahi i fod. Y j)etli, mowr i chi a finna vw bod yn baiod wetny dim ots pun ai ai- ddydd Mei-cher 1 ne ddydd Satwn, cyn ne weti Ndolig, y claw a. Ond ma'n rhaid i fi i gal gweid na w 1 ddim yn lico'r bobol ma sy'n cisho l'nynd Iniwn i garpad bag y Brenin Mowr. Ma. l'hyw grancod yn torri mas bob rhyw hyn a hyn i weid fod diwadd y byd ar y (let a r det, a ma lot o bobol tach sofft yn  cratu hhw. Byw fel y dylan ni, a nend y'n gwaith, yw'n busnes ni. A dyna w i n mynd -i nuthur. Ar of i fi gwpla yn Llansamlat, fe a sha Hinvaa fel w i weti promisho. Ac os na, ddwa i sha Hnwan fefydd y bobol yn gwpod beth sydd weti dtgwdd. TRAMP, O. B. E.
Advertising
!i:m Mwy gwerthfawr Y'nt i mi na'r aur cooth-arbedasarit fy mywyd. g, AriwyddionCyffredin Piles Gravel-. Poen yn y Cefn, y Lwynau a'r, Coluddion, Dwfr Poeth, Dwfr Araliao, y Bledren yn gyffrous a phoenus, Gwaew, Colic" y B Cylla yn chwyddo, Rhwymedd, Díffyg Traul, Surni yn yr Ys- S tumog, Cwsg Anesrnwyth, Teimlad Marwaidd a Chysglyd, Bias S Annymunol yn y Genan, Biliousness, y Bendro, Nvchdod Diffyg Anadl, &c. 17 FIFTH AviTNun, QU}<jEN'S PARK, LONDON, W ANNWYL SYR,I Rhagfyr 1,7eg. 1913. ? g! AA NNWYL c. ? A. NNWYX. SYR, S Yn y dyddiau hya, pan y ceir dilaw o dystiolaethau i w-hanol Feddynn- iae.thati,, teirnlaf oddiar yr byn a wn trwy brofiad personol, am dros ddeng S miynedd ar hugain, y dylwn ddwyn tystioi^etb ffyddlon 1'ch Pelenaa gwir werthfawr at Y PILES a'r GHAJSL., Dro ar ol tro bwriadais ysprifennli atoch, ond hydh yn hyn. Gwn am eich Pelenaa er's dros ddene mlynedd ar hugain, a cymeradwyais, hwy i ddwiOinan o bob!, gan roi AMRW nychau i eradl er mwyn e\isymud i roi prawf arnynvXa dywedaf yn ddifloesgni | na welais hwy'n methu a rhoi iachad erioed, par* roddai y claf brawf'teg arn- ynt. Ynychwanegol, cfedaJ Y)1 gydwybodol ei bod y feddyginiaeih oreu ar y 1 I farcbnad heddIyw. at y PILES a'r GRAVEL, ac nid wyf byth heb Flwch o No' 1 1 yn y ty S Gellwch ddefcyddio'r llythyr hwn fel y mynocfi parod wyf i wynebu 1 A unrbyw un i dystic i werth mawr eich pelenau. Teg-yw i mdwaidyd vr B JSG11 ENMR hyn gem). f ynhollol o honof fy hun, heb fy nghyraell mewn unrhyw I ■ nordd gan neb. -NI wyr neb fy mod yn yagrifennu atoch. Cynhyrfwyd fi | B Hgnmi gan y  M^WR o gymeradwy?ethau i fcddygtn.ethau diwerth I 1 at y vn PP Gravel-A ddaeth o dan fy sylw personol droioa. Hyderaf na FI ?-tyiiw(,? fy 'VT YR ? "?'?' S? MAI UN g??! wyf am ddweyd fy meddwl I g B ? yH s?y?o H Yd wyf, yr eiddoch yn gywi-, 1 S J WILLIAM TYLER. 9 I RUAE Y Feddyginiaeih werthfawr hon,I'w cfeae! tnewn fed FL'urf. •* « I No. I George's Pile and Gravel Pills '{label wea) 1 N 0. 2. GEORGES Gravd Pills fjabe! la.sj" S No 3' Jreorgp'S Pills .for the Piles (label goch.) S Gwerthir y Peleni Byd-glodus hyn ymhob mau. RNAWA Blyohau 1/3 ■ a 3/. yr an. GY.da'r Post4 am 1/4 a 5/2, 1 y GcChlwèh S ■ E. George, Successor to j J. E. George MM P.S, WrwaSji, Iberdare | fir=- | "Well, my boy," 1'1 I've done the I bet I can for-yoti!" ii UNLESS you make provision now to give him, as ?J ?c grows up, a souad educahon—business train- III mg, techmca! tnuning, professional tramm g, as the case may be you won't be sble to look ycur boy in I the face and say, I've done my best—it's up to you  ¡ now, my son, to make good ¡ A good wiil dout)le your boy's c hances of Ij I success ,'a life: he deserves it—you wan& Mm t? I! ha ve it. Ma.?c steady provision, now, for the expenses || •' .o' 'Ill   L wh!chwi.t!come!?er. Set\ aside a little each week, or lj\']\ each. month, and mvest it in Savtns'sCeri?cates. Then, Iii when vdu need it, the money wiif be at hand, with this- I dsfferencc-?-that for every fifteen shUiings and sixpence Ii you leave In for ten years you will be able to draw j | out One Pounc^ Six Shillings.. I  I ? .?  — ?? I C3  i?y í, I, Obl,in<ble( t,ht'(JUfl" as A 'FJ]\WS Å8!Ocr A- Y-! 0 -.v, o r a (Ye II '.?('eor ?cM??.f/aK?. Or??/.cf:?. buy them I '¡' blI'in,lItall.'l,eldS by O,1ii:in gat; an.1/,P(}:t ()ffi":æ i • /or fa >tamps and-a card (' free) on i I winch to t them. ■ j. ■ '■ U' zrr— -=-=:=- —— i