Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
2 erthygl ar y dudalen hon
SARAH JACOB. ]
SARAH JACOB. ] Un o'r digwyddiadau hynotaf yn Nghymru yn ystod y ganrif ddiweddaf ydoedd bywyd a thranc yr eneth fechan, Sarah Jacob, o ardal Pencader. Yn wir, nid Cymru yn unig a gyffrowyd a'i hanes, eithr trwy Brydain gyfan y daeth yr honiad y gallai fyw heb ymborth ) n destun dadl rhwng pob dosbarth o wyddonwyr, ac yn achos mwy o ysgrifenu i'r wasg nag ynglyn ag unrhyw berson arall am oddeutu dwy flynedd o amser. Cymer- odd hyd yn oed y Frenhines Victoria gryn sylw o'r Welsh Fasting Girl; ac i ardal Pencader tyrai ymwelwvr wrth y miloedd er cael cip ar yr eneth fechan a gredid oedd, trwy ryw allu goruwchnaturiol, yn abl i fod- oli heb rithyn o fwyd am ysbaid maith iawn. Merch fechan i dyddynwr parchus o'r enw Evan Jacob, vdoedd Sarah, a phresvyl- iai gyda'i rhieni, Evan a Hannah, ynghyd a nifer o frodyr a chwiorydd, yn Llether- neuadd, plwyf Llanfihangel-ar-Arth, yn sir Gaerfyrddin. Saif y ffermdy rhyw ddwy filldir o orsaf Pencader, ac, ar y pryd, talai Evan a Hannah Jacob rent o 61 p y flwyddyn am y lie i'r perchenog. Yr oedd y teulu yn byw yngysurus, yn abl igael deupen yllinyn ynghyd ac, fel ffermwyr yn gyffredin, yn barchus a charedig yn mysg eu cyd-blwyf- olion a'r ardal yn gyffredinol. Ganwyd Sarah yn Mai 1857, a thyfodd yn blentyn deallus a hardd. Tarawyd hi a selni pan yn ddeg oed fel y bu raid ei chadw gartref o'r ysgol. Bu yn wael am hir amser, o ddechreu'r ilwyddyn 1867, a gwaethygodd yn raddolhyd fis Hydref yn yr un flwyddyn. Erbyn y tymor hwnw, yr oedd yn dechreu sirioli oddiwrth boenau, ond yn byw ar y nesaf i ddim o luniaeth a thystiai ei rhieni na phrofodd ddim bwyd o Hydref 1867 hyd Rhagfyr 1869, pryd y bu farw mown modd hynod ac anhygoel bron. Aeth y son ar led yn fuan ei bod yn abl i fyw heb gymeryd dim bwyd; ond am rai misoedd ni chredid hyny gan neb o'r tuallan i'r cylch teuluol. Ymwelid a hi gan fedd- ygon y cylch, a thra yr amheuai rhai, yr oedd ereill yn credu fod rhywbeth rhyfedd ynglyn a'i hachos. Ysgrifenwyd am dani i'r wasg a dechreuodd pobl o'r tuallan ymweled a'r lie, ac wrth glywed hanes gan y cymyd- ogion a'r teulu, daeth llawer i feddwl fod Haw ddwyfol yn gweithredu ynglyn a'r fechan hon. Y mae darllen hanes ei bywyd am y ddwy flynedd yma fel rhamant, a phan ddeallwn am ysbryd crediniol y ffermwyr gwledig, nid oedd yn rhyfedd fod llawer wedi myned i gredu mai rhywbeth goruwchnaturiol oedd y cyfan. 0 dipyn i beth ffurfiwy d pwyllgor o gym- ydogion i wylio ar yr eneth, a phrofodd hwnw y tuhwnt i bob amheuaeth nad oedd y fechan wedi cael tamaid o fwyd yn ystod y pythefnos y buont yn ei gwylio, a phan gyhoeddwyd yr hanes ar ol hyn aeth y cyfan yn ddirgelwch i bawb. Chwarddai'r meddygon ar ben yr ofer- goeledd ond ar ol taer erfyn gan y rhieni ac ereill, penderfynwyd i anion nurses o Ysbyty Guy, Llundain, i lawr i wylio ar y plentyn. Addefai rhai o'r meddygon mai math o nervous disorder ydoedd; ond er cymaint eu brol am amhosibilrwydd byw heb fwyd, y mae eu hymddygiad ynglyn a'r achos yma yn un o'r pethau mwyaf rhyfedd -os nad gwaradwyddus—a fu erioed yn eu hanes. Credent a honent yn ddifloesgni nas gallai neb fyw heb fwyd ac ar yr un pryd cytun- asant i adael pedair o nurses i wylied y ferch afiach hon a'i chadw rhag derbyn dim bwyd gan neb Ni fu erioed y fath anghysondeb, a thrwy eu hymddygiad creulon hwy, yn ddiameu, y daeth tranc y plentyn rhyfedd hwn. Ar y 9fed o Ragiyr, 1869, rhoed y fechan i ofal y pedair nurse o Lundain; ac archwyd iddynt beidio rhoddi dim iddi i'w fwyta, am fod y rhieni yn honi y gallai fyw heb fwyd I Cadwyd hi yn y cyflwr hwn am 8 niwrnod; ac ar derfyn yr wythfed dydd bu farw yn hynod sydyn, a chrewyd cyffro trwy'r holl ardaloedd. Dygwyd ) r achos o flaen y Senedd. Cym- erodd yr awdurdodau y mater mewn llaw ac ar 01 amryw ymholiadau, cospwyd y tad a'r fam am achosi marwolaeth eu plentyn, a'r diwedd fu iddynt gael eu hanfon i gar- char—y tad am flw) ddyn a'r fam am chwe' mis— a'r cyfan am iddynt gredu fod eu plent) n yn alluog i fyw heb fwyd Yr hyn a berodd i ni adgoffa'r hanes rhyfedd hwn yw cyfrol fechan a gyhoedd- wyd yr wytbnos ddiweddaf o Swyddfa D. Jones, Pencadcr. Rhydd bon lawer o fan- ylion pm y teulu, y dull a ddefnyddiwyd i wylio y ferch, tystiolaeth y gwahanol fedd- ygon, a nifer o'r llythyrau a ysgrifenwyd i'r wasg ar y pryd ynghyd ag adroddiad lied gyf- lawn o'r prawf rh)fedd a ddilynodd yr helynt. Mac deng mlynedd ar hugain yn gwneyd gwahaniaeth dirfawr mewn beirniadaeth ac esponiadaeth. Ond yr hyn sydd yn ein synu fwyat ynglyn a'r holl helynt yw, y ffaith ddarfod i'r tad a'r fam gael eu cosbi am weithred a ddvgwyd oddiamgylch trwy waith meddygon anghrediniol! Credai y rhieni y gallasal y plentyn fyw heb fwyd, ac ni ddaeth sill allan y prawf eu bod hwy yn bersonol wedi rhoddi bwyd iddi. Mae'n wir iddi farw pan gadwyd pob cyfleustra o gael bwyd oddiwrthi. Nis gofynodd hithau, chwaith, am ddirn; ac er fod y rhieni mor awyddus a neb am gael allan y dirgelwch, eto, wele hwy yn cael eu condemnio, a hyny yn unig ar sail tybiaethau y meddygon ar y pryd. Mae'r hanes yn un o'r pethau mwyaf gwar- adwyddus a gaed el's hir amser, ac er y gellir yn hawdd beio y rhieni am fod yn ofergoelus, nid oes rhith o esgus pabam y gadawyd y meddygon dysgedig yn rhydd. Os rywbeth, hwynthwy a daylasent gael eu cosbi; ond llwyddasant i hudo'r awdurdodau o'u tu, a rhoed gwarth ac anfri ar y rhieni yn ogystal a'u hamddifadu o blentyn anwyl a thirion, afiechyd yr hon, er pob gallu gwyddonol a meddygol, sydd eto heb ei egluro. [THE WELSH FASTING GIRL. Complete history of Sarah Jacob. Price, 2s 6c D. Jones, Pencader, and W. H. Roberts, Cecil Court.] Rhoddir can' gini o wobr i'r cor meibion goreu yn Eisteddfod Queen's Hall, y flwyddyn nesaf. Y dernyn cystadleuol fydd Homeward Bound," gwaith diweddaraf Mr D. C. Williams, Merthyr. Beirniadir y cys- tadieuwyr gan yr awdwr, yn cael ei gyn- orthwyo gan Dr. Coward. Amcenir i'r Eis- teddfod nesaf fod yr creu a gaed eto ynglyn a'r Queen's Hall. Mae Mr. Henry Jones, y newyddiadurwr, wedi dychwelyd i Lundain i fod yn is-olyg- ydd ar y Daily Chronicle. Oddiar ei ym- adawiad a'r Sun, ychydig flynyddau yn ol, bu'n golygu'r Western Mercury, yn Plymouth. Mae tref y Mwythig yn awyddus iawn am sicrhau yr Eisteddfod Uenedlaethol yn 1906, ac mewn cyfarfod pwysig o'r trigolion y dydd o'r blaen, penderfynwyd i wneyd cais am dani yn Rhyl ar adeg yr Wyl Genedl- aethol eleni. Bu y Prifweinidog mor anoeth a pheidio cydnabod deiseb oddiwrth Mr Alfred Davies, y dydd o'r blaen, a'r canlyniad fu i'r aelod doniol hwnw holi" Mr. Balfour yn bur fanwl ynglyn a'r mater. Nid gwr i'w an- wybyddu yw Alfred wedi'r cyfan, ac feallai y gall hudo Llanelli i'w gadw i fewn am dymor eto. Yn Neheudir Affrica y mae Athron, y bardd, a Dyer Davies yr arlunydd-dau o blant yr Eisteddfod y disgwyliai ein cenedl lawer oddiwrthynt. Da genym weled eu bod yn cadw eu talentau Cymreig yn fyw o hyd, hyd yn oed yn nghanol dadwrdd eur- aidd y wlad hono.
Bwrdd y * G®Stm9
Bwrdd Bu'n helynt flin ynglyn a'r Llinos o gylch y Bwrd&> ar ddechreu'r wythnos pan ddo'ed a'r gwr i'r 'stafell" farddol i ateb gwys ar bwnc difrifol. Pan wnaeth y bardd ei ymddangosiad mewn cyflwr trist, rhwng dau heddgeidwad, a deall beth oedd cwyn yr Awen, bu iddo bron llewygu'n gelain Ar gadair farddol dan uchelwydd eisteddai HWFA yr Archdderwydd, a gofyn wnaeth mewn barddol eirie', Beth ydi'r gwyn am Llinos Wyre ?" 1 0 rhynged bodd i'ch bard dol 'wyllys '—dechreuai'r clero, sef Bardd yr Offis, yn erbyn hwny mae cy- huddiad o wneuchur cais at hunanladdiad, a galwaf yma res o dystion a brofant hyn yn eglur ddigon." Ond gyda hyn, daeth Rosseronian gan wneyd apel ar ran y truan. Fe doddodd hon galonau'r dyrfa a chwysu'r dagrau'n Ilu wnai Hwfa a chodai'r Llinos lef gwynfanus i gyfiawnhau ei 'stad druenus :— BOSSERONIAN. Diolch i ti Rosseronian Am dy ganig ber a diddan Cofia gyfaill, hoff, mynwesol, Rhaid cael bwyd mewn cylla barddol, Son am awen loyw, burlan, Nis gall hono fyw heb arian P'le mae calon Cyniru hyglod ? A yw'n fyw, neu wedi darfod? Rhaid i awen gael cysuron Aur a phres, ac ymborth ddigon; Gwelir cyfoeth (iwalia'n gwenu Tra mae talent bardd yn trengu. Rhoddaf ffarwel, oer, dragwyddol Mwyach i'r taliadau barddol; Pa'm rhaid treulio nerth ymenydd Er Ilea byd am ddim ond clodydd ? Yn y wlad uwchlaw'r cymylau Medda nhw caiff bardd ei wobrau; Rosser bach, bydd wedi blino Ar y ffordd cyn cyrhaedd yno. Harrow- on-the-Hill. LLINOS WYRE. "Wel, dyma dro" medd Awel Jewin. Mae's bardd mewn cyflwr anghyffredin,-mae wedi Hade neu lwgu allan yr Awen bur am na cha'r arian; ond er mwyn ei cbladdu yn gymen a diddos, wel rhodder MARWNAD I AWEN Y LLINOS. 0 Awen fywiog ein Llinos bach Bu rhai'n darogan nad oedd hi'n iach, A thystiai'r lleill na threngai'n gloi Ond mae'r gan ddiweddaf wedi'i rhoi. Yr Awen sy'n farw, oer a mud, Mae'r CELT yn dyst o hyn dros y byd Gobeithiwn iddi gael chwareu teg,- Os Llinos a'i mhygodd—'n boeth bo'i geg. [Pan glywodd Hwfa'r fath iaith glasurol fe gododa: ei glustiau mewn gwedd foddhaol, a sibrwd wnaeth bardd oedd yno yn eistedd, Wel dyma ymgeisydck- am Urdd yr Orsedd 1"] ° Ond boddi ei hun wnaeth y feiden, medd rhai, A darfodedigaeth sy'n ami yn mis Mai; Beth bynag fu'r achos aeth angeu a'r belt, Caed pregeth angladdol o bwlpud y CELT. Fel hyn y dyfarnodd holl reithwyr y cwest I Llinos ei mwrddro, a'i chladdu'n ei frest; Mae yno fel telpyn yn fud a diwres Dan draed Uygredigaeth yn herwydd y pres. Y modd ei llofruddiwyd oedd tori ei phen A'i gwanu i w chalon a hen gleddyf pren Na chosber y Llinos—'roedd allan o'l bwyll Pan wnaeth yr erchyllwaith, os nad oes rhyw dwyll. 'Rwy'n cofio ei Awen yn canu'n ddirith I'r ddau fochyn melyn, a'r un mochyn brith Ond pan adgyfodo hi gana'n fwy croch Nid moch yn y maip' ond y maip yn y mooh. Os daifu'r hen Linos gyflawni'r tro gwael, Maddeuer am unwaith, mae'i waeth ef i'w gael Os hyrddiodd ei awen i'r beddrod mewn nwyd, Cyn diwedd Gorphenaf 'rwy'n credu y cwyd. Rhaid anfon y Llinos am wythnos i'r wlad, Yn murmur yr Wyre ca i awen wellhad Mae hono yn canu mewn oerni a thes, Heb ofyn am ganig, aur, arian, na phres. AWEL JEWIN. Cytunwyd a'r awgrym a dwedai y Gol. fod yn rhaii i bob Awen gael bwyd yn ei bol, a newid aer hefydl- i'r Llinos oedd raid os am gael adfywiad i'w Awen ddibaid, ac felly anfonai cheque fawr yn y man i dalu- am drip yn y Lledrod caravan. Ar ddiwedd yr helynt yr Archdderwydd englyaa* fel hyn i'r hen Linos nes chwalu y byrddau :— I'R LLINOS. Ar gangau, ei ber gyngan—a fwrw Yn gyforiawg allan, Ei gyweiriog geinciog gân-gywrejnber A oglais dyner deneuglust anian. Ei alaw hurtia fwystfilod-y coed Cau eu safon ddiwaelod, Chware wna a chywrain nod Llawen, ar glustiau llewod.