Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
2 erthygl ar y dudalen hon
CORONIAD IORWERTH VII.I
CORONIAD IORWERTH VII. GOLYGFA ARDDERCHOG YN LLUNDAIN. MYNED ADREF A'R GORON AR E1 BEN. Coronwyd lorwerth VII. yn frenin ar Bry- dain dydd Sadwrn diweddaf, Awst 9fed. Yr oedd yn frenin cyflawn i bob galwad gwlad- wriaethol oddiar ei esgyniad i'r orsedd, ar ddydd marwolaeth ei fam, y Frenhines Victoria ond yn y Coroniad y mae'r bobl yn cadarnhau ac yn cydnabod ei awdurdod ac yn gofyn ar i'r Goruchaf fendithio ei fren- hiniaeth. Diwrnod mawr oedd y dydd hwn yn Llun- dain. Trefnwyd iddo fod yn ddydd gwyl, a throdd miloedd o fobl deyrngar a chywrain allan i longyfarch eu Brenin ac i gymeryd rhan yn y gwaith o goroni eu Teyrn. Yr oedd Mynachlog henafol Westminster wedi ei thrawsnewid am y dydd a'i dodrefnu mewn modd gorwych, a llanwyd pob congl o honi gan fawrion ein tiriogaethau ac uchelwyr ein g-wlad. Tyrasant yno yn foreu, ac erbyn wyth o'r gloch yr oedd pob lie a chilfach wedi ei lanw a'r rhai oeddynt wedi eu gwahodd i weled yr orymdaith a'r gweithrediadau ynglyn a'r Coroniad. Cyn haner dydd, yr oedd y Brenin a'r Frenhines wedi dod i'r lie, ac ynghanol gol- ygfa ardderchog, na welwyd ei chyffelyb erioed o ran gwychdra ac urddasolrwydd, y cyhoeddodd Archesgobion Caergaint ac Efrog fod Iorwerth y VII. a'i briod Alexandra yn Frenin a Brenhines Goronog ar Brydain Fawr a'r Iwerddon, a'r gwledydd tuhwnt i'r mor. Yr oeddid wedi trefnu i Wyl y Coroni gael ei chynhal ar y 26ain o Fehefin diweddaf. Fel bu'r anhap y tro hwnw cymerwyd y Brenin yn wael, a bu raid iddo fyned o dan driniaeth feddygol lied lem, a bu ei adferiad yn lied amheus dros amryw ddyddiau. Erbyn hyn, a thrwy ofal rhyfeddol ei feddygon, y mae wedi cael ymwared o'r anhwyldeb blin, a mawr oedd y boddhad wrth ei weled mor dda dydd Sadwrn ar waethaf ei gystudd maith. Nid yw, wrth gwrs, wedi cyflawn enill ei iechyd da blaenorol, ond y mae'n amlwg fod gwreiddyn y drwg erbyn hyn wedi ei symud ac y gall Iorwerth eto weled dyddiau lawer i reoli ei wlad ac i fod yn amddiffynydd i'w ddeiliaid fel yr addawodd fod dydd Sadwrn di- weddaf. Taith fer a gymerodd tua'r Fynachlog y waith hon; oherwydd ei wendid naturiol, fe gwtogwyd y gwasanaeth gan adael allan y Litany ynghyd a'r bregeth oedd yr Archesgob wedi ei threfnu. Drwy hyn, deuwyd allan yn gynarach nag y disgwylid, er, ar yr un pryd, iddynt gymeryd tuag awr yn fwy o amser nag a drefnwyd gan yr awdurdodau. Ond priod- olir hyny yn benaf i lesgedd a henaint yr Archesgob yr hwn nid oedd yn abl i gyflawni yr oil fel ag y gobeithid. Caed gorymdaith fawr yn ol i'r Palas Bren- hinol o'r Fynachlog. Marchogai y Brenin a'r Frenhines mewn hardd-gerbyd goreurog gyda'u coronau ar eu pen. Blaenorid hwy gan ganoedd o uchelwyr y wlad a chan y bobl filwrol, a dilynwyd hwythau gan Dywysog a Thywysoges Cymru ac ereill. Cawsant dder- byniad croesawgar iawn gan y miloedd a ddaethant ynghyd ar yr amgylchiad, a sicr yw fod Iorwerth ar ddechreu ei yrfa mor boblogaidd ag unrhyw frenin a fu erioed ar orsedd Prydain Fawr. Hir oes iddo, a boed iddo gael sylweddoliad priodol o'i safle a'i gyfrifoldeb, ac na foed i'r wers bwysig a gaf- odd yn ddiweddar gan y Duw ei hun fod yn wers heb ei dysgu ganddo.
CHWARELWYR BETHESDA.
CHWARELWYR BETHESDA. EU HACHOS 0 FLAEN Y BRENIN A'R SENEDD. Ychydig amser yn ol anfonodd chwarelwyr Bethesda ddeiseb at y Brenin i ofyn iddo wneyd ei oreu i ddwyn yr helynt presenol i derfyn. Credent mae'n debyg y gallasai efe ddyweyd gair o'n tu wrth Arglwydd Penrhyn, ond gwelodd ei Fawrhydi yn ddoeth i beidio ymyryd rhwng meistr a gwas, ac anfonodd y ddeiseb at Fwrdd Masnach er mwyn iddynt hwy wneyd a allont rhwng y pleidiau. Ni ddaeth dim o'r ddeiseb, ar dydd Mer- cher cyn y diweddaf, pan gaed cyfle i ddwyn y mater unwaith eto o flaen y Senedd, bu Mr. William Jones, A.S., yn gosod cwyn y chwar- elwyr anffodus hyn o flaen y Ty. Dywedai yr aelod tros arfon ei fod yn rhwym o alw sylw y Ty at y camddealltwriaeth rhwng Arglwydd Penrhyn a'i weithwyr, ac y mae yn awr dros un mis ar hugain er hyny. Yr oedd yn codi y mater i fyny yn awr yn fwyaf neillduol oherwydd y ddeiseb a anfonwyd at y Brenhin ychydig wythnosau yn ol gan gymdeithas an- wleidyddol yn Llundain yn gofyn i'r Brenhin gyfryngu yn y mater. Anfonodd y Brenhin atebiad caredig a chydymdeimladol at y deisebwyr, yn gcfidio oherwydd parhad yr anghydfod a'i anallu ef i gyfryngu, ond yn awgrymu ar fod i'r ddeiseb gael ei hanfon i Fwrdd Masnach. Yn naturiol yr oedd y rhai a gymerent ddyddordeb yn y mater yn tybio fod hyny yn awgrymu rhwymedigaeth ar ran Bwrdd Masnach i gymeryd y mater i fyny. Hoffai efe wybod beth oedd barn Adran Llafur y Bwrdd Masnach am lytbyr y Brenhin. Gwyddent oil i'r Llywodraeth Doriaidd, yn 1896, basio Deddf Cymod a hoffai efe hefyd wybod a oedd y Bwrdd Masnach wedi ym- drechu, yn yr achos yma, i arfer yr awdurdod sydd yn eu meddiant o dan y Ddeddf yma ? Yna nododd Mr. Jones y gwahanol adranau yn y Ddeddf o dan ba un y gallasent gymeryd y pwnc mewn Haw. Yr oedd tair ymgais wedi eu gwneyd gan awdurdodau oddi allan i gael terfyniad hedd- ychol, ond drwg ganddo ddyweyd i hyny fethu. Gwnaed y cais diweddaf yn mis Chwefror gan Gynghor Sirol Caernarfon, y rhai a nodasant ddau foneddwr i fod yn gyn- rychiolwyr. Yr oedd un o honynt yn Uchel Sirydd y Sir, ac o'r un daliadau crefyddol a gwleidyddol ag Arglwydd Penrhyn, a'r llall yn Rhyddfrydwr ac yn gyn- Gadeirydd y Cynghor Sir. Yr oedd y ddau foneddwr yma yn ynadon, ac yn ddynion yr oedd nid yn unig y Cynghor Sir ond yr oil o Gymru yn meddu yr ymddiried mwyaf ynddynt. Buont yn gohebu er ceisio cael y pleidiau at eu gilydd. Yr oedd cyn- rychiolwyr y Cynghor Sir yn sicrhau Arglwydd Penrhyn mai unig amcan y Cynghor Sir oedd cynyg gwasanaeth gyfeillgar ar bob tu, ac ni fwriadent mewn un modd ymyryd rhwng meistr a gweithiwr. Gofynasant, yn gyntaf oil, am gael ymddiddan gyda chynrychiolwyr penodedig y dynion, a chydsyniwyd a hyn ar unwaith. Yna gohebwyd ag Arglwydd Penrhyn. Yn ei atebiad diolchodd Arglwydd Penrhyn iddynt am eu cwrteisrwydd yn y dull y daethant at y mater, ond dywedai ei fod o ddechreu yr anghydfod wedi gwrthod cyd- nabod HAWL NEB I YMYRYD nad oedd ganddo neu ganddynt gysylltiad a'r chwarel. Ar yr un pryd, ychwanegodd Arglwydd Penrhyn, Yr wyf yn cyflawn werthfawrogi bwriad da y Cynghor yn dymuno cymeryd unrhyw gwrs yn eu gallu a fuasai yn tueddu i ddwyn yr anghydfod anedwydd yma i derfyniad; ac os tybiwch yr atebir pwrpas da drwy gael ymddiddan, gan fy mod, drwy afiechyd, yn analluog i adael fy ystafell, cyfarwyddais Mr. Young (y prif oruchwyliwr) i'ch cyfarfod chwi." Mewn atebiad i gais ar fod iddo ganiatau ymddiddan bersonol ag ef, ysgrifenodd Arglwydd Penrhyn fel hyn:- Yr wyf yn argyhoeddedig y byddai i ym- ddiddan o'r natur yna gael ei gamddeongH; fel datganiad fy mod i yn awr yn barod igyd- nabod ymyriad allanol fel yr wyf yn gofidie nad wyf yn alluog i roddi i chwi ymddiddan. Ychwanegodd Arglwydd Penrhyn, ac y mae'r geiriau yma yn rhai arwyddocaol, Fodd bynag, yr wyf yn mhell o ddymuno gosod rhwystr ar y ffordd i'm diweddar weithwyr gael y lies o'ch cynghor; ac os gallwch fy sicrhau i y bydd i chwi lynu yn ffyddlon at eich datganiad na bydd i chwi ymyryd, bydd yn dda gan Mr. Young eich cyfarfod yn ei swyddfa, a rhoddi i chwi hysbysrwydd pellacfe a all eich cynorthwyo, ar y dealltwriaeth fod yn rhaid i'r cais am gael gwaith yn fy chwarel gan rai o'r dynion ag yr wyf fi yn barod iV derbyn, ddyfod oddiwrth y dynion eu hunain, ac nid drwy gyfrwng trydydd plaid." Teim- lodd cynrychiolwyr y Cynghor Sirol, yn naturiol, yn SIOMEDIG WRTH YR ATEBIAD YMA, yn neillduot ar ol i Arglwydd Penrhyn ddiolcb iddynt ar y dechreu. Gyda golwg ar ym- ddygiad y dynion, rhoddodd y ddirprwyaeth gofnod ar lawr fod y dynion wedi rhoddi i fynu bob pwynt ag a fuasai yn rhwystr ary ffordd i gyfarfod Arglwydd Penrhyn. A oedd modd cyrhaedd unrhyw derfyniad boddhaol pan nas gallasai y gynrychiolaeth ond ymddiddan a Mr. Young, gwas Arglwydd Penrhyn, a'r hwn a feirniadiwyd mewn cysylltiad ag arolygiaethi y chwarelau ? Ysgrifenodd cynrychiolwyr y Cynghor Sirol fel y canlyn at Arglwydd Penrhyn Ysgrifena eich Arglwyddiaeth fel pe y disgwyliech i ni gymeryd ochr a chynghori y dynion yn unig, pryd y ceisiasom weithredu ar benderfyniad y Cynghor Sir drwy weled y ddwy blaid." Yn eu llythyr diweddaf priodolent eu haflwyddiant i waith, Arglwydd Penrhyn yn gwrthod rhoddi iddynt ymddiddan bersonol, a rhesymau a nodwyd mewn llythyr blaenorol. Yr oedd ym- ddygiad y dynion, y rhai oeddynt yn barod i'r achos gael ei roddi i gyflafareddiad neu o flaen bwrdd cymod yn cael ei gymeradwyo gan y Cynghor Sirol, ac hefyd gan bob Undeb Llafur yn y wlad; ac yn adroddiad Cynghrair Cyffredinol Undebau Llafur sylwirr Credwn fod chwarelwyr Bethesda yn ymladd dros yr hyn sydd yn gwneyd Prydeinwr yn deilwng o'r enw-ei anibyniaeth a'i dynol- iaeth" (cymeradwyaeth). Drosodd a thros- odd drachefn y dywedodd y dynion wrtho ef (Mr. Jones) ac ereill EU BOD YN BAROD i osod yr holl achos o flaen dynion anmhleidiol, ac eto dyma'r modd yr ymddyga Arglwydd Penrhyn at bob cais i gymodi. Yn ystod yr 2 lain mis yma bu caledi mawr yn yr ardaL Aeth rhai dynion yn ol i'r chwarel; ond o'r 2,800 a weithient yno gynt, ni ddychwelodd y ddwy fil. Y mae oddeutu saith gant yn gweithio yno, ond nid oes fwy na haner o'r rhai hyn yn streicwyr. Y mae nifer luosog o weithwyr medrus wedi gadael eu cartrefi, a adeiladwyd, lawer o honynt, gan y dynion eu hunain ac wrth gwrs, nid oedd y rhai a aeth- ant i Dde Cymru a manau ereill ond yn enill cyflog ansicr. Gwaith am dro oedd canoedd o honynt yn ei gael, a byddai raid iddynt gadw eu hunain oddicartref tra yn anfon cym- horth adref i'w teuluoedd. Ac yr oedd yn deg dyweyd, allan o'u cyflogau, hwy a anfonasant arian, yn ystod y sefyll allan i gynorthwyo eu hysgolion a'u capelau. Ymddangosai y dyrysbwnc ym Methesda iddo ef yn fwy an- hawdd a phoenus oherwydd ymlyniad gredd- fol wrth Bethesda lie y gwnaethant eu cartrefi ac y codasant eu sefydliadau. Yn yr Almaen ac America yr oedd prif ddyn- ion pob plaid yn myned i mewn i gwestiynau i geisio dwyn heddwch i ryfelllafur. Nid oedd ar y dynion yma eisieu dim ond yr un hawl a breintiau ag a fwynheir gan eu cydweithwyr drwy yr oil o Loegr. Mewn gwirionedd, gof- ynant am lai na mwnwyr sir Efrog, Durham, a Northumberland, a rhyfeddai chwarelwyr Bethesda at yr hawliau a feddai eu cydweith- wyr Seisnig. Dymunai ddyweyd fod pob peth