Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
5 erthygl ar y dudalen hon
CROMWELL.
CROMWELL. Yr oedd Cromwell yn absenol lawer o'i amser oddiwrth ei deulu, fel y gell- id dirnad. IS id oecd efe yn rrallu bod ond ychydig amser gyda ei deula pan y deuai adref. Tta yr oedd efe yn Edinburgh, derbyniodd lythyr oddi- wrth ei wraig o Lundain. Dangosodd hwnw fod gwraig Cromwell yn ddynes crefyddol iawn. Rhoddwn gyfieithad o'i llythyr hi. Cyfarchodd ef yn ol nwchder ei swydd: Yr Arglwyddes Elizabeth Cromwell at ei gwr, yr Argl- wydd Gadfridog yn Edinburgh.' Cockpit Llundaia Ehs-g. 27,1650- Fy ftiiwylaf,—Tr wyf yn rbyfeddu eich bod yn fy meio i am esg'uluso ys- grifenu yn amlach, pin yrwyf yn anfon tri am bob un. Nis gslhif 1 >i na medd- wl eu bod wedi mvned a? goll. Mewn I gwirioredd, os wyfyn adnabod fyngha!- on fy hun, cycdwn mor bared i esgeu- luso fy htsnan ag i beidio rhoddi y medd- wl lleiaf arnoch chwi; oblogyd with feddwl am dar.ooh chwi yr wyf In meddwl sm danaf f/ har. Oad, f? anwylyd, pan vr vyl jn ysg?ifecu, »n- amlyrwyf yn asel atsb bodtihaol. Pa" hyn i mi fiddwl foe. yr hyn a ysgrifennf yn cael ei ddiystyru, a hyny yn ddgoi prioded. Eto, nis gibilaf feddwl nad yw eich oanad yn cuddio fy ngwendidau i. Llitwjinychwn glywed eich bod yn dy- mu o fy toweled. Ond yr wyf am fm- ostwng i Eagluniaetb Dnw, gan obeith- ioy bydd i' Arglwydd—yr hwn sydd wedi oin cadw oddiwrth em gilydd, ac wedi ein dwyn yn nghyd yn ami-eii. dwyn eto fit ein gilydd, yn ei amser de, ei k ui:, er moliant 1'w enw Ef. Mewn gwi ionedd, nid yw fy mywyd ond h&ner bywyd, yn eich absenoldeb chwi, pa n., byddai yr Arglwydd yn ei wneud i fyny ei bun, am yr hyn Thaid i mi ei gydnab- od ef, er reawl i'w res ef. Djmunwu i ohwi feddwl &m yBgnfvr-u weifcbia at fy rghylaill y Lord Chief Justice, sm yr Lwc yr wyf yn final wedt eich adgoth. Yn w:rt fy arowvl/d, pe Bipddyhech am yr hyn h awgrymaf yt. nghylcl-trhai, gfJILi atebcymairt o ddf ben a'r hyn a wDewch tuag at ereili, megvs y sgufenu Wfithi&n at Arglwydu Lywydd y Lly« odraeth, ac weitniatt &t Gadeirydd Ty y Cyffrodin. Yn wii fy an-vylyd, n:s gellwch wybod y cam a wrewch a chwi eich hun w: th beidio jb- grifecu acibell i lythyr, or na byddai ond yn anaml. Yr wyf yn rieisyf, modd, l'wcn 80m hyn, ac fally g-?rphwya- wch. Yr eiddoeh yn mbobffytidl n ieb, Elizabeth CROMWELL.' Dyma yr unig lythyr sydd mewrj bod o ran dim a wyddis, wedi cael ei ysgrifenu gan wraig Cromwell, medd Carlyle. Hynod na buasai rhagor yn bOIl yn rhywle yn mhlith y tylwyth, gan iddi ysgrifenu Ilawer o lythyrau. Dengys y llythyr uchod, fod Crom- mell wedi cael ei fendithio a gwiaig o'r un ysbryd crefyddol ag ef ei hun ei bod hi yn cymeryd llawer o ddy- ddordeb yn ei lwyddiant swyddol ef; ei bod yn ymostwng i Ragluoiseth neu i lywodraeth Duw, wrth orfod bod heb ei gwr, pan yr oedd efe yn gwasan- aethu y Nefoedd. Yr oedd hi, fel efe, yn ymorphwys ar Dduw a'i ras. Ni chafodd efe ei rwystro yn ei waith mawr dros Dduw, fel y cafodd John Wesley a Whitefield, gan eu gwragedd hwy. Yr oedd hi yn deal! pwysig- rwydd ei waith eyboeddus ef. Nis gadawodd ef i gymeryd ei siawns fel y gwnaeth gwraig Moses, pan y bu efe dan ortod i fyned i arwain plant Israel o'r Aifft hebbddi hi. (Exodus iv. 15). Ni wybyddir hyd ddydd y fam y treialon uffernol y mae gweision Duw wedi myned trwyddynt, gyda eu gwragedd, y rhai sydd wedi profi eu hunain yn Jezebeliaid cythreulig, yn Haw tywysog y tywyllwch. Y mae pob dyn da a defnyddiol sydd wedi dyoddef felly, wedi aberthu cysuron teuluol fel y gwnaeth Moses, Wesley, a W hitefield, er mwyn ymroddi i was- anaethu Duw. Nid rhyfedd i'r hwn a wrtbododd alw ei hun yn fab merch Pharaoh ymadael a'i deulu yn Midian, heb wybod a welai efe hwynt byth wedi hyny-er mwyn gwasanaethu yr Arglwydd, trwy fod yn arweinydd i'w feobl ef. Dywed Crist,' Nid oes neb a adawodd wraig neu blant, o'mhachos i a'r efengyl ar Di dderbyn y can cy- maint yr awr hon, y pryd hwn, ac yn y byd a ddaw fywyd tragywyddol.' Marc x. 36, 30, Ond dedwydd tu hwnt i ddirnadaeth yw y dyn duwiol, defnyddiol, a gy- northwyir yn ei waith droa Dduw gan gydmares sydd wedi gwneud ei thrysor yn y nef, ac nid ar y ddaear. Yn yr ystyr hwn, nid rhyfedd fod Cromwell wedi llwyddo, gan ei fod yn cael ei gynorthwyo gan wraig ddnwiol. Un o effeithiau defnyddioldeb dros Grist jto, mai I gelysion y dya a fySd§ fe^yi yw' tylwyth ei dy a' Ya a, fel y dywedodd Crist. ( Ond y mae thriadau gogoneddus, Ymddengys fod amryw o enwogion Scotland wedi cael eu carcharu gan Cromwell. Pan y buont yn y sefyllfa hon, trodd Cromwell amryw o honyst i fectdwl yr un fath ag ef ei hun, ac aeihant vn'bleidwyr selog iddo pan y goilyngwyd hwyct yn rhydd. G-Ivel- sant Dad oedd fawr o grefydd yn y dyn a geisiodd Scotland ei osod ar or- sedd Lioagr, set Si ails II., yr hwn a hmiodd ei benderfyniadau yn unol a thueddiadau ei butain, Nell Gwynne. Cyflawnwyd creulonderau llofrndd- iol gan rai o bleidwyr Siarls II., tuag at bersonau unigol. Dangosodd Crom- well anghymerydwyaeth mawr tuag at weithredoedd ysgeler fel hyn. Yr oedd efe am gario y rhyfel yn mlaen yn ol deddfau anrhydeddus a theg. Ceisiodd gan y Senedd roddi cyfar- wyddyd iddo yn y mater hwn. Ni ddaeth fawr o hyny nss i'r cleddyf goncro y llofruddion. Dangosodd pleidwyr Siarls mai barbariaid oe id- y t hwv, oblegyd rhoddasant gefnog- aeth i'r llofruddion cowardaidd. Aeth Cromwell yn enwog iawn ar ol y fuddugo.iaeth ryfedd yn Dunbar. Aetb bathodwr o Lundain i Scotland, i gymeryd ei ddarlun, i'w osod ar fath- odyn, i gadw coffadwriaeth o'i fuddug- oliaeth yn Dunbar. Nid oedd Crom- well yn edrych ar y fath beth ond fel chwareu plant. Dywedodd wrth y pwyllgor yn Llundain, yr hwn oedd yn edrych ar ol angenrheidiau y fydd- in, ei fod yn rhyfeddu eu bed wedi an- fon dyn ar neges mor fechan,' ag i dynu ei ddarlun ef ar fathodyn. Yr hyn oedd eisiau, meddai efe, oedd diolch i Dduw am ei drugaredd yn yr J r mgylchiad, a rhoddi ychydig o wobr wyon i'l milwyr. Dywedodd mai y p th goreu fyddai rhoddi darlun o'r ^enedd ar nn ochr i'r bathodyn, a dar- Inn o'r fyddin ar yr ochr arall, a'r geiriau, Arglwydd y Uuoedd' uwch- ben y darlun hwnw. Gofynodd i'r pwyllgor uchod wneud hyny fel ffafr tuag ato ef; y byddai yn ddiolchgar iddynti beidio rhoddi ei ddarlun et ar y bftthodya. Gwrthododd y pwyllgor wracdo a?-no, a gosodwyd ei ddarlun ei ar v bathodyn. Y mae hwnw yn bod vn awr. A dywedir fod y darlun yn debyg iawn i Cromwell. Simons oedd enw y darlnniwr y batbodwr. Efe a awdurdodwyd i gerfio seliau y y llywodraeth. Yr oedd penaethiaid Prifysgol Rhyd- ychain yn ystyried mai eu dyledswydd bwy oedd talu gwarogaethi Cromwell. Gwnaeth efe, lely dywed Carlyle,4 ys- gubo allan o'r Brifysgol lawer o non- s(nse bloc ddgar, a rt oddodd ychydig o dduwioldeb a synwyr. Nid oedd yr holl achwyniadau am ei Fandaliaeth ef, a'i fod yn dyfetha dysg, ddim ond crochlefau ing llewygfoydd hysterical gwynt, fel y profwyd wedi hyny. Gwnawd Cromwell yn Ganghellydd y Brifysgol. Wedi cael hysbysrwyd-l 0 hyn, dywedodd efe wrth y rhai a'i dewisodd, nad oedd efe yn awyddns am y fath acrhydedd, ae os t ment ei enw yn ol, y diolchai efe idd: nt yr un modd am eu hamcan. Ond ( B na tbynent ei enw ef yn ol, y gweddiai efe drostynt. Ysgrifenodd lythyr i'r perwvl bwn Chwef. 4ydd, 1651. A dywed Carlyle am lwyddiant y Brifysgol o dan ei lrwyddiaeth ef, Not easily btfore) or since, could the two Universities give such account of themselves to man- kind, under all categories, human and divine, as during those Puritan years.' Syrthiodd Cromwell i afiechyd y cryd, oherwydd oerder y gauaf yn Scotland. Bu pryder mawr yn ei gyleh. Ymosodwyd arno dair gwaith gan yr afiechyd hwn. Deisyfodd y Senedd arno ddychwelyd er mwyn ei iechyd. Ond gwelihaodd heb wneud hyny. Diolchodd i'r Arglwydd am ei wellhad. Mor gynted ag y gwellhaodd efe, aeth allan i ryfela a byddin y brenin, ac a Lesley, llywydd y fyddin freahin- ol, y rhai oeddynt mewn lie cryf yn Stirling. Amgylcbodd efe y lie hwnw i'r fath raddau ag i rwystro dim i fyned i mewn at gynbaiiaeth byddin y brenin. Yr oedd hyn yn Gorph. 1651. Bu Lesley a'r brenin dan orfod i ymadael a Stirling; a phenderfynasant fyned i lAegr i goncro y llywodraeth yno. Aethantymaith ychydig ddyddiau cyn i Cromwell fedru eu dilyn. Cjfiymodd y brenin a'i fyddin tua Ghaerwrangon, heb fod milwyr yn yr all wind l gwrdd ag ef ar ei daith. Old yr eedi CroMwtU jm ei ddilya gyda cbyflymdra, ac yn sicr yn ei fedd- wi foil yr Arglwydd yn myned i roddi y gelyn yn ei law ef. Yr oedd baner Siarls wedi bod i fyny am chwech diwrnod yn Ngtiaerwrangon pan yr ymddangosodd Cromwell a'i fyddin yn agos i'r lie. Yr oedd ganddo 30,000 o filwyr, ac oddeutu 80,000 yn rh"gor yn barod i'w bleidio ej: pe buas- ai eisiau. Amser cynhyrfus oedd hi. Aeth yn irwydr fawr. Y manylion yn em nesaf.
CYWYDD CYMOD LLYWELYN DDU,…
CYWYDD CYMOD LLYWELYN DDU, O'R A-NNELL Afoni; yw rr rhwog Llsndeilo Fawr a Chaerfyrddin, »o mawn paias o'r enw AoneSJ, ar kuyr af.ioig hon yr oedd Llywelyn Dd* jti byw. Nenadd wen Llewelyt Ddn Oedd nullys i ddennawllu, I-L. G. COTHI, Y Llew draw a'i Hidio'r wyd ? Un ddeiwydd wyf ond ydwyd. Llywelrn (fy ho!l olwg) Dda, nid iwih im1 Cdwyn dy wg D, f&r amy dd*e«r ydd ai, Dy heddwch a'm dybnddai. Art wyt ti ar fywyd dya, E i eitwsith ar elyn. Fr wyneb yr wyf debipr, Wyoeb oedd t4 ni ba ddig, Ni weied eer tidiad son, L'eiha dithan'r liid weithion; Ni bu ar Lenru awr lid, Llwyd eilwaith, ond lie dylid. Er Duw, fab jegweier da Da diledach. idwlHdia: Nilwytld na dedwydd na doeth, A wna envn yn anMeth. Battio 'ddwy< na buost ddig, Nad wyd beddyw ond diddig. Rheddwch beddwch ayhoaddawg, Ya 6wjn rbai nas cawn y rhawg. Rhy wan wyfam rhieni, I geiaio dwyn dy gan dt'; Ofer ia'. ysgwier orwy* Bodio fdr wadi eoryeh: Be d'wetwn air twn i ti, Mwy dieloh wadd iial dewf. easth ewwal. 8 adth gwryd, I>tWT5 Rerpk, a ddywaid drwg yd? DiaoliM i«' dy mm. fiywMt ydd wyU dad a Odd. Dy gweryl di o garlad, Cweryl yw, ni'm car y wlad. Fy ihracsd a fa yn rhodiaw, Y naill draed i(' Annell draw Ni da 'nhr xa bailr t In rhydd, A da. d ydyw'r diod; dd Erw o wyneb yr Ann ell, Yn sir Ioro nid oea un erw well. Anrheg ail oedd yn nhi 'r gwin, Aeth Koarwydd tU'th gegin Ba lea drwa i'th bi, a draw, Na V;.aid4 fy Wtneb iddaw ? Llywelyn. llai o alar, Na bait fy na bod d'f far. OB diog wyf dros Dywi, Diog yw dwyn dy wg di. Y Jwr ni bo drai na bad, Mrm etyl i mv atod; o bydd uawaith g ma^ithaa Ni bydd yn dragywydd gag.
EISTEDDFOD CAERYNARFON.
EISTEDDFOD CAERYNARFON. Beirniadaeth ar Firddoniaeth y Mesurau Bhyddion. Can Ddikweetol. 9. LI yfelyn.—Y mae can golf ydd gan hwn, ac y) ddi ddigon o fywiogrwydd, fel ag i'w gwnetzd yn un 11 v d bwrpasol; eto nid yw i fyny a rhai o'i gydymgeis- wyr mown syniaduu awenyddol, Dyma fel y cychwyna:- Hawddamor it' Ddirwestiaetb, Mi blygat ger dy fron; Er parchu dy vasinueta 1 welia'r ddaear hon Mae'th bryd i mi fel angel Gw«rcheidiol iad ein gwlad, A'th eiri u mwyn a thawel Yn b awf o fron ddifr,d. 10. Daniel.— Can lied gryno, naturiol, a phriodol i'w chanu mewn oyfarfodydii dirwestol yw hon :— MM Di west dirion deg ei phryd, Yn haeddu cael ei obanmol; Breiihinea yw er dkchrea'r byd, Ar orsedd acnghyraarol: Rhui pwchus, trefans iawn bobun Yw deiiiaid ei Ilywodraeth, Ni fedd y diafol gystal llun Ar nab drwy 'i ymerodraeth. 11. Diwygiur.—Can lied chwaethns, gelfydd, a desgrifiadol, yw eiddo yr awdwr hw yn dar.gcsymdrooh y d.atoi i snddo'r byd i golledigaeth trwy swyn- ion y OWP n meddwol, 110 ymgais gan- moladwy Dirwest i'w schub, gyda. chy- mhellied i bawb wrgndo ar ei Ihjs, ac ytare&tru dan ei baner. Djma fel y de- chroua ei gan:— Mi sefaie yn syn gorr, weh Uynclyn mawr earth, A jzwelaia prjd h. n fod j b/d a i hoU nerth, Yn wallgof yn rfcathro i ddinyBtr erott. blyB vn arwtiin, a, r enaiJ yn ddall I weVd v gyflafan yn ughuddiad y gWttil, A'r Diafo yn gym yr oll yn ddibail, Pan wylai Dirwtstieth gawodydd o serch: Mae pob profediga-fa fel olwyn yn troi Yn chwyrn su jndynu—i raeddwdod yn cloi Y dyn yn ddidf imlad—ni feddwi am ffoi Rhag cleddji C} fi^ nder diaw arno yn dderchl 12.—Glan Lhjn.—1Can yn cynwys lla- wer o deimliio teyrng^ro], gwladgarol, a dyngarol yw hon, wedi ei gweitbioallan j yn ystwyth, a'r symideu yn ddigon pri- iodol i'w chanu mewn unrhyw gyfarfod Dirweito':— Hoff Gymry tcwledgarol, cy'odwn yr awthon, Dros Bryd..j'l a'i cioron dyrchefwn aiD lief; Mae gorsedd Victo ia yn ngwaelod ein Cilon, Yn nwaf mewn urddaa i orii, dd y net: Mao gweiec:1 y gelyn yn ceisio i dinystrio, Y11 en?n t"yrx ga wot aiD mynwea yn ffltm, A'n cleddvi goiff fyned, a i fin ym dysgleirio, 1 gilon yr adYI, i ofyn paham. 13.-Hen DemlydA —Tuedda hwn i gyfyngu ei sylw i gy ch rhy fychan o iawer, gan ei fod yn cyf sirio tn rhy neillduol at Arlon, pari y mae Dirweet a'i broicbisu yn agored i dderbyn yr holl fyd < cfael meddwdod. Er hyny y mae hwn wedi canu yn gelfydd, a lIed gynbyrfus, fel y dengys a ganlya.— Cyfodwn, Ddirwfstwyr, mae Arfon yn snddo I ddiaystr, n medd'dod yn u, hal ei fri; Arfogwn yn vbryod, mae n bryd i ni ddeffro, Mae huten cymdeitbas yn m n'd g,da'r lli: Mae iler.Koedd y i el>n mewnagwedd he-feiddiol, A beiddgar, yn pr su- anvheithio eingwlad, Aï g õVneud yn atljff ithmcb, mewn ystyr fedd- liol, <- J Amddilotd o gysur, a gwenau mwynhlld. 14. Eidiol Eryri.—Cynwysa enn hwn lawer iawn o deimlad tyner, bywiog, a tharswiadol; ac y mae wedi bod yn ffodns yn nhrefniaa ei sjIlladBU aweI:- yddoi, y r hui, er eu bod yn dda, nid ydynt In new ydd a 2 es. Trnersi fod bardd ag sydd yn guilu trefnu dfiil a blodeu mo ddestlus, yn esgeuluso y wisg allariol, trwy dclef^yddio odlau hanoTo<, y rh<>i sydd yn lhy gyfiEredin yn Ily chwi o yrnddangonad em barddon- i&ebh. Pa ftMd bynag, v mne hwn yn medru canu y,, be t a phrydfeitha fel y prawf y peidll hwr,: — Adfywii* gw .nw n Dirwest, Fe eg r b'odau o»«rdd j A egyr Prydain Feddw, Fel paradwysnidd arsd: H"XI. chwvc y Faanarh Feddwol Ddiwreiddis cyn bo hir, A ffrw) thfiu per moteo deb A dyfant yn ein tir. 15. Y Ffr!JdliJ.-Nf.ath o Rath-gan yw hon, ac yv dwyn srwyddion atclwg o alia awenyddol atdfed a blodeuog; eto, y mae yr awdwr wedi bod yn lied dd:- ofal 00 esgenlns with gorfanu rhai o'i iincllau, megys,— O'i oes regfeydd yn nhelyn Dirweet yn daut. Mae gwen y nef ar ruddiau gwridog el moes. Mae cyr. llun y gan yn swynol a melus, a'r gweithiad allan yn Hed foddhaus; ond y mae yn fwy o Gan a Chydgan bag yw o Gan. Dyma enghraifft:— Clfwch dduwiea dlos Dirweet, at frynian aD- rhictedd. Ym seicto ei hndgym o aria. ya bet; ▲ flrydlif risialog yn foi«)w ei gtrsadd* Ai dkons o flodatt aw loewon • r Mt i-* YmreBtrweh, jmr»str»cb, iy my^din odid g» A rhandir moesol^eb sy n adeain ei lJef: l^ Yrarestrwch c d-ddringweh y bryniau rhos/J Rhwn<( fiFrydian o heddweh sy n arwain i's Mae Bacchus yn trefnu ei fyddin a'i allu Ar dyrau v dafarn,— a S. tan ei hua Sy'n gwneuthur y pelau o frwrnstan y fagddfi I gyueu rhnv nff rn yn nghnlon pob un Pe n pallu, ei -roh dcln-ads-iiiiog ysbrydion A'ch caglent a. m^llt o ddialeild a braw; Yn mis en y c; d-ruthrweh, a'r cleddyf P wreichion [1^ Yn rahelydr eer r hjnwedd yn cyneu n 16. Mies y Plum,-Ie, a Cha& do o awen yr hen Eiwa-d Jones yw Wj hefyd. Mae oywreiniwydd Cidfydtlyd"* a thynerweh syniadaeth, yn Dgayd^ amrywiaeth y gan hon, yn brawf meistr gwi? gyfarwydd yw ei hawd^j Y mae wedi cymeryd golwg eang & testyn, ac yn ei drin yn ddehenig I meistroTaidd. Lliamheu mai y POO cyntaf yw yr eidoilaf o'i eiddo, yr sydd fel y caBlyn :— Oyferbyn ag arwydd Y Bedol Wrth rooio yr heoi er hynt, I Bwn c!tj.wneio gw oh yro a chanu, Oedd heibio i mi'n gyru n y gWJnt= Per seiaiau y delyn hudolua, A chy nytg rai hrtpuS y crwth, A lwyecodd i IniI1 a at fynyd I newid fy mywyd a'm bwth: Mae'r ddryc-hin yn oer ac ) nan" A'r yrechven yn galwln y gwynt, Gyferbyn ag arwyda Y Bedol, Wrih rodio yr heol ar hylt. Yr ydym ar ol darlleniad pwyll^ J manwl, yn cydfartu mai eiddo Plwm yw y goreu.
YSTAFELL Y CYSTUDDIEDlf
YSTAFELL Y CYSTUDDIEDlf Megys y mae y dyfroeddglow* taidcu o ystl>s;m y mynyddoeac. af, a'r ffrwythau melusaf yn tyfr hinsoddan cyr hesrd, felly y mae' wskd-^u grymnstif a'r daioci »*■ ar feral yn cael eu eycyrchu ddygi&cau didwyUaf, a'r « rytiif yn aeilliaw o'r egw;, &f. Ni chafwyd ne. buc oddiwrth dwyll a gwara wna.'r hwn sydd yn hst. gwenitb. Ceir protion hur- byn beunydd; ac nid oes am cyflawniad cyson o'n holl dd du yw dirgelwch cryfder t deithas, a Bier yw n&d oeo dim iolaeh i gynyrthu b^ndithion thragywyddol nag ymddwyn | ol yn mhobmaa »c o dan ir >1 iad, na dim yn tueddn yn nesn &t aD:iC:¡,D gwreiddiol ei na diwylliat t moesol, < sbrva a raeddwl goleaedig. DýL euraidd sy d ya em gal'u g gogonianau hyny nadydyut gydag ymddmgosiadau aS1* nacyn cil;o gy »a goleuaiV dilynart ni yn ffycldlawn newidiaiun bywyd, dye mhcryglcn yr aninlwcL ■ ddefnydd cyeur yn nhy yh M gwobrwy&nt ni am yt holi odyoddofwo. 0 ganlyi holl dueoidisidau gael ti gan reswm & cfcyfiawj de ddygiadttu on rheolpiddio J gwirioacd t. Dylai pob A fod uuiotideb a didwylled W hamlygu yn ei gymeriad, o. bywyd dllwgr fel &igrti2i.ci aeth yii ca,,io awdur-dod' gyc 1 yr boil wl&d, a chymeriaci d. 1 fel er, fys o heialmu yn awyrgyl i yddoecd yn enill edmygedd tj 1 rhinwedd, ao yn ein eyflwyno i herawdwyr doethi. eb a gwsll)o, mae diwylliaxt a rhinwedd hwy so dyn i latiw p b swydd bv, ni cha neb ei bili. chu byth yn phan y byddo yn cydyjKiffu fio a fan a osodwyd er cysar u aedwyc byd; oc nid yw teilYi. gdod yn Ú. rhydeddns un amsar La phan yn it rh^ug gwinotiedu ac nniondeb. Vftp adcura a g ym y ddyr-oliaeth; cb^^J y mae ufycd-dod gweddus i'r bye ya deg, a phatch ailedryw i'r yn um»wn, yn cynyrchu y CbuiyPtyjip mwy&f dymunol, g/da golwg ar a| ardderchawg wydd ein u atu r ein yn efEeithtcl beth byoag y i arnom, a'ndyrchafu i feddylfiyd ty?$ dih&log. Y mae llwybr t phetffeithrwydd moesol yn na$ cberygog, y mae'n wir i ocd yv ein harwain drwy gym ydd o a thros fryniau o achnwfeder cu, y sicr o'n dwynyn v diwedd i wftfltaofp an blodeuog parch a bri, a'o trcsgiw^ft iororau heulug deoiwyddwch digj Y mae yn amiwg, gan hyr>y, n» diwylliact deallol a'r mewnol dd^^ dyrgArwch, unioiidcb, a eyffieiinol, byth gs el en heBgetol^^i^ hanghufic*; ac y mae pob reswm dyegu nad yw bod yn ddiwyd a gyaa golwg ar beth»»u ofer a jij> esgeuluso y petban rowytf en p ddim amgen i ag edeifadu ar mitario i. ewu bienddwyd, neo yn y tywyliwcb. Nid ad dim fwyynfyd l neb, na chellwai ,li' leshai bytbol eu hun, non GYUYIO of yatyrn moddion Uwyddiant eyf*A* Of fl bobl mown dcethineb a dedwyddw^ nid yw opd ofer i un cyn wadtt ynddo laia tufewcol ya ei alw i teilyogciod, ymarfercyfiawnder a glynu yn ddi-ildio w»th y an godidog, ar y thai y mae dyron arddaa, a gobaith yn j mddiby*^ -jjpp ysga«thwyd dyn a modd i awg^
. ENWOGION SIR GA.ERFYRDDIN.
ENWOGION SIR GA.ERFYRDDIN. DEULWYN, IEuAN. Ymddengys fod dau le yn y Deheu- dir yn honi bawl i'r gwr hwn, sefplwyf Pendeulwyn, yn Mro Morganwg. a Phendeulwyn, yn agos i Gydweli, yn sir Gaerfyrddin. Blodeuodd rhwng 1450 a 1490. Gall y tueddiv ni i gredu mai un o enwogion sir Gaerfyrddin oedd Ieuan Deulwyn, ein dyledswydd yw dwyn y rhesymau sydd genym dros gredu hyny, a barnwn eu bod yn ddi- gonol. 1. Y mae mwyafrif yr hanes- wyr yn cyduno mai un o ardal Cydweli ydoedd. 2. Nid yw wedi canu i un o fawrion Morganwg' 3. Y mae amryw o'i gywyddau yn ganmoliaeth i enwog- ion sir Gaerfyrddin, yr hyn sydd yn profi debygem mai un o'r un sir oedd yctau. Mae'n wir ei fod yn un o feirdd Gor- sedd Morganwg, as yn Llywydd yr Or- sedd yn 1480, ond nid yw hyny yn profi mai brodor o Forganwg ydoedd. Yr oedd Dafydd ab Gwilym yn un o feirdd Gorsedd Morganwg, er mai brodor o sir Aberteifi oedd. Bu Ieuan Deu- lwyn yn athraw barddonol i lorwerth Fynglwyd a Lewis Morganwg, &c. Heblaw ei fod yn fardd gwych ac athrylitbfawr, yr oedd yn enwog iawn fel achwr achauesydd. Pan orchymyn- odd Edward IV. wneud olreiniad i achau Herbertiaid Penfro, cafodd Ieu- an ei wyso i Gastell Penfro, YiIl un o'r pedwar dysgedicaf yn y Debeudir, i chwilio hen lyfran Mynachlog Margam er dyfod o hyd i'r achan, &e. Dywedir fod L. W. Dillwin, Ysw. Sketty Hall, yn Abertawy, ynddisgyn- ydd o Ieuan Deulwyn. Yn gymaint a bod gwaith yr hen fardd enwog hwn mor brin yn y wlad, a bod ynddo y fath gywreinrwydd, rhoddwn yma ychydig ddyf)niadau — CYW^DD I SYR RHYS A.B THOMAS, Cyn ei wneuthur yn Farchog. 'E wnseth y fran A'r wylan Y MBstr Rye Wyd a'i ynya Mudo ymaith Onid a'r iaitii Urddaeyd A'i dioi < gyd Yn birod Ali & ? th nod O Bowys 0 th gael Rhrs 1 Dre' newjdd Yno dvdd Pe aeth had A chariad Eisiaa'ch tmd "Wedi nofi^d 0 thorwvd al't Bid teirallt lawn yn d' adael Wedi d it gaei Bid iw'ch chwech Be dsiech ei nyth fry, ar ei wely; yn y maes draw. a i danaw. am Domes, yn dy ras lor y ddwyawydd yn air gw;dd; t'wa Unea, a'i saith yn wen. o bu anaf, tuetb goiau'r haf; drwy 'npall i wan a daH o fith-u hflis, o och Urien. ni svehwyd dw*r, Dinefwr. n'tt, ryw df, beb "0. tort. yn Dewdwr hyd osd gwr. bywyd olch iaitb, heb y dalaeth. Mae y fath gywreinrwydd yn y Cywydd hwn fel y gi-llir ei ddarllen yn wyneb a gwrthwyneb; ac yn awdl gywydd hefyd, yr hyn sydd orches nas gall nemawr o feirdd yr oes hon ei chyflawni.