Tarian Y Gweithiwr

CROMWELL. Yr oedd Cromwell yn 43 mlwydd oed yn Gorphenaf 15fed, 1642, pan y gwnaeth ymosodiad yn erbyn gorsedd Siarls y tro cyntaf yn Nhy y Cyffredin. Dangosodd yr holl Dy, a'r wlad yn gyffredinol, gydymdeimlad ag ef yn hyny. Fel y canlyn y dywed Chronicl- au Ty y Cyffredin am ei gynygiad ef: I Jiily 15th, Mr. Cromwell moved that we might take an order to allow the Townsmen of Cambridge to raise two companies of Volunteers, and appoint citptanis over them.' Dywedodd ysgrifenydd y Ty, yn ol y Chroniclau, ar yr un dydd, I Whereas Mr. Cromwell hath sent down arm into the county of .Cambridge for the defence of that county, it is this day ordered that he shall have the £100, expended on that service, repaid him by and by. Dyma ddechreu gwrthwycebiad y Senadd i Siarls I. a'r cleddyf. Galwai addolwyr brenhiniaeth hyn yn deyrn- fradwriaeth. Ond mewn gwitionedd y brenin oedd y tey rnfradwr, am ei fod wedi gosod deddfau a eetvdliadau cyf- reithlon y wlad o dan ei draed. Nid oes rhyddid i frenin i osod ei hui mewn sefyllfa o ddibrisdod tuag at ddeddf ei wlad, wrth yr hon y mae efe wedi ym- rwymo gweitnredu. Cymerodd Cromwell feddiant o'r cyfoeth hyny oedd yn Nghastell Caer- grawnt, yr hwn a fwriadwyd i'w roddi 1 oiariis, er xuwyu ei gynorinwyo ei 1 o Qyuuiun ereui y Senedd, heblaw Cromwell, yn myned i'w siroedd i wnend yr un peth ag a wnaed ganddo ef. Apwyntiwyd larll Essex i fod yn arweinydd y fyddm-< byddin y brenin a r Parliament,' i waredu y brenin o ddwylaw y rhai oedd wedi ei gamar- wain, ac yntau prin yn ei synwyr Fel hyn y trefnwyd pethau, mewn geirian mor agos igyfansoddiacLy wladwriaeth ag oedd yn bosibl. Iihanwyd y fyddin yn finteiodd. Gosodwyd Cromwell yn gadben ar y 47 fintai. Ymunodd llawer o aelodan y Senedd heblaw efe, a'r fyddin. Hampden ei gefnder ef oedd un. Cy- merodd mab henaf Cromwell ei le yn y fyddin fel milwr. Yr oedd yn ngain mlwydd oed. Oliver oedd ei enw yntau fel ei dad. Hynod oedd gweled fferm- wr tiir blwydd a deugain oed, gwledig iawn ei olwg, yn ymarfogi fel milwr i ymladd dros yr hyn a ystyriai efe yn achos Duw,' Protestaniaeth, yr efeng- yl, pregethu yr efengyl, Gair Duw, achubiaeth eneidiau trwy yr efengyl, a rhyddid cydwybod i broffesn Crist, a bod yn weitbgar drosto fel Brenin Seion. Yr oedd gan y brenin fyddin yn gwneud* ei goreu i goncro byddin y iSenedd. Ac *iid hir y buont heb ddechreu rhyfela. Y mae llawer o feio wedi bod gan Eglwyswyr ar Cromwell a'r Senedd am wrthryfela yn erbyn Siarls. Gelwir biarls yn y LIytr Gweddi Cyffredin yn Ferthyr.' Ond ystyr y gair merthyr' yn y Beibl yw dyn yn dyst dros Grist er iddo orfod dyoddef drosto. Edrycher ar nodwedd grefyddol Siarls i ddeall a'i tyet felly drcs Grist oedd efe. Yn ol tystiolaeth banes a ysgrifenwyd gan ddynion diduedd, (gwel yr Encyclopwdia JBritannica dan y gair Britain), holl ymdrech- Siarls oedd gosod Pabyddiaeth i Tyny fel crefydd y wlad hon, yn groes i'w lw fel brenin, yn groes i olygiadau y wiad, yn gystal ag i ddeddfau sefydlog r ,derDas- ^wnaet^ efe ac Afchesgob ymdrechion i osod addohad Pabyddol i fyny yn Eglwys Loegr, f ^obeitbiodd Rhufain y buasai snill yr ynys bua i osod ei gwd • 1 iau y Pab, Cynyg- iodd y ion ddwy waith het Cardinal i Loud, am ei fod yn gymaint o Babydd diau mai balchder ei galon a baroG -ddo ei gwrthod, gan y buasai yn gat Lit was i'r Pab pegwnaeth- ai hyny. Fel yr oedd efe yn eistedd ar orsedd yr Archesgobaeth -yr oedd yn dipyn a Bab ei hun yn Eglwys Loegr. L'anwai yr eglwysi a seremon- iau Pabyddol, fel y gwna Ritualiaid yn awr. Er mwyn cario yn mlaen ei gynlluniau Pabyddol, dangosodd bob parch allanol gwasaidd tuag at y brenin. Mewn canlyniad, rhoddai y brenin bob mawredd a allai arno yntau. Erlidiodd y ddau hyd y gallent bob dyn efengyl- aidd, fel y Pabyddion. Crefydd erlid- gar ywbob crefydd lie y gesyd dynion ffurfiau a seremoniau dynol i fyny. -XT- I • 0_1. x 1 ucuu gwraig y orenin yn DaU- fddes. Yn mhlith y Pabyddion yr )edd ei chyfeillion mynwesol hi. O'r diwedd cymerodd brwydr Edge- hill le, yn Warwickshire, rhwng bydd- in y brenin a byddin y Senedd. Yr oedd Cromwell yn y frwydr hono. Honodd y ddwy ochr fnddugoliaeth ynddi. Dywedir i 5,000 gael eu lladd ynddi. Dywedodd Cromwell ar ol y frwydr hono wrth ei gefnder Hampden, na wnaethai pob math y tro yn filwyr. Fod yn rhaid cael dynion crefyddol i ymladd a bydd n y brenin. Yr oedd Cromwell wedi deall mai ar y cyfryw ddynion y gallasai efe ymddibynu. Meddyliodd yr enwog Richard Baxter y buasai un frwydr-brwydr Edgehill -yn ddigon i derfynu yr ymrafael, ond gwelodd cyn hir ei fod ef wedi cam- synied. Yn y gauaf 1942 43, ffurfioddy trigolion eu hunain yn 'Gymdeithasau Sirol,' i amddiffyn eu hiawnderau yn erbyn y brenin. Cefnogwyd hwynt gan y Senedd. Condemniwyd hwynt gan y brenin fel cymdeithasauteyrnfradwr- iaethol, Yr oedd Cromwell yn perthyn i'r un oedd yn cynwys trigolion Caer- grawnt. Aeth y cymdeithasau ereill i'r dim o eisiau dynion medrus a gwrol ynddynt i arwain ereill. Safodd cym- deithas Cromwell ei thir llwyddodd a lledodd ei dylanwad, am ei fod ef yn ei harwain. Yr oedd efe yn edrych ar ol y gelynion. Un o'r rhai hyn oedd 1 naa yn Huntingdon, o r enw -Karnard. dduii Cromweii o teadwl, rhoddwn gyfieithad o'i lythyr at Bernard At fy nghj f iill Robert Barnard, Ysw Yn Aijerch. Hu-tiigdon, Ion. 23rd, 1642.43. M>. Barnard Y mae yn dra gwirior- eddol fod fy Nghadraglaw (Lieutenant) i, gydag ychydig filwyr ereill yn fy mintii i wedi bed yn eich ty chwi. Ymddygais mor rhydd ag ymofyn am danoch chwi; y rheswm am hyny oedd, fy mod wedi clywed eich bod chwi yo fywiog yn eich gweithrediadau 111 erbyn y Senedd, ac o b!aid y rhai sydd yn erbyn beddwoh y wlid a'r deyrras hon—eich bod chwi gyda y rhai sydd wedi cad 1fT 1l",w8r 0 gyfarfodydd at ddybenion rhy lawao arwyddion eu bod yn ddrwg. Gwir yw, syr, yr wyf yn gwybod eich bod chwi wedi bod yo wyliadwrus yn eich ymddygiadau. Peidiweh eg ym- ddiried gormod i'ch gwyliadwnaeth. Gall cyfrwysdra eich twjllo chwi. Ni wna nuiondeb hyny byth. O'm calon dymunaf i'ch golygiadau a'ch ymddyg. iadau i newid. Yr wyf fi yn dyfod. i rwysto dynion i gynyddu y rhwyg—i'w rhwyst o i wneud drwg, ond nid iddrrg-i un dyn. Nis drygaf chwi. Gobaithio na roddweb ach- s i mi wreud hyny. Os qwnewch, rhaid i mi gael maddeuai. t -'1"1 6J"1.' UUl. wueua yr nyn y mae ty mne tillyw's a'r cyh edi yn galw am dano. y Os bydd yr hyn sydd yn dda ytcch yn tuedda at hyny gwybyddwch fy 'mod i yn was i cbwi. OLIVER CK, MWELL O. Y.~Byddwch yn sicr na clni9 geiriau teg oddiwithyf fi eich twyllo chwi yn nghylch eich tai na'ch hyddid." Yrnddengys fod milwyr Oliver y" ddiwyd iawn yn chwilio am elynion, a bod Barnard wedi anfon achwyniadato eu ted wedi ymyraeth ag ef. Oddeutu y pryd bwn dyrchafwyd Cromwpll o fod yn gadben i fod vn Bencatrawd (Colonel). Cafodd ei osod yn ben ar gatraw d o farchogion. Pigocld yntau ddynion crefyddol i fod yn farchogion o dano ef. Yr oedd mil- wyr y brenin yn rhedeg trwy y wlad, ac yn cyflawni creulonderau mawrion tuag at y trigolion. Casglodd Crom- well ei filwyr yn nghyd yn eu herbyn, Diangodd y gelynion. Penderfynwyd gosod gwarchadle (garrison) yn Caer- !0' grawnt i rwystro y gelynion i niweid- io y trigolion". 0 Nid oedd dypgedigion Prifysgol Caergrawnt yn frafriallawn i Cromwell. Carcharwyd amryw o honynt am eu gwrthryfel yn erbyn y Senedd. Anfonodd Cromwell lythyr at Rag- lawiaid swydd Snftolk i dalu cyflogau y milwyr. Dywedodd yn y llvthyr Dwnw y terfynid yr ymrafael' trwy gymhorth yr Arglwydd.' Ceisiodd Sheriff Hertsfordshire wneud ymosodiad yn enw y brenin ar ddydd marchnad yn St. Albans. Aeth dragoons Cromwell ar ei warthaf ef. Cymerasantefyn garcharor i Lundain. Dedfrydodd y Senedd efi fod yn y Twr, lie y bu efe am flynyddau. Bob yn radd yr oedd Cromwell yn casglu uerth- yn erbyn gelynion y Senedd a'r efengyl.

LLWFRDDYN Y WASG. Y dyfyniad canlynol a gymeraSO^ o'r Drych Americanaidd, ac ymsfir ddesgrifiad byw o amryw fodau di^ wyddor sydd i'w cael yn NghyD^ Gobeithiwn y gwel y cyfryw eu lluoi^ yn y drych hwn, ac y diwygiaut. Dyma a gwr sydd yo ysotifenu fe, af i'n newyddiaduron o bob ardal, a dints. Gwna ymhoniadau uchel dyn geirwir, fel dyngarwr, fel diwygi^j ac fel Cristion, Mae ewinedd ei drt*v wedi troi yn gydvmdeimlad a'r trall^1 us a'rgorthrymedig; gwallt ei beO t llinynau serch a thlymau tangnefe^1 cyrn ei fodiau yn dynerweh calon o serch at y pur a'r rhinweddol; da ei safn yn ddiniweiirwydd na ff* gyffwrdd y gwanaf o blant gwragf' ie, rhodder ei holl ranau gyda'u I a cheir nad yw yn y cyfanswc fodfedd llai, na'r un gronyn y< o -1 1 guienni yn eh nghanol ffurfafen y new Dyna ei honladau, traym" pryd yn cabin urddas, yn pethau ac amgylchiadau, yr j yn colynu ei gymydog d' j darnguddio y gwirionedd, yt i ac yn creu rhagfarn yn me hoedd at bersonan mewn sw ddir.ed, a hyn oil, wrth g deilwngo hono ei hun," aco ddiffyniad ei hen fortress gadari enw. Llwfrdra y llwfrddyn yd ddygiad iel hyn: Did yw yn at gwrolfrydig i siarad a'i gyfaill 1 yn wyneb; ond, ryw fodd, niedr*- gasglu digon o nerth i saeth n ato ) < ddirgel or tu hwnt i'r br&astiP$ sydd wedi bod gynifer o weithian/j nodded 1 do—ffugenw. Pe y cyhoedd pa fath ddynon svdd t cymeryd arnynt eu hyffurddi o amgylchiadau a phersonau ayfrifoh ddarllenent eu hyg^rifau iibelaidd. rheol, y dymon iselaf eu cymeriad y rhai sydd yn beio, tuchan, a chwy1^ mwyar. Geiiid meddw]. modd bvjl* UJdl rQ,ai rhagorol y ddaear ydynt, nas gallant oddef y fcai hwn, neu ar^' yneu cymydogaefch, en cymydogtO t ar sefydliadau adnabyddns iddYO t' Pan agorodd y bardd a'r pregethwf>. Gaernarfon gynt, ei lygaid ar y fa yma, dywedodd: Duwiol cd, ond diawl ydyw." Gresyn na sllid cau colofnafl newydiiadur rhag y fath giwdod&t neu na chai y cyhoedd wybod pwy&J^ yn ceisio eu hyfforddi. Byddai bp# ynddo ei hun, fel rheol, yn ddigoC 0 nawdd ac o dysteb i gymeriad y VerS°% ??_a f>nent eu dilrio. Pe byddai iddynt ymddangos dan eu hen^^ priodol—pe byddai 1 yny yn dyeithiiad, buan y ceid odairrhano bedair o Ivvfrddyui00' wasg; canys, Pit Like peasant foot boys do they k**p the toa. And dare not take up arms like qtntle»*en-"

Nos Wener diweddaf aeth hen wr o* enw John Jones, oedd yn labrwr » fferm cwmm Rymni, i'r gwely fel ond cafwyd ef yn farw boreu dydd Sf &t.Yr eedd frod°r 0

O FAES Y RHYFEL. in ei lytnyr o wuirgevo, tret brya- ferth ar lan y Danube, yn Roumania, rhydd gohebydd neillduol y Daily News yr hanes dyddorol a ganlyn o'i ymweliad a'r lie. Wedi cyfeirioyn fyr am ? personau a ffurfient y cwmpeini bychan a gydletyent ag ef yn Buchar- est, prif ddinas Roumania, rhydd ddes- grifiad o'i daith oddiyno i Gnirgevo, yn nghwmni y Cadfridog Rwsiaidd, Yolchine, yr hwn oedd yn eadarnhau yr hyn oedd wedi ei glywed yn flaen- orol am iechyd rhagorol y byddinoedd Rwsiaidd. Dywedai fod ei adran ef wedi teithio yr holl ffordd o Kischeneff ar ol gwersyllu drwy y gauaf ger y dref resynus hono. Teithiai y dynion am filldiroedd ar wastadeddau y Pruth, hyd eu haner ir ewn dwfr, a mynych y cynorthwyid bwy gan y swyddogion i ryddhau eu cerbydau llwythog o'r flosydd. Ond er yr holl galedwaith hwn ar daith bell, ar gyfartaledd nid oedd y cleifion yn fwy na haner cant yn mhob adran, y rhai a rifent oddeutu tair mil bob un o bonynt. Chwarddai y cadfridog wrth roddi i mi gyfrif o'r gwirod roddid i'r milwyr Rwsiaidd. Ar eu taith o Kischeneff, deibyriai pob milwr un dram, neu yr wythfed ran o wns, bedair gwaith yr wythnos. Pryd na theithient ni ddeibynient ond dau dram y mis. En hymborth" yw tri phwys o fara y dydd, baner pwys o gig, fla, &c., o'r rhai y gwnant soup, yr hyn a gymerant ddwywaith y dydd: bwyta nifer o honynt o'r un crochan. rryd y daethom at un orsaf, yr oedd rhan 0 fyddiny cadfridog yn -wer Y 9 ei ben allan drwy y ffenestr, agwaedd- ai, Good day, lads." Good day, father I" atebai y milwyr gydag un Uais, a hwnw yn un digon uchel. Ym- adawodd y cadfridog a mi yn Flarest, a dangosodd i mi ei dy ychydig ar draws y gwastadedd, fel pe buasai wedi bwriadu aros yno mwyach, a dy- munai arnaf alw gydag ef yno os dygwyddwn ryw ddydd ddyfod y ffordd hono. Gellwch gael tren y dyddiau hyn i fyned i ganol tanbeleniad, a first class carriage i fyned i faes y frwydr, ac mad ^enych hawl i achwyn os na fyddwch yno mewn pryd. Saif Guirgevo o flaen gwyneb y gelyn yr ochr arall i'r afon o Rustchuk. Y mae pob ty o fewn y ddinas o hyd cyrhaedd i ynau mawrion y Tyrciaid i w tanbeleni, y rhai a allent ei gwneud yn lludw mewn diwrnod. Amser y tiriais yno chwech wythnos yn ol, yr oedd y preswylwyr yn ffoi blithdraplith o'r lie, ond y mae dynion dychrynedig yn byw yn hir. Pryd y daethum allan D'r orsaf, ymladdai y gyrwyr llwynoff aiuu yn awyaaus am daiLEf. Iilftnwai yr awyr yn nn gyfrol 0 swn y milwyr Rwsiaidd yn eu gwersyll; pelydrai goleuni allan o bob ffenestr drwy'r lie ar gonglau yr heolydd ymdyrai y pres- wylwyr i adrodd chwedlau eisteddaii y gwragedd ar y grisiau y tu allan i'r drssiu. Gyrais drwy y dref i'w phen eithafol, i'm llety darparedig,. yn yr Hotel Bellevue, yn ymyl headquarters y Cadfridog Skobeloff, yr hwn sydd yn 11) wyddu y lie, a'r hwn a feddienir yn benaf gan y Cosaciaid. Pan yn myned heioio congl yr Hotel, cefais gipdrem ar y Danube, a than y Tyrciaid yn eu gwersyll yr ochr arall iddi. Cefais fy ystrfelloedd wedi eu darparn a swper megysygorcnymynwya arwy ctelegram. H 0 do," meddai y chambermaid, pryd y dangosai i mi fy ystafell wely, daeth amryw o danbeleni oddentu yma y boreu heddyw at ymyl yr Hotel. Nid oes dim ond y Danube rbyngom a chyflegrau y Tyrciaid, ac yna gofynai os oeddwn am ty slippers, ac os hoffwn brynu darn o'r danbelen oedd wedi syrthio y boreu hwnw ac ysgortio yn y back yard" Aethnm allan i alw ary cadfridog, ODd cefais ei fod yn CyIIlff" yd ei brydnawnol siesta, r.eu hun fet, felly aethnm i weled ei briiswyddog! yr hwn yn ddamweiniol a ddywed8} fod oddtntu haner cant o danbele111 wedi syrthio oddi amgylch y lie, 1110f ddiiater a phe bydcai er pal) yn yn wedi aifer cymeiyd tarbtleni ei de yn lie siwgr. Y peth cy»^ wyf yn ei wneud wedi cyfodi YOI boreu yw edrych allan drwy vffeneS^ ac yr cchr isaf i'r ychydig goed, af 1 rhai y perdelora yr adar, y rheda P afon aywysogaidd, lledanj a llyfn y W nube, a chanfyddaf wrthgloddiau 1 Tyrciaid yn eglur ar yr cchr araH ft awyr glir y boreu ymddacgosant If* ddyeithr o agos. Canfyddaf y gWF wyr yn rhodio ar benau y gwrthglodo" ian y trigolion yn gyiu eu hanift^' iaid i'r dyfroedd, a'r gwragedd golchi diliad ar ymyl yr afon. DrtfJ fy ngwydr-ddrych canfyddaf meWJ1 eneuau y gynau mawrion cuchiog' rythact arEom rhwng yr agenau y gwrthgloddiau. Dyna gyffro yn mh'^ y Rwsiaid, a llong ryfel fawr Dyrcai^ yn dyfod i'r golwg, haner yr hon yn ganfyddsdwy dros ynys fechan. yr afon. Os cyfeiria ei phwynt IIP", Guirgevo, bydd yn bryd i ni fod of I lookout. Na, ymddengjs Dad ydy1 mewn hwyl cweryla y boreu h^ h wylia lawr gyda'r afon i gael golw ar ein cyfeillion yn Oltenitza.