Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

7 erthygl ar y dudalen hon

ENIVCGION',,IR GAERFYRDDIN

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

ENIVCGION'IR GAERFYRDDIN CAN FYDD Moeganwg. Yn mhob gwlcid j megw gleÍb.Dig,r. E v Woo o i on.-Bee nuinol. t RIIYS AB GRUFFYDD. GwrthMr-<^ y by wgraifnd canlynol yd oedd fab i Gruffydd ab Rhys ab Tew- dwr, a gewir ef yu gyffredin gan baneswyr yn Arglwydd Rhys. Gan- wyd efynNghastell Dinefwr,yn Ystrad Tywi. Dywedir ei fod fel Saul brenin Israel gvnt, yn dalach. q'i ysgwydd i fyny na dynion yn gyffredin. YroeHdr ynt bed war o frodyr, sef Anarawd, Cadeil, Meredydd, a Rhys. Am am- ryw fl/nvddau wedi marwolaeth eu tad, bn y b'odyr hyn yn cydweithredu yn egniol yn erbyn y Normaniaid a'r Fflemirg, ac i gadw eu tiriogaetbau. Yn y flwyddyn y bu en tad farw, ym- osodasmt ar Gestyll Stephen a Humph- rey, dau Norman gall nog, ac a'n dj s- o trywiasant, ac a losgasant dref Caer- fyrddin, gan ddwyn yspail fawr i Ystrad Tywi. Yn y flwyddyn gan- lynol (1138) darfu i Cadell ac ADar- awd, gydag Owain a C adwaladr meibion Gruffydd ab Cynan, dyfod a byddin o Wyddelod mewn bymtheg o longau i Aberteifi, ac wedi anrheithio y wlad o amgylch, dygasant yspail helaeth gyda hwynt yn y llongau. Yn 1142, aeth ymryson rhwng Anarawd a Chadwaladr mab Gruffydd ab Cynan, ac o ymryson aeth yn ymladdfa, yr hon a drfynodd yn marwoIaeth Anarawd. Yn-y-flwyddyn 1143, ymladdodd y tri brodyr ereill frwydrau gwaedlyd a'r estroniaid yn Nyted, a hyny gyda llwyddiant mawr. Yn y flwyddyn ganlycol daeth Gilbert Tarll Clair i Ddyted, ac a adeiladodd Gastell Caer- fyrddin, gydag amryw ereill, gyda'r bwriad o ddarostwng etifeddion y Deheubarth. Ond yn 1146. clyma y tri brawd drachefn yn gwneud ymos odiad ar Gaerfyrddin, ond gadawsant i'r Normaniaid ymadael a'u bywydau ar yr amod iddynt adael y He, yr hyn a wniethant. Yn cesaf ymosodasant ar Gastell Llanstephan, ac wedi brwydr galed enillasant ef. Ymgasglodd y Noi maniaid a'r Fflemir g yno yn fuan drachefn i geisio adenill y Castell, ond cawsanteugbrchfygu gyda lhddfafawr, fel y mae hyd yn nod Woodward, yr hwn Dad yw yn foddlon rhcddi un an- ihydedd i'r Cymry, wrth ysgrifenn hanes yr ymosodiad hwn, yn cyfaddet fod y Normaniaid wedi gorfod ffoi mewn gwarth a chywilydd. Yn yr un flwyddyn .enillassnt Gastell Gwys, gan jia y THttBlflg "ffofnianiaid ym- aith o'r gymydogaeth. Wrth weled y fath fantais oedd eu Cestyll i'r Nor- maniaid, darfa i Rhys a'i frodyr dreulio rhai blynyddau i adgyweirio ihai o'r Cestyll a gymerasant oddiar eu gelyn- ion, a'u defnyddio yn amddiffynfeydd iddynt en hanain. Yn mhlith ereill adgyweiri wvd Castell Caerfyrddin gan- ddynt. Wedi cryfhauyr amddiffyn- feydd hyn, tua'r flwyddyn 1149, gwnaethant ruthrgyrch i Geredigion yn erbyn eu geiynion, ac a enillas-irt ran fawr o'r Swydd. Buont ynllwydd- ianus iawn hefyd yn eu brwydrau yn erbyn Cydweli, o'r hwn le y dychwel- gsint gydag yspail anrhydeddus. Yn 1150, gwnaed cynyg i lofruddio Cadell brawd Rhys. Fel yr oedd efe ac ychydig gyfeillion yn hela yn agos i Dinbych-y-Pysgod yn Mhenfro, daetb lifer o'r Ffleming ar ei warthaf gan ymosod arno gyda'r amean o'i lofrudd- io, ond yn ffodus diangodd wedi ei glwyfo yn drwm iawn. Deallodd Rhys a Meredydd ei frodyr fod Haw gan y mawrion NormanHr1yD. y weithred ysgeler hoD, ac i i arnynt am hyny, arw inasant fyddm gref yn erbyn Castell Llychwr, gan ei ddadymchwel- yd. Aethant drachefn o hyd nos i Dinbych-y-Pysgod, ac a ruthrasant ar y Castell gan ei ddinjst io, cyn i Fitzgerald gael amser i wneuthnr gwrthwynebiad; a chyn dychwelyd, rhauodd y ddau frawd y fyddin aeth Rhys aï ran i yspeilio Ystrad Cougen a Chyfeilic-g, a chymerodd Meredydd Gastsll Aberafan, yn Mor gan wg. Yn 1155, bu VTeredydd farw, ac aeth Cadell ar daith o bereIindod i Rufain, ac ni chlywyd ychwaneg am dano, ac felly gadawyd Arglwydd Hhys ei hun i ymdrecha cadw meddiant o etifeddiaeth ei dadau- Mor fuan ag y cafodd y llywydd- laeth iddo ei hun, taenwyd y gair fod Owain Gwynedd yn bwriadu gwneud ymosodiad arno, er dyfcd yn benaefch Cymru oil, a phenderfynodd Rhys fyned i'w gyfarfod, ac a arweinicdd ei J ryddinhyd Aberte fi, achan nawelodd nu arwydd .tm ùdfnesiikl Owain, efe a ^-darnaodd y dref, ae, -adeiladodd y Castell,aca ddychweloM |ra 11 Ystrad .In o Tywi. ''I ufI'r amser hwtw darfu i rai o'r penaethiaid Cymreig'iiho sac s- on; ac yn mhlith y cyfryw yr oodd Madog ab Meredydd, Arglwydl Powys, a Chadwaladr brawd Owain Gwynedd, y rhai a anogasant Harri II., yn y flwyddyn. 1157, i ddwyn byddin g et Idd g gydag ef i Gymru a'i darostwng. Yr oedd Harri ei hUD yo. a wyddus i wntud hyn, ac felly efe aj wracdawodd ar l cais, gan arwain byddin i sir Fflint, ac mewn brwydr a'r Cymry dan lyWr yddiaeth Dafydd mab Ovvain Gwynedd, bu agos i fyddin Harri gael ei llwyr ddytetha. Lladdwyd Eustace Fitz John, a Robert de Courcy, a thaenwyd y gair fod Harri ei hun wedi ei ladd, yr hyn a barodd i Harri, Iarll Essex, ymaflyd yn y faner freninol a ffoi gan waeddu fod y brenin wedi ei ladd. Ond dadorchuddiodd y brenin ei wyneb i ddangos ei fod yn fyw, yr hyn a roddodd nerth adnewyddol i'w wyr, ac efe a'u harweiniodd i Rhuddlan, yr hwn le a gadarnaodd tuag at gario allan ei gynllunian, Anlonodd i Gaer- lleon orchymyn i ddwyn ei lynges oddi yno yn erbyn Gwynedd, yr hon a ddaeth dan lywyddiaeth Madog ab Meredydd, ond yn anffodus i'r brenin cafodd y rhan fwyaf o'r mor filwyr eu lladd gan wyr Owain pan yn dychwel yd i'w llongau i Abermenai, ar ol bod yn gwneud ymosodiad ar y wlad. Ond er i Owain enill buddugoliaethau gogoneddus ar Harri y pryd hwnw, gwtlodd nad oedd ei allu ef yn ddigon i wrthsefyli galluoedd; undabol Lloegr, felly efe a ymostjngodd. Yn y flwyddyn ganlynol, (1158) ymostyngodd hollbenaethiaid y Deheu- dir i franin Lloegr ond Arglwydd Rhys, yr byn sydd yn ddangoseg eglur o'i ddewrder. Pan we!odd Rhys ei fod wedi ei adael ei hun i wrthsefyli holl allu brenin Lloegr, efe a orchymynodd i'w ddeiliaid i symnd eu holl anifeiliaid i Ystrad Tywi er mwyn dyogelwch, gan ei fod yn ymwybodol nas gallai ddal yn hir yn et byn galluoedd Lioegr. Nid oedd Hani o'r tu arall yn awyddt, s iawn y pryd hwaw am ryfela a'r Cymry, gau fod gwrthryfel arall yn Lloegr, wedi ei achosi trwy ymryson fa rhwng y brenin a Thomas a Becket archesgob Caergaint, ac yr oedd y 0 wjad yn gyffredinol yn bleidiol i'rolaf., OM i'r dyben o gael holl Gymru dan ei Ijwodraeth, a byny mor heddychol agoediinodd, aiifonodd y brenin at Rhys, yn gorchymyn iddo ddyfod ar unwaith i'w lys, rhag iddo trwy an- yfudd-dod dynu holl a!luoedd Lloegr a Chymru yn ei erbyn. Gwelodd Rhys mai y ftordd oreu oadd ufyddau, ac felly efe a-seth, ac a gafodd dderbyniad croesawns: a'r breuin a roes iddo y Cantref Mawr yn Arglwyddiaeth. Derbyniodd Rhys hyny heb ddangos un anfoddlonrwydd, ac er mwyn sicr- hau heddwch ag etifedd tywysogaeth y Deheubarth, ychwanecodd y brenin amryiV faenorau Ilt y Cantaef Mawr i Rhys. Ond ni pharhaodd heddweh Rhys yn hir oblegyd yn fuan ar ol hyn daeth Roger Iarll Clare, a. Walter Clifford, ceidwad Llanymddyfri ar ol cadarnbau Cestyll Dyfi, Dinerth, a Lhnrhystyd, a'u byddinoedd i diriog- aeth Rhys, gan ladd amryw o'i ddeil- iaid, ac yspeilio llawer o'u meddianau. Anfonodd Rhys achwyniad at y brenin, ond ni wnaeth Harri nemawr sylw o'r genadwri rhator nag aJdaw na chaent wneutLur niwed iddo. Pan welodd Rhys hyny, efe a bonierfynodd ddial ei hun am y cam, gan nad oedd y brenin yn barodi wneud hyny. Felly, efe a geisiodd gynoit wy Einioa ei liai, mab Anarawd, ac a jmosodasant • ar Gastell Llanymddyfri, ac ar ol eiorch- fygu, a chymeryd oddi yno yspail fawr o arfau a meiroh, aetbant tua 01 ered- igion, ac aarheithiasanty wJad, gan di- llí strlO el holl Gesty II. Yn y flwyddyn ganlycol, (1159) ymosodoM Rhy» yn erbyn Castell Caerfyrddin. Ond daeth Rainald Iarll Bristow, yr hwn oeddyn fab i'r brenin Harri Roger Iarll j Clare, Cadwaladr brawd Owan Gwyn- edd, ac lIywel a. Chynan, meibion Owain, gyda byddin fawr yu eibyn Hhj s, tel y gorfu iddo ffoi i'r mynydd- dir. Ond ni wnaeth hyn ei wangeloni, ond bob tro y gwelai g/fleusdra yn caniatau iddo, efe a ymosodai ar ei elynion gydag egni gwrol, ae. addefa yr haneswyr Seisnig fod e. feiddgarwch braidd yn anorchfygol. Ilarn-With weled hyn, a arweiniodd fyddin gref o 12(kgr, gan deithiogyda glanau y mor trwy Forganwcj res cyr- haedd Caerfyrddin, gyda'r "bwriad o ymosod ar Rhys, yn 1162 neuSTl 63. 0 Gaerfyrddih efe a,4eth yn ei .mjj' Bencftisler lie y daeth "Rhys i'w gyfiSM^ au a ymostyc.godd'unwaith yn yehwan- eg i trenin Lloegr ar yr amod fod y Cantref Mawr a'r maenorau a berthye ai iddo i gael aros ya ei feddiant, a'r hyn y ôóddlonodd y trenin, ac a rodd- es diroedd Dinefwr iddo gyda 11aw, a lychwelodd,y.,brenin. a'i. fyddin yn eu holàÜ.

-------------. CROMWELL.

MARWOLAETHAU AMERICAN-AIDD.

t>ONTYPRIDD—YSPKIIIO

YSPEILIO CKRBY-DKES ETC.;

STRIKK 20,000 0 LOVVYB LANCASHIRE.…

[No title]