Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
4 erthygl ar y dudalen hon
t-WALTER LLWYD; NEU HELYNTION…
t WALTER LLWYD; NEU HELYNTION Y GLOWR. PENOD VIII. Y DANCHWA. Yn ffodus ni chyrhaeddodcl y tan hyd ato ef, ond am eiliad neu ddau yr oedd y gwres yn annyoddefol. Wedi i'r mor tan ddarfod rholio, dyma drwst eto yn Ilawer cryfach na'r tro o'r blaen. Yr oedd y chwythiad mor gryf y tro hwn fel yr oedd yn symud colofnau o lo o dan y top. Gyda bod yr awel neu y cynhyrfiad yma -L yn darfod, dyma wynt nerthol yn pasio. Yroedd y danchwa wedi chwythu rhyw fur neu furiau oedd rhwng hen bwll yr Rafod a rhyw bwll arall, enw yr hwn nis gwyddent, ac yr oedd y naill bwll yn tynu ar y Hall. Yn pasio y ffordd hono ar y pryd yr oedd tua deng mil ar hugain o droedfeddi ysgwar o awyr bob mynyd, a hyny oedd dda. Nid oedd nag after damp, na thagnwy, na dim arall yn cael aros o'i flaen,—yr oedd yn clirio y cyfan i ffwrdd. Wedi i gynliyrfiadau y llosg- nwy ddarfod, daeth ein gwron allan o'i loches, ond nis gallai ei gyfaill ddyfod, yr oedd ef wedi llewygu. Gafaelodd Walter ynddo a dygodd ef allan i'r awyr, yr hwn a'i dadebrodd yn go fuan Wedi i'r llanc edrych yn wyllt a brawychus o -gwmpas gofynodd, 'A ydym yn ddyogel, Walter 1' Yr wyf yn meddwl ein bod,' oedd yr ateb. Gwn nad oes i ni un perygl oddi wrth dan, ond gall awel y tan ein lladd. Yr ydym yn sefyll mewn man eithaf pe- ryglus.' Felly nid oes dim i wneud. Y mae rhyw boea ofnadwy yn fy mhen.' Os nad ydyw y poen yn ormod cych- wynwn eto. Nid wyf yn hoffi aros yn hir yma.' 'Gallaf gerdded yn noble; gellwch startio pryd" y mynoch o fy rhan i." Wedi iddynt fyned i lawr ychydig, dy- wedodd ein gwron, Yr ydym yn awr yn mhwll Abereithin.' Yn mhwll Abereithin1?' ebe y llanc, gan syllu yn myw llygád ei gydymaith. Ie yr wyf yn adnabod yr hen heading yma yn dda ddigon,—fy nhad a minau ddarfu ei agor.' Felly yn wir. A ydych yn meddwl .fod yma ddynion wedi cael eu lladd ?' Nis gallaf ddweyd dim am hyny. Gad e well i ni fyned i lawr i'r lefel.' Walter,' ebe y llanc mewn llais pry- derus, I ba le yr aeth yr holl ddwfr yna ? Nid oes dim o hono yn weledig.' Y mae'r dwfr yn sicr o fod wedi gwneud gwaith erchyll, ond gadewch i ni fyned.' Ffwrdd a nhw. Cyn hir cyrhaeddas- ant mur y lefel, ac yr oedd yno ychydig o'r peth a elwir after damp arno. Yn yr ymyl yr oedd twll i fyned i lawr, ac wedi myned i'r lefel cawsant olygfeydd a bar- odd i'w gwaed fferu yn eu gwythienau. Gerliaw y twll yr ydym wedi son am dano yr oedd corff bachgenyn bychan, o ddeuddeg i bymtheg oed, heb un pen arno yr oedd ei ben ddeugain Hath oddi wrth ei gorff. Rhwng pen a chorff y llanc bach, yr oedd dau geffyl wedi cael eu maisio trwy eu gilydd, fel nas gellid tynu un o honynt oddiwrth y llall Yr oedd un o honynt wedi cael ei hollti yn gywir trwy y canol. Wedi iddynt weith- io eu ffordd heibio y pentwr marwol yma gwelent ddarn o ddyn yn crogi wrth bar o goed dwbwl,—dim ond ei ran isaf. Nid oedd y rhan arall yn weledig yn un man. Edrychent yn fanwl am dano o'u hamgylch, ond dim gwell-nid oedd yno. I Yr oedd yr heol yn y ffordd yma mor laned a bwrdd boneddwr nid oedd cy- maint a llwchyn yn weledig ar hyd-ddi. Wedi pasio y lie hwn, newidiod y go- lygfeydd ychydig,—nid oeddynt yn hollol o'r un natur. Nid oedd yr heol yn lan a gwastad mwy, ond yn hytrach wedi cael ei rhychio i lawr i'r dyfnder o ddwy droeddfedd neu lathen, a'r hyn oedd yn fwy rhyfedd fyth, nid oedd cymaint a llwchyn o'r stwff yn weledig yn un man, -yr oedd wedi difianu yn hollol. Ryw ugain llath o'r man hwn i bwynt y pwll yr oedd rhyw ddeugain neu haner cant o barau o goed dwbwl wedi cael eu chwythu yn un pentwr ar draws eu gilydd. Yr oedd rhai o honynt yn goed cryfion lawn, ond yr oeddynt wedi cael eu dryllio nes oeddynt fel matches. Yr oedd llawer o stwff y ffordd yma, a chaf- odd y ddau gyfaill lawer o waith i fyned heibio. Tu draw i'r stwff a'r coed yma yr oedd dau ddyn wedi cael en tori yn y canol. Yr oedd un o honynt yn ddau ddarn, a'r llall yn agos iawn a bod. Meddyliodd y ddau gyfaill fod un o hon- ynt yn -anadlu pan ddaethant hwy yn anadlu pan ddaethant hwy yn mlaen. Dichon nad oedd eu barn yn gywir. Heb fod yn mhell oddiwrth y trueiniaid hyn, yr oedd ceffyl a chledren (rail) deg pwys ar liugam y llath wedi cael ei chwythu drwyddo. Yr oedd y creadur yn sefyll ar ei draed fel pe byddai yn fyw, ond yr oedd yn hollol farw. Wedi mynel ychydig yn nes yn mlaen, gwel- wyd corff y gyrwr, pen yr hwn y darfu i ni son am dano yn fiaenorol. Yr oedd wedi cael ei stwffio rhwng y gob a'r top, ac yr oedd wedi cael ei wthio mor dyn fel yr oedd yn anmhosibl ei gael oddiyno. Rhyw ddeg llath oddiwrth hwn yr oedd dau geffyl a drams gyda hwynt. Fel 7f gellid barnu, yr oedd y ddau geffyl yn gweithio un o flaen y llall, a chafodd y blaenaf ei chwythu i ben yr olaf. Yn eu hymyl yr oedd pen a choes dyn yn wel- edig dim ond ychydig o honynt oedd yn y golwg yr oedd y ceffylau yn cudd- 10 y rhanau ereill. Yr oedd pedair coes y ceffyl uchaf wedi myned ymaith. Trams coed oeddynt, ond nid oedd dim yn weledig yn awr o honynt ond yr hai- am a berthynai iddynt. Yr oedd y coed wedi myned yn deilchion i rywle. Yn ymyl y pwll yr oedd o ddeg ar hu- gain i ddeugain o ddrams wedi cael eu massio ar benau eu gilydd yn y pwll,-yr oeddynt fel matches. Yn dyfod i'r golwg o dan y cruglwyth yma yr oedd braich a Haw dyn eiddo yr hitckwr wrth bob te- byg. Ychydig nes yn ol na'r pentwr yma yr oedd dyn yn gorwedd ac yn mhang- feydd marwolaeth. Yr oedd un goes ac un fraich iddo wedi cael eu tori ymaith, a bernir ei fod wedi cael ei chwythu am ddau cant o latheni. Yn nes at y pwll ychydig gamrau na'r dyn hwn, yr oedd dau ddyn arall, yn ymddangos fel pe byddent yn fyw. Gellid meddwl wrth edrych arnynt eu bod yn cysgu yn dawel, ond nid oedd asgwrn cyfan yn eu cyrff. Wrth eu teimlo gellid meddwl fod eu hesgyrn wedi cael eu malu mewn melin. Nid ydym yn gwybod pa beth fu yr achos o hyn. Yr oedd rhaffau y pwll yn dorch- au mawrion yn y gwaelod, a darnau o goed ar eu penau. Wedi i'r ddau gyfaill syllu am ychydig ar y tryblith oedd yp y pwll, aethant yn ol rhyw ddeg llath, ac eisteddasant ar gareg o gryn faint oedd yn dygwydd bod ar' yr ochr. Wedi trigo yn fud yn y fan hono am rai mynydau, gofynodd y llanc,' A ydych yn meddwl fod yr holl ddynion oedd yn y pwll wedi cael eu lladd ?' Y mae hyny yn lied debyg,' oedd yr ateb. Ond pa beth am y dwfr ?' Y mae hwnw yn sicr o fod wedi gwneud gwaith dychrynllyd.' Mae y golygfeydd ar hyd y ffordd yr ydym wedi teithio yn ofnadwy.' Ydynt, yn ddigon i rwygo calon craig.' Gallwn feddwl fod rhyw un yn dyfod i lawr trwy y pwll.' Y mae rhyw drwst yna—yn dyfod i lawr wrth y crab gellwch fentro.' Y mae crab ar ben y pwll yn barod.' 'Oes.-Dyma nhw yn dyfod.' Gyda hyny, yr oedd chwech o ddyni-n yn dyfod i'r golwg, ac yn eu mysg yr oedd Mr. Llewelyns a'r prif swyddog. Yr oedd y ddau gyfaill yn y tywyllwch. Safodd y dynion ar ben y coed a'r trams, a danfonasant y cludydd i fyny ar un waith, a chyn pen cwarter awr yr oedd haid arall ar lawr; a chyn pen dwy awr yr oedd yno ugeiniau o ddynion. 'O ba le y mae yr awyr yma yn dyfod, Johnson' gofynodd Mr. Llewelyns. Wn i ddini' oedd yr ateb,—nid oes genyf un dirnadaeth.' Gellir penderfynu nad oes yma ddim after dump na thagnwy.' Dim y mae yn sicr o fod mor laned ag ydyw ar ben y mynydd.' Gallwn feddwl hyny.' Nid oedd neb yn talu un math o sylw i'n harwr a'i gydymaith bychan, ond pob un yn gweithio am fywyd i glirio gwaelod y pwll. Yr oedd Llewelyns a Johnson yn gweithio fel rhyw un arall I-dim gwa- haniaeth rhwng meistr a gweithiwr, ac yr oedd ein harwr hefyd yn ymdrechu yn eu mysg, ond am y llanc nid oedd ef yn gwneud dim. Yr oedd yn sefyll o hirbell. Wedi cael gweled y pwll yn rhydd, trefnwyd byddin i fyned yn mlaen i edrych ansawdd y gwaith, ac ereill i gludo y meirw yn ol, a'u danfon i'r lan. Gosodwyd dau gorff ar y cludydd, a gwthiodd Walter a'i gyfaill i'r cludydd atynt, a chyn hir cawsant eu hunain ar dir y byw un waith drachefn. Y r oedd canoedd os Joid miloedd o ddynion ar ben y pwll, ac yr oedd ugeiniau wedi myned i lawr, a myned. i lawr yr oeddynt yn barhaus. Gan fed ein gwron wedi bod yn y fath draffierthion, penderfynodd i adael y lie ar unwaith. Aeth i chwilio am ei gyfaiUy ond.' nid oedd hwnw yn un man. Gwthioddti wy y torfeydd yn ol ac yn mlaen, ond dim gwell—nid oedd yno. Diffanodd yn hollol ar unwaith. (I'w barhau.)
.. CROMWELL. ",
CROMWELL. Yn ei lythyr at gadeirydd. fy y Cyffredin, o Benfro, dywedodd OrOm* well fod Foyer, ei wrthwyneb?dd yn y casfcell, wedi cyfaddef os byddai'i Cromwell ddifetha y melinau; y bassai y cwbl drosodd arno. Dywedodd ei fod wedi ceisio dringo muriau y castell ychydig ddyddiau cyn hyny, ond fod yr ysgolion jn rby fyr. Un uchel iawn oedd efe. Yr oedd tref PeDfro a'r castell yn nglyn wrth ei gilydd; cs gellid cael un, gellid sicrhau y llall. Ei ddull ef oedd newynn y rhai oedd yn y castell ac yn y dref. Yn y diwedd, iluiadd y gwarchaedigion. Khoddwyd Poyer i fyoy i ewyllys Cromwell. Yr oedd ele yn ystyried fod y rhai oedd wedigwrth- gilio oddiwrth achos y Senedd, i ym- ladcl yn ei herbyn hi, yn teilyngn cosp drom. Yr oedd rhai o'r cyfryw yn Mhentro. Dywedodd efe I fod eu ban- wiredd yn ddwbl; eu bod wedi pechu yn erbyn goleuni a Rhagluniaeth Duw, yr hwn oedd yn pleidio achos cyfiawn y Senedd.' Tra y bu Cromwell o flaen Penfro, deallodd fod un Syr Trevor Williams, o Langibby, oddeuta dwy fiildir o Bryn- buga (Usk), wedi bod yn cynllunio yn fradwrus i roddi Castell Oaervrent (Chepstow) i fyuy i'r gelyn, a bod un Morgan, Uwchsirydd Mynwy, wedi ymuno ag ef yn y frad wriasth. Anfon- oid Cromwell at Uwchgadben Thomas Saunders, yr hwn oedd yn edrych ar ol pobl Aberhoiddu, i fyned i sir Fynwy i gymeryd y boneddwyr uchod yn gar- charorion. Yr oedd Williams, o Lan- gibby, -wedi cael ei apwyntio yn ar- weinyad milwyr y Senedd yn sir F > n- wy, a Morgan yn Uwchsirydd. Brad- ychodd y ddau yr ymddiriedaeth a Toddwyd iddynt. Ystyriai Cromwell mai Williams oedd y bradychwr mwy- af peryglus. Dywedodd wrth Saunders am sicrhau y person hwnw yn gyntaf a rhag iddo ffaslu ei ddal ef, rhoddodd Cromwell ddesgrifiad manwl o hono. A dywedodd ei fod yn ddyn cyfrwys, hyf, a phenderfynol; fod ei dy ef yn Llangibby yn llawn o arfau fod ei gymydogion ef yn rhai drwgfwriadus, sef yn bleidwyr i'r brenin; ac y gwnaent eu gorett i rwystro Saunders i'w gymeryd ef yn garcharor ei fod ef yn gwybod ei fod yn euog, ac y byddai iddo geisio dianc, am ei fod yn meddwl fod ei ddrygioni ef yn hysbys.' Hysbysodd Cromwell Saunders fod Caerlleon-ar-Wysg o fewn pum milldir i'w dy ef. Gorchymynodd Cromwell ddwyn Williams ato ef. Ymddengys i Williams gael ei ddal, ac iddo brynu ei waredigaelh o afael cosp ag arian. Apwyntiwyd un arall yn uwchsirydd yn lie Morgan. Wedi buddugoliaethu ar y Cymry, clywodd Cromwell fod y gelynion yn gwneud ymdrechion mawr yn Ngogledd Lloeg*. Yr oedd milwyr y Senedd yn eu concro hwynt, ac yn cael diolchgar- wch y Senedd am hyny. Yr oedd Fairfax yn cael buddugoliaethau ar y gelynion yn lSssex a Kent, ac ereill yn gyru y gelynion i ffoi yn swydd Hert- ford, a siroedd ereill. Yr oedd Due Hamilton, arweinydd byddin y Scotiaid, wedi dwyn ei In- oedd yn agos i gyffiniau Lloegr. Aeth Cromwell i gwrdd ag ef. Y pryd hwnw, sef yn Gorphecaf, 1648, Hamilton a Chromwell oedd y ddau gadflaenor- iaid mawrion, y rhai oeddynt yn myned i ymladd a'u gilydd. Yr oedd pawb trwy y deyrnas yn edrych allan am y canlyniad. Yr oedd y brenin yn N gbasteU Carisbrook- yn dysgwyl yn ddyfal am faddugoliaeth o ochry Scot- iaid, Cael Cromwell lawr oedd ei am- can ef. Yr oedd y Presbyteriaid Scot- iaidd yn Llundain yn dymuno ti weled ef yn colli y dydd. Yr oedd Cromwell, yntau, yn ymladd dros Ddnw yn erbyn y diafol, o blaid gwirionedd yn erbyn celwydd, o blaid rhyddid cydwybod yn erbyn gorthrwn Pabyddol. Daeth Hamilton i swydd Lancaster, yn agos i Preston. Yr oedd ef a'i fyddin wedi dyfod allan, gan bender- fynu concro y c'" bI o'u blaen cyn myned i Lundain, adferu Presbyteriaeth trwy nerth cyfraith a'r cleddyf, a gosod y brenin ar ei orsedd, fel noddwr i Bres- byteriaeth. Yr oedd yr elionau yn er- byn Hamilton. Gwrthwynebwyd ef gan ystormydd. Yr oedd anDhrefn mawr yn ei fyddin ef. Gweddio oedd gwaith Cromwell. Trefnodd ei fyddin yn ddestlus. Byddin o gewri crefydd- ol oeddynt. Nid oedd Hamilton yn gwybod ar y dechreu fod Cromwell 5 wedi myned allan yn ei erbyn ef. Yn ol. fel yr ysgrifenodd Cromwell y nos- waith cyu brwydr Preston, Awst 17eg, 1648, yr oedd ef a'i fyddin yn Stony- hurst, o fewn naw milldir i Preston, ac o fewn tair milldir i fyddin y Scotiaid. Cocfes&nt yn fore, mewn llawn aw;,dd i -gyfaffed a'a geiycion. Safai byddin y Scotiaid ar Ros fawr rhwng byddin Ciomwell a'r dref. Yinosododd Crom- well arnynt; ac ar ol brwydro am bedair awr, concrodd hwynt. Pfodd Ilawer, ymlttliodd yhtau hwynt. Gwnaeth lawei* yn garcharorion. Yn 01 eu tjstioJaeth eu hunain, dyryswyd y gelynion, Nid oeddynt wedi gweeud parotoadau, i gyfarfod a chadarweinydd Derthol fel Cromwell. Nid oedd y swyddogion yn cydweled. Yr oedd eu byddin yn. wasgaredig mewn gwa- hanol ranau o'r wlad. Ceisiodd Due Hamilton gan ei bobl ef droi yn ol i wrthwynebu Cromwell a'i filwyr, ond ffoi am ei bywydau yr oeddynt o flaen y buddugoliaethwr nerthol. Nofiodd Due Hamilton trwy afon Ribble. Ceis- iodd efe a'i filwyr sefyll yr ocbr arall i'r bont oedd ar yr afon hono. Ond nid oedd na phont nac afon yn rhwystro rhyferthwy concwest Cromwell. Galw- odd y Due ei gydswyddogion yn nghyd i wybod beth a wnaent. Yr oedd y nos wedi dyfod. Ffoi o dan fantell y nos oedd cynllun y Due ond yr oedd ereill yn barnu fod hyny yn armoeth, oblegyd yr oedd y tywydd yn ystorm- us, yr oedd y flyrdd yn eirwon a dyfn- ion, a'r milwyr yn newjnog a lludded- ig. Nid oedd llu o wyr meirch gan- ddynt; ac yr oedd marchogion Crom- well yn Iluosog, nerthol, ac wedi arfer buddugoliaethu. Yr oedd perygl i'w llwythi o bowdwr a shot syithio i ddwylaw Cromwell os ffoent yn y nos. Nis gallent roddi tan yn y pylor rhag ofn i swn hwnw hysbysu i Cromwell i ba gyfeiriad y byddent yn ffoi. A phe buasai y pylor yn cael ei danio, ofnent y buasai yn eu niweidio hwy ei hunain gan ei fod mor agos atynt. Trefnasant ei danio trwy gyneu tan ar linyn i redeg ato yn mhen tair awr ar ol iddynt fyned ymaith. Esgeuluswyd gwneud byn, a syrthiodd yr oil o hono i ddwylaw Cromwell. "Aethant ymaith mor ddys- taw a didabwrdd (drumless) agy medr- ent. Dyma eu hanes hwy eu hunain o'r amgylchiad. Bore tranoeth, ymddangosasant ar Ros Wigan, wedi colli haner eu nifer. Yr oedd Ilawer o'u xuilwyr wedi methu eu dilyn gan ludded a newyn. Buont feirw, neu cymerwyd hwynt yn gar- charorion gan Cromwell. Bethbynag, yn ol eu tystiolaeth hwy eu hunain, ni welsant y milwyr hyny byth mwy yn eu byddin hwy. Aeth Cadfridog Middleton yr un di- wrnod tua'r bont ar y Ribble i gy- northwyo Due Hamilton, heb un cyn- llun cyflredinol rhyngddo a'r Due yn nghylch eu symudiadau. Yr oedd y nefoedd wedi eu dyrysu yn ol y ddi- areb Quem Deus vult perdere, prius dementathyny yw, yr bwn y mae Duw yn ewyllysio ei ddinystrio, yn gyntaf amddifada ef o synwyr. Trwy i Middleton fyned tua phont Ribble mewn anwybodaeth o ffoedigaeth y Due, bu bron a syrthio i grafangau Crom- well. Ymlididiodd Cromwell ef nes iddo gyrhaedd Rhos Wigan, lie yr oedd y Due. Yn yr ymlidiad hwn collodd Middleton lawer o'r filwyr. Gwelodd efe a'rDucnas gaUent ymladd a Chrom- well ar Ros Wigan. Penderfynasant fyned i Warrinton, dderg milldir yn mhellach, gan feddwi ymladd a'r budd- ugoliaethwr yno, o dan fwy o fanfceis- ion. Y 18fed o Awst oedd yr amser. Dechreuodd byddin y Due ddiacc odan gysgod y nos trwy dref Wigan. Yr oedd Cromwell ar eu gwarthaf hwynt. Gyrai en gwyr meirch hwy i ifoi., Yr oedd y lleaad yn llewyrehn. Syrthiodd y fath ddychryn ar wyr meirch y Due, fel yr oeddynt yn gyru yn annrhefnus ar draws milwj r traed y due. Medd^ yliodd y milwyr traed mai marchogion Cromwell oeddynt. Yr oeddynt yn brathu eu gilydd a'u picellau. Dywed- odd Dalgethy, eu haEesydd hwy eu hunain, 'I think we are all demented;' hyny yw, credai fod pawb o honynt wedi colli eu synwyrau. Onid oedd hyn yn debyg i'r Midianiaid yn amser Gideon, yn lladd ei hunain mown dyr-, yswch ? Yr oedd y marchogion yn cavlamu dros wyr traed milwrol byddin y Due wrth geisio ffoi o flaen Crom- well. Du y gelynion yn metbn cysgu am ddwy noswaitb. Taith ddychryn- Ilyd iddynt hwy oedd yr un ddeng milldir i Warrington ond nid oedd Warrington yn ddinas noddfa iddynt. Yr oedd dychryn Cromwell wedi ym- aflyd yn y swyddogion a phawb yn y fyddin. Ffoai miloedd tua rhyw ddi- ogelfa a allent gjriiaedd, yn ol y tipyn synwyr a adawyd iddynt. Rhaid i ni sdael terfyniad ymlidiad y gelynion gan Cromwell hyd ein nesaf.
^ EN WO G ION SIR GAERFYRDDINI
EN WO G ION SIR GAERFYRDDIN Gax Dafydd MORQANWG. Yn mhojb gidad y megir iar. bOSnARTII II. 'Bkeghfa, Ie^ai;: Ganwyd y bardd a'r hyn&*fiaethydd hwn yn mhlwyf B;ccKr;i, -tuaV Hwy dd- yn 1445. Dywedir ei fed ynddysg^bl i Le7.Js Glyn Cothi, ac y. mae hyny yn bar-dubygol, gan eu bed yn gyfbeswyr ac yn Lyw yn agos i'w gilydd. -Y-mae 9 pe.th o'i waith haceayddol wedi «jjar- graffu yn y Myfjtrian Archalology^ ac y mae yn grynodeb gwerthfawr 0 hares dygwyddiadau yr ces bono. Do y Henor gwych hwn farw yn y flwyddp 1500, yn,55 mlwydd oed.
CHARLES, THOMAS, G. C.,
CHARLES, THOMAS, G. C., a adnabyddir yn fwy cyffredinol wrth yr enw Charles o'r Bala.' Ganwyd 1 gwr enwog a llafurus hwn Hydref 14eg, 1755, mewn lie a elwir y Pant Dwftf yn mhlwyf Llanfihangel Aberccwyft gerllaw pentref St. Clears, tua depf milldir o Gaerfyrddin. Ei dad, Fic' Charles, ydoedd amaethwr cyfrifolj chan ei fod mewn amgylcliiadau at surus, pecderfynodd roddi pob øtt: teision addysg i'w fab Thomas, er ddwyn i fyny i'r weinidogaetb. Yf unol a'r penderfyniad hwn, anions y bachgen, pan nad oedd ond tua del oed, i Ysgol Llanddowror, lie yr arce odd o dair ibedairblynedd. Toin2TOO argraffiadau crefyddol ar ei feddwlPO yn bur ieuanc, yn neilldaol felly wtjj ddarllen traethawd yr hyglodus Jo^ Bunyan ar Y Ddau Gyfamod.' odd lawer o gymorth i feithrin y te^ ladau crefyddol hyn trwy gyfeills^ a hen wr duwiol, o'r enw Rhys Ht^ yr hwn oedd yn byw gerliaw ei & £ Yr oedd yn ymweled a'r hen wfjjj hwnw yn wythnosol i dderbyn gW^ crefyddol, a chyfrifai ef fel ei dad T Nghrist. Pan yn 14 oed symud wyd ef o ddowror i athrofa Caerfyrddin, yr oedd dan ofal y Parch. Mr. Jenkifl* | pryd hwnw. Yn fuan ar ol symud dref, ymunodd a'r Trefnyddion calM aidd, gan wneud proffes gyhoeddo0 b. grefydd. Ond trwy wneud gorffiod, gyfeillach a dynion ieuainc o iadau ysgeifn, dilewyd yr argraffiadjj crefyddol oddiar ei feddwl i radd^j pell. Orwi pan oedd tua 18 oed, tua'r Capel Newydd, i sir Benfr°t wrando y Parch. Daniel Rowland? 0 Langeitho, yn pregethu, Ionawi* r 1173. Ei destyn oedd Heb. iv. 16 than y bregeth hono gwnaed Charles yn greaanr newydd. mhen dwy flynedd, ar ol hyn a2? ffordd iddo fyned l Rydycha'io byniwyd efyn aelod o Goleg I y ddinas hono, Mai Slain,, iw mhen tua dwy flynedd wedi id' i'r Brifysgol, ataliwyd eigyn. ianol o G-ymru yn dra disyr hyn a'i dygodd i gryn gyfyn ei fod, ugain punt yn nyied- y y pryd. Penderfynodd wne gylchiadau yn hysbys yp,,<y dychwelyd adref: a thra yi ei ystafell yn ysgrifenu llyt. gyfeillion yn Nghyn\ru .i h; fwriad, daetlt cjfaillJ mpwia a 01 ymddyddftp »r y;ipater, cy ef i 1:ii*l 6i fvhu galonog^ybuasai^aglunioetl ialu klin ei gynalia^. 'rG;wr.-n ar y -cycgoi; ac; yn mLou y ddyddUu .cafodd. wahoddiJid gwyliaclwy i.fyned :r giikiaw at fo wr cyfoethog, yr hwr, ar ol de: amgylchiadau, a estyncdd iddo e_i punt, gan ychwanegu La diawsai < mewn eisieu tra yn y Coleg; ¡a:11P., boneddwr gystal :¡.'i. addt;wid. Yn i 771) t^euKodd haf .yn vOlne^, iswySd Bucks, SkIs. Parch. -Mr, Nft-frtoii. Meh^fin 1Ddiaeonyn ychain,; a clmfodd ^guradiaetb Ngwlacl yr.Hafc fOnd g^n iiad ei le yn bafod ynd am rai mis<^j derbyniodd wahoddfad ei gyfaill LIw>d, y r liwn. oedd -yn gydefryd^ ag ef, i fyned i dalu-ymweliada'r^f^ Yn y Bala daeth i gydnabyddia^ rf Miss Sarah Jones, yr hon wedi oedd ei wraig. Wedi trenlio$ wythnos yn y Bala, a rhanau ef,eill Ogledd CyniBu, yn nghymdeitb^ gyfaill S. LI wyd, yn mis Awst> P\^ derfynasant dalu -ymweihd a Mr. Charles: .^e ar eu tdth ar yn Llari geitho,.i-wrando dwy gan y Parch". Daniel Rowlands- cyrhaedd ga'r'tref, pregethedd Charles yn Eglwys Llanlihang6^$ 16eg, pryd y cafodd yr obrg o! hen gyfaill Rhys Hugh. h an gel dechreuodd ar ei yn Ngwlad yr Iiaf. -Yn rr.is y 1119, graddiwyd -ef yn Celfan ac yn m-.s Mai, ei wneud yn offeirikd yn lFh^^ i yg. Wedi aros am tua phnm Ngwlad yr Haf, gadawodd M1 Port Mehefin 2Sain,. 1.7 20fed o'r mis' Awst emilyW-, yjj sefyllfa buodasol, ae a yms^ y Bala. Bu am rai nv'soedd^ Shawbury, yn sir> Amwythtg*. J pW'O' '"1'