Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
6 erthygl ar y dudalen hon
Atal y Gormeswyr.
Atal y Gormeswyr. u Anghyfiawnder ni ffyna," sydd hen wireb Cymreig. Ac ni phrofwyd hyny yn fwy eglur ar unrhyw achos nag a wneir yn awr gyda'r Ddeddf Addysg yn Nghymru. Ceisiwyd gor- oiesu cenedl gyfan o Ymneillduwyr hedd- ychol a'i gosod o dan draed offeiriadaeth o'r fath waethaf, a hyny yn ngwyneb y jgwrthwynebiadau cyndynaf a thaeraf a all- "asai cynrychiolwyr y wlad hono eu gwneyd mewn ffordd gyfansoddiadol. Er apelio am -degwch a chydraddoldeb, nis gwrandawyd ^ais ein pobl; eithr caed Dsddf Addysg ar fyfrau ein gwlad sydd yn unol a gofynion manylaf yr Eglwyswyr a'r defodwyr culaf syniadau. A beth fu'r canlyniad? Yn yr etholiadau sirol cyntaf a gaed, wele, ys- gubwyd i ddifancoll bron yr oil o'r rhai a gefnogent y Ddeddf yn Nghymru. Trwy hyn, llwyddwyd i atal ymosodiad cyntaf yr tsgobion ar ein tir addysgiadol. Wedi deall fod y Ddeddf gyntaf yn anig- onol at gynllwynion trefnedig yr offeiriaid, daeth cri oddiwrth ei chefnogwyr am gyn- Huniau newydd i orfodi yr awdurdodau lleol i wneyd fel y gorchymynid iddynt gan Fwrdd Addysg Llundain. Gwelodd yr offeir- iaid fod diffygion yn y gyntaf, a cheisiasant Ddeddf arall i gynwys y gwelliantau gofynol, ac yn y Mesur Gorfodol a basiwyd yr wyth- nos ddiweddaf, credent fod y balm wedi ei ddarganfod. Ond ow, mor anhawdd yw cynllunio drygioni! Daw'r newyd i heddyw, cyn bod y Ddeddf olaf bron wedi gadael yr argraphwasg, fod y Llywodraeth a'r blaid offeiriadol, yn ogystal a'r Bwrdd Addysg yn Llundain mewn trafferth dirfawr ynglyn a'r holl fusnes, ac wedi deall fod yn bosibl eto i atal pob symudiad o eiddo'r eglwys er sicrhau rheolaeth ar gynlluniau addysg plant bach Ymneillduwyr Cymru. Nid rhyfedd eu bod yn ofni.. Mae Cymru "Wedi gosod ei gair y bydd iddi wrthwynebu y Mesur hwn eto gyda'r un cyndynrwydd ¡ llythyrenol ag a ddefnyddia tuagat y Ddeddf Addysg ei hun. Y ffaith yw, mae'r Mesur Gor- fodol yma mor 11awn o ddiffygion fel y gellir yn hawdd osgoi pob cosp uniongyrchol, ac TRor eang ei weithrediad fel y gall y Cyng- horau Sirol beri cryn drafferth i reolwyr Addysg yn y brifddinas. Yn wir, cymaint yw'r ofnau nes y mae'r holl wasg Doriaidd yn apelio at Mr. Lloyd-George i beidio gwneyd dim a andwya ei yrfa yn y dyfodol. Y mae'r syniad hwn yn chwerthinllyd, fel pe tnai nid ar waetha'r wasg hono y daeth Mr. George i'w safle anrhydeddus bresenol. Diolch mai nid gwr i'w hudo a'i ddenu oddiar ddyledswydd cenedl yw'r aelod tros Arfon. Egwyddorion, ac nid hunanles, yw lei arwyddair o'r cychwyn, a dyna sydd yn ,cyfrif am ei lwyddiant. Y mae y genedl fel un gwr o'i du; ac, yn wir, ni oddef Ym- neillduwyr Cymru yr un cynrychiolydd yn y Senedd, ychwaith, os nad yw yn barod i 'Ymladd hyd yr eithaf dros hawliau cydwybod, a defnyddio pob gallu cyfreithiol eto er atal yr ymgais budr presenol o ormesu Cymru ani ei bod yn fechan a thylawd.
IGADAEL CYNLAS.
GADAEL CYNLAS. Mae Mr. Thomas Ellis—tad y diweddar T- E. Ellis, A.S.,—ar fedr ymadael o Gyn- k Ce £ nddwysarn. Y mae Mr. Ellis wedi byw yn Nghynlas am dros haner can' mlyn- ac yno y ganed Tom Ellis ac y treul- ildd flynyddau ei ieuenctyd. I Frynygroes, ger y Bala, y Bwriada Mr. Ellis symud. Y yn un o'r aelodau hynaf yn perthyn i'r M.C. yn Nwyrain, sir Feirionydd, ac y mae yn ddiacon er's blynyddau lawer.
Dirywio'r Eisteddfod.
Dirywio'r Eisteddfod. Dyma farn Idriswyn ar y man Eistedd- fodau lleol Cymreig fel eu cerir yn mlaen heddyw:—" Nid cariad at lea a chan sy'n cymhell dynion i ymffurfio'n bwyllgor i gyn- hal y cyfarfodydd hyn: nid dymuniad am weled Cymru yn dod yn fwy hyddysg yn y gelfyddyd gyfriniol a'i llenyddiaeth yn cael ei chyfoethogi; nid awydd am ddarganfod talentau a rhoddi cyfle i athrylith fwrlymu allan; na, gwneyd arian yw eu nod! Ac fe ymgymera nifer o ddynion hollol ddibrofiad ac nad oes ganddynt un wreichionen o gyd- ymdeimlad a llenyddiaeth na'r ddirnadaeth leiaf am n6d ac amcan Eisteddfod ond rhathrant i barotoi rhaglen a dewis beirn- iaid, &c., ac i gyhoeidi y cynhelir Eistedd- fod fawreddog' y pryd a'r pryd yn y fan a'r fan. Ni chydnabyddir llenyddiaeth; men- tra ambell bwyllgor i gynyg cadair' gan feddwl y tyna seremoni y cadeirio lawer o bobl ynghyd; wrth ddewis y darnau i'r corau meibion, gofelir eu bod wrth fodd y corau fyddo'n debyg o gystadlu; pan yn pender- fynu ar y beirniaid, os oes rhai o arwein- yddion y corau yn y cymydogaethau cylch- ynol wedi pwdu' wrth y beirniaid Cymreig, rhaid cael Sais neu Ffrancwr, costied a gostio; ac os credir y gwna Cymro y tro, fe gaiff yr isaf ei bris y gwaith, dim o bwys beth yw ei wybodaeth na'i safle fel cerddor, os bu rywdro yn arwain cor ei hunan. An- fynych y dewisir darnau o weithiau ein cerddorion ein hunain, ac anamlach byth y gwelir Cymry yn beirniadu yn yr Eistedd- fodau mawreddog' a phresawl hyn; ni chefn- ogant ddim ond ysbryd cystadleuol yn ei fan iselaf; ac nid oes neb ar eu mantais ond y beirniaid dieithr—ca'nt hwy dipyn o'r bras- der—a'r pwyllgor sy'n llogellu'r gweddill elw i ryw ddybenion hollol anghydnaws ag am- can yr hen sefydliad. Yn wir, a dyweyd y gwir yn blaen, waeth heb ei gelu, y mae'r cynulliadau hyn yn fwrn ar Gymru ac yn fwy o waradwydd na chlod iddi; ac ni wna un dynoethiad, pa mor wawdlyd a miniog a galluog bynag a fyddo, eu hysgubo o'r tir heb i'n llenorion a'n beirdd a'n cerddorion ymuno yn mhob rhan o'r wlad i godi yr hen gyrddau cystadleuol eto i'w bri cyntefig ac i barotoi ein hieuenctyd i gystadlu yn yr Eisteddfod, a phenderfynu na fyddo dim a wnelont a'r cystadleuaethau a gamenwir y dyddiau hyn yn Eisteddfodau
GWYL GENEDLAETHOL RHYL.
GWYL GENEDLAETHOL RHYL. Cynhaliwyd cyfarfod o'r Pwyllgor Gweith- iol nos Lun, dan lywyddiaeth Mr R Llewelyn Jones. Penderfynwyd gofyn i Llifon arwain yr Eisteddfod yn lie Mabon. Penodwyd Mr. Llew Wynne i arwain ar ddiwrnod cys- tadleuon y seindyrf, yn lie Peir Mostyn. Penderfynwyd yswirio y cyfansodiiadau cys- tadleuol a'r pethau fenthycir am ddeng mil o bunau. Gwnaeth Mr. H. A. Tilby apel am i'r rhai oediynt wedi addaw tanysgrifia wneyd hyny ar fyrder; y maent wedi tynu allan eisoes 93op fw/ nag oedd mewn Haw.
DAMWAIN MEWN GLOFA.
DAMWAIN MEWN GLOFA. Bu damwain alaethus mewn glofa new- ydd yn ardal Ynysddu, Mynwy, ddydd Sad- wrn diweddaf. Er ys peth amser, y mae cwmni newydd yn ceisio dod o hyd i'r wythien 16 gyfoethog sydd odditan yr ardal, ac wedi bod yn tyllu i'r gwaelodion. Yr oeddent wedi cyrhaedd y dyfnder o 17° 0 latheni gyda'r gwaith, ac yn gofalu fod mur cadarn yn cael ei adeiladu i'r pwll fel y torent ef i lawr; ond oherwydd y gwlaw a gaed ychydig ddvddiau yn ol, credir fod y ddaear wedi rhyddhau llawer, a'r canlyniad fu i ddarn o ochr y shift syrthio i lawr rhyw 'chydig funydau cyn chwech o'r gloch ddydd Sadwrn, a chladdu y fintai o weithwyr oedd- ent yn prysur barotoi i osod eu hoffer o'r neilldu am y dydd. Llwyddodd un o'r gweithwyr gael ei gludo i ben y pwll a rhoddi yr hanes, a thyrodd llu o ddwylav caredig at y genau er ceisio gwneyd a allent er achub y trueiniiiid ar y gwaelod. Yr oedd 17 wedi eu cuddio, ac aed ati ar fyrder i glirio drwodd er dod o hyd i'r trueiniaid. Yn mhen ysbaid, llwyddwyd i dynu deg o'r bobl allan, amryw o honynt wedi derbyn niweidiau trymion; a thra y ceisid achub y 7 ereill oeddent eto ar ol, daeth arwyddion fod rhagor o ochr y pwll ar syrthio, a bu raid i'r gweithwyr ffoi i'r awyr agored, ac nid cynt y cyrhaeddasant fan diogel nag y caed cwymp mawr arall, yr hyn a wnaeth yn amhosibl iddynt achub eu brodyr. Ar ol hyn, bu raid adgyweirio ochrau y pwU, ac er gwneyd hyny yn ddiogel bydd angen am lawer o lafur a gofal. Rhaid fydd haner llanw yr holl geudod cyn byth y gellir sicr- hau yr ochrau, a dywedir y cymer hyny tua mis o amser fel y mae'n berffaith amlwg nas gellir gobeithio dod o hyd i'r dynion mwy- ach yn fyw.
MARWOLAETH A CHLADDEDIGAETH
MARWOLAETH A CHLADDEDIGAETH MASTER TOM JENKINS, AKERMAN ROAD, S.W. Gyda gofid dwys yr ydym yn cofnodi symudiad y cyfaill ieuanc uchod. Mab yd- oedd i Mr. a Mrs. E. Jenkins, 39, Akerman Road, Brixton: bu farw yn dra disymwth, boreu Sul y 7fed, ac efe yn 16eg mlwydd oed. Ergyd drom i'w dad a'i fam ydoedd ei golli, ac y mae cydymdeimlad a gweddiau eu cydnabod yn erfyn yn daer ar iddynt gael nerth i ddal y brofedigaeth lem. Gall ein cyfeillion galarus dynu cysur iddynt eu hunain o'r ffaith ddarfod iddynt gyflawni eu rhan yn ffyddlon tuagat eu hanwyl blentyn, ac ymdawelu mewn sicrwydd llawn ei fod ef wedi ei alw i "fyd sydd well i fyw." Fe gydnebydd pawb ar a'i adwaenai fod Tom yn gynllun o ddyn ifanc. Addawai dyfu i fyny yn addurn i'w rieni ac yn glod i'w genedl: er ei symud yn yr oedran tyner o unarbymtheg, nodweddid ef gan yr add- fedrwydd hwnw sydd yn prydferthu y prof- iadoL Yr oedd yn synwyrol iawn yn mhob peth. Anfynych y cyfarfyddid ag un mor dawel, didrwst a diymhongar ag ydoedd efe. Blin iawn genym feddwl na chawn edrych ar ei wyneb gwyliadwy, ond, fe erys delw ysbrydol o hono yn ein cof am byth, a bydd ei goffawdwriaeth yn fendigedig ac yn gy- segredig genym. Daeth cynulliad lliosog a pharchus o Gymry Llundain i Manor Park Cemetery, prydnawn Iau, tieg, i dalu y gymwynas olaf i weddillion marwol ein hanwyl gyfaill: nid oes cof genym fod mewn cynhebrwng mor doredig ei deimladau erioed. Gorchuddid yr arch gan flodau: yn mhlith llawer ereill, sylwasom ar un wreath oddiwrth gyd-ael- odau dosbarth yr ymadawedig yn Ysgol Sul Falmouth Road. Teimlem wrth edrych ar y wreaths drwy ein dagrau, na fu blodeu yn barotach erioed i wasanaethu ar y marw nag ydoedd y rhai hyn ddydd claddedigaeth Tom Jenkins. Yr oedd cydgord perffaith rhwng y blodau a'i gymeriad moesol ef: do, cyt- lawnodd ein cyfaill ei redfa mor ddistaw ac mor effeithiol ag y cyflawna y blodau eu cenhadaeth hwythau. Y swyn sydd yn y blodau ydoedd swyn amlycaf ei fywyd yntau: nid y peth a ddywedai, neu a gyf- lawnai, yn gymaint, oedd yn ein had-dynu i'w garu, ond yr hyn ydoedd ef ei hun Yr oeddem yn well o fod yn agos ato: 'roedd rhinwedd yn mynd allan o hono, heb ei fod ef ei hun yn ymwybyddol o hyny. Perarogl Crist ydoedd i Dduw. Ei enw'n perarogli sydd, A'i hun mor dawel yw. Huned yn dawel hyd amser Duw: gor- phwysed y dywarchen yn ysgafn ar ei fron- heddwch i'w Iwch yw ein gwir ddymuniad. E