Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
9 erthygl ar y dudalen hon
^ LUTHER.
LUTHER. J*<*dd Spalatin a chyfeillion ereill er we^ dweyd wrtho ef yn gyfrin- Jjnol, fod yn rhaid i'w ryddid personol y Rael ei aberthu i lid Siarls a'r Pab. £ edd yr Elector yn cyfcnno a hyn, ^Qndyr oeddcyfeillion y Diwygiad UJeBtanaidd mewn trallod mawr, fod Tether wedi cael ei gipio ymaith nas wadenfc i ba Ie, na pha beth a ddaeth- >o hono. Pasiodd y gwanwyn. yr gauaf, a Luther yngarcharor j? Wartburg. Ymogoneddai Alean- ymddangosia y Diwygiad fel trengu. Ond yr oedd Duw yn ^/fnasu. pywedwyd llawer o anwireddau yn hyleh Luther trwy holl Germani. jgai a ddywedent ei fod wedi dianc i f^ainc, ereill ei fod wedi cael ei lof- J**aio. Yr oedd y bobl yn fwy cyn- yn ei gylch yn ei absenoldeb, P^e buasai efe yn bresenol. Yr oedd y bobl yn gwaeddu am ddial Tta e 08 06 e^e we^i ^ael ei ladd. w^flodd dychiyn yn y Pabyddion glywed bygythion y bobl. Byr Jjj/Jr eu gorfoledd fod Luther wedi ei ddystewi. Yr oedd yr offeiriaid IIi Bldd yn barod i ffoi o'r wlad rhag ii y bobl. Syrthiodd dychryn ar Anfonodd un Pabydd at ^^heggob Mantz i ddweyd mai yr S* ffordd i ddyogaln bywyd y Pab- rjjtoii oedd, trwyidaynt gyneu ffaglwi, yo(iiw»K«J ♦••■y j— u.i, J Jr er mwyn ei adferu ef i'w Yr oedd dychryn ysbryd a Luther wedi syrthio ar ei elyn- Crochlefai y bobl y byddai ty- gwaed Luther yn sicr o achosi 2**Utiad dylif o waed. Yr oedd cy- mawr yn Worms. Condemnid 2^ac Aleander. Yr oedd nos wedi ar Wittemberg, a Melanothon trallod mawr. daeth y newydd ar unwaith fod yn fyw. Deallwyd ei focl mewn W^^arthwyd rheitharcheb Siarls yn ,1 y Diwygiad trwy y gwlfedydd. 91 ei fod ef yn llawenhau wrth llyfrau Luther yn cael eu llosgi, rhai newydd yn cael eu cy- yn Huoedd, a mwy o awydd yn $^bl j wybod beth a ddywedodd Lu- Troetld y boblynrhwygo rheith- i'j, pe°- yr Yinherawdwr er mawr ofid ^fyddi0^ Gofynent,'oni chynyg- Lather wrando arnynt' yn gwrth- g*>ei resymau ef ?' Methasant eu ^eK1' feiddiai y Pabyddion WK eu «wyddau yngan gair yn erbyn Yr oedd ei athrawiaeth ef yn gwreiddio, ac yn dwyn ffrwyth ^^hiog yn mbrif-ysgol Wittenberg. v*1 sefyllfa Luther yn ei gar- • Marchog St. George oedd ei yr ymguddfa. Anfonodd lythyr g^h^lancthon. Dywedodd wrtho nas e* adnabod, ei fodyn ymddang- hog. tww iddo gael ei osod yn y castell, ^th orphwysdra. Ni chafodd y hlw amdden i orphwys erioed o'r Yr oedd yn cael symud yn ^do f° ^ewn i'r castell, ond nioddefid tu allan i'w fnriau. Ni ef We^ ^ywi°^aeth erioed. Llen- ^os«iV^Wer math o teddyliau, ond Cetd yn drallodus. Yr oedd yn ev^Uy °1 ei ewyllys ac yn erbyn ei ^fan oe<id yn ddyogel aliau o ei elynion. Amddiffynwyr Odd Jt oedd yn ei gaethiwo. Anfon- opalatin i weddio drosto. Yr dyddio ei lythyrau o Ynys ^dadUn^j^ asfcadio y Beibl, nid i ■Hot i/ii?1 gynyrchu adgenedliad a Hyd yn hyn, yr oedd y11 d.adwreiddio drain a y ttr F eisiau iddo hau had da Nid oedd efe yn esmwyth. Ym- ddangossi iddo ei hun yn gowardaidd, yn lie bed yn ymladd dros Iesu Grist, Daeth gwawr o obaith i'w feddwl. Edrychodd ar y Pab yn dyfetha ei hun wrth osod erledigaeth ar droed trwy holl Germani. Cyfodai pawb yn erbyn y Babaeth. Syrthiodd Luther i afieohyd yn ei garchar. Ni allai gysgu. Nid oedd wedi arfer a bywioliaeth mor ddan- teithiol ag y gaffai yno. Yr oedd ei bryder yn nghyleh aehubiaeth eneidiau yn cythryblu ei ysbryd. Teimlodd fod yr Arglwydd wedi ei adael. Ofnodd nad oedd ei frodyr yn gweddio drosto. Yr oedd yr Elector a'i gyfeilliou ereill yn ofidus iawn o herwydd ei afiechyd ef. Aeth i astudio y Beibl. Cyfieithodd lyfr y Salmau. Penderfynodd yegrif- enu pregethau. Yr oedd yn ysgrifenu yn barhaus. Meddyliodd ei elynion os nad oedd efe wedi marw, na chaffai efe eu trall- odi hwy mwy a'i feddyliau grymus. Ond cawsaut eu siomi. Deqhreudd llifeiriant ei ysgrifeniad- au ef ddyfod o'r wasg. Llonai hyn ei gyfeillion yn ddirfawr. Taranai yn erbyn ei elynion oddiar ben y mynydd mawr lie yr oedd ei gastell yn sefyll. Nid oedd ei elynion yn cysgu. Gwnaent bob ymdrech i Babyddoli y t_ If.11161!t; -.3 jjt j gjruSS* gell a'i boll egoi. Cyhnddid ef o beidio bod yn gy- mhedrol yn ei olygiadan. Atebodd yn- tau, I Cymhedrolder yr oes hon yw plygu y glun i'r cysegr ysbeiliwr hwnw -'y Pab, a'i alw ef a'i giwed yn Arglwyddi! Bydded y fath gymhedroldeb yn mbell oddiwrthyf fi.' O'r diwedd meddyliodd am adael ei gastell, er y byddai wrth wneud hyny yn peryglu ei fywyd. Aeth allan, a swyddog perthynol i'r castell gydag ef. Ymddangosai yntau iel marchog. Yr oedd y swyddog yn ofalus iawn an dano. Pan yr aethant i westy, rhoddodd Lu ther ei gleddyf naill ochr, ac ymaflodd mewn Ilyfr. Parodd hyn bryder mawr i'r swyddog oedd gydag ef. Ofnai y byddai iddo ddangos pwy oedd efe. Pan aeth i un mynachdy adnabyddwyd. ef gan un mynach. Deallodd Luther a'i gydymaith hyn, a charlamasant ymaith gyda brys. Duwinyddiaeth oedd yn meddianu ei feddwl ef yn mhob man. Pan yr aeth ef allan gyda y rhai oedd yn hela vsgyfamog. ystyriai yr ysifàrog fel enaidgwerthfawr yn cael ei ymlid gan gwn y Pab. Teimlodd dros ysgyfarnog ar un achlysur, a chuddiodd hi mewn perth. Ond daeth y own ao a'i lladd- asant hi. Gofidiodd yn ddirfawr am hyny.- Penderfynodd wrthwyaebu mynach- aith fel peth gwrthwynebol i grefydd Crist. Edrychodd arno fel cynyrch- ydd anfoesoldeb ac aflendid mawr. Parodd ei ysgrifau grymus yn erbyn mynachaeth, chwildroad mawr yn ngol- ygiadau dynion. Meidyliodd ei elynion y gallent ddechreu ar eu hen arferion gan fod Luther wedi ei ddystewi. Dechrenas- ant wer hu mad^euantau fel o'r blaen, o dan awdurdod Arcbesgob Mentz. Dechreuodd Luther, yntau, daranu yn erbyn y fasnach fel cynt. Deallodd yr Archesgob ei fod ar fedr gwneud hyny, a dychrynwyd ef yn fawr. Ceisiwyd dylanwadu ar yr Elector i'w rwystro i daranu. Dymunai yr Elector iddo fod yn ddystaw. Anfon- odd Luther lythyr at Spalatin i ddweyd na fyddai efe yn ddystaw. Ond araf- odd. Er hyny anfonodd lythyr by- gythiol at yr Archesgob. Dywedodd wrtho os na wnai efe heidio gosod i fyny eilunaddoliaeth y byddai yn rhaid iddo ef ufyddhau i Pdnw a'i wrthwyn- ebu. Crynodd yr ^fchesgob. Ysgrif- enodd lythyr hynawsAt Luther. Dabth yr amser o'r diwedd i addysg raddol Luther, trwy kwer o ymchwil- iadau a blinderau, ijoddi y Beibl i'w genedl. Yr oedd y Beibl wedi cael ei wahardd i'r bobl yn Germani yn eu hiaith eu hunain. Os amheoft neb hyn, darllen- ent Codex Diplom JScclesice Magunt, iv. p. 460, at yr hwny cyfeiria D'Aub- igne. Caawyd Luther yn Wartburg gan y Nefoedd er mwyn i'r Beibl gael ei roddi i'r bobl yn en hiaith eu hunain. Yr oedd efe wedi cael gwaredigaeth o afael cyfeiliornadau dinystriol i enaid dyn trwy y Beibl. Ac yr oedd yn raw* i'r bobl trwy y gwledydd gael y Beibl fel yntau, i sicfhau gwaredigaeth iddynt hwythau heiyd. Yn ei garchar dywedodd Luther, Bydded i'r llyfr hwn yn unig gael ei osod yn )law, ac o flaen llygaid pobl y gwledydd, yn eu clustiau, a'u calonau, yu en hiaith e-a hunain.' Dyma beDderfynia yn Oyd darp yn berffaith a gwaith y Fetbl Gymdeithagi yn mhen trichan mlynedd ar ol amser Luther. N id oedd dim yn fwy tebyg i wella y natur ddynol oddawrth ei holt gyfeiliornadau na gair- Duw wedi ei gyfieithu i iaith y boW, heb fod wedi Luther a': gwauih hw-^ yn mlaen. '?"
CELF A MASNACH.
CELF A MASNACH. FOREST OF DEAN.—Mae masnach glo tai y dosbarth uchod yn gwella ychydig gweithia glofeydd, yn bre- senol, tua phedwar diwrnod yr wyth- nos. Y mae y galwad am lo agerdd yn dda, ond fod y prisoedd yn isel, a thebygol yw, mai iselder y pris yw y jheswm paham y maey galwadau cystaL Y mae gweithwyr haiarn Parkend wedi cael rhybydd y bydd i ostyngiad arall o bump punt y cant gymeryd He yn ei huriau. Y mae hwn wedi cymeryd lie ar weithiau y Chreat Western fur- naces. PONTYPQOL.- Y mae y fasnach lo yn wedd.ol fywiog yma, a gwneuthur- iad llafnau "alcan fel arfer; ond ychydig q wiieud sydd ar haiam. Dysgwyliry bydd dwy o ffwrnesi blast Abersychan i gael ei chwythu i fewn mewn ystod wythnos o amser; rhydd hyny waith i ryw gant o ddwylo. BLAENAU.—Hysbysir ni fod gweith- wyr y Ile-, ucbod wedi penderfynu, mewn cyfarfod cyhoeddus a gynaliwyd ganddynt, i ddyehwelyd at eu gwaith ar y ddau swllt y bunt o ostyngiad, wedi bod allan yn ei erbyn ryw bedwar diwrnod. Y mae rhai o'r rhai mwyaf blaenllaw yn y sefyll allan yn methu a chael dychwelyd at eu gwaith gyda'r lleill. NEW TREDEGAR.—Tebyg fod an- nealldwriaeth yn bodoli rhwngmeistri y pwll glo agerdd a'u gweithwyr yn y lie uchod. Hen arferiad y gwaith yw fod y dynion yn cael eu talu am sefyll pyst ar ochr yr heolydd. Yn y flwydd- yn 1871, gwnawd safon fod iddynt gael chwe' cheiniog y post am danynt. Ni chawd na chodiad na gostyngiad arnynt wedi hyny, hyd nes y daeth dy- farniad y sliding scale committee allan, pryd y gostyngwyd i bump a dimai. Tua dau fis yn ol, tynwyd y rhai hyny ffwrdd eilwaith, a'r rheswm a roddir tros hyny yw, nad ydys yn talu am byst yn bresenol yn Aberdar. Dadleua y gweithiwr nad yw hyny yn rheswm iddynt hwy o gwbl; fod gwaith y meistri yn tynn y pris i ffwrdd yn bre- senol yn doriad ar ddyfainiad y Bwrdd Cymodol. Er hyny, daiient at weithio, ac yn penderfynu apelio at y Bwrdd i benderfynu eu mater. ABERDAR.—Nid yw pethau cystal yma a phan ddarfu i ni ysgrifenu yr wythnoa o'r blaen. Taflwyd dros gant o alcanwyr allan o waith, yn herwydd ataliad y C wythien lathen' yn y lofa yr Aberdar & Merthyr Company ar Hirwaun. Mae lefel Heneray, Cwm- aman, wedi ei hatal hefyd. Y Gadlys a'r 'Sguborwen yn dra araf.
Y RHYFEL DWYREINIOL. CYHOEDDIAD…
Y RHYFEL DWYREINIOL. CYHOEDDIAD RHYFEL GAN RWSIA. Y mae Ymherawdwr Rwsia bellach wedi cyhoeddi rhyfel, trwy hysbysu fod pob ymgais am ddealldwriaeth heddychol a'r Porte wedi methu, ac mewn canlyniad fod yn rhaid apelio at arfau. Wrth der- fynu ei gyhoeddiad, dymuna y Czar am fendith y nefoedd ar ei allu milwrol, gan eu gorchymyn i groesi y terfyndir Tyrc- aidd. Mewn bryshysbysiad o Jassy, yr ydym yn cael fod catrodau Rwsiaidd wedi croesi y terfyndir. Gosodir cryfder Twrci i lawr yn dri chwarter miliwn, ac eiddo Rwsía yn 3,445,000. Er nad ellir credu fod byddin o rif hon gan Rwsia Oild ar bapyr yn unig, eto nid oes amfieuaeth. nad ydyw yn anghydmarol gryfach nag uiddo Twrci. u Os cyhoedda Twrci y rhyfel presenol yn u'n'creryddol, fel yn ddiau y bydd'iddi wneud, ac i'r Mahometaniaia roddi ateb- jad i'r gahvad, gall y bydd iddi dderbyn nifer mawr o wirfoddolion o India, canys y mae o leiaf ddeugain miliwn o Fahom- etty^i^Wmraovw «n»«wi W ed y rhyfel; y mae mewn gwirionedd wedi dechreu. Yn yr anerchiad a draddododd Ymherawdwr Rwsia i'w filwyr, dywedai ei fod wedi arfer amyn- edl mawr, ond bod terfyn i amynedd. Dywedodd wrthynt hefyd am fod yn hyderus a gwrol, a'i fod yn eithaf hyd- erus y buasent yn dychwelyd yn fuan wedi eu gorchuddio ag anrhydedd. Yn Nhy yr Arglwyddi hefyd, nos Iau, dywedodd Arglwydd Derby ei fod wedi derbyn telegram oddiwrth Mr. Layard, fod llysgenad Rwsia, M. Nei- ljdoff, wedi derbyn gorchymyn oddi- wrth ei lywodraeth i hysbysu y Porte fod pob cysylltiad gwladwriaethol a chyfeillgar wedi ei derfynu rhyngddynt a'i fod yn ymadael o Caeroystenyn nos Lun diw jddaf. Oddiwrth hysbys- iad a dderbyniwyd o Bucharest, wedi ei ddyddio ganol dydd Llun, dywedid fod catrodau bychain o filwyr Rwsiaidd a'u swyddogion wedi cyrhaedd yno. Y,mae hyn mor hynod a dim,—milwyr wedi cyrhaedd prif ddinas Roumania, yr hon sydd dros gant a haner e nlldir- oedd o derfynau Rwsiaidd, a hyny heb i unrhyw hysbysrwydd gael ei wneud i'r Porte. „ ♦ —
CWMPARC—DAMWAIN ANGEUOL.
CWMPARC—DAMWAIN ANGEUOL. Dydd Linn diweddaf, Ebrill y 23ain, wedi gorphen ei ddiwrnod gwaith, ac ar y ffordd allan o'r lofa, eyfarfyddodd Evan Phillips, 24 oed, a'i ddiwedd yn dra disymwth, trwy syrthio o dan y trams llwythog. Derbyniodd y fath niweidiau trymion fel y bu farw ar y ffordd i'w anedd-dy. Gadawodd wraig ac un plentyn, tra na wyr ei briod awr ei thymp ar yr ail. Brodor ydoedd Phillips o Mountain Ash, ond wedi bod yn Cwmparc am y ddwy flynedd ddiweddaf.
CWMBACH—DAMWAIN ANGEUOL
CWMBACH—DAMWAIN ANGEUOL Nos Wener diweddaf, yn mhwll Lewis, Cwmbach, daeth dyn o'r enw John Lewis, 35 oed i'w ddiwedd yn dra disymwth. Yr oedd wrth y gorch- wyl o dynu hen byst i lawr yn y pwll er rhoddi rhai newydd yn eu lie; a thra wrthy gorchwyl hwn, acwedi gorchym- yn i bawb gilio yn ol, rhoddodd ergyd i'r pyst, a phan yn rhoddi yr ail ergyd, syrthiodd y top arno, gan ei ladd. yn y fan. Gadawodd wraig a thri o blant amddifaid ar ei ol. Claddwyd ef dydd Mawrth diweddafyn Cemetery Aberdar,
- CWMTWRCH.
CWMTWRCH. MASNACH. Araf iawn yw masnach mewn rhai manau yn y cwm hwn ar hyn o bryd. Gwan iawn ei sefyllfa yw gwaith glo eang Hendreforgan—rhyw ddau neu curi turn yn yr wythnos. Mae y si ar led fod argoelion gwael am ddyfodol y gwaith uchod, ac y bydd ugeiniau allan o waith yn fuan. Y mae gwaith Brynhenllysg yn gweithio bob dydd yn bresenol. Hwn sydd yn myned yn mlaen oreu o holl weithfaoedd y lie, ac y mae parch mawr yn cael ei ddangos tuag at y cwmni am gadw eu gwaith yn mlaen mor gyson. Araf iawn yw Brynmorgau a'r Gilwen, yn enwedig y blaenaf, yr hwn a fu yn segur yn ystod yr wythnos ddiweddaf, a hyny o herwydd fod y cwmni yn ceisio ei weithu dydd Iau diweddaf yn Aber- tawe, ond ni phrynwyd ef. Gobeithio na fydd i hyn beri i'r gwaith sefyll, canys bydd yn golled mawr i'r cwm yn gyff- redinol. Y mae yma lawer teulu wedi dyoddef yn erwin 6 herwydd yr amser cyfyng sydd yn parhau arnom fel gweith- wyr. DAEAROG.
LLANSAMLET.
LLANSAMLET. MASNACH.—Araf iawn y mae masnach yn myned yn mlaen yma y dyddiau hyn. Nid oes un wythnos gyfan o waith. i'w gael braidd yn un man. Y mae gwaith y Brithdir wedi bod ar-stop am ychydig mewn canlyniad i gwympiad pris. Yr oedd y meistri yn celsio 6c. y dynell, ond fe ddarfu i'r gweithwyr ganiatau 2g., ao fe godwyd 2g. o du y meistri felly yr oedd 2g. o wahariiaetn yn aros hyd dydd Llun, yr 16eg cyfisol, pryd y daethpwyd thrwjr hyny y maent wedi ail (ICtechretu gweithio eto. YB UNDKB,—Y mae yndda genyf V vs- bysu fod yr Undeb mor ucliel yn ngv. eiih- feydd Brithdir a Chwmdu ag a fu erioea. Nid gwiw i neb fyned yno i weithio os na fydd yn undebwr. Y mae y gweithwyr y Caepridd wedi agor cyfnnfa newydd yn yr Half Way, ac y mae yn myned ya mlaen yn llewyrchus. CANTATA Y PLANT.—Perfformiwyd y gantawd hon yn Ysgoldy Frytanaidd Llwynbrwydrau, nos Sadwrn diweddaf. Arweinydd y cor ydoedd Mr. William Thomas. Cadeirydd, Mr. E, Maddock, prif oruchwyliwr y Dynevor, Dyffryn k Neath Abbey Collieries, yr hwn alanwodd y gadair yn ogoneddus. > Chwareuwyd yr harmonium gan y brawd galluog Mr. Williams. Dechreuwyd y cyfarfod am 7 o'r gloch. Cymerwyd rhan gan. brif gantorion a chantoresau y lie, ac yn eu mysg y galluog Mr. John Thomas, ar- weinydd Cor Undebol Llansamlet. Caf- wyd cyfarfod difyrus dros ben, ac y mae yn glod i ardal fach Llwynbrwydrau ei bod moruchel mewn cerddoriaeth. Ter- fynwyd trwy ganu 'Yn y Man,' o y Juwbili. T.
NEUADD YR ODYDDION, - DOWLAIS.
NEUADD YR ODYDDION, DOWLAIS. Dymunir hysbysu y bydd Cranogeajm darlithio yn y Neuadd uchod, nos Lun, Mai y 7fed, ar Amser ac Arian,' Cymer- iry gadair ganfoneddwr o'r lie. Y mae yr achos yn wir deilwng. Yr elw at gynorth- wyo rhyw nifer o Gymry i ddychwelyd o Batagonia, pa rai sydd yn awr ar newynu, yn dolefain am ddychwelyd. Hyderwyf y ceir llonaid y Neuadd. Nid oes yr un ddadl na fydd y ddarlith yn worth llawer fwy nag a delir am dani. Y Mae enw Cranogwen yn ddi,n hysbys bellach fel un sydd yn gwefreiddio cynuLleidiaoedd Cymru gydai hyawdledd. Gymry anwyl Merthyr a Dowlais, cynorthwywch y y waith hon. MENEVIUS.
Family Notices
PRIODAS.. Ebriii 21ain, yn Nghapel y Drindod, Llanelli, gan y Parch. Mr. Williams, Na- zareth, Llwynhendy, Mr.:W. Llewelyn, saer maen, a Miss Rachel Phmipsy ddau o Gwmcarnhywel, ger Llanelli. MARWOLAETHAU. Ebrill llifed, dau fachgenyn bychan Mr. a Mrs. Thomas Thomas, Waterloo- street, Cwmbach, yr hynaf yn flwydd a deg mis, a'r llall yn dri oed Buont feirw mewn ychydig ouau y naill ar ol v llall. Dydd Mercher canlyn>)l claddwyd hwynt yn Cemetery Aberdar. Ebrill lOfed, yn 40mlwydd oed, Gwen- llian, anwyl briod Mr. Thomas Rees, frocer, Rhigos, a chwaer y Parch., B. Navies, Treorci. Yr oedd yn aelod hardd gyda'r Annibynwyr yn y lIe uchod.