Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
6 erthygl ar y dudalen hon
FFUGCHWEDL.
FFUGCHWEDL. YR HEN FUWCH WEN. YSGKIF VII. TE oedd y mochyn yn ]led ofnus ar y cyntaf, ond daeth yn noble iawn yn bWJta o'r cafn yn gam pus, a phan welodd Jac hyny, gwaeddodd mewn llais gorfoleddns I Shan o'r South for ever,' hyd nes ydoedd y cwm yn adsain. 4 Wei Shan,' ebe efe, 'pa faint sydd am y job ?' \Vel,' oedd yr ateb mewn llais sobr a difrifol iawn, rhaid i mi gael ugain o sylltau ac ystenaid o laeth o dan ei fam.' Yr oedd cael gafael yn yr ngain swllt yn gryn orchwyl, ond yr oedd y llaeth l'wgael. Cychwynodd Jac a'r oracI i'r ty, a tbra bu Mrs. Rbandal yn gosod y llaeth yn yr ysten, bn Jac yn ymdrech- 01 iawn yn chwilio am yr ugain swllt, a dywedir fod llogell y tin roller ngain Bwllt yn ysgafnach nag ydoedd y boreu hwnw, ac felly terfynodd yr helynt pruddaidd bwn yn Nant y Casyn. Dilynodd Jac yn mlaen gyda yr un ystranciau yn y dyddiau dyfodol. Yn Bgafael ar hen luniau yr oedd ddydd a nos, a chyn pen tri mis yr oedd yn medru tynu linn y twlc gwyddau, y twlc chwyaid, a'r twlc mochyn yn gyw- rain dros ben. Coal tar ydoedd ei baint fynychaf, ac yr oedd yn syndod mor glyfer y tynai y gwahanol adeilad- at). Cyn hir aeth son am dano o ffryd- ian Twrch i Bettws sir Gaer fel adeil- adydd doniol a medrus, a mynych y gwelid dynion yn ymgynghori ag ef pan y byddai ganddynt rhyw beth o bwys yn myned yn mlaen. Rhyw ddi- wrnod dyma ddau ddyn yn dyfod tua Nant y Casyn, ac wedi holi am weinidog Ty'ntwmpath, cawsant ar ddeall ei fod gartref, ond nas gallent ei weled y pryd hwnw— ei fod yn y parlwr yn bwyta sngan brithdwym. Clywodd Jac en llais, ac ni fu yn hir iawn cyn gwneud ei ymddangosiad. Yr oedd Jac bob amser, chwareuteg iddo, yn derbyn estroniaid yn hynod garedig, ac felly y tro hwn. Gwahoddodd y ddau wr dy- eithr i mewn i'r parlwr, a chynygiodd iddynt gyfran o'r sugan brithdwym, ond ni fynai y naill nar Hall ddim o hono. Wedi siarad yehydig o bethau amgylchiadol, dywedodd un o'r dynion, Yr ydym ni syr, yn dyfod o Bentre Morthwyl, ac yr ydym yn bwriadru adeiladu capel newydd acw yn y mis- oedd dyfodol.' Felly yn siwr,' ebe Jac, gan gryohu ei dalcen a charthu ei geg. Capel newydd, aie. Pa nifer o gapeli sydd acw yn barod ?' Dau, syr.' Felly yn wir. Yn mofyn pllan gall- wn feddwl.' Ie, syr. Gofyn i chwi os byddech mor garedig a thynu plan o hono.' Gwnaf, o gwnaf gyda y parodrwydd mwyai. Fy hoff waith ydyw gwneud daioni i blant a phobl yr Arglwydd. Pa beth ydyw maint y ty newydd i fod ? 'Pump troedfedd ar hugain wrth ddeuddeg ar hugain,' ebe un o'r dynion. Yr wyf yn gweled/ ebe Jac, gan syllu yn fyfyriol ar y ddaear, 'seven and half three quarters in the but Aroswch chwi, pa beth a ddywedasoch oedd i fod yn y spin ?' Edrychodd y ddau ddyn ar eu gilydd yn sobr a dirfifol iawn, a sylwodd Jac ar hyn a dywedodd, Dichon nad ydych chwi yn deall eiu terman ni yr adeiladwyr yma, oblegyd ymaent oil mewn iaith estronol. Wrth y spin byddwn ni yn a long side the siling, hyny yw, j iideilad gyda y roof.1 Yr oedd y ddau ddyn yn syllu ar eu gilydd yn ddifrifol eto, ac yr oedd pob peth yn profi nad oeddent yn deall un gronj n o iaith estronol yr adeiladydd mawr e Nant y Casyn. A ydych chwi yh fy neall,' gofynodd Jac, gan edrych yn fwy mawreddog. nag o'r blaer. Os nas gellwch fy neall, oter ydyw i ni siarad dim yn mhellach.' Wei, rhaid i ni gyfaddef,'ebe un o'r dynion, nad ydym yn eich deall yn hollol.' C Edrych yma,' ebe Jae, gan dynu Jlun y twlc mochyn allan o'i logell, A ydych chwi yn gweled hwn V 'Ydym,' ebe y dynion. Wel, yn awr dyma y but, a dymay spin, ac y mae yr arsen yn dyiod yn groes ffordd yma, ac os na fydd i ni gael y mesuriad yn gywir yn y lleoedd hyn, nis gallwn dynu y plan yn gywir ac i ateb y pwrpas. Yr wyf am i chwi ddeall fod spin pob adeilad yn three degrees yn hwy na'r but, ac felly y mae yn dyfod yn gyfangorff cryno. Y mae spin hwn sydd o fy mlaen yn four degrees, ond nid*yw- hyny o fawr bwys, gan fodyr arsen yn ateb. Y mae arsen hwn, fel y gwelwch, yn sefyll seven de- grees to the north point, ond ni fydd eich capel chwi ond five. A ydych chwi yn fy neall yn awr ?' Yr oedd y ddau ddyn erbyn hyn yn berffaith hurt. nis gwyddent ar ben bywyd yn mha le yr oeddent na pha beth oedd eu neges yno. Yr wyf yn deall/ ebe Jac, wedi syllu ar y dynion am gryn amser, I eich bod eto heb fy amgyffred, ond nis gallaf ddwyn y pwnc o'ch blaen ynfwy eglur, y mae yn awr yn ddigon eglur i'w deimlo, ond gwnaf un cynyg eto arfcoch. Edrychwch yma, a sylwch yn fanwl y waith hon. Dyma yr arsen fan yma, ac y mae yn syllu .ar y north point. Dyma y but yn y fan ymayn eistedd ar ei ddosbarth ol, a dyma y spin yn sef- yll yn yr awyr. Sylwch ar y gwagle yma sydd rhwng yr arsen, y but a'r spin. Yr enw sydd genym ni ar hwna ydyw foeos, a phrif orchwyl pob adeil- adydd ydyw cael y focos i orphwys yn dawel ac esmwyth ar y but, y spin, a'r arsen. Gallem feddwl eich bod wedi fy neall bellach, ac os nad ydych, rhaid i chwi aros yn eich dy wyllwch.' Cyfododd y dynion ar eu traed a dywedasant, 'Dydd da i chwi syr.' Gwrandewch,' ebe Jac, ar waith y dynion yn gadael yr ystafell, 'gwran- dewch am baner ndynyd.' Wei,' ebe un o'r dynion, gan droi ei wyneb yn ol. Pa bryd yr ydych yn mofyn yplan,' gofynodd Jac. I Mor gynted ag y galloch,' oedd yr ateb. I Ymwelaf a chwi nos Lun nesaf, a dywedwch wrtheichgynnlleidfa y bydd- af yn pregethuyno hefyd yn y fargen.' All right,' ebe y dynion, a ffwrdd a nhw. Wedi iddynt fyned, dechreuodd Jac a phendromi yn nghylch ei gontract newydd. Nis gwyddai ar ben bywyd pa fodd oedd myned trwy y gorchwyl. Nid oedd wedi gweled plan er dydd y ganwyd ef, ac nis gwyddai fwy am scale a chwmpawd nawyddai scale a chwmp- awd am dano yntau. Pa beth oedd i wneud ? A oedd ei enw da a'i gynfer- iad uchel fel adeiladydd i fyned i warth ? Yr oedd drychfeddwl o'r fath yn dan ar ei groen. Boreu tranoeth, rhedodd rhyw syniad bend'gedig trwy ei ben, a thua deg o'r gloch gwelid ef yn casglu ei gelfi at eu gilydd, sef yr hen badell ar coal tar, a lien fawr o bapyr te7, a ffwrdd ag ef tua. thwlc y mochyn.
4 ENWOGION SIR GAERFYRDDIN.
4 ENWOGION SIR GAERFYRDDIN. GAN DAFYDD MORGANWG. 'Yn mhdb gwlad y msgir glew.Diar. ENWOGOION BRENHINOL. HYWEL DDA. Rhyfedda rhai haneswjr fod' dyn mor oleuedig ag Hywel D fa ya ym- ostwng i ofyn cymeradwyaeth y Pab ar ei gyfre^hiau, gan fod Eglwys Rufain, yn nghyd a'i phenaitb, wedi suddo i'r fath lygredigaeth yr ot s hono. Ond pan ystyriom mai yr amser hwnw yr oed 1 y Pabau yn dechreii honi hawl i ymyraeth ag amgylohia lau gwladol y teyrnasoedd lie yr oeddynt yn Uyw- odratthu ya grefyddol, a bod dylanwad ] y Pab braidd yn anwrtbwynebol a. y p. yd, Did ydym yn rhyfeddu fod hyd yn nod Hywcl Dda yn te mlo y dylan- I wad Paba dd ynrtiv aryf i'w wrthwvn- i ebu: a cbai fod llywodraeth e^lwysig y Pab mor helaeth, diau fod Hyw ] yn ei farnu yn fantais cael cymeradwyaeth y Pab ar y cyfireithiau er mwyp en cadarnhau. Felly, yn y flwyddyn 930, efe a dd. wisodd rai o ddo^tbion y wlad yn gymdeitbiou, ae a aeth yr ail waith i Rufain, a chafwyd cymeradwyaeth y Pab ar y cyfreithiau. Yna dychwelodd Hywel yn ol i Gymrn, a gwygodd Gynghsr Cenedlaethol yn nghyd yr ail waith, a darllenwyd y cyfreithiau yn nghlyw y Cynghor, a derbyniwyd hwy yn unfrydol, a chyhoeddwyd hwy yn y Cynghor h"nw yn gyfreithiau eyffred- inol Cymru oil. M e yn amlwg fod y da oni a ddeilliodd i'r genedl trwy ym. drechion Hywel yn sefydlu y cyfreith- ian ardderchog a elwir ar ei enw, wedi cael dylanwad priodol ar ei meddwl, yn y ffaith iddi ei ddewis fel y soniwyd yn f barod, yn frenin holl Gymru, ar farwol- leth Idwal Foel yn 940. Mae'n wir i Idwal adael etifeddion i'r goron ar ei ol, ao yr oedd en-gwrthod yn orchwvl anhawdd i drigolion Gwynfdd, ond eto, yr oeddynt yn gweled y fath gymhwys- derau neillduol yn Hywel felllywodr- aetf-,wr fel na wnai dim y tro ond ei osod yn frenin ar holl Gymru, fel y bu ei da'd Rhodri Mawr. P/ofodd Hywel yn y&tod ei deyrn- aciad o 41 o flynyd.an, ei fod, nid yn unig yu ddeèdfwr doeth, ond ei fod o duedd wir hfddychol. Ac er fod y wlad yn amser ei flaenafiaid yn un berw o ryfeloedd gwaedlyd, llwyddodd ef trwy ei ddoethineb i gadw y wlad mewn heddwch trwy yptod ei deyrnasiad. Yr oedd Hywel Dda yn Gristion de- foesiynol hefyd, ac ymdrechodd lawer i ledaenu achos crefydd yn mhlith ei ddeiliaid. 0 barthed cyfreithiau Hywel Dda, y maent yn sefyll ar eu pecaueu hunain, heb fod ynddynt y berthynas leiaf sb chyfreirhian unrhyw genedl ar,ill. Er iddo ef fyned i Rufain i gasglu cymaint ag a allasai o wy* odaeth gyffredinol, eto, nid yw yr eiddo ef yn debyg i eiddo y Rhufeiniaid; ond y maent yn hollol wreiddiol Gymreig. Ysgrifenwyd tri chopi o honynt yn amser Hywel, un i fod at wasanaeth y brenin, ac i ddilyn ei lys, a'r ddau ereill i'w cadw un yn Dinefwr, a'r llall yn Aberffraw. Rhenid hwy yn dri dosbarth fel y canlyn:—1. Defodau a swyddogion y 11 ys. 2. Cyf- reithiau y wlad. 3. Troseddau, ac hefyd ijwerth amryw ddodrefn. Y mae amryw gopiau o honynt yn cael eu cad w yn y Gywreinfa Brydeinig Cawsant ei hargraffa y tro cyntaf gyda chyfieithad o honynt i'r LIadin, a nodiadan gan Dr. Watton, trwy gynorthwy y dysgedig Moses Williams yn 1730. Argraffwyd hwy hefyd yn y Myfyrian Arch., Cyf. 3 Argraffwyd hwy hefyd y drydedd waith ynl851, yn gyfrolau unplyg ac wyth- plyg, dan arolygiaeth Aneurin Owen, Yaw. Cawsant en cyfieithu i'r Seisnig hefyd yn 1823 gan W. Probert. Y maent wedi enill syltf rhai o ysgolheigion y eyfandir hefyd. Yn y flwyddyn 1832, cyhoeddodd un Gabriel Peignot gyfrol wythplyg yn Paris dan yr enw Tableau de Moeurs an dix- ieme Steele, o?}-la. Cour et les Lois de Hawel le bon." Parhaodd y eyfr ithiau nodedig hyn mewn grym yn Nghymru hyd nes y collodd ei hannibyniaeth yn amser Iorwerth I. Bu Hywel Dda farw yn 948, er galar cyffredinol i holl Gymru.
HYWEL AB EDWIN.
HYWEL AB EDWIN. Hywel ab Edwin, ab Einion, ab Owen, ab Hywel Dda. Un,o'r banesion.eyntaf sydd genym am y gwr dewr hwn, yw y cofnodiad sydd am dano ef a Meredydd ei frawd yn uno a'u gilydd i ddwyn byddinoedd yn erbyn Llywelyn ab Sit- sylltyn 1021, prydyliadiwyd Llywel- yn ond methasant gyrhaedd eu hamean o enill tywysogaeth Gwynedd. Yroedd tywysogaeth y Deheudir, cen Dinefwr, hefyd wedi ei thrawsfeddianu y pryd hwnw gan deuln tywysogol Morganwg, yr hyn a achosodd lawer o derfysgoedd rhwng y ddau deulu. Gan fod Hywel a'i frawd wedi eu difeddisnn o'u heti- feddiaeth, yn y flwyddyn 1031, casglas- ant fyddinoedd cryfion o Wyddelod a Sctotiaid, ac a'u dygasant yn erbyn Rhydderch ab Iestyn, yr hwn oedd yn meddianu tywysogaeth Dinefwr trwy anghyflawnder ac arol brwydr galed llwyddasant i adenill eu hetifeddheth, a lladdwyd Rhydderch ar y maes Wedi cydiywodraethu amtuablwydd- yn, bradlofruddiwyd Meredydd gan neiant Llywelyn ab Sitsyllt, a gorfu ar Hywel ffoi o'r wlad a ga iael tywys 'g- aeth ei hynafiaid yn ysglyfaeth rhwng ei elynion ac ymaflodd Gruffydd ab Llywelyn yn yr awenau. Yn 1037, ym- drechodd Hywel drachefn adenill ei dir- iogaetbau, a dygodd lu mawr o wyr yn erbyn Gruffydd, ac ymladdwyd brwydr flyrnig rhyngddjDt yn *Mhencader, lie y gorchfygwyd Hywel. Gorchfygwyd ef drachefn y flwyddyn ganlynol yn Llan- badarn, pryd y syrthiodd ei wraig yn ysglyfaeth i'r gelyniou, a chymerodd Gryffudd hi yn wraig iddo ei hun. Yn 1043, dygodd Hywel lu o'r Daniaid yn erbyn Gruffydd, ac yn y frwydr gynt if gorchfygodd ef; ond yn yr ail frwydr, yr hon a ymladdwyd ger Aber Tywi, llwyr orchfygwyd Hywel a lladdwyd ef, ar ol dangos dewrder cawraidd wrth ymladd am ei eiddo cyfreithlon.
[No title]
Pencader yw enw y lie, ac nid PeIl- cadair fel yr jsgrif jnir ef gan lawer' n Tardda o Pen a Cad, neu Prif Frwydr.
LUTHER.
LUTHER. Yr oedd bendith y nefoedd ar ym- drechion Luther wedi dechreu dwyn ffrwyth toreithiog. Deallodd gwreng a boneddig fod ei athrawiaeth Ys- grythyrol ef yn rhyddhau dynion, en- eidiau a chyrff, oafaelgormes oesoedd. Collodd y Pab ei awdurdod ar y gwledydd. Ac yr oedd eisiau ffurflo eglwys yn ol y Testament Newydd. Yr oedd Philip, Tywvsog Hesse, yn oleuedig, doeth, a gwrol, fel cawr. Pa fodd i setlo pynciau athrawiaethol a rheolau dysgyblaeth eglwysig oedd yn gwestiwn pwysig. Dechreuodd y diwygiad o ddifrif. Cyfarfyddodd a llawer o anhawsderan, y rhai a barasant lawer o benbleth i Luther. Daeth peryglon oddiallan. Gwnaeth Siarls a'r Pab gymod a'u gilydd. Cyn- aliwyd cymanfa dywysogol Spires, trwy wysied yr Ymherawdwr. Aeth Philip Hesse yno a gosgordd fawr o filwyr. Edrychodd y tywysogion Pabyddol ar y rhai Efengylaidd fel sgubion y byd. Penderfynasant roddi terfyn ar y rhyddid crefyddol oedd wedi ffynn yn Germfeni am dair blynedd. Ceis- iodd Siarls osod cyfraith mewn grym i wneud hyn. Gwrthwynebwyd ef gan y tywysogion Efengylaidd ond trwy nerth mwyafrif, gorchymynwyd iddynt ymostwng. Yn lie hyny, ysgrifenasant a chy- hoeddasant brotest yn erbyn yr awdur- dod ormesol, a geisiai eu gorfoji hwy i fod yn Babyddion, ac i wrthod awdur- dod Gair Duw. Dyma fel y daeth achos rhyddid cydwybod mewn crefydd i gael ei alw yn Brotestaniaeth. Gwnawdy protest hwn ddydd LInn, Ebrill 19eg, 1529. Gosododd y protest hwn awdurdod Gair Duw uchlaw awdurdod eyfraith gwlad. Gadawodd y tywysogion y protest o flaen y tyw- ysog Ferdinand, brawd Siarls V., yr hwn a lywyddai y gymanfa dywysogol. Yr oedd un gweinidog enwog wedi dweyd rhywbeth o blaid y gwirionedd yn Spires, yn nghlywedigaeth Pabydd selog, yr hwn a achwynodd arno wrth Ferdinand. Ymddangosodd hen wr anadnabyddus i Melancthon, i hysbysu iddo y buasai swyddogion Ferdinand yn cymeryd y gweinidog hyny yn garcharor mewn ychydig fynydau. Dywedodd Melancthon wrth y gweini- dog am frysio i groesi yr afon Rhine allan o diriogaeth yr erlidiwr. Felly y gwnaeth, a diaogodd. Credai Mel- ancthon mai angel oedd yr hen wr Digon tebyg mai angel oedd efe. Ymadawodd y tywysogion Efengyl- aidd a Spires, heb wybod na byddai Ferdinand yn myned i ryfel yn eu herbyn. Yr oedd Melancthon yn iselfeddwl, ond Luther yn uchel, penderfynol, a ffyddiog. Pendeifynodd Siarls, o dan ddylan- wad y Pab, i orfodi y tywysogion Pro- testanaidd i ymostwng i Babyddiaeth a nerth y cleddyf. Calonogai Luther yr Elector, fel dyn yn ymddiried yn Nuw, ac nid yn y claddyf. Gwawdiai efe fygythion y Pabyddion. Meddai efe, Y mae y Twrc wedi cyrhaedd y gallu ncbaf. Y mae Pabyddiaeih yn gwywo, ac y mae y byd yn holiti ar bob llaw.' Djchymygai efe fod diwedd y byd gerllaw. Ond trodd Siarls i fod yn hynod gymodlon tuag at y Protestaniaid am ychydig amser. Eto, buan y trodd efe yn eu herbyn. Nis gwyddai y tywysogion beth i'w wneud.' Dywedodd Luther wrchynt y byddai Dnw yn sicr o'u hamddiffyn. Gwrandawsant arno. Nid aetbent i ryfel yn erbyn Siarls, ond i'r gymanfa dywysogol yn Augs- burg i gyfarfod a Siarls. Yr oedd g (Veddiau taeron yn myned i fyny drostynt. Cadwyd Lutheryn Nghastell Coburg, rhag ofn i'w bresenoldeb ef gynhyrfu yr Ymherawdjvr. Ysgrif. enodd lythyrau oddiyno, gan alw y lie Goror yr Adar.' Cafodd ei ofidio gan Satan yno. Y r oedd pethau yn myned yn mlaen yn bwysig iawn yn Augsburg. Pen- derfynodd Philip, tywysog Hesse, a John, tywysog Saxony, i sefyll yn wrol dros yr efengyl, a cheisio troi yr Ym. herodraeth i gyd i fod yr un ochr a hwy. Gosodasant weinidogion Efengyl- aidd yn eglwysi Augsburg. Aeth torfeydd i'w gwr*ndo. Syrthiodd syndod anfesurol ar y Pabyddion. Dysgwyliasant hwy weled y tywysogion yn ostyngedig yn y llwch, mewn ofnau, yn lie proffesn Protestaniaeth gyda'r hyfdra mwyaf. Ceisiodd Siarls roddi terfyn ar hyn. Cynghwodd Luther John, Elector Sax- ony, i adael i Siarls gael ei ffordd yø Augsburg. Ond canghellydd yr EJ. ector, sef Brack, a'i cyngborodd i ofyo i Siarls ganiatau y pregethau. Ao- fonodd genadwri at Siarls, yr hwn nid oedd eto wedi dyfod i Augsburg, yC dadgan na allai efe fod heb bregethiad Gair Dnw. Fel yr oedd Siarls yn dynesu at Augsburg, dymunodd yr Elector, a'f Protestaniaid ereill, i Malancthon ysg' rifenu cyffes Brotestanaidd, i'w darlleff gerbron Siarls. Yr oedd MeIancthoB mewn pryder mawr wrth ei pharotoi hi. Effeithiodd y pryder ar ei gorff ef. Anfonodd Luther ato, Goialwch am eich corffbychan. Peidiwch a bob yn euog o hunan-lorfuddiaeth er mWyø cariad at Ddnw. Y mae Duw y11 cael ei wasanaethu mpwn gorphwysdc* a thawelwch meddwl. 0 herwydd hyø y sefydlodd efey Sabbath fel dydd gor" phwysdra.' Gorphenodd y g^ffee, ac an fonodd 1 tywysog hi at Luther, i'w diwygio, oS oedd eisiau. Cymeradwyodd Lutbet hi. Ar dop y bryn yn ei gastell yø Coburg yr oedd Luther, fel Moses at fynydd Sinai, a'r byddinoedd ar 1 gwastadedd, yn A ugsburg. Yr oedd efe ynD yn gweddio Ac efe oedd yn cyfarwyddo y byddinoedd. Y pryd hwn bu farw tad Luther. Ymosododd y gelyn ar ei ddyehyrnyg ef fel yn Wartburg. Un noswalth gw^' odd dair ffagl danllyd yn myned heibiØ iddo, a chlywodd daranfollt ofnadwf yr un pryd. Gwaith y diafol oedj hyny meddai efe. Ofuodd a syrthiodd i lewyg. Daeth ei was ato, ac wedi iddo ei ddwyn atD ei hun, darllenodd yr epistol at y Galatiaid iddo. Wedí hyny canodd Luther y salm,4 O'r dyfn" der y llefais arnat.' &e. Yr oedd ei ddychymyg yn doreithiotf mewn gwawd. Chwarddai o waelod ei galon wrthddarlunio o flaen ei ddychyfl*' yg y gyngrair oedd yn debyg o gael el gwneud rhwng y Pab, Siarls, breniJJ Ffrainc, a Venice, i ysgubo yr efengyl o'r byd. Anfonodd amryw lythyran i gyeof0 yr Elector, ac un arall, ofnadwy i gf ffroi y Pabyddion. Yn un o honyi* dywedodd, cO Bab Os byddaf bJ'f1 byddaf yA bla i ti; os byddaf far^ byddaf yn angan i ti.' Nid oedd dim yn dychrynu y Pat yddion yn fwy na chydwybod. Pan f enwodd Melancthon gydwybod' wr$ Archesgob- Salzburg, atebodd bwolfy Cydwybod Beth yw ystyr cydwy^ od ? Ni all yr Ymherawdwr odd^' cythrwfl yn ei diriogaeth ef.' Dywed, odd Luther Pe buaswn i yn He MeI" ancthon atebaswn fel hyn, Ac ni odd' ef ein Ymherawdwr ni (Crist) f fetb gabledd a'r hyn a ddywedwch chwi. Yr oeld Melancthon mewn traIIQP oblegyd ei fod yn ceisio heddvchu CriSf a Belial, heb wybod mai Belial oedd 04 pan y delai ato fel angel y goleoll". Ond yr oedd Luther yn ddedwydd yn e' ffydd, yr hon oedd yn ddigymod rhagrith yn mhob man. j Tynwyd cyffes i (yny, yr hon a eJlt Cyffes Augsburg,' i'w gosod ger broØ yr Ymherawdwr, fel cyffes y tywvsog' ion Protestanaidd. Ceisiodd y Pabydd' ion ei ihwystro hi i gael ei darllen ft f nghlywedigaeth y tywysogion a'r herawdwr. Ond o'u gwaothaf darllenwyd hi gan B: ack, Can^hell^ yr Elector. Effeithiodd y gyffes yn ddirfawr bawb oedd yn bi eseuol. Profodd geK wyddau Eck ac ereill. Cymeradwy^y^ hi gan Esgob Augsbnrg. G fyn°d' Due Bavaria i Eck, C Å el1wch cbØ wrthbrofl y gyffes.' Alehodd ynta^ 'O'r Beibl—n>i aliaf. Ond o'r a'r cyngorfeydd—srallaf.' Atebodd^ Due yn gyflym, < Yr wyf yn deall. mae y Lutheriaid tu fewn i r ^grytlJ' yr* Yr ydym ninau tu allan iddi-* Trowyd pump o djwyso»ion eT^\ fod yn bleidiol i Brntestaniaeth. A^JJ y gyffes trwy holl Ewrop. D.fethodjJ ragfarnau a gyfodwyd gan y Pabyddioc. Syrthiudd Siarls i bleth. Crynodd Rhufain. Oti.,RIY pair yddion os defnyddid erledigaatb ft erbyn y Protestauiaid y lleddid i offeiriaid.
JOHN BUNYAN YN Y ClIiCH^
JOHN BUNYAN YN Y ClIiCH^ Er dif ru ei hun yn nghar< har ford, cymerodd Bunyan raihn all»J ,i gadair a berthyn> u i'w gel, a cby«» gyllell gwnaetn ci wibanogt o Clywodd (eidwad y circh r v srerd1 iaetv, ac olrheiniodd ef i gell Bany9"' ond tra yr oedd ef yn dadgloi y gosododd y car., haror cy wr in y