Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
2 erthygl ar y dudalen hon
Cuddio Rhestr Erthyglau
2 erthygl ar y dudalen hon
WALES ON THE MARCH!
Newyddion
Dyfynnu
Rhannu
WALES ON THE MARCH! The year just drawing to a close is one that will prove a shining point in Welsh history. In its course the renascence of the Principality has made a marked advance. There has been a more definite realization; of the national con- sciousness a determined struggle to assert Welsh rights and interests; and an excellent harvest of assured results. It is fitting, and in accord with the charac- teristic genius of Wales, that her best efforts have been put forth in behalf of national education. An impious and impudent law had been passed, which was felt to be an affront on the nobler half of England, and practically speaking, on the whole of Wales. The Prin- cipality had been demanding national control of the educational organization in which she has taken so deep and proved an interest; she had been asking for the disestablishment of an alien church which is the badge of her sub- jection, and had been for centuries the medium of oppression and degradation. The answer she got was to rivet more firmly the fetters of this alien church, and to widen a breach in the nation's educational institutions, which would impair and obstruct their symmetry and per- fection. No wonder Wales was thrown into rebellion within the law" by such an act of Governmental tyranny. The contest which followed has been well sustained. Once and again the "bradwr "-that sinister figure of Welsh history-seemed inclined to poke out his head, but the reception which he received quickly led him to withdraw it into a position of greater, security. The national resistance has been solid, under trusted leaders who were followed in a spirit of loyalty, not always known in the Principality. The reward of strenuous, patient, loyal effort seems at hand, though the spirit of determination must never for a moment be relaxed. The leader of the Welsh nation is now admitted into the supreme councils of the State, and we may rely on a just and national solution of the education question. Another striking recognition of Welsh nation- ality which has marked the passing year, is the creation of Cardiff as a city, with a Lord Mayor for its chief civic authority. This is an advance brought about under circumstances which illus- trate the fact that nationality is greater than party. The signalisation of Cardiff as the premier city of Wales is bound to have far- reaching consequences. The Principality now possesses a metropolis in which the national life may find a focus for itself. It will give definite- ness and force to many an effort for national advancement which under former conditions was dissipated into futility. Some of us, who live at a distance from Cardiff, are delighted to observe how the city is shewing itself in its institutions, and in the spirit of its citizens worthy of the headship of the Welsh nation. Reference has already been made to the admission of the Welsh leader into the inner- most circle of Government. This again is not a mere accident of personality. It is a sign of the national growth. The Welsh democracy, first coming into political life in the year 1868, has made steady advance in power, throwing out leaders of increasing capacity. The lamented Tom Ellis was one of the first examples of high political aptitude and if he had not, at the time of his too early demise, attained Cabinet rank, he had won a position of confidence in the councils of his party, only allowed to a man of the highest political intelligence and character. At length Wales has entered the very sanctuary of Government, and with the increasing culture of the people, if a due proportion of her gifted youths dedicate-I would say consecrate—themselves to a life of public service, Wales in the future, will never lack representation in a democratic Cabinet. From a Cabinet of the privileged classes she will continue to be excluded. And now at the very close of the year, Wales in quite a different field has made her name celebrated throughout the British Islands. Even a Conservative London paper, so far forgot itself, as to placard- Wales avenges the nations "-thatis the other nations; and thus out of the mouth of opponents the fact of Welsh nationality is established. For my own part I attach high value to fame in the football field. Success in football means physique, energy, courage, skill, and without these qualities no nation can travel far. Moreover, the prac- tice of-the game tends to develop these virtues, and so become3 an important asset in the national life. If I may venture to say so, some excellent Welsh preachers make a mistake when they seek to place the game of football out of moral bounds. I have known ministers who would have been all the better for athletic exercise. The most bitter denunciator of the game that I have met was about seventeen stone in weight; and it was remarked of him that when he stood up nobody thought he could sit down; and when he sat down it seemed impossible he should ever rise again. The only exercise taken by this gentleman is the ascent of the pulpit steps; and it is with the greatest difficulty, and in a state of breathlessness, that he accomplishes this much. Physical exercise and development must never be neglected, because it is from them that the stamina is to be gained for the highest achievements of life. On the whole, therefore, we may rejoice that the year 1905 has been one in the course of which Welsh national ideals have been more clearly discerned, strenuously pursued, and, in many spheres, valuable results obtained. PHILIP THOMAS.
MR. LLOYD-GEORGE YNG NGHAERNARFON.
Newyddion
Dyfynnu
Rhannu
MR. LLOYD-GEORGE YNG NGHAERNARFON. Y Llywodraeth a Phynciau Cymreig. Yr un noson ag y traddododd y Prif Weinidog ei araeth yn yr Albert Hall, yr oedd Llywydd Bwrdd Masnach yn cyfarfod ei etholwyr am y tro cyntaf ar ol ei benodi i'w swydd. Fel y gallesid disgwyl, cafodd dderbyniad brwdfrydig neillduol. Ymddangosai fel pe bae yr holl wlad wedi troi allan i ddangos parch iddo. Ar ei ffordd i lawr y prydnawn hwnnw llenwid y stesions o Gaer i Gaernarfon gan bobl awyddus i'w weled a'i glywed, a bu raid iddo siarad mewn mwy nag un lie o ffenestr y cerbyd cyhyd ag yr arhosai y tren. Yr oedd y Guildhall yng Nghaernarfon wedi ei gorlenwi lawn awr cyn dechreu y cyfarfod, a phan wnaeth, yr aelod anrhydeddus ei ymddangosiad ar y llwyfan yr oedd y croeso yn wir Gymreig. Wedi cyfeirio at y dderbyniad a roid iddo, a'r myrdd llongyfarchiadau a dderbyniodd oddiwrth bobl o bob plaid, a phwysleisio y ffaith fod gan Gymru dri o'i chynrychiolwyr yn y Llywodraeth bresenol, dywedodd mai dyna y tro cyntaf iddo ymddangos o'u blaen mewn unrhyw lyffethair. Galwai ffyddlondeb i'w gydaelodau yn y Gyfrinfa am iddo fod yn ddistaw ynghylch llawer o bethau y carasai draethu arnynt. Ond ni fynai i'w dafod gael ei rwymo ynghylch y pethau a berthynent yn arbenig i'w wlad fechan ei hun, ac ni cheisiai neb wneyd hynny. Yr oedd dau beth bynnag o'r pynciau y cymerai Cymru y dyddordeb dyfnaf ynddynt ar raglen y Lly- wodraeth. Y blaenaf yn ddi ddadl oedd cyd- raddoldeb crefyddol. Yr oedd y Llywodraeth wedi ymrwymo—ni thybiai ei fod yn bradychu unrhyw gyfrinach wrth ddweyd hynny—i ddelio ar yr eiliad gyntaf y gellid a'r adran honno o bwnc mawr cydraddoldeb crefyddol sydd yn dal perthynas a rhyddid cydwybod yn yr ysgolion. Dyma'r pwnc a gynhyrfai Gymru ers dwy neu dair blynedd bellach, ac yr oedd yn rhaid ei benderfynu. Drwy help Cymru a'r help a roddai Ysgotland a Lloegr, credai y byddai y pwnc wedi ei benderfynu cyn y cyfarfyddai hwy ymhen deuddeng mis. Y pwnc arall pwysig yng ngolwg Cymru ydoedd sobrwydd. Mae'r ddau bwnc wedi eu dwyn i'r wyneb drwy yr hyn a wnaeth y Llywodraeth ddiweddar. Er y pasiwyd y ddwy ddeddf-Deddf Addysg a Deddf lawn i Dafarnwyr-yr oedd Cymru wedi bod ar flaen y fyddin yn ymladd yn eu herbyn. Ac am fod y Llywodraeth am gymeryd y pynciau hyn mewn llaw y cyfle cyntaf yr oedd ganddi hawl neillduol i gefnogaeth Cymru. Ynglyn a phwnc cydraddoldeb crefyddol yn yr ysgolion—y pwnc y bwriadai ef ei drin y noson honno—am ba beth y gofynent ? Ni cheisient unrhyw ragorfreintiau i'r Anghydffurfwyr. Yr oil a geisient ydoedd, fod i sefydliadau cyhoeddus, yr ysgolion yn y tir, a gynhelid yn gyfangwbl ag arian y c\hoedd, a phobl o bob dosbarth a chredo yn cyfranu tuag at eu cynnal, gael eu llywodraethu yn ddi-bartiaeth, heb ffafr i bersonau, nac enwadau, na chredoau. Os oeddynt i gynnal yr ysgolion yr oedd yn rhaid iddynt gael eu llywodraethu. Dymunai ef apelio at Eglwyswyr meddylgar a theg a oedd rhywbeth yn hynny yn anghyfiawn? Ni ofynent am i Eglwyswyr gael eu cau allan er mwyn Ymneillduwyr, nac am i rai ysgolion gael eu neillduoli i amcanion ac athrawiaethau Ymneillduol. Dim o'r fath beth. Yr hyn a ddywedent ydoedd, "Boed i bob ymgeisydd, pa un bynnag ai am le llywodraethwr neu am le athraw, sefyll yn hollol ar ei deilyngdod." Ond dywedai Eglwyswyr, "Y ni a adeiladodd yr ysgolion." Nid oedd hynny yn wir ond mewn rhan, eithr yr oedd ef yn barod i ddweyd fod baich y gost wedi disgyn ar ysgwyddau Eglwys- wyr. A lie yr oedd yn bod felly, rhodder iddynt gydnabyddiaeth deg am werth yr adeiladau. Ni fynnai ef ysbeilio yr Eglwys o'r meddiannau yr oedd ganddi hawl gyfreithlawn iddynt,—mwy nag y mynai ysbeilio ei gapel bychan ei hun yng Nghriccieth o'i feddiannau. Ni ddrygai dim byd gymaint ar achos mawr a rhoddi lie i dybied fod trachwant anghyfiawn ynglyn ag ef. Dymunai ddweyd nad oedd un- rhyw gynllun i benderfynu y pwnc eto yn barod. Ond gellid dweyd hyn, yr oeddynt oil yn cytuno ar yr egwyddorion cyffredinol ar ba rai y gallai Gweinyddiaeth Ryddfrydol weithredu. Yr egwyddor gyntaf oedd hon,-rhaid i'r bobl gael rheolaeth hollol ar yr holl ysgolion a gynhelir yn hollol ag arian y cyhoedd. Yr ail egwyddor ydoedd,-na cheid gofyn o gwbl, ynglyn a phenodiad rheolwyr neu athrawon i'r ysgolion hyn, i ba enwad y perthynent. Rhaid i'r penodiadau hyn fod yn hollol rydd oddiwrth brawf-lwon duwinyddol. Dywedodd y diweddar Brif Weinidog yn Leeds fod y frwydr cydrhwng addysg grefyddol ac addysg angrhefyddol. Ond y gwir bwnc mewn dadl ydoedd hyn, a oeddynt yn barod i roddi i bob lie yr hawl i benderfynu pa addysg foesol a roddid i'r plant? Yr oedd ganddynt hwy yn sir Gaernarfon gynllun-drefn o wersi crefyddol, a felly yn holl ranbarthau poblog Cymru He yr oedd Anghyd- ffurfiaeth yn bobpeth. Ac eto, er gwybod hyn, ceid rhywrai yn mynd oddiamgy:ch i ddywedyd, Yr ydych am gicio y Beibl allan o'r ysgolion." Yr oedd gwrieyd peth felly yn anheilwng hyd yn oed o'r pleidgarwch politicaidd mwyaf eithafol. Nid oedd ef am ymresymu y pwnc o addysg fydol yn erbyn addysg grefyddol. Yn bresenol ni feddai yr amheuaeth lleiaf yn ei gylch, ac yr oedd wedi dweyd hynny. Yr oedd ef yn ffafr gwneyd addysg plentyn yn yr ysgol, nid yn unig yn foddion dadblygu ei ddealltwriaeth, a llanw ei ben a gwybodaeth. Yr oedd ef am ddysgu i'r plant egwyddorion ymarweddiad da. Treuliai plant fwy o'u horiau effro gyda'u hathrawon na chyda'u rhieni, ac yr oedd dylanwad athraw da yn amhrisiadwy yn y blynyddoedd pan oedd yr ymenydd bychan yn feddai, a phan suddai pethau yn ddyfnach i'r meddwl nag wedyn. Yr oedd yma bynciau pwysig a mawrion eraill y byddai yn rhaid i'r Llywodraeth eu cymeryd mewn llaw. Pwnc y Tir, er engrhaifft, a phwnc y Dadgysylltiad. (Pan ddywedodd hyn neidiodd y dorf ar ei thraed, a rhwystrai y gymeradwyaeth i'r siaradwr fyned ymlaen am beth amser.) Byddai iddo ymdrin a'r pwnc hwn yn helaethach yn y Gynhadledd Genedl- aethol, ond gallai ddweyd yn awr fod pedwar- ar-bymtheg allan o'r pedwar-ar-bymtheg gweinidog yn y Gyfrinfa bresenol o blaid Dad- gysylltiad. Gobeithiai y byddai iddynt foddloni ar glywed hynny am y tro. Pwnc arall oedd Ymreolaeth i Gymru, hawl eu gwlad fechan i gerdded yn ei ffordd ei hun mewn pethau a berthynent iddi hi ei hun yn unig. Ond rhaid settlo pwnc addysg yn gyntaf, a'i settlo yn y fath fodd fel na byddai yn aros unrhyw achos y gallai eu gwrthwynebwyr yn gyfiawn gwyno o'i 'blegid.