Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

1 erthygl ar y dudalen hon

Enwogion Cymreig.-XXVI. Mr.…

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

Enwogion Cymreig.-XXVI. Mr. William Jones, A.5. MYN rhai dysgedigion mai pobl gymysg yw y mwyafrif, os nad yr oil, o breswylwyr Cymru heddyw, a bod yr elfenau Celt- aidd ynnom yn llawer prinach nag yr ydym ni J'edi arfer meddwl ac ymffrostio. Dichon fod hynny yn wir, er ein bod yn amheu yn fawr. Cred- ":n, fodd bynnag, y ceir ami i wehelyth wedi cadw 61 nodweddion Celtaidd yn lied ddilwgr er gWaethaf pob temtasiwn i ymgymysgu. Nid ydym yn ddigon cyfarwydd mewn Anianeg i edru dweyd pa un a yw ffurf pen a lliw gwallt a barf yr aelod anrhydeddus dros Arfon yn ol ra-ddodiadau manylaf y tadau. Ond yr ydym Yrl gwbl sicr fod yr anian Geltaidd mor ddilych- WIn ynddo ef ag y gellir dymuno iddi fod. Pe Sofynasid i ni roddi desgrifiad o hono mewn lIn frawddeg, dyna fuasai- Crynhoad o Neillduolion Cynhenid y Celt. Gwelir y bywiogrwydd chwim ac aflonydd yn ei oil ysgogiadau tywynna yr ynni awenyddol yn fflachiad ei lygad; gwna i bawb ddaw i gyffyrddiad ag ef deimlo grym y gwres a'r brwdfrydedd; dwg gwrteisrwydd a'i gymwynasgarwch Farchogion y i'ord Gron i'n cof; ac, yn y ffrydlif o eiriau etholedig a lifant dros ei wefusau, yr ydym yn ywed y miwsig per sydd megis murmur meddwl a chalon yn adrodd breuddwyd pell wrthynt eu Unain. Mewn gair symuda, llefara, meddylia, ^euddwydia, teimla—gwna bobpeth fel Celt. c y mae ei hanes yn profi y gall un fod yn wir Geltaidd ac ar yr un pryd feddu'r penderfyniad, rh -jfa^frh&d, a'r ymroddiad sydd yn angen- ^eidiol i ymladd ac anhawsderau mawrion nes br ^?rckfygu> ac i droi breuddwydion uchelfanau e"frydcdd yn ffeithiau ymarferol ar wastad- au di-ramant bywyd cyffredin dynolryw. Un o Blant Ynys Mon Mon mam Cymru"—ydyw Mr. William QJ?es- Ganwyd ef yn y flwyddyn 1859 yn y palnt Bach, tyddyn ym mhlwyf Penmynydd. y ta 0e William ond ieuanc iawn bu farw chvf I krofedigaeth fwyaf y gall teulu ieuanc ei fan °d5 ac oherwydd hynny ymneillduodd y a'j ,Weddw o'r tyddyn bychan, a symudodd hi anfnaU entyn amddifad i fyw i Langefni. Yno *'r Genedlaethol pan yn dair sym h ->oed" Pen ^ir iawn cafodd ei f'r Frytanaidd, a bu y newidiad o gym^ !awr iddo. Profodd yn gynnar y medrai ei foH addys§' a chynyddodd mor gyflym nes Un-ar ^/n y dosbarth uchaf oil pan o ddeg i kenod" °e<?' yn kir cyn cael ei ddeal 11 • ^n- ddisgybbathraw o dan athraw a ^dadb?1 61 n.e^^uoli°n ac a wvddai y ffordd i e.^ a^u°edd. Pasiodd yr arholiad derbVnS^r> aetk Frenhines, a chafodd ei y 1 Goleg Athrawol Bangor. Efe oedd un o'r rhai ieuangaf a dderbyniwyd i'r coleg hwnnw erioed, ac nid ydym yn sicr nad oedd yn rhy ieuanc i fyned i mewn o gwbl yn ol y rheol pe dywedasid yr holl wir. Gwelodd fod iddo bellach gyfle i gychwyn dringo, a phender- fynodd wneyd y defnydd goreu o honno. Cychwynwyd dosbarthiadau neillduol yn y coleg yr adeg honno mewn Clasuron ac mewn Ieithoedd Diweddar, eithr nid oedd raid i'r efrydwyr eu dilyn oni ewyllysient. Cymerodd William Jones y ddwy gangen hyn o astudiaeth i fynu gydag aiddgarwch, ac arweiniasant ef i feusydd oedd, ac sydd eto wrth ei fodd. Ar derfyn dwy flynedd enillodd dystysgrif athraw o'r dosbarth cyntaf. Ei bwnc nesaf ydoedd cael lie i ymsefydlu ynddo fel ysgolfeistr a roddai Photo by] [Lombardi 6-' Co. MR. WILLIAM JONES. A.S. gyflc iddo i barhau ymlaen gyda'i efrydiau. Agorodd Rhagluniaeth ddrws iddo i gael lie felly yng Ngoginan yng Ngogledd Ceredigion. Yr oedd holl draddodiadau ac awyrgylch ardal Goginan yn llawn o elfenau ysbrydiaeth i feddwl sychedig am wybodaeth-dyna hen ardal y Dr. Lewis Edwards, Ieuan Gwyllt, a'r Dr. John Rhys. Dros ysbaid mwy na dwy flynedd ei arosiad yn y lie ai bob wythnos i Aberystwyth i ddilyn dosbarthiadau Yng Ngholeg y Brifysgol, a chafodd yn y Prifathraw Thomas Charles Edwards a'r athrawon eraill gefnogwyr a chyfar- wyddwyr parod a medrus, ac arweiniodd eu hyfforddiant ef i ragor 6 feusydd newyddion. Yn 1879 gadawodd Goginan i wasanaethu o dan Fwrdd Ysgol Llundain mewn ysgol yn Barns- bury. Arosodd yno am naw mlynedd, gan ymroddi yn egniol i ychwanegu at ei wybodaeth a'i ddysgeidiaeth ei hun yn ogystal ag addysgu eraill. Mynychai ddosbarthiadau yn Sefydliad Birkbeck, ac yng Ngholeg y Brenin, a sefydliadau cyffelyb. Gadawodd y cyfnod hwn o naw mlynedd a dreuliodd yn Llundain argraff ddofn arno mewn llawer ystyr. Daeth i gyffyrddiad a llawer math o bobl, a ffurfiodd rhywrai gamsyn- iadau am dano oherwydd nad oeddynt yn ei ddeall. Efe oedd un o gychwynwyr cymdeithas gyntaf Cymry Fydd. Dechreuodd gymeryd dyddordeb mewn pynciau cymdeithasol, a dygodd hynny ef i gysylltiad a'r Rhydycheinwyr a ofalent am Toynbee Hall. Arweiniodd ei adnabyddiaeth a hwy ef i gysylltiad agosach a'r dref enwog sy'n brif gartrefle dysgeidiaeth. Teimlai drwy y blynyddoedd fod diffyg pwysig yn addysg athrawon ac athrawesau yr Ysgolion Elfenol oblegid na roddid cyfle iddynt ymgym- ysgu gydag efrydwyr ieuainc eraill a droent mewn cylchoedd gwahanol. Ac er mwyn gwneyd y diffyg hwnnw i fynu i ryw fesur cynhyrfodd ym mhlith gwyr y Toynbee Hall am gael Ysgol Haf iddynt yn Rhydychain, a llwyddodd yn ei neges. Dilynodd ddosbarthiadau yr ysgol honno dros lawer tymhor gyda ffyddlondeb diball, a daeth mor gydnabyddus a sefydliadau ac athrawon Rhydychain a phe buasai yn un o'r myfyrwyr rheolaidd. Drwy gymhelliad rhai o'r athrawon rhoes yr ysgol yn Llundain i fynu yn 1888, a symudodd i Rydychain yn gyfangwbl. Gwelodd y gallai fod yno yn ddisgybl a chael disgybHon iddo ei hunan fel darlithydd preifat yr un pryd. Ymhlith y Rhydycheinwyr y teimla Mr. Jones o dan ddyled arosol iddynt gellir enwi y Dr. John Rhys, Proffeswr R. L. Nettleship, Dr. Wright, Wallace, Freeman, Froude, Max Miiller, a Dr. Fairbairn. Yn ystod y blynyddau yr ydym wedi rhedeg yn frysiog drostynt Ni Anghofiodd Oymru a'i Hawliau. Teithiai yn barhaus i Gymru i gymeryd rhan mewn cynhadleddau gwleidyddol, addysgol, a chymdeithasol, a daeth enw "William Jones, Llundain," a "William Jones, Oxford," yn bur adnabyddus. Cymerodd ran flaetillaw yn y drafodaeth ynglyn a dwyn ynghyd holl alluoedd Cymru mewn Cynghor Cenedlaethol. Edrychai llawer arno fel breuddwydiwr gwyllt a direol, ond yr oedd ei wladgarwch a'i frwdfrydedd yn ennill serch ac ymdditiedaeth y bobl ieuainc. Dechreuwyd son fod defnydd Aelod Seneddol ynddo, a thybiwyd unwaith y gallasai Rhydd- frydwyr ei sir enedigol ei ddewis yn ymgeisydd;