Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
2 erthygl ar y dudalen hon
DYLEDSWYDD Y CYMRY I DDYSGU…
DYLEDSWYDD Y CYMRY I DDYSGU EtJ HIAITH. GAN EVAN LEWIS, Los ANGELES, CALIF. (Parhad). Gwneir camgymeriadau pwysig gan nifer mawr o Gymry, wrth ddysgu yr iaith Saesneg i'w plant ar yr aelwyd gartref, a hyny ar draul esgeuluso y Gymraeg, a gwreir hyny gan lawer o Gymry nas gallant siarad brawddeg yn gywir o'r iaith bono; y canlyn- iad yw i'r plant gael eu dwyn i fyny heb feddu ond un iaith, a hono wedi ei dysgu yn amher- ffaith iddynt. Pe bae rhieni yn peidio siarad dim ond Cymraeg a'u plant gartref, gan ym- drechu dysgu yr iaith iddynt, ac os yn angen- rheidiol eu gorfodi i'w dysgu, a gadael iddynt i ddysgu yr iaith Saesneg yn yr ysgolion, ac wrth gymdeithasu a phlant ereill oddiallan, deuai eu plant yn fedrus mewn dwy iaith a byddai eu Saesneg yn fwy perphaith, ac ar yr un pryd yn gallu y Gymraeg. Ceir esiampl nodedig o hyn gan yr Ellmyniaid. Sylwir fod plant y Cymry sydd wedi mabwys- iadu y cynllun hwn yn blaenori mewn siarad Cymraeg purach na'r Cymry unieithog, ac fod eu Saesneg yn fwy dilwgr. Yr unig gyf- leustra sydd gan blant Cymreig i ddysgu eu biaith, ydyw gyda'u rhieni, ac yn yr Ysgol Sul, ac os esgeulusir dysgu iddynt, mae y cyfrifoldeb i raddau mawr yn disgyn ar y rhieni. Gofidia llawer wedi cyrhaedd oedran hynach ac addfetach, wedi cael eu hunain yn amddifad o'u hiaith, ac yn yr olwg ar ei gwerth mewn cymdeithas Gymreig, clywir canoedd yn dyweyd, I wish I could speak it." Ceir gweled yn fynych deulu mawr o blant yn cael eu codi yn ddifeddwl am ddysgu eu hiaith, ac wedi tyfu i oedran yn gadael eu cartref gan ymwasgaru i wahanol gyfeiriadau, ac yn gorfod gohebu a'u rhieni mewn iaith hollol ddieithr iddynt ar bapyr, ond o bosibl yn gallu ymddiddan ychydig ynddi; rhaid iddynt o ganlyniad wrth wasanaeth rhyw gyfieithydd i wneyd eu meddyliau yn hysbys iddynt, a rhaid i'r plant drachefn wrth yr un cymorth, pan y mae eu rhieni yn gohebu a hwy yn y Gymraeg. Nid yw yr uchod ond un engraifft o'r sefyllfa chwithig y mae llawer o Gymry yn cael eu hunain trwy esgeuluso eu hiaith. Ceisir ein hargyhoeddi gan rai fod yr iaith Gymraeg yn fwy byw yn awr nag erioed, ac yn lie darfod a marw ei bod yn blodeuo yn ei henaint, a bod mwy o gyhoeddiadau misol ac wythnosol, a llyfrau o wahanol natur, yn dyfod allan o'r wasg Gymreig yn awr nag a fu mewn un cyfnod yn flaenorol. Hefyd, ei bod wedi ,cael mwy o sylw cenedlaethol yng Nghymru yn ddiweddar nag a gafodd mewn un cyfnod arall. Yr ydym bob amser yn barod i dder- byn newyddion fel yr uchod, a hyny yn galon- ogol, ond rhaid i ni addef yng ngwyneb y cyfan mai myned heibio yn raddol y mae yr iaith Gymraeg, fel dull y byd hwn, a hyny bron yn ddiarwybod. Ni raid i'r neb sydd yn sylwi ond gwylio ychydig ar symudiadau ei gydgenedl i gael ei argyhoeddi o hyn. Sylwir fod yr arferiad o bregethu yn Gymraeg ar foreu Sul, ac yn Saesneg yn yr hwyr yn myned ar gynydd parhaus. Weithiau pre- gethir baner pregeth yn Gymraeg a'r haner arall yn Saesneg. Dealler nad oes genyf ddim yn erbyn yr arferiad, os ydyw pawb o'r gwrandawyr yn hyddysg yn y ddwy iaith; ond nid felly y mae-pregethir yn Saesneg am nad ydyw y plant yn deall Cymraeg, ac yn Gymraeg am nad yw y rhieni yn deall Saesneg, neu fod yn well ganddynt glywed yr efengyl yn Gymraeg. Yn yr Ysgol Sul drachefn cawn glywed un dosbarth yn myfyrio y Beibl yn yr iaith Saes- neg a'r dosbarth arall yn yr iaith Gymraeg, a diweddir hi drachefn yr un modd, a bydd y gweddiwyr yn ddigon ystyriol fynychaf i gofio am y plant yn eu gweddiau. Clywant hwythau eu llais, ond ni ddeallant. Ceir gweinidogion eglwysi hefyd yn pregethu yn gyson yn Gym- raeg, a'u plant hwy eu hunain heb ddeall nemawr air o'r hyn lefarant. Gall hyn fod yn waeth na tharo Haw ar yr arch pan oedd y fen yn siglo. Beth yw y cwynfanau galarus a glywn o wahanol sefydliadau Cymreig yn feunyddiol, ond fod yr achosion crefyddol yn wan a dilewyrch ? Beth yw yr achos ? O! yr iaith Gymraeg sydd yn cael ei hesgeuluso; gormod o Saesneg yn y gwasanaeth crefyddol, a'r Cymry yn ymddieithrio. Y mae defnyddio yr iaith Seisnig yng ngwasanaeth y cysegr yn oeri ansawdd calon y Cymro sydd wedi teimlo gwres dwyfol yr efengyl mewn iaith sydd yn cydweddu a'i natur, ac y mae ei grefydd yn suro o dan ei dylanwad. Sylwer mai nid yn yr America, neu Llundain a threfi mawr Lloegr yn unig y mae yr iaith Gymraeg yn myn'd o arferiad, ond yng Nghymru hefyd, gyda chyflymder neillduol yn y pentrefydd sydd yn gorwedd ar lanau y mor, a hyny bron yn ddieithriad o'r De i'r Gogledd. Sylwir hefyd ei bod yn arferiad yn y llysoedd gwladol yng Nghymru i drin achosion cyfreithiol yn yr iaith Saesneg, a'r barnwyr yn fynych yn Saeson o waed, a'r Cymro unieithog yn sefyll ei brawf gerfcron y Uys, fel caethwas wedi colli ei ryddid, yn gorfod wrth wasanaeth cyfieithydd i adrodd ei dystiolaeth o flaen barnwyr estronol, a hyny yn ei wlad ei hun. O! beth difrifol a gwarthus! Y mae yr engreifftiau a nodwyd o'r modd y mae ein hiaith yn cael ei hesgeuluso yn fwy cyffredin nag y meddylir eu bod; ac yn eu gwyneb prin y gellir credu fod ein hiaith yn blodeuo, fel y myn rhai ei bod, er y gall ym- ddangos ar ryw ystyr felly, trwy fod y gofyn- iadau am gynyrchion y wasg wedi mwyhau yn ddiweddar, ond y gwir reswm am hyny ydyw fod cymaint bedair gwaith o ddarllen yng Nghymru yn awr ag sydd wedi bod, a'r gofynion am lenyddiaeth yn fwy oherwydd hyny. Hefyd, hyd yn ddiweddar yr oedd teimlad yn bodoli ymhlith llawer o grefyddwyr yn erbyn nwyddau llenyddol, os na fyddent yn seiledig ar y Beibl, ac yn arbenig y newydd- iaduron, am y credent eu bod yn bethau an- wireddus, ac yn niweidiol i achos crefydd, eithr erbyn heddyw y mae y teimlad hwn bron wedi diflanu o'r wlad, y newyddiaduron wedi myned yn bethau ipoblogaidd, a'r bobl yn sychedig am newydd-deb. Cynydd mewn addysg yn ddiau sydd wrth wraidd y cyfnew- idiad. Hyderaf y bydd ychydig o sylwadau amherffaith fel hyn yn foddion i symbylu rhai Cymry i gymeryd mwy o ddyddordeb yn eu hiaith. Y mae y Gymraeg yn iaith rhy rag- orol i'w cholli. Profodd y Cymry eu hunain yn ddoethach cenedl, yn yr amser a basiodd, na'r Gwyddelod a'r Ysgotiaid. Y maent hwy wedi gadael i'w hieithoedd farw a cheir eu blaenoriaid yn awr yn ceisio ail-enyn ysbryd cenedlaethol yn y bobl i adferu eu hiaith. Cymered y Cymry wers oddiwrth hyn, i lynu wrth eu hiaith, gan ymdrechu ei dysgu yn drwyadl. Nid peth newydd ydyw dibnsio yr hyn sydd yn ein meddiant, a hiraethu am dano ar ol ei golli.-O'r Drych.
I BEN CARNEDD LLEWELYN.
I BEN CARNEDD LLEWELYN. Awst 4,1902. A fyno ddringo i ben Carnedd Llewelyn, coded yn gynar. Nid oes tren i gludo'r dringwr at ei throed, ac nid oes neb eto wedi ei anharddu drwy anfon "puffing billy bach gwirioni'wphen. Mellditharynebwnelo hyny Ac y mae o blaid y Garnedd, nad mynych y gwelir arni haid o Saeson trwstfawr sy'n siarad fel pe baent yn argiwyddi'r holl greadigaeth. Mae mwy nag un ffordd i ben y Garnedd, a mwy fyth o fifyrdd o'i phen-a rhai o honynt yn rhy fyr i fod yn gysurus ac esmwyth. Y tro hwn cychwynodd dau o honom o'r Aber- gydag" Ordnance Map i'n harwain. Y mae y ffordd yn arwain trwy'r cwm coediog pryd- ferth y mae'r rhaiadr uwchaf yng Nghymru yn ei ben. Dyna i chwi raiadr I 'Rwyf wedi gweled Niagara, ond yr oedd darluniau o Niagaras wedi fy mharotoi, a phan y'i gwelais, teimlwrr fy mod wedi ei weled ganwaith o'r blaen. Ond y mae'r olwg gyntaf ar Raiadr Aber yn awgrymu fod rhyw gawr rhywle o'r tu cefn i'r creigiau yn codi llyn mawr ar ei ymylon, ac yn tywallt ei gynwys yn ffrwd-wyilt ferw dros ymyl y graig. Disgyna'r dwfr trochiog 0" gwm cul, cyfyng, drwy hafn fechan ar ben y dibyn i'r dyfnder islaw. Y mae'r llwybr a dramwyem yn croesi marian mawr ac o'r pellder yn edrych fel pe bae'n diweddu ynop. cyn cyrhaedd y creigiau ysgythrog a orwedd- ent ar ein ffordd. Ond erbyn cyrhaedd ynO" gwelem fod y llwybr yn myn'd ymlaen i ganol y rhyferthwy. Ambell dro, v mae ar lethr cul, craig noeth yn codi'n syth ar y naill law, a dibyn gan sythed a hithau ar y llaw arall. Dro arall, croesa welltglas llithrig-druan o'r bugail sy'n gorfod tramwyo'r llwybr hwn,. ddryccin a hindda, gauaf a haf! Anadleim yn rhwyddach wedi cael eu hunain yn ddiogei yn y cwm cyfyng uwchlaw'r rhaiadr; a rhedav, ias o ddychryn drwyddom wrth weled y dyff- ryn islaw yn y dyfnder pell, lie disgynai, yn y man, ddwfr y ffrwd a redai'n wyllt dan ein traed. Cwm yr Afon Goch yw enw'r cwm cul,-ond o gochni yr afon ni welais ddim"- Ar y chwith i ni, codai Craig Dolwen ei phen balch ddwy fil a chwarter o droedfeddi uwch- law'r mor draw. Tucefn iddi ymgodai Llwyd- mor bum' can' troedfedd yn uwch ond nid drostynt hwy yr eir i ben y Garnedd. Yr oeddi* ein taith ni yn arwain i fyny dros lechwedd gwelltog, syth, caled i'w ddringo; ac nid heb- fynych orphwys arno y daethwyd o hyd i'w gefn llydan. Oddiyno codai ffridd eang yn esmwyth-yn fawndir tra llaith ar brydiau, yn goed llys a grug dro arall ac fel rhyw wylwyr distaw o'r ddeutu iddo codai o ganol ei wyrddlesni garneddau o greigiau geirwors llwydion, a'r gwynt a'r gwlaw a'r rhew wedi gadael 61 eu bysedd yn drwm arnynt. Dyma'r Bera Bach a'r Bera Mawr-a rhyngddynt gorweddai ein llwybr. O'r tu cefn i ni, dros ben Moel Wnion yr oedd afon Menai a sir Fon yn edrych yn y tes fel cornel o wlad hud, Bellach, yr oeddem ddwy fil a haner o droed- feddi uwchlaw'r mor; a rhwng y llafur dringo a gwynt y mynydd, yr oedd natur yn galw yn lied groyw am gael gweini arni. Bu'r alwad yn effeithiol; ychydig fara 'menyn a the oer allan o botel phisig, a dyna'r cyfan, ond yr oedd yn dda odiaeth. Cychwyn drachefn gan! dybio mai'r mynydd uwchaf o'n blaen oedd y Garnedd, a dringo yn aiddgar gan feddwl fod y lludded bron ar ben ond ow! fel y cyr- haeddem ben y bryn, draw tuhwnt iddo ym- godai mynydd arall llawer uwch; ac erbyn ail-astudio y map, gwelem nad oeddym etc- ond ar ben yr Aryg, a mynydd arall drachefn o'n blaen cyn bod wrth droed codiad uwchaf y Garnedd. Nid oedd dim am dani bellach, ond myn'd a myn'd yn ddygn ac yn ddyfaL. dros ben y Foel Grach ac i lawr ei llechwedA llyfn, at droed bryncyn uwchaf y Garnedd. Yna, dyma grymu cefn a gwasgu'r fin b ddringo i ben y mynydd. Y mae'r Garnedd, fel y gweddill o fynyddoedd Arfon,-ei phen yn grynhoad o feini mawr a man mewn,, anhrefn aruthrol. Drwy'r meini hyn y try'r llwybr hyd at dwmpath cerig yr a Ordnance Survey." Eisteddasom i lawr drachefn yma i weini ar natur, ac yna edrych o'n cwmpas, Yn ein hymyl, yr oedd brodyr a chwiorydd y Garnedd: yr Elen a Braich y Brysgyll yn gostwng yn raddol yng nghyfeiriad Bethesdap Carnedd Dafydd yn gwylio dros Nant Ffrangcon a Llyn Ogwen,—Pen Helig, a Phenllithrig-y-wrach wrth ben Cwm Eigiau. Tuhwnt i Garnedd Dafydd, yr oedd y ddwy Clyder gyda'r Tryfaen o'r tu yma iddynt yn anamlwg yn v tes. Tuhwnt iddynt hwythau. drachefn, y Wyddfa gyda'i theulu hithau, y Crib Coch a'r Lliwedd, ac Elidyr Fawr i'r gogledd iddi-a draw, draw, ymhell outposts unig yr Eryri, yr Eifl. Drwy fwlch yn y mynyddoedd, dacw gip ar Lleyn a glanau'r mor yn Eifionydd; ac yn is i'r de, arfordir Meirion-rhywle islaw'r Bermo, mi dybiwn. Oddiyno yn ymestyn i'r dwyrain, yr oeddk