Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
7 erthygl ar y dudalen hon
Y BARDD.
Y BARDD. LUTH XXV. Ein hamcan yn ein llythyrau diweddaf, fel y mae yn nghof y darllenydd, oedd profi y bardd Cymreig yn ffug-fardd ffag natur. Ys gogwyd ni i hyny gan ein sylwadau ar yr arfer o ffugenwi yn mhlith ein beirdd. Gan fod yr arfer hono yn ymddangos i ni yn eithafol blentynaidd a chwerthinus, ni a sylwasom arni mewn gwythïen ddifyrus a chymwawdus. Diau fod meddvliau barddol yn teimlo dir- wasg yr angenrheidrwydd o gyfenwi felly oddiar reswm a ddygwyd yn mlaen gan oheb- ydd ychydig amser yn ol. Ei resymiad ef oedd Pan y dygwydd (neu pan y mae, gan fod y ffaith yn rhy gyffredmol i ganiatau y syniad sydd mewn "dygwydd,") deg neu ychwaneg o feirdd, o herwydd aHsylwgarwch mamau Cymreig, yn dwyn yr unrhyw enw, pa fodd i ddeall pwy yw pwy 1 A phan y cyhoeddo un ohonynt awdl neu bryddest benigamp, pa fodd yr adnabyddirCain heb ei nod ? Y mae yr awydd i ymfawrygu mor angerddol, fel y mae y dybiaeth fod cyffred- inedd ei enw yn rhwystr i'w bersonoliaeth ddyfod yn ddiymyraeth amlwg gerbron y cy- hoedd yn achosi annghysur, ac felly dan eisieu parhaus i unionicamddeaildwriaetiiau o berth- ynas i'r gwirionedd. hanfodol—i'w deimlad ef ei hun—mai efe yw efe Y mae fi'0?enw yn symud yr anhawsder a'r blinder hwn, ac yn codi y bardd o blith ei gyd-enw i dwmpath cysurus uwchafiaeth, i fwynhau y gogoniant ei hun ag oedd cyn hyn yn hofran uwch cyni- fer cyfenwog, heb wybod ar baun i ddisgyn I Felly, y mae y fPogenw, sydd mor effeithiol i gad w cyfanrwvdd y bri, a'i dywallt ar y cop a. dedwydd a theilwng, yn wrthdclrych anwyl- deb mawr. Boed felly. Arweiniodd hyny ni i edrych ansawdd hen farddoniaeth Gymreig. i chwilio am brofion fod ein beirdd, yn eu hanes a'u hymddygiad, yn wrthnaturiol a mympwyol. Faint bynag y canmolir cynyich- ioa yr oesau a aethant heibio, a hyny gan bersonau na ddarllenasant ugain Hinell ohon- ynt erioed, a chan rai sydd yn gwneyd hyny. nid oddiar ymdeimlad o deilyngdod y cyfryw, ond oddiar genedlgarwch eithafol, rhaid fydd cyfaddef mai isel yw naturiaeth eu meddyl- iaeth, beth bynag a ddywedir am beirianwaith y brawddegau. Yr ydym yn teimlo yn ddigon anmhleidgar i gvdnabod fod y bardd Cymreig yn uchel ragori ar holl genedloedd y ddaear am droi a dirboeni geiriau Y mae rheolau ei saerniaeth yn gadarn a disyfl Faint bynag f^ddo <*air yn achwyn am ei annghymhwysder iV le, "rhaid iddo aros Faint bynag fydd Natur yn brotestio yn erbyn ffurfiad ym- adroddion, nis gellir en cyfnewid Dechreu- odd awdurdod y drefniadaeth oerllyd hon yn foren, ac y mae drwy'r oesau wedi ei barhau yn brif nodwedd, yn ogystal a phrif wendid, y farddoniaeth Gymreig. Yr ydym wedi dwyn gerbron ein darllenydd ami ddiffygion ei chynyrch, ac wedi sylwi ar y gwirionedd amlwg mai nid Natur yn ei hymwybyddiaeth- au a'i hymdeimladau trylwyr oedd yn ei hys- brydoli, ond y dybenion gwaseiddiaf. Pan y mae cenedloedd ereill wedi ymfoddloni ar osod iaith i iswasanaethu meddwl, y mae y Cymro wedi ei darostwng yn chwareubeth i'w throi a'i phlygn i gyrhaedd amcanion seinydd- In iaeth, a hyd a ffurf, gan adael meddwl i ym- ddangos cyn hardded ag y gallo o dan yr an- fanteTaion; y canlyniad yw, digon (neu ormod) o ddawn i drin geiriau ac annghynefindra a Natur. Mewn gwirionedd, ystyrir y cyfnod a fu dan sylw genym yn foel ac amddifad, heb feddyliaeth, heb athroniaeth, ac heb deimlad- aeth o nemawr gwerth. Pe buasai haner y meddwl a<* sydd wedi ei wastraffu ar eiriadaeth wedi ei iawnddefnyddio i efrydu Natur a'i llafar, buasai genym gynyrchion gwerth i'w meddu a hyfryd i'w darllen, a buasai eu teilyngdod yn rhywbeth heblaw yr hanes- Bwriadwn adael hen feirdd, a chyfeirio ein beirniadaeth i'r amser presenol, gan arwain i fewn brawf olaf ein cyhuddiad—nad yw y bardd Cymreig ond mab annatur. Bydd ein sylwadau yn gyfyngedig i'r penawdau a gan- I. Ansawdd ac yrnddygiad meddwl y bardd presenol. II. Ei ddull annatnriol o sylwi ar bethau, a gorgelfydd i lefaru ei feddyliau. III. Ei gymhwysder beirniadol, gydag engreifftiau o'i feirniadaethau. IV Barddolrwydd yn rhwystr i wareiddiad a dadblvgiad meddyliaeth yn Nghymru. Tebyg fod ein beirdd yn antoddion cydna- bod fod" hawl o gwbl genym i gyhoeddi ein beimiadaeth. Yr anfoddlonrwydd hwnw yw prawf ein cvmhwvsder. Nid ydym yn bwr- fadu ei gamarwain drwy ei ganmol a gwen- ieithio iddo. eithr ei ddifympwyeiadio drwy lefaru sylwedd a gwir wrtho. Ymdrechwn ddangos iddo ei fod yn llai lie y mae efe yn ymdrechu bod vn fwy na dyn fod y bardd A ond dyn llawn angerdd, Did llawn mympwy ac ysmaldod yn eithafol deimladwy, eithr nid ffyrnig a chwerylgar yn fawrfrydig, „id «»wallgof; yn blentyn, nid bastardd Natur ac yn llefaru fel y myn natunaeth, nid defodaeth. Felly y dywedir fod genym elyniaeth at y bardd Cymreig. Nid gwir; ond y mae genvm opiniwn go isel am dano fel, lienor. Caiff ymddangos yn ei gyfanrwydd, n .1.l, Yt. n. 'tY\ r1110 'Y1 r\. ond byddwn otaius na auy wuuir uim um uciuu nas gellir ei ategu. Y mae y Wasg yn faes di«onol i'vv" weied vn chwareu ei gampau dir- mycedig, a mvnych y .ceir <! ein prif-feirdd mewn attitudes tra fantastic Yr ydym yn fynych yn amheu a ellir dysgwyl dim safadwy oddiwrth epil mor groen-deneu, mor fyfiol, mol' anol'chfygaclwy awydclus am fod yn gy- boeddus, heb ofaiu am fod yn weddus Chwydu allan ddwy golofn neu ychwaneg o geudod ystymos glaf ei bersonoldeb yn hollol ddichwaeth, o ddim lles i lenyddiaeth ac i ddangos ei benderfyniad i ymhyfrydu mewn dflnedneisrwydd, yn gosod ei en w wrth y pynyrch feI i dd wcyd- Y chwyclfa hon myfi a'i pia Yr ydym yn adnabod c\l1 a fuasent yn ei chuddio Fel enghreifftiau, cymerer. ymrysonau barddol lie bynag y byddont, a phryd bynag. Y mae hyn, a lluaws o ffael- eddau ereill, yn ymgodi yn naturiol oddiar ystad meddwl y bardd, a'i ffyddlondeb i'w draddodiadau." Gadawn hyn o lith ar hynyna, gan ym- helaethu yn ein nesaf. CATO.
| Ymgom rhyngv/yf a Modryb…
Ymgom rhyngv/yf a Modryb Catws o'r North. LLITH XXIV. PAN y cyfarfyddais a'r hen wraig ddiweddsf, yr oedd yn edrych yn dra isel ei hysbryd, a gofynais iddi pa fodd yr ymdrawodd y dydd Nadolig. "0, symol iawn," oedd yr ateb. "Yr oedd yr hogiau gwylltion hyna bob nos, o ddrws i ddrw3, yn canu ac yn nadu, fel nad oedd yn bosibl i neb gael cysgu efo eu stwr aflafar. A fuoch chwi yn y Neuadd Ddirwest-ol," ebe fi, "yn clywed Blodwen yn cael ei pher- S'ormio ? Os na fuoch, collasoch y peth goreu a fu yn y neuadd erioed." Naddo, yn siwr i chi," ebe hi; ond fe fu Sion ni yn treio myned i mewn ond o'r taid, yr oedd Sion yn deyd fod mor anhawdd myned i'r neuadd braidd a phe base fo yn treio myned i ysgwyd Haw a'r dyn a'r baich drain yn y lieu ad, gan mor llawn oedd y lie. Yr oedd o yn credu fod yno filoedd ar filoedd yn methu myned i mewn heblaw fo." Wei, yn enw cyfiawnder, Catws fach," ebe fi, 'do.es fawr coel arno chwi na Sion. Tybiais fod Sion a chwithau yn condemnio y concerts, a phob peth eyffelyb." 'cJNa, na," ebe hi, eic-h camsyniad chwi ydy' hynyna. Mi rydw i a Sion yn condemnio cynal concerts mewn ty o addoliad, ac yn eu condemnio nhw am ganu darnau cysegredig ynddi nhw. Ond chwareu teg i Mr. Rhys Evans, yr arweinydd, y mae ynte yn groes i'r un pethau, a 'does neb yn Aberdar ag sydd wedi gweithio mwy yn erbyn pethau o't natur hyn nag ef, ac nid clod bychan sydd yn ddy- ledus iddo am ei ymdrech a'i lafur diflino i gadw yr ieuenctyd oddiwrth arferion llygr- edig. Yr oedd Dafydd y crydd yn deyd, y nos o'r blaen, ei fod o yn cynyg ar fod tysteb o gan' punt yn cael ei gwneyd i fyny i Mr. Evans, ac meddwn i wrtho fo, Tawn i heb gyffro o'r fan rwan, fe gaiff Sion ni roddi gini ati gyda'r pleser mwyaf.' Yna dywedai Dafydd ei fod yn foddlon roddi yr un faint. Gyda hyn daeth Beto, gwraig Dafydd, i'r siop (yr oedd hi yn clywed y siarad), a chy- nygiodd ein bod i ddechreu ar unwaith, a gosod Mr. Jones, Black Lion, yn drysor- ydd, ac y mae hyny wedi ei settlo efo ni ein tri, yn siop Dafydd y crydd." "Wei, da iawn," ebe fi; "yr wvf yn gwybod fod canoedd wedi derbyn tystebau yn llai teilwng na Mr. Rhys Evans. Mi roddaf 11 y finau gini hefyd." "Well done, taw ni'n marw," medde yr hen wraig gan gyfodi ei dwylaw i fyny dyma dri gini yn barod yn siop yr hen Ddeio Ffwr' a chwi yn mlaen ynte yn ddi- aros. John bach, hwde geiniog; cerdda i nhol llyfr rwan at once, i gael curo'r haiarn tra yn dwym Gyda hyn, fe ddaeth Mr. William Lewis i mewn, a gofynodd i'r hen Gatws i ddarllen gweddill y llythyr oedd yn y Faner o eiddo Pryderus," yn nghyd ag eiddo y Parch. C. H. Spurgeon. 0, mae y Faner efo mi rwan," ebe hi. Daliweh sylw rwan. Yn y fan hon y mae Mr. Spurgeon yn siarad, ac mi ddeyda i chi pan y mae o yn terfynu Nid wyf yn gofalu pe yr enillwn yr enw o fod yn bregethwr i'r rhai bryntion a dirmyg- edig. Ni wridwn i ddim pe y gwawdid fi, megys y gwnaed a Rowland Hill, fel pregeth- wr y dosbarthiadau distadlaf, canys y mae arnynt hwy angen am yr Efengyl gymaint ag sydd ar unrhyw greaduriaid dan y nefoedd ac os na phregetha neb arall iddynt hwy-os cynorthwya Duw fi, mi ymdrechaf fi i wneyd hyny mewn ymadroddion y gallant eu deall ac os bydd pobl foneddig yn annghymera- dwyo y dull yma o bregethu, y maent at eu rhyddid i'w adael. Os oes arnynt eisieu dynion yn pregethu mewn strain ddeallawl, uwchlaw amgyftredion pechaduriaid cyffredin, bydded iddynt fyned i'w gwrandaw. Rhaid i mi focldloni ar ddilyn fy Arglwydd, gan fyned ar ol pechaduriaid nad ydynt o'r math cyffredin, a hyny yn ac allan o'r llwybr flas. iynol. Byddai yn well genyf dori ar wedd- eidd-dra y pwlpud na bod heb dori trwy galonau celyd. Yr ydwyf yn cyfrif mai y math hyna o bregethu ydyw y math goreu- hwnw sydd yn cyrhaedd y galon rywsut, rywfodd, ac nid wyf yn gofalu yn neillduol pa fodd i'w wneuthur. Yr wyf yn eyfaddef pe na allwn bregethu mewn un ffordd, y ceisiwn wneyd hyny mewn ffordd arall. Pe na ddeuai neb i'm gwrandaw mewn coat ddu, ceisiwn eu denu trwy wisgo un goch. Rhyw- fodd neu gilydd, gwnawn iddynt glywed yr Efengyl, os gallwn; ac mi ymdrechwn bre- gethu nes y cuffai y dylaf ei ddeall afael ar yr un ffaith hon :—" Y mae hwn yn derbyn pechaduriaid." Yn y fan hyna mae Mr. Spurgeon yn di- weddu, ac yn y blaen y mae Mr. Pryderus yn myned fel y canlyn. Gwrandewch yn fanwl rwan. Mae yn deyd fel hyn I Hwyrach y bydd ami i un yn barod i edrych ar y teimlad angerddol sydd yn dyfod i'r golwg yn y dyfyniad hwn yn ymylu ar benboethni, neu yn annghyson a chwaeth dda. Bydded felly ond gwybydder mai y penboethni yma, os felly y mae, a fendith- iodd yr Arglwydd er gwneuthur Methodist- iaeth yn allu ac yn iachawdwriaeth i genedl y Cymry pan ddarostyngwyd hi i'r Efengyl. A dyweder a fyner, y mae'n rhaid cael yr un peth eto yn ein dyddiau ninau. Dyma deim- lad yr Apostol Paul Os gallaf rywfodd yru eiddigedd ar fy nghig a'm gwaed fy hun, ac achub rhai ohonynt." Ie, ond gofalu am beidio dinystrio y trefniadau sydd genym. Na, na, rywfodd, ryivfodd, os gallaf achub rhai ohonynt." Teimlad cyffelyb oedd yn yr Apostol Iago Fy mrodyr (meddai), od aeth neb ohonoch ar gyfeiliorn oddiwrth y gwirionedd, a throi o rywun ef," &e. Gwr mewn urddau eglwysig ie, ac un heb fod felly hefyd-" rhywnn." Un wedi ei or- deinio, a'i alw. oddiwrth drin y byd ie, ac un heb ei ordeinio, ac yn nghanol trafferthion y byd hefyd—" rhyivun." Y mae y Beibl yma yn ddigon sicr yn rhoddi llawer llai o bwys ar y trefniad pa jodd, a llawer mwy o bwys ar rwymedigaeth bersonol pawb o blant Duw i wneuthur a allant, nag a gydnabyddir yn nghymdeithasfaoedd a chonferences dynion. Ni ymgyngliorodd yr Apostol Paul ddim o gwbl a chig a gwaed cyn myned i bregethu Crist i'r cenedioedd, ac nid aeth yn ei 61 o Damascus i Jerusalem—at y rhai oedd o'i flaen ef yn apostolion, i fyued dan arholiad, nac ordeiniad, nac i dderbyn cyfarwyddiadau i ba le i fyned i bregethu, nac o fewn pa gylch yr oedd iddo lafurio Na, na, buasai trefniadau cyffelyb i'r rhai hyn, ac y maent eto. yn ddiau, yn iau rhy gaethiwus i ysbryd dyn wedi ei feddianu gan ddifrifwch gweini- dogaeth y cymod ei ddyoddef. A oedd Paul, gan hyny, yn anmharchu ei frodyr? Nac oedd mewn un modd. A oedd Paul yn dir- mygu trefn a gweddeidd-ara i A ddaros- tyngwyd nrddas gweinidogaeth yr Efengyl yn nglyn ag ef mewn un enghraifft ? A gafodd y byd yma achos i edrych yn is ar weision neu grefydd le--ti, Grist am nad oedd Paul wedi myned trwy seremoniau yr ordeiniad, &c. ? A ddarfu i Ben yr Eglwys rywbryd abl ei fendith ar weinidogaeth ei was, neu arwyddo ar unrhyw achlysur y buasai yn fwy cydweddol a'i Efengyl of, ac ag urddas ei swydd yntau, iddo ymwrthod a gwneuthur pebyll yn hollol, a chymeryd cyflog gan yr eglwysi. a chydymffurfio a threfniadau cy- nadledd o'r brodyr yn Jerusalem ? Nid oes genym ddim o'r fath hanes. Na, na, yr oedd yr ysbryd bywyd hwnw oedd yn yr apostol- ion, ac yn yr hen ddiwygwyr Methodistaidd hefyd, yn gwneuthur trefn, ac yn ddiogelwch perffaith i urddas y pwlpud Fel hyna, debygid, v codwyd y pwlpud yn mhob gwlad ac yn mhob oes-nid trwy lapio trefniadau a defodau am ddynion, ond trwy fod rhywbeth byw y tufewn iddynt Ac os ydyw Method- istiaid yr oes hon yn bryderus am gadw urddas y pwlpud," fel y dywedir, i fywyd -os ydynt yn ddifrifol am ddal neu adfedd- ianu y wlad at yr Efengyl, rhaid cael rhyw- beth llawer cryfach yn y dynion ieuainc a godir i bregethu nag sydd yn ymddangos fod, a llawer llai o bethau dynol oddiamgylch iddynt-mwy o nerth bywyd o'u mewn— rhywbeth a roddo fwy o wres ynddynt, ac a wnaiff yn llai angenrheidiol iddynt wrth gymaint o ddillad y gymdeithasfa am dan- ynt.
Y DULL Y TREULIWYD Y NADOLIG…
Y DULL Y TREULIWYD Y NADOLIG GAN IFORIAID TROEDYRHIW. Fel mae'n hysbys i'r byd a'r Betws braidd, yr ydym ni, fel Adran Iforaidd Troedyrhiw, er's saith Nadolig, yn cynal Eisteddfod ar y diwrnod hwnw, er budd y drysorfa achlysurol sydd genym fel adran. Ond fel mae'r amser yn gwaethygu ar y gweithiwr tlawd, felly hefyd i gynal Eisteddfod. Buom yn lied lwyddianus gyda'r cyntaf, ond yr oeddem yifi colli y troion diweddaf, yn lie gwneyd elw oddiwrth yr Eisteddfod. Ond y tro hwn, neu yn hytrach y Nadolig hwn, daeth i feddwl rhai o aelodau parchusaf yr Undeb i newid y cyn- llun, er mwyn cael ychydig elw i'r drysorfa, gan ein bod wedi colli 26p. wrth y pedair Eis- teddfod ddiweddaf, ac wedi talu arian mawr allan i frodyr mewn amgylchiadau cyfyng. Trysorfa yw hon sydd genym fel adran tu faes i'r clafdâl cyfreithlawn, i gynorthwyo y claf a'r angenus, yn nghyd a'r rhai fyddont wedi cyfarfod a damweiniau yn y weithfa. Yr ydym wedi rhoddi cymaint a lOp. ar y tro i rai wedi colli eu haelodau, megys cluniau, &c. At y drysorfa hon y mae genym danysgrifwyr bob blwyddyn, ac y mae yn hyfrydwch genyf eich hysbysu fod y boneddigion canlynol wedi ein cynorthwyo eleni eto :—H. Richard, M.P., 10s. R. T. Griffiths, Ysw., Aberfan, 10s. Mr. H. Evans, cashier, Plymouth, 5s. Mr. Simson, agent, Plymouth, 5s. a chymered masnachwyr y lie ein diolchgarwch gwresocaf, heb eu henwi yn un ac un. Y cynllun y daeth y pwyllgor gweithiol iddo eleni oedd ffurfio cor o frodyr Iforaidd, sef aelodau o'r gwahan- 01 gyfrinfaoedd, er parotoi erbyn y Nadolig. Y pwnc mawr nesat oead dewis arweinydd i'r cor, yr hyn a syrthlodd i ran M. Morgans a diamheu fod llwyddiant y cor yn ymddibynu i raddau helaeth iawn ar fedr, ymdrech, a chymhwysder yr arweinydd. Ni fu cor da erioed os byddai yr arweinydd yn ddiym- drech, dlfywyd, a diwybodaeth. Os dyn pren fydd yr arweinydd, pren fydd y cor, a chanu pren fydd y cann. Ond, o'r tu arall, os bydd yr arweinydd yn ddyn a fedr deimlo bywyd cerddoriaeth ei hun, medrond odiddaflucryn lawer o'r bywyd hwnw i'r cor, ac felly gwneyd y canu yn wir dda ac effeithiol ac y mae yn llawen genyf ddwoyd na chawsom ein siomi yn yr arweinydd na'r côr-gwnaeth pob un ei ran yn dda a chanmoladwy. Erbyn dydd Nadolig, yr oedd digon o waith wedi ei dori allan i gynal dau gyfarfod mewn canu, areith- io, ac adrodd ac fel yr oedd yn hysbys ar yr hysbyfeleni amryw ddiwrnodau cyn y Nadolig, yr oedd y cyfarfod cyntaf i fod yn Smyrna, Aberfan, am ddeg yn y boreu, a thua'r amser apwynticdig, ymff'urfiodd y gwahanol gyfrin- faoedd yn orymdaith i fyned i lawr i'r lie hwnw, a chafwyd cyfarfod dyddorol dros ben, dan lywyddiaeth yr hen frawd parchus D. Davies, C.L.A. Gwnaeth y llywydd ei ran yn odidog dda, a rhoddodd eglurhad i ni ar y drwydded yn gynwysfawr dros ben. Am ddau yn y prydnawn, wedi cyfranogi o'r danteithfwyd oedd wedi ei barotoi, aethom i gapel Nazareth, Troedyrhiw, a chawsom gyf- arfod o'r nn natur a'r un y boreu, gyda'r ychwanegiad o araeth ddifyfyr, a'r goreu o bedwar oedd James Davies. Llywydd y cyf- arfod hwn oedd Lewis Beynon, C.L.A., yr hwn sydd bob amser a'i ysgwydd wrth y gwaith o wneyd daioni. Prif arwr y dydd fel canwr oedd Mr. D. Griffiths, yr hwn sydd yn deilwng o gydnabyddiaeth, am ei fod bob amser yn rhoddi ei wasanaeth yn rhad. Am chwech o'r gloch, cawsom ddarlith gan y Parch. D. (}. Jones (Dewi), gynt o Droed- yrhiw. Y testyn oedd "Y Dewr." Cymer- wyd y gadair gan Mr. Daniel Howells, C.L.A., Royal* Oak, Troedyrhiw. Darlith- iodd Mr. Jones am tua dwy awr, gan gyffwrdd a'r prif enwogion o'r bumed ganrif hyd yn bresenol. Byddai yn annghyfiawnder a'r ddarlith odidog hon os na chaiff ei thraddodi mewn amryw fanau. Gan fod y cynyrch yn myned i gynorthwyo y tlawd, gwrthododd Mr. Jones dderbyn tal, oad yn unig ddigon i dalu ei dreuliau, ac am hyn derbynied ein diolchgarwch gwresocaf. Cawsom ychydig sylwadau ar ddyben y drysorfagan y llywydd, yr hwn, yn nghyd a'i briod serchog, sydd yn ddiarebol am eu caredigrwydd i'r tlawd. Wedi talu y diolchiadau arferol, aeth pawb adref gan siarad yn uchel am y ddarlith.—T. Evans.
DYDD NADOLIG, 1879, YN LLANOVER.
DYDD NADOLIG, 1879, YN LLANOVER. Cynaliwyd dydd Nadolig yn Llanover eleni yn yr un modd ac yr arferid ei gynal am lawer o fiynyddau hirion sydd wedi myned heibio ac hefyd y mae gwasanaeth y Plygain (cyn dydd) wedi cael ei gadw i fyny er amser cyn cof, a chanwyd yr hen hymnau Cymreig gyda'r difrifoldeb mwyaf. Am haner awr wedi un o'r gloch, yr oedd y neuadd eang yn barod i'r wledd Nadolig—y muriau oil wedi cael eu haddurno a banerau, arwyddeir- iau, a deildyrch o fytholwyrddion ac hefyd yr oedd y ped war bwrdd wedi eu haddurno yn hardd gyda banerau o amryw liwiau ac ar- wyddeiriau Cymreig. Yna, hiliwyd y byrdd- au a phob math o gig eidion, gwyddau, a dan- teithion ereill a arferir ar wyl Nadolig. Yr oedd idd ei yfed amryw fathau o ddiodydd anfeddwol, heblaw dwfr diail o Ffynonau Llanover. Oherwydd absenoldeb anochel- adwy Mr. Phineas James (goruchwyliwr parchus yr etifeddiaeth), llywyddwyd gan y Parch. Evan Bevan, yn cael ei gynorthwyo gan foneddwyr ereill. Yr oedd yn bresenol yr holl o'r amaethwyr a'r gweithwyr perthyn- 01 i'r etifeddiaeth—i gyd yn Gymry. Wedi canu Gras, dechreuwyd gwledda, a phawb yn edrych yn hynod ddedwydd. Yna, canwyd Gras ar ol ciniaw a chynygiwyd yfed "Iechyd da y Wir Anrhydeddus Arglwydd- es Llanover (Gwenynen Gwent), a'r holl a deulu Anrhydeddus Llanarth, yr hyn a dder- byniwyd gyda brwdfrydedd gwresog iawn. Pryd hyn, galwyd ar yr enwog Gruffydd i chwareu ar y delyn deir-res gymraeg, a'r canlyniad oedd i'r awen farddonol ac areith- yddol ddisgyn ar y gynulleidfa yn y modd mwyaf hyawdl. Canwyd hefyd ganeuon di- fyrus gyda'r delyn, fel nad oedd yn hawdd cael ganddynt ymwasgaru i'r ystafell eang nesaf, lie yr oedd digon o de a bara brith wedi ei barotoi ar eu cyfer am bedwar o'r gloch. Wedi hyny, daeth yn nghyd nifer luosog o feibion a merched yr amaethwyr, a dechreuwyd dawnsio yn y neuadd fawr. Aros- asant yno yn mwynhau eu hunain hyd ddeg o'r gloch, yn dawnsio, canu, areithio, a barddoni, ac aethant idd eu cartrefi heb brofi un dyferyn o'r ddiod feddwol sydd yn achosi cymaint o annghysur yn ein gwlad yn gyffred- inol.
WORKINGTON, GOGLEDD LLOEGR.
WORKINGTON, GOGLEDD LLOEGR. MASNACH.—Mae rhagolygon ffafriol am ddigon o waith i bawb yn y parthau yma yn ystod y flwyddyn hon. Mae agwedd fasnach- ol y Gogledd yma yn dra gwahanol i'r hyn oedd tua chwe' mis yn ol; er hyny, cofied y I gweithwyr tan, sef pnddlers, bailers, &c., yn Nghymru, ei bod hyd yma yn rhy fuan i neb gael gwaith cyson yma, am y rheswm fod yma gynifer o weithiau heb gychwyn, y rhai fydd- ant yn debyg o wneyd yn mhen ychydig fis- oedd. Mae gweithfeydd eangy West Stockton, y North Yorkshire, yr Erimus, a'r Richmond, hyd yn hyn yn sefyll, ac y mae llawer o'r gweithwyr yn aros yn bryderus er gweled yr olwvnion yn troi unwaith eto. Dymunol iawn yw gweled yr arwyddion mor ffafriol am y dyfodol a bendith fawr i'r lleoedd, Mid- dlesbro' a Stockton yw gweled y Brittania a'r Moorfield yn myned ychydig, a gobaith am i ychwaneg gael gwaith yn mhob un o'r lleoedd hyna yn fuan. AJTFFAWD DUNDEE.—Mae'r anffawcl ech- rydus yn ymyi Dundee, Ysgotland, yn tynu sylw yr holl wlad. Mae'n ymddangos fod yn agos i gant o fywydau wedi en colli; a chredir gan y lluaws mai y gwynt chwythodd y tren yn erbyn y bont, ac yna, y girders yn cael eu tori gan y peiriant a'r cerbydan, ac nid y bont rhoddodd ffordd oherwydd y gwynt. DARLITH.—Ychydig cyn y Nadolig, talodd y bardd, y darlithiwr, a'r pregethwr, Asaph Glyn Ebwy, ymweliad a Workington, Cum- berland. Traddcdodd ei ddarlith yn ystafell y Cymry, gerllaw y Derwent Tin-plate Works, yn Gymra-eg, nos Sadwrn wythnos i'r di- weddaf ac yn y dref, yn ystafell ardrethul y Bedyddwyr Seisnig, y nos LUll ganlynol, yn Saesneg. Clywsom ei fod wedi rlipi cyflawn foddlonrwydd yn y rtai!! Ie a.'r Hall. E: destyn oedd Canu, &c."—Guhebydd. Cynaliwyd seithfed Eisteddfod flynyddol y lie uchod dydd Gwener, Rhagfyr 26ain, 1879. Beirniadwyd y datganu gan Mr. Metcalfe, Carlisle a'r cyfansoddiadau gan Asaph Glyn Ebwy, Stockton-on-Tees. Gwobrwywyd fel y canlyn :—Tenor solo, "Macregor's gather- ing;" tri yn cystadlu goreu, J. Wilkinson. Unrhyw bass solo goreu, J. Hopkins, Work- ington. Unrhyw adroddiad; tri yn cvstadlu goreu, J. Spencer, Workington. "Darllen cerddoriaeth ar y pryd (gan un person) 5 yn cystadtu goreu, Wm. Jeremiah. Eto gan bedwar dau barti yn cystadlu goreu, parti Wm. Jeremiah. Un parti ymgeisiodd ar y Coichy sef parti o Cockermcuth, a chawsant y wobr. Araeth byrfyfyr tri yn cystadlu goreu, J. Spencer, yr hwn hefyd a dderbyn- lodd y wobr am ganu y Comic Song. Cys- tadieuodd clau ar chwareu ar y berdoneg; a gwobrwywyd bachgenyn o'r enw Thompson. Datganu unrhyw quartette; rhanwyd y wobr rhwng y ddau barti ddaeth yn mlaen, sef parti Levi Williams, a pharti J. Wilkinson, Cockermouth. Cystadleuodd dau g6r ar ganu unrhyw glee a dyfarnodd y beirniad y ddau gini i'r cor o dan arweiniad Richard Rees, gynt o Ystalyfera, a gini i'r cor o dan arweiniad Wm. Jeremiah. Cafodd Aman- WYSOll y wobr am yr englyn goren i Addyso," -chwech yn cystadlu. Dyfarnwyd eiddo Dyfedfab a Cyfaill Hiraethlon yn gydwerth ac yn oraf o'r saith marwnad a dderbvniwyd i r diweddar Mr. David Jones. Yr unicr g6r o blant a ddaeth yn mlaen oedd y Derwent Juveniles, o dan arweiniad Richard Rees a, chawsant y wobt. Cadeiriwyd a beirniadwyd yr areitkiau a'r adroddiadau gan Dr. Dou»las Workington yn fedrus iawn a theilynga Mr. D; B. Wmstone ganmoliaeth am ^yflawni y swydd o ysgrifenydd mor ddeheuig. Cafwyd cyngherdd arddercho^ yn yr hwyr pryd y gwasanaethwyd gan Gor y Derwent Tin-plate Works, dan arweiniad Mr R. G Davies Derwent Brass Band, dan arweiniad JJF* t urn Mr- Metcalfe, Carlisle a Miss L. Williams (Llinos y De), Abertawe, yr hon a dderbyniodd uchel gynieradwyaeth gan y dorf. Teilynga Mr. Griffiths (Iraoder), ddiolch- gsrwch oyflfredmol y Cymry yma am sefydlu yr wyl flynyddol hon, a gobeithio y parheir gan bawb ohonynt i'w cliefnogi.—-Gohebydcl arall. J
RHYMNI.
RHYMNI. Yn nghapel Moriah, yn y lie uchod, ar y .am,,° Ragfyr, 1879, perfformiwyd Jere- miah, sef cantawd newydd gan Owain Alaw. Y rhai a gymerasant ran yn y gWaitli oedd- ynt: Soprano, Miss M. M. Davies (Blod- wen), Treorci mezzo-soprano, Miss Margery Lewis, Pontlottyn; contralto, Miss Lizzie Williams, Rhy mm tenor, Mr. D. Howells (Gwynalaw), Aberaman, Aberdar úass, Mr. John Morgan, Rhymni a'r Rhvmney Choral Society, dan arweiniad Mr. T. Price A.C. Dilynwyd ar y berdoneg gan Miss Annie Pritchard. Mae y gymdeithas uchod erbyn hyn wedi dangos i'r byd cerddorol ei bod yn hynod weithgar mewn dysgu cyfaq-weithiau. Perfformiwyd Blodtuen (Dr. Parry) amryw weithiau ganddynt, ac Esther," cantawd Americanaidd a dyma hwy eto yn myned trwy "Jeremiah." Mae clod mawr yn ddy- ledus i Mr. T. Price am ei ymdrechion a'i lafur difln gyda'r c6r, a dylai y cor fod yn talch ohono. Pa beth bynag a ellir ddwevcl am waeleddau y perfformiad, gellir hefyd crybwyll fod llawer o'r darnau ynddo wedi eu canu yn bur dda. Peidied y cor a di^io withyf am ddweyd y dylasent gymeryd mwy o amser i'w ddysgu a gobeithiaf na fydd yr arweinydd yn ei adael fel y mae, heb ei ganu draehefn yn fwy teilwng o hono ei hun ac o'r awdwr. Y diffyg maw). oeddwn yn canfod oedd nad ydoedd y cantorion bob amser yn nheimlad y Proffwyd. Gelwir ef y Proft- wyd Galarus;" ac o'm rhan i, yr oedd y gwaith i gyd drwyddo yn rhy gyflym, ac yn rhy ysgafn ei arddull. Teimlaia fod y cor lawer yn rhy wan, ac hefyd lais Mr. Morgan yn yr unawdau buss. Mae ganddo lais mwyn iawn, ac y mae yn gallu ei ddysgyblu yn lied dda ac nid oes amheuaeth genyf na fuasai yn canu darnau a llai o gylch ynddynt yn gampus, oherwydd nid llais bctss sydd ganddo. Gwnaeth Gwynalaw ei ran yn bur dda, oddi- gerth yn y deuawd, "Onid gwaeth genych chwi, &c." Yr oedd "Oni b'ai fy mhen yn ddyfroedd" yn bur dda. Miss Margery Lewis—canodd hithau hefyd yn dda ei rhan- au hi o'r gwaith, yn enwedig yn vr alaw chydgan, Trugareddau'r Arglwydd" Enill- odd Miss Lizzie Williams glod iddi ei hun yn yr unawd, Onid oes baban yn Gileadr Dyma unawd sydd yn piesio'r clust yn well na'r un y llyfr, a chafodd ei ganu yn yr ystyr briodol sydd i'r geiriau. Cafodd Miss Davies gymeradwyaeth hefyd ar yr unawd, "Cenwch orfoledd i Jacob." Mae ganddi laisjiled bur; ond mae eisieu ei ddiwyllio cyn y daw yn enwog. Gwnaeth y c6r eu rhan hwythau hefyd yn ddiddrwg-ddidda. Beth ddaeth «iV,nt^n Yr fr§Iwydd yw fy rhan" a Rhoadwch ogoniaut ?" Gresyn na fuasai gweil dealltwriaeth rhwng Gwynalaw a'r cor. Aeth Miss Pritchart drwy ei gwaith yn dda; oud pa le 'roeda yr harmonium oedd ar y programme? Drwg oedd genvf weled cyn ileied o bobl wedi ymgasglu at eu gilydd nd gobeithiaf nad ydyw troi allan yn fethiant Hiiaiiol. Gwylltfab oedd yr ysgrifenydd gohf-bol. Pob llwyddiant i'r c6r a'i harwein- ydd gweithgar yw dymuniad calon- Gohebydd Achlysurol.
LLANDEBIE.
LLANDEBIE. CAPEL Y WESLEYAID. — Cynaliwyd cy- ngherdd ardderchog yn y capel uchod, nos. Culan, 1880. Er i'r liin droi yn anffafriol daeth tyrfa luosog yn nghyd. Cyinerwyd y gadair gan H. Herbert, Ysw., C.E., Bryn- rnarJes, yr hwn, wedi cael ganddo araeth fer a phwrpasol, a gyflawnodd ei waith yn dde- heuig dros ben. Wedi hyny, awd yn mlaen a gwaith y cyfarfod yn y drefn ganlynol :— Glee, Storm the fort of sin," gan y Cennen GJee Party. Cun, Y Cymro," Mr. W. Davies, Cross Inn. Can a chydgan, "Y tylwyth teg," Mr. J. Williams a'i gyfeillions.