Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
4 erthygl ar y dudalen hon
fcwOGION SIR GAERFYRDDIN.…
fcwOGION SIR GAERFYRDDIN. BP GAN DAFYDD MORGANWG. Yn mJiob gwlad y megir glew.'—Diar. ENWOGOION BRENHINOL. GRUFFYDD AB RHYS. Yiioedd Gruffydd, gwrthddrych y byw- graffiad hwn yn fab i'r enwog Rbys ab Tewdwr. v anwyd et yn Ngha^tell pinefwr, yn Ystrad Tywi, yehydig cyn marwolaeth ei dad, ac fel yr awgrym- wyd yn niwedd y bywgi&ffiad blaenorol, cafodd ei gymeryd i'r Iwerddon panyn faban dao flwydd oed i gael ei ddwyn i fyny. Tra yr oedd ef yn yr Iwerddon, daeth Ilarri I. yn frenin jjloegr, yn y flwyddyn 1100. Yr oedd yn arferiad gan f;iwrion Hoegr y pryd hwnw i briodi a boneddigesau Cymreig o waedoliaeth uchel, er mwyn dyfol i feddiant o diriogaethau yn Nghymru, mewn dull mwy cyfreittilon a hedd- ycbol na thrwy awch y cleddyf. &c. xrciiii juton, j „ i jr i/iauil na*^chynal rhyfel parhans rhyngddo a thrigolion y Debeubartb, a gymerodd Nest, merch Rhys ab Tewdwr, a chwaer Gruffydd, nid yn briod, ond yn or- dderch-wraig yr hon a ymddng iddo yr enwog Robert o Gaerloyw. Er cymaint a ganmolir gan rai haneswyr ar y teyrn hwn, y mae hanesiaeth gywir jn eyfeirio ei bys at amryw ysmotiau duon yn ei gymeriad, ac un o'r cyfryw oedd ei ymddygiad tuag at ferch yr hen dywysog dewr; ni fuasai yn un di- anrhydedd arno ei phriodi, ond yr oedd yn sarhau ei gymeriad ei hun a'r dywys- oges with wneud gordderch-wraig o honi. Wedi iddo efgael digon ami, rhoddodd hi yn wraig i Gerald de Windsor, yrhwn a adeiladodd Gastell Penfro, yn 1108, yn yr hwn le y pres- wyliai Nest ac yntan wedi hyny. Pan oedd Gruffydd ab Rhys tua 25 oed, daeth drosodd o'r Iwerddon i dab ymweliad a'i chwaer i Gastell Penfro, ac a'i ewythr Cynan, tywysog Gwyn- edd, ac unwyd ef mewn priodas a'i gyfnither, merch Cynan. Pan ddeailodd Harri, Brenin Lloegr, fod Gruffydd, gwir etifedd Tywysogaeth y Deheubartb, wedi dyfod i'r wlad, efe a ddrwgdybiodd ei fod yn bwriadu boni hawl yn ei etifeddiaeth, a chodi gwrthryfel yn ei erbyn ef; a thuag at osod atalfa ar hyn, efe a anfonodd orchymyn i Cynan i drosglwyddo Gruffyad yn garcbaror iddo ef; a chan fod ar Cynan ofn y brenin, efe a ym- drechodd gyflawni ei gais. Pan ddeall- odd Gruffydd fod bradwriaeth wedi ei lunio yn ei erbyn rhwng ei dad-yn- nghyfraith a brenin Lloegr, efe a ffodd o Gastell ei ewythr, yr hwn oedd yn ei ganlyn, a thuag at ddyogeln ei fywyd a'i ryddid, ymguddiodd Gruffydd yn Eglwys Aberdaron, a cheisiodd Cynan dori i mewn ato, ond rhwystrwyd ef i wneud hyny gan yr awdurdodan eglwys- ig, y rbai a roddasant gyfleustra i Gruffydd i ddianc yn ddirgel: ac efe a ffodd i'w diriogaeth ei hun, i Ddinef- wr, yn Ystrad Tywi. Wedi dyfod yno, i blith cyfeillion ei dad, wrth weled ymddygiadauangharedig brenin Lloegr tuag ato, efe a benderfynodd gasglu byddin gref o filwyr, i geisio ademll etifeddiaeth ei deidiau yn ol o grafang- au y Normaniaid. Ar ol casglu ei fyddin yn nghyd, efe a ymosododd gydag egni eawraidd ar y Normaniaid a'r Saeson oeddynt yn ei diriogaeth, gan ddinystrio eu meddianau a'u gyrn hwythau ar ffo allan o'i derfynau. Yn yr ymgyrch hwnw ymosododd ar dref a Cbastell Caerfyrddin, gan wneud llawer o'r dref yn a1" ion, a difantelln y castell. Wedi hj-uy arweiniodd ei fyddinoedd yn erbyn Castell Aberyst- wyth ond cafodd hwnw yn rhy gad arn i'w gymeryd, a gorfu arno yntan ddychwelyd yn ol i Ystrad Tywi. Pan welodd Harri y gwrhydri a gyflawnai Gruffydd, efe a ymdrechodd ddwyn terfyn ar ei einioes drachefn, trwy gyflogi a cbvfarwyddo Owain ab Cad- wgan ab Bleddyn, Arglwydd rbanau o Dyfed a Phowys, yn nghyd a'i fab Robert o Gaerloyw, i'w fiad-lofruddio. Nid yw yn ymddangos, modd bynag, i Robert nno yn yr ymgais i lofruddio ei ewythr, brawd ei fam. Yr oedd Owain ab Cadwgan cyn hyny wedi treisio Nest, chwaer Gruffydd, ac wedi ei lladrata oddi wrth ei gwr o Gastell Penfro, ac yr oedd yn ddigon pared i gyflawni y lofruddiaeth fwriadedig ac i'r dyben hwnw arweiniodd fyddin gref i Ystrad Tywi. Ond tuag at gj fl vwni yr ysgelerder i raddan yn ddirgel, gadawodd gorff ei fyddin o'r u ol, ac a aeth a thua chant owyr dewisedig i chwilio am Gruffydd. Ac wedi gweithio ei ffordd trwy y coed- wigoedd a amgylchent Dinefwr, e*e a ddaeth o hyd i yehydig o wyr Gruffydd, ac a ymosododd arnynt gan, ladd rhai a pheri i erei:I ffoi; ac wedi cyrmryd eu hanifeilia:d yn) sbaiI, dechreuodd ei ffordd yn ol at !!orff ei fyddin, heb gyrbaedd ei amcan llofruddiog. Erbyn hyn yr ce Id Gerald de Wind- sor, Argiwydd Penfro, wedi cyrhaedd yno a byddin, trwy orchymyn y brenin, i osod terfyn ar fywyd Gruffydd ei frawd-yn-nghyfraith. Yr oedd perffaith elyniaeth yn bodoli rhwng Gerald ac Owain, o herwydd y trais wnaetb yr olaf ar wraig y blaenaf, a phan welodd rhai o wyr Owain fod Gerald yn dynesu, hwy a aethant ato i'w hysbysu o'r perygl yr oedd ynddo. Ond ni fynai ef gredu fod pery»l, gan eu bod ill dau i gydweitbredu i ddwyn i ben amcan eu brenin. Ond yr oedd y meddyl- dir/ch wedi taro yn mhen G pi 10d J wedi -cuei cytteuBtra dr diwedd i ddial ar Owain am y sarhad a wnaeth ar ei wraig, ac felly heb oedi efe a ar- weiniodd ei fyddin i chwilio am Owain, ac mor faan ag y daethant yn ddigon agos, gollyngasant gawod o slethan at Owain a'i .wyr. Pan welodd Owain hyn, galwodd ar ei wyr, gan en hanog i ymwroli, er fod y iyddin wrthwyn- ebol yn saith am bob un ag oedd gan- ddo ef; mai byddin o Ffleming oedd- ynt, ac y buasent yn ffoi wrth swn yr enw Cymry, ac nad oeddynt yn enwog mewn dim ond meddwi a gloddesta. Calonogodd hyn ei wyr i wrthsefyll, ond ar ddechrea yr ymdrechfa, sudd- odd saeth i galon Owain, fel y syrth- iodd yn gel -in yn y fan. Fally trodd ymgais Harri am fywyd Gruffydd yn aflwyddianus y tro hwn etc, a gwel- odd mai y ffordd oreu i gadw y wlad yn heddychol oedd caniatau i Gruffydd feddianu rhyw ran o'r Deheubarth ac felly gwnaed heddwch ar yr amod fod Gruffydd i gael an Cwmwd yn cynwys deuddeg Maenor, a haner Cantref Caio, i'w dal yn feddiant fel deiliad i Harri Brenin Lloegr. Wedi i Gruffydd gadw meddiant o'r rhan a roddwyd iddo am ddwy flynedd mewn heddweh a llonyddwch, darfu i rai o'r Normaniaid ei gamgyhuddo o anffyddlondeb i'r I- y goron, yr hyn a barodd i Harri ei ddi- feddiann o'r tiroedd. Pan ddeallodd (gruffydd fod ei feddianau i gael eu cymeryd oddi arno trwy drais, efe a anfonoddgenhadcn mewn dull hedd- yehol i ofyn y rheswm am yr ymddyg- iad, a chan na chafodd atebiad, efe a barotodd i amddiffyn ei hun a chaf- odd gan Hywel ab Meredydd i uno ag ef i yrn y Normaniaid a'r Ffleming allan o'i diriogaethau, a hyny heb dy- wallt ond can lleied agy gellid o waed.
CREFYDDAU A CHENEDLOEDD TWRCI.
CREFYDDAU A CHENEDLOEDD TWRCI. Y mae Amerodraeth eangfawr y Twrc yn cynwys mwyo amrywiaeth cenedl- aethol a chrefyddol nag sydd yn perth- yn i un Galln, os na chymerir i mewn drefedigaethan tramor Prydain Fawr. Yn Twrei yn unig y mae yn byw ochr yn ochr lwythau baner- wareiddiedig, ac yn ddisgynyddion cenedloejd enwog mewn hanesiaeth, y rhai a gad want 1 fyny eu dulliau eu hunain o wareiddiad. Y mae yn wlad hynod am ei hamryw- iaeth, nid yn unig o ran eu golygfeydd, ond hefyd o ran cymeriad cyfnewidiol ei thrigolion. Allan o boblogaeth o 30,000, (yr hyn a ystyrir ydyw rhif poblogaeth yr Amerodraeth), y mae ychydig yn Jlai na'r hacer yn ddisgyn- yddion y genedl ryfelgar hono, yr hon, chwe chant o flynyddoedd yn ol, a ar- weiniwyd gan E toghrul o'u cart ref yn Khorassan, ac a ymsefydlasant yn Asia Leiaf. Nid os dros ddwy fiJiwn o'r rbai hyn yn Twrci Ewropeaidd, air yehydig hyny yn ac oideuta y diaas- oedd. Y mae y rhai hyn yn ffieiddio yr enw Twrc, yr hyn yn eu hiaith hwy ydyw gwladaiddneu anfoesol, a galw- ant eu hunain yn OsmanI;, hiliogaeth yr enwog Osman neu Othman, mab Ertoghrul. Y mae wedi eu casglu yn nghyd yn Twrci Ewropeaidd yn unig Sclaviald Servia a Scbviaid Bulgaria: Tartariaid, dis^ynyddion y rhai a ffoi- sant am noddfa o'r Crimia, ac a yms f- ydlasant yn nyffryroedd a choTsydd y Dobrudscha Groegiaid, y rbai a ffun- iant yr holl arfordir, a lanwant yr holl drefi, ac a wnant yr holl fasnach Albaniaid, y rbai a alwant eu hun- ain yn Scipetauaid neu fynyddwyr, ar rhai ydynt ddisgynyddion yr Illynans henafol, yn Moslemiaid, ond yn glaear iawn yn eu hymlyn- B mynyddoedd mewn sefyllfa haner-anni- bynol, ac wedi canlyn en defodau eu hunain; y Roamariiaid, fel y galwant eu Hunain,-a siaradant bron yr un iaith a'r Roumaniaid, ae yn ol bob tebyg yn ddisgynyddion y sefydlwyr Latinaidd, y rbai a ddaethant yn ddeheuol pan y gadawyd rhan o Dacia gan Aureliau y Circasiaid, o'r rhai y mae yn agos i filiwn wedi ymfudo o'u gwlad eu hunain er 1855: a'r Gipsiwng, o'r rhai y mae yn agos i ddau can mil, a'r rhai a drigant yn Twrci Ewropeaidd, fel y triga Gipsiwns dros yrhollfyd. Yiaaey c/mysgedd cenedl- aethol hwn i'w gael yn Twri Ewrop- eaidd yn unig. Yn groesi'r Bosphor- us y mae yr amrywiaeth yn fwy fyth. YmaymaemwyoRoegiaid ar hyd yr arfordir ae yn y trefjdd Syriaid, ArmeDiaid, Drusiaid, Maronitiaid, Koordiaid, Ansariyeh, Bedawiniaid, Turcomaniaid, Arabiaid, Go gianiaid, ac Iuddewon, heb gyfrif masnachwyr o b)b cenedl yn y dinasoecld, a myn- achod o bob cenedl o gwmpas y lle- oedd santaidd. Y mae yno naw mil- iwn a haner o Gristionogion, ondy mae y rhai hyny wedi ymranu i Grist- ionogion Uniawngred Groeg, Cristion- ogion Bulgaraidd, Gregorianaidd, Nest- orianaidd, Jacobitiidd, Catbolicaidd, Syriaidd, Molcitaidd, Undebol Armen- aidd, Caldeaidd, a Phrotestanaidd. Y mae yno Iuddewon, ac hefyd Samar- iaid. Y mae yno hefyd bedair miliwn ar bymtheg o Moslemiaid ond y mae y rhai hyny drachefn yn chwech "Den saith o ymraniadau, a'u credoau i ryw raddau yn wahanol a chymysgedig.
. CROMWELL.'
CROMWELL. Nid ydym yn meddwl y byddai yn bosibl pigo enw un o fawrion oesoedd amser yn fwy dyddorol i bobl y wlad hon, i Brotestaniaid, ac i Ymneilldu- wyr nag enw Oliver Cromwell. Yehyd- ig iawn o ddynion, er dechreu y byd, a gawsant y fath ddylanwad ar ddynol- ryw yn en hoes ac wedi eu hoes, hyd yn awr,ag ygafodd Cromwell. Aiffeffeith- iau ei lywodraethiad ef yn mlaen hyd derfyn amser. A gwelir ei ffrwyth yn nghynauaf tragywyddoldeb. Anhawdd fuasai pigo 61\W mwy priodol i ddilyn enw Luther nag enw Cromwell i'w osod yn ei hanes o flaen darllenwyr y DARIAN. Hyderwn y bydd eindarllenwyr lluosog yn cerdded gyda ni trwy ei hanes ef, gydag awch a mwyniant, o wythnosi wythnos, hyd ei derfyn. Byddwn o dan orfod i dal- fyru llawer fel y gwnaethom yn hanes Luther. Er hyn, aiff yr hanes yn rhy faith i ambell butterfly, gwaith yrhwn drwy ei oes yw bod ar ei aden, yn ehedeg o'r naill flodeuyn i'r Hall, yn mhlith manion byr i sipian rhyw ddi- teryn bychan, digon i'w gylla gwyb- edaidd ef. Buhanes Cromwell, amoddeutu dan cant o flynyddau, yn Haw erlidwyr rhyddid eydwybod a gwir grefydd. Ni chafodd chwareu teg nes i Thomas Carlyie, oddeutu deng mlynedd ar hugain yn ol, ddwyn allan y gwir'onedd yn ei gylch. Cyn hyny yr oedd pob hanesydd yn ei osod allan yn rhagrith- iwr gwaedlyd. Dywed haneswyr Cymreig, a thai Saesoneg, yn ddibetrus, fod Oromwell wedi deilliaw o deulu Cymreig. Fel y canlyn y mae yr hanes a rydd yr enwog a'r dysgelig Carnhuanawg am dano "Yr oedd Cromwell o haniad Cymraeg.Ei orhend tid ydoedd Willi tm ap Ieuan, gwr borhedditr-odylwyth da yn Morgan wg, yr hwnaddaliai swydd anrhydeddus yn nheula Jaspar Tudor, 1 aril Bedford; a mab i William ydoedd Morgan ap William, yr hwn a briododd chwaer i Thomas, Arglwydd Croix well, Iaill Essex. Mab Morgan ap William ydoedd Richard, yr hwn oedd yn byw yn amser IIarri VIII, ac a urddwyd yn farcbog ac yn ol dull Sapsonaeg yr oedd yn ofynol iddo adael yr ap, a chymeryd rhyw at-eow sefydlog. A chan. ei fod yn byw ar y tir a gafodd oddiwith ei wraig, trwy arch y brenin, cymero d yr at-enw Cromwell, a chawn ef dan yr enwad Syr Richard Crom- well. Eithr y tylwyth hyn hyd at aimer Iago I a arferent dar.ysgrifio eu henwau Cromwell alias Williams; adywedir i'r ai>enw olaf gael ei dde- chreu gan Morgaa ap William, yrhwn a alwai ei hun Morgan Williams, ac hefyd fod ei dylwyth yn Morganwg yn. myned dan yr at enw hwnw. Mab Syr Richard Cromwell ydoedd Robert Cromwell, a'i fab yntan ydoedd yr enwog Oliver Cromwell. Dygai efe ei bsisarfau cynlrenid, y rhai a berth- ynent idd ei dylwyth Cymraeg." Gwelir wrth yr hanes uchod nad oedd dim amheuatth yn meddwl Carnhuan- awg yn nghylch har.iad Cromwell. Ganwyd Oliver Cromwell yn Hun- tingdon, Ebrill 25,1599. Bedyddiwyd efEbrill 29, yn yr un flwyddyn, yn mhen pedwar diwrnod ar ol cael ei eni. FeUy y mae y ffaith yn ol Registers plwyf St. John, yn y dref uchod. Euw ei fam ef oedd C Elizabeth Steward, merch William Steward, Ysw., o Eiy, gwr cyfoethog. Efe oedd yn ffermu a lan y degwm parthynol i'r Eglwys Gadoriol, ac i Eglwysi ereill. Gweddw ieaanc oe Id Elizabeth pan yr ymbriod- odd av Robert Cromwell, yi hyn a gymerodd Ie, y mae yn debyg, yn A.Yl. 15^1. Ea pumed plentyn hwy oedd Oliver. Dywedir fod ei fam wedi deilliaw o deulu Stuard, teulu brenhinol Scotland. Ac fel hyny yr oedd Oliver Cromwell yn rhyw ran o gyfender, yn ol barn Thomas Carlyle, i Siarls I., pen yr hwn adorwyd trwy orchymyn Crom- well. Yr o?dd ffrwyth ffermiad tad Crom- well yn dwyn iddo X,300 yn flynyddol. Yr oedd hyny yn gytoeth mawr y pryd hwnw. Yr osdd yn gymaint a Y,1,000 yn awr. Yr oedd cynileidiau Cromwell yn farwniaid yn yr unfed ganrif ar ddeg. Bu ei dad yn aelod o'r Senedd. Cyf- lawnodd ddyledswyddau cyhoeddus yn y fwrdeisdref yn Huntingdon. Nid yw Carlyle yn gallu bod yn sicr ei fod wedi ymgymeryd a gwaith darlfawydd, ond tybia fod y traddodiad am hyny yn debyg o fod yn gredadwy. Dyn doeth, crefyddol, a pharcbns oedd tad Oliver. Yr oedd ganddo frodyr mewn sefyllfaoedd uchel. Bon- eddwyr oedd ei dylwyth yn gyffredinol. Enwa Carlyle restr o honynt. Bu Richard, gorbendad Oliver, yn ddiwyd iawn m-wn tynu hen fynachlogydd i lawr. Yr oedd ei gyfo-th wedi deill- iaw o ysbaily mynachlogydd. Gwnaeth .9 ef ei oreu i derfynu y cynhwrf a achlys- urodd Harri VIII. wr th derfynu awdnr- dod a nerth Pabyddiaeth yny wladhon. Yn ol yr hanes a ddyfyna Carlyle, ganwyd Richard, gorhendad Oliver, yn mhlwyf Llanishen, yn agos i afon Rhymni, o fewn oideutu dwy filldir i Gaerdydd. Nid yw Carlyle yn coelio llawer chwedl a roddodd ei elynion yn myw- graflkd Oliver Cromwell, megys y chwedl fod epa wedi ei gipio ef o'r gad- air pan yr oedd efe yn faban, a'i gario i nen y ty, a bod drycbiolaeth hen wraig dal yn sefyll wrth e; wely, weii dweyd wrtho yn proffwydoliaethol y byddai efe y dyn mwyaf yn y deyrnas, &e., &e. Nid yw Carlyle yn coelio y fath chwedlan. Yr oedd gan Oliver ddwy chwaer yn hynach, a phedair yn ieuangach nag ef. Efe oedd yr unig fachgen o'r saith blentyn. Pan yr oedd Cromwell yn agos pump oed y eymerodd Cynadledd Hampton Court le, yn Ionawr 1604, Cynadledd a apwyntiwyd gan lago I., yn mha un yr oedd yr Episcopaliaid a'r Puritaniaid i setlo eu dadleuon, os oedd ya bosibl gwneud hyny. Yr oedd oddentu mil o weinidogion we ii anfon deiseb at y brenin, yndeie- I yf arno i symud seremcniau Pabyddol o'r addoliad eglwysig. Detholodd y brenin naw Episcopaliad, pedwar Puri- tin, ac un o Scotland, i fod yn aelodau j o'r Gynadledd, i fcetlo materion y ddeis- eb. Y J renin oedd y cadeirydd. Ym- ddygodd yn atchus tuag at yr Epis- cop-»]iaid, ac yn erwin tuag at y Puri- taniaid. Rhoddodd fuddngoliaeth i'r Episcopaliaid. Ac oblegyd hynysyrth- iodd Esg-ob Bancroft ar ei lunian, a dywedodd, fod "ei galon yn ymdoddi mewn llawenydd, fod yr HoUaIluog Dduw, o'i drugaredd neillduol, wedi rhoddi iddynt frenin na bu ei fath er amser Crist." Gwnaetb y brenin ddiwygiadau yn y seremoniau, yn ol awgrymiadau yr Episcopaliaid'yn upig, rhyngddo ef a hwynt sr en pmanen hnnam. Galwodd y Puritaniaid i'w bre-:enoldeb, nid i ymreaymu yn nghylch y pwyntiau, ond yn umg 1 wrandawar ei benderfyniad- an ef a'r Episcopaliaid. Yn y Gynadledd hono, yr oedd seremoniaeth ddvnol, a symledd Y8- grvthyrol, yn sefyll wyneb yn wyneb., Beisyfodd y Puritaniaid syml, gyfieith- ad newydd cywir o'r Beibl. Caniata- u e iljpw oedd y brenin hyn. Ceisiasant gyn* llun i beri fod mwv o eel i hree'ethn # weinidogion yr efengyl gyfarfol s'll gilydd, er mwyn llesoli ("u gilydd yn eu gwaith. Gwrthododd hyny gyda digofaint. Gofvnasant iddo am gael yehydig ryddid mewn seremoIJiaU allanol. Stormiodd arnyct yn llidus am gaisio y fath beth, a dywedodd wrthynt os na chydffnrfient a'i bender- fyniadau ef yn y materion hyny, yr alltudiai efe hwynt o r deyrnas. Aeth y newydd am hyn trwy y wlad, Rhaid fod llawer o siarad am dano yn nghlywedigaeth y bach gen Oliver yf1 nhy ei dad, pan yr oedd Oliver oddeu- tu pump oed. Pap yr oedd efe oddeutn. chwech oed y daeth "brad y powdr gwn i'r golwg. Diau i hyny gynhyrfa meddwi Oliver yn erbyn Pabyddiaeth. Y^- oedd boll Ewrop y pryd hwnw yn IJawn cynhwrf odiegyd y brwydro oedd yn cymeryd He rhwng Pabydd- iaeth a Phrotestaniaetb, a rhwng Seremoniaeth a Phuritaniaeth yn Lloegr. Pan yr oedd Oliver 01dentu 17 oed, anfonodd ei dad ef i'r Brifysgol yn Caergrawnt. Digon tebyg i'w dad fyned gydag ef yno gan nad oedd rhagor na phymtheg milldir o'i gartref efyn Huotingdon i Gaergrawnt. Y mae hanes am ei fynediad yno yn 1616 yn nghoflyfrau y Brifysgol. Fel y can- lyn y mae y coffhad ynddynt am dano, A JjestoAnnunciationis ad lestuffi Sancti Miehaelis Archangeli 1616,- o liver ius- Cromwell Huntingdoniensis admissus ad commeatum soeiorufflt Aprilis vicesimo tertio Tutore Mag" is tro Ricardo Howlet." T rnddeogyS wrth hyn iddo fyned yn Ebrill 23ain» 1616. Ac befyd mai Richard Howlet oedd enw ei athraw ef.
t Y GOLOFN AMERICANAIDD.
t Y GOLOFN AMERICANAIDD. TRYCHINEB MEWN GLOFA. Y 9fed o Fai, taflwyd ardaloedi Pottsville a Pennsylvania, i'r prydet mwyaf, gan y newydd galarns fod ffrwydriad wedi cymeryd lle yo ngwaitb glo Wadesville, ger St. Ciair, a bod amryw wedi colli eu bywydau. AIØ haner awr wedi deg yr oedd tua banet cant oddynion yn .gwmth»*yn Lnnday^ Gangway, tua dwy flildir o en .n y pwU wrth oleuni lampau diorcbudd a chat i'r boss fyned drwy y gwaith yn y boret a dweyd fod pob petb yn iawn, ciC oedd neb yn ofni un niwed. Ond If unwaith cyfnewidiwyd yrolygfa o ddt* wydrwydd a dedwyddweh i bwll if dan eiriasboeth drwy ffrwydriad y nfl1. Gan fod can oedd o ddynion dan 1- ddapar, nid oedd leb ar y cyntaf y* aUuog i ddw-yd pa nifer a I ddwy^ Ymgasglodd canoedd at enau y pwll yn bryde us am y newyddion ac yø eu plith yr oedd llu mawr o wragediJ a phlant yn ocheneidio ac yn cwvnO. Anfonwyd nifer o ddynion i'r twaitb, i gael allan y manvlion, ac i glcddif am y meirw ond yr oedd yn ddan o't gloch pan ddaeth y coiffcynt f i fyny* Yr oedd yr olygfa yn echrydus dri* ben, gan fod y truan wedi ei losgi ft* mai prin y gollai ei i?are<Hgion ei ad' nabod. A«d i lawr i yrao'yn cfd* ereill, a hyny chwech o"we:thiau rø ystod y prydnawo, fel y Caed yr nU olygfa dorcalomis d osodd a tbrosod^ drachefn. Yr oedd dolefan y g ragedd a'r p'ant yn ddigon i doedi calo'n mwyaf anystyr'ol. Codwyd wyth 0 Idynio- i fyny in ^yvp; ond wedi ell niweidio yn fawr, a bu im o honynt farw yn fuan ar ol dyfod i'r lan weJe yn crinlyn enw an y rhai a laddwyd John Durkin, St. Clair, gwraig acnO pkn yn William Kirk, gwraig a thri oblan t Ber.j imiri Mosely^ Wadesville, gwraig Joseph Milward; Mill Creek, sengi; Hprbert Moore, Wadesville, gwraig a phedwar o blanfc' Thomas Connors, Summitt Hill, gwr^ ieuanc JarresLeddy, St. Clair, gwn>^ a phlant. Dyina f'nwau y rh:d a aDS' wyd Abraham Jones, s ng?; Patrie]c Gib ocs, s'ngl John Glave,- seng); Dennis Brenan, sengl J ReeS, priod; Patr'ck Moor, priod J0^. McAtee, sengl. Maluriwyd rff yn erchyll. ChwythwJ d Cornoro trwy ddor, fel yr liolltwyd" t'i lit'n DO 1 gwasga'wyd ti yraenyd-I. C, r < i ymon} d I i fyti v o'r pw II mew r ci aw. Lladdwvd MK. ed W, j htnaro gael oi hyrddio V. I ei p b o! llosgwAd ereii; i fa w.->lPeth. Nid yttf yo »mlwg beth oe^d achos y flrwydri»d» cs na Mifonwyi y rwy ,'r He gwympiad niawr m.wa hea 0 gwaith oodd yn segur. -I.. N:tj'i{ T: