Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
3 erthygl ar y dudalen hon
Aotf' Bgd y Gan. tj
A ot f' Bgd y Gan. tj Gan PEDR ALAW. [11 PENDENNIS," LOUGHTON.] Yr oeddym wedi darllen ysgrif y Parch. J. Puleston Jones ar yr Eisteddfod, yn y Geninen cyn gweled y dyfyniad o honi yn y CELT diweddaf; ac yr oeddym wedi penderfynu galw sylw ati ac ystyried rhai o'i phwyntiau. Pywed Mr. Jones mai gan y pwyllgor, lie y bwriedir cynhal yr Eisteddfod Genedlaethol y mae yr awdurdod ymarferol ynglyn a hi: Trwnw sydd yn parotoi taflen y testynau, &c.; a'i amcan mawr ydyw gwneyd i'r Eisteddfod dalu. Gcsodir budd y lie o flaen gwaith penaf yr Eisteddfod, a gofyna Mr. Jones ai hon ydyw y ffordd i godi'r Eisteddfod i effeithiolrwydd ? Dywed na chaiff y nifer fawr sydd yn colli wythnos o amser i ddilyn yr Eisteddfod gym- aint o les ag a ddylent ei gael-dim ond hyny a fyno'r pwyligor Ileol. Geilw Mr. Jones y cyngherddau a gynhelir ynglyn a'r Eisteddfod yn foddion difyrivch. Nid ydym yn cytuno ag ef fod cyngherdd ar bob noson yn ystod cynhaliad yr Eisteddfod yn fwy nag a all Eisteddfod bedwar diwrnod ei fforddio," am y rheswm fod y nifer fawr sydd yn mynychu'r cyngherddau yn brawf o'u teilyngdod ac o allu'r bobl i dalu am y di- fyrwch"; ac nid yw pedwar cyngherdd yn ormod, er dwyn i sylw weithiau clasurol a darnau teilwng ereill. Yn bersonol, credwn y caiff y bobl gerddgarol fwy o wir les drwy y cyngherddau nag a gant drwy gystadleu- aethau yr Eisteddfod. Dywed Mr. Jones, hefyd, fod y rhan fwyaf jo amser yr Eisteddfod yn cael ei ddefnyddio i bwrpas cyngherddol, a'r rheswm am hyn, medd efe, ydyw, am y rhaid i'r pwyllgor Ileol drefnu felly er sicrhau budd arianol. Ein hateb ydyw, y trefnir felly rhag gyru'r bobl i gysgu drwy wrandraw ar feirniadaethau hir- ion, sychion-ar lenyddiaeth a barddoniaeth. Ymddengys i ni fel pe carai Mr. Jones i gerddoriaeth gystadleuol gael ei halltudio o'r Eisteddfod; ond ni wel ef, na ninau, mo'r dydd pan y bydd cerddoriaeth gystadleuol yn absenol o'r Eisteddfod, canys er ei mwyn hi a'i chwaer-barddoniaeth-y sefydlwyd yr Eisteddfod yn benaf, a'r pethau hyn sydd wedi ei chadw ar ei thraed cyhyd. Er yn dadleu dros gerddoriaeth yr Eistedd- fod a'r cyngherddau nosawl, yr ydym o't farn y byddai Eisteddfod UN DYDD yn Ilawn ddigon, a chyngherdd y nos. A'r dydd o flaen yr Eisteddfod, gellid trefnu cyfarfyddiad y cym- deithasau a noddir gan yr Eisteddfod. Fel y dywed Mr. Jones, yn y cymdeithasau hyn y mae gobaith yr Eisteddfod: ynddynt hwy y mae llawer o'r gwir fywyd sydd ynddi. Yma gall llenorion, beirdd, cerddorion a gwyddonwyr y genedl gydgyfarfod i ym- drafod ar wahanol bynciau ac, yn sicr, byddai cyhoeddiad blynyddol o'r gwahanol areithiau neu bapyrau," o les i'r genedl. Mewn un peth, yr ydym yn galonog iawn o blaid Mr. Jones-sef yn y mater o wobrwyon igorau. Ystyriwn y gwastreffir arian ynglyn a hyn. Y mae y symiau a gynygir yn llawer rhy fawr. Byddai prif wobr o £20 yn Hawn ddigon. Wrth gwrs, ni fyddai yn ddigon i ddwyn treuliau'r cor a'r cor ond nid hyny ddylai fod amcan rhoddiad gwobr, eithr ar- wydd fechan o ymdrech lwyddianus. A dyna yr anrhydedd o enill yn yr Eisteddfod Gen- edlaetbol, ddylai fcd yn fwy gwerthfawr na'r arian. Y mae yn bryd i'r Eisteddfod ddechreu cynilo yng nghyfeiriad y gwobrwyon, a chasglu swm sylweddol tuagat gyhoeddi cyn- yrchion teilwng Ilenyddol, barddonol a cherdd- orol. Nis gall awduron Cymreig wneyd hyn a'u gweithiau gwobrwyol: y mae'r cylchred- iad yn rhy fach; a phwy ddylai fod yn fwy abl i ddwyn cynyrchion ei phlant talentcg i'r golwg na'r hen fam-yr Eisteddfod ?
I | YR "UNDEB" YN Y WLAD.
YR "UNDEB" YN Y WLAD. Fe drefnodd Undeb y Cymdeithasau Diwyll- iadol nifer o gyfarfodydd hapus ac adeiladol yn ystod y tymhor diweddaf ond, yn sicr, ni chaed yr un yn fwy poblogaidd a llawen na'r wibdaith bleserus a gaed dydd Sadwrn di- weddaf i ardal wledig Pinner. Dydd y gwledda ydoedd yn nhre, end diwrncd y plesera gaed yn y wlad ac nis gellid wrth lanerch mwy dymunol, ac mor agos i Lundain, na Pinner. Nid yw'r pentref tawel hwn end ychydig filldiroedd tuhwnt i Harrow gydai ysgol henafol a'i bryncyn am- Iwg, eto, edrycha fel pe bae ugeiniau o fill- diroedd ynghanol y wlad. Fel y bu'r hap, hefyd, caed diwrnod hyfryd i fwynhau y lie a'r golygfeydd, ac nid syndod i amryw ganoedd o Gymry gyfeirio i'r ardal cyn diwedd y dydd. I'r un ardal yr oedd Ysgol Sul Capel Charing Cross wedi myned, a mwynhaodd y plant brydnawn hapus a the moethus o dan ofal Mr. Benjamin Evans ac ereill o swyddogion Ysgol Sul y He hwnw; ond am aelodau yr Undeb, daeth y rheiny o bob cyfeiriad, a gofalwyd am danynt yn dyner gan y ddau ysgrifenydd, Mri. Willington a Hughes. Ernest Rhys, y bardd, yw'r llywydd am eleni fel y gwyddis, ac yr oedd yntau yno i gyduno yn y mwyniant, a chaed catrodau cryfion o gynrychiolwyr cymdeithasau Jewin, y Tabernacl, Holloway, Charing Cross, Shir- land Road, Dewi Sant a Falmouth Road, ac nid ofer, yn sicr, fu'r cynulliad a ddygai y fath amrywiaeth ynghyd. Er mwyn cael prydnawn llawen, yr oedd pob math 0 chwareuon wedi eu trefnu gan y swyddogion fel nad oedd angen am i neb beidio bod yn hapus am ychydig oriau yn y lie, beth bynag. Caed cwpanaid o de rhagorol mewn pabell gyfleus yn y cae, ac yn ddilynol i hyny wele chwareuon y dydd yn dechreu ac os am chwareuon, 'does neb tebyg i fechgyn a merched ieuainc Llundain pan ar ymweliad a'r wlad fel hyn. Ni feiddai neb, er hyny, fod yn rhy hyf, oherwydd gwelwyd y peiriant tynu lluniau yn nwylaw Mr. Hughes, a phe buasai rhyw fab ifanc yn ymddwyn yn anheilwng o'r Undeb, wele D. R. f'ai ar ei drac I'w gadw yn ei godak. a gwr peryglus fydd hwn o hyn allan, yn enwedig os eir i chwareu bobby bingo" a'r hen ddefodau difyr 'slawer dydd. Aed trwy yr oruchwyliaeth o dynu lluniau, a buwyd yn chwareu cricket a rounders a macyn wrth gwt, tan y nos, nes y teimlodd pawb ein bed wedi cael diwrncd hynod o foddhaus, a,pherffaith adfywiad i'n cyfanscdd- iadau bregus am rai wythnosau ymhellach. Cyn dychwelyd i'r ddinas, aeth Mr. Rhys, a nifer fechan o'r parti i dalu ymweliad ag arlunydd o Gymro sy'n byw yn yr ardal. Nid yw pawb, feallai, wedi clywed am Mr. Lou;s Davies; ond hana o hen deulu Cymreig, ac y mae dychymyg y Celt wedi ei gynorthwyo yntau i fesur helaeth o lwyddiant ym myd yr arlunwyr. Pleser digymysg oedd ei weled ef a'i waith yn ei gartref gwledig, tlws, ac os byth am fwyhau awr addysgiadol jm mj,d y celfau cain, tioer i fewn am ychydig fynudau i studio dawel y Cymro o Pinner. Yr oedd gorchudd y nos wedi hen ledaenu cyn y dychwelasom i dref ar ol y daith bles- erus, a rhaid cydnabcd fod yr Undeb am y dydd hwn wedi gwneyd gwaith mawr i ddwyn y cymdeithasau Cymreig i gysylltiad agosacfe a'u gilydd na'r un cyfarfod bron yn ei hanesv
IORWERTHIAID LLOEGR.
IORWERTHIAID LLOEGR. Mae yn agos i dri chant a haner o flynyddao oddiar y bu gwr o'r enw Iorwerth yn frenin ar Loegr o'r blaen. Teyrnasiad hynod fer gafodd yn Iorwerth hwnw, oherwydd bu farw yn 16 mlwydd oed. Nid yw'r Icrweithiaid wedi bod oil yn rhai gwael, ond ceir enwau rhai gwroniaid yn eu mysg. Dyma fraslun c hanes y chwe' Iorwerth cyntaf. IORWERTH 1. 1272—1307. Mab hynaf Henry III., a'i wraig Eleanor, oedd Edward I. Ganed ef yn Westminster Meh. 16, 1239. Gelwid ef Longshanks7 oblegid ei fod yn ddyn tal, a choesau hirion, Adeg ei deyrnasiad oedd 1272-1307. Yr oedd yn Rhyfeloedd y Groes yn Palestina pan fu farw ei dad, lie yr enillodd glod mawr am ei wroldeb a'i fedrusrwydd. Yr oedd yn ddyn o allu, ac yn filwr dewr. Dano ef gorchfyg wyd Cymru, ac yr unwyd hi a Lloegr, pryd y lladdwyd Llywelyn ei Llyw olaf. Efe a'i dos- barthodd hi yn siroedd, a chantrefi. Anfon- odd ei wraig, Eleanor, i Gastell Caernarfon, i roddi genedigaeth i'w fab, Edward II., a dywedodd wrth y Cymry ei fod yn rhoddf Tywysog arnynt wedi ei eni yng Nghymru^ ac heb allu siarad gair o Saesneg. Y gwir oedd nas gallai siarad unrhyw iaith, am nad oedd ond baban. Bu farw yn agos i Carlisle, Gor. 7, 1307, o flaen ei fyddin, yn 69 mlwydd oed. IORWERTH II. 0 GAERNARFON. 1307-1327. Mab oedd hwn i Edward I. Ganed ef yng; nghastell Caernarfon, Ebrill 25, 1284; ac yn 1301, gwnaed ef yn Dywysog Cymru, ac efe oedd y cyntaf o etifeddion y goron i ddwyn y teitl hwn. Dyn digon hynaws oedd hwn, ond hollol anghymwys i lywodraethu gwlad ar adeg mor anhawdd a therfysglyd. Daeth i'r orsedd pan oddeutu 24 oed. Priododd ag Isabella, merch Philippe V., brenin Ffrainc, Parodd ymddygiadau ffol a merchedaidd Edward i'w wraig ei hun fyned i'w erbyn. Ffodd am ei fywyd, a daliwyd ef yn Monach.. log Nedd, Morganwg. Diorseddwyd ef, a chyhoeddwyd ei fab, Edward III. yn frenin Ion. 25, 1327. Wedi hyny llofruddiwyd ef ym mhen rhai misoedd gan ei wylwyr yng, nghastell Berkeley. IORWERTH III. 0 WINDSOR. 1327-1377. Dyma un 0 freninoedd galluocaf Prydao, Gelwid ef yn Edward o Windsor, am mai ync ganed ef, Tach. 1312, ac am iddo godi Castell Windsor yn goffadwriaeth am hyny. Esgyn- odd i'r orsedd, Ion., 1327. Ar y cyntaf, gan nad oedd y brenin ond 14 oed, dygid y llyw- odraeth ym mlaen mewn enw, gan Gynghor o. 12 o bendefigion, ond, mewn gwirioneddv gan Isabella, ei fam, a Mortimer, yr hwn yr oedd hi yn cydfyw ag ef yn bechadurus. O'r diwedd cymerodd y brenin ieuanc yr awdur- dod i'w law ei hun. Rhoddwyd Mortimer i farwolaeth, a chauwyd ar Isabella yn e: chastell, lie y bu am 27 mlynedd, hyd ei maT- wolaeth. Gwnaeth y deyrnas gynydd nodedig dan ei* deyrnasiad, mewn clod milwrol, ac yn enwedig yn ei chyfreithiau newyddion. Yr oedd Edward yn ddyn o alluoedd a thalentau rhag- orol, ac yn filwr, nad oes nemawr ei ragoracb mewn hanes. Ei fab hynaf ef oedd Edward, Tywysog Cymru, a elwid y Tywysog Dc, (Black Prince), am ei fod yn gwisgo arfog- aeth ddu, ac yn marchogaeth ar farch du Efe enillodd glod brwydr fawr ac ofnadwy Crecy, lie y syrthiodd 11 o dywysogion, So G fanerwyr, 1,200 o farchogion, a 30,000 o filwyr cyffredin. ): n y frwydr hon y syrthiodd Luxenburg, brer.in Bohemia, ac y cymerodd y Tywysog Edward ei Grib-addurn (crest) a'r tair pluen, yr hon sydd yn eiddo Tywysog. Cymru hyd y dydd hwn. Bu farw y Tywysog,.