Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
3 erthygl ar y dudalen hon
OWAIN GLYNDWE. PENOD II.
OWAIN GLYNDWE. PENOD II. YN Y CARCHAR. ERBYN chwech o'r gloch prydnawn tranoeth yr oedd neuadd fawr Iarll Cae? wedi cael ei llenwi. Yr oedd wedi dyfod rpi f) bdf fawrion y deyrnas, yn nghyda boll arglwyddi y cyffiniau. Tua saith o'r gloch, wele y brervin a'i fab-Ilane o gwmpas 12 oed, yn gwneud eu hymddangosiad. Safodd yr holl fawrion ar eu traed pan daeth eu penadur i mewn ae fel yr oedd yn dyfod yn mlaen ac yn pasio, gostyngai pob un o honynt ei glin ond Glyndwr. Safai ef yn dalsyth heb hidio dim am neb, ond trodd y brenin ei olygon ato, ond ni ddywedodd air. Wedi i Harri gyrhaeddyd ei sedd, yr hwn oedd wedi cael ei gwychu ag anr pur, safodd ar ei wadnau gan ddywedyd, Ilk y Arglwyddi, a phrif foneddwyr fy nheyrnss, nid oes achos i mi fyned dros yr achos neu y peth sydd wedi ein cynull yma at ein gilydd heno. Yr ydych oil yn gwybod. Gwyddoch fod yr Arglwydd Owain wedi troi ei gefn fifnom-ei fod yn anffyddlawn ac yn fradwr, ac yr wyf am osod terfyn ar beth felhyn yn ei fabandod nis gall- af ddyoddef i beth felly fyned yn gryf a gwreiddio yn y wlad. Yr wyf yn rhwym o osod terfyn arno ar unwaith, a chan fod yr Arglwydd Grey yn bre- senol, yr wyf yn ei alw yn mlaen i draethu yr oil a wyr am ei gymydog. Nid wyfyn 'mofyn dim ond y gwir." Fel y dywedwyd yn barod, yr oedd Arglwydd Grey a'n gwron yn ddau elyn marwol. Yr oedd Grey yn byw yn N ghastell Rhuthyn, a'n harwr yn byw yn Sycharth, yn mhlwyfLlansilin, ac yr oedd tiroedd y ddau yn ffinio a'n gilydd. Hwy ydoedd perchenogion yr holl wlad fras o ryw ddwy filldir i'r gogledd o Rhuthyn, ac i lawr tua mill- dir tn isaf i Mwyf LIansilin. Hwy yd- oedd arglwyddi yr holl barthan hyn. Er ys rhyw flwyddyn cyn yr adeg sydd genym yn awr dan sylw, gafaelodd Grey mewn darn eang o dir Glyndwr, a therfynodd y ddadl yn ei gylch yn llys f brenin, yr hwn lys a farnodd berchenog lodd Grey yr un fath. Gwyddai Grey nad efe ydoedd per- chenog y tir, a gwyddai Harri hyny hefyd, ond yr oedd Harri yn chwenych cyflwyno anrheg feohan i'w gyfaill myn- wesol. Yr oedd Grey a Harri fel Jonathan a Dafydd, ond nid oedd Glyndwr felly, Yr oedd efe yn elyn i'r ddau, a phe cai ei ffordd ni fyddent yn hir cyn bod yn arolygwyr tanddaear- ol. Nid oedd Glyndwr wedi gwneud dim erioed yn eu herbyn, na dim er- iped 0'0 plaid chwaith. Yr oedd efe wedi ymneillduo i'w balas allan o drwst y byd, ac yn meddwl trenlio gweddill ei oes felly ond yn awr yr oedd wedi cael ei ddwyn i brawf am ei ymddyg- iad. Aeth Grey yn mlaen, ac a safodd ar fainc fechan wrth draed y brenin, ac wedi edrych ar y gwyddfodolion, dywedodd, Yr wyf yn barod i brofi fod yr Arglwydd Owain yn anufydd i'w fren- in, os nad yw yn fradwr iddo. Gwyr llawer o houoch fy mod i wedi derbyn y wys i'w wahodd i gynorthwyo ybren- in yn y rhyfelgyrch diweddar i'r Uchel- dir, ac hefyd i'r Iwerddon. Wedi i mi ddychwelyd adrefj trosglwyddais y wys iddo fy hunan, ac wedi iddo ei derbyn ac edrych drosti, dywedodd, Os ydyw y brenin yn chwenych ym- ladd, bydded iddo wneud hyny ei hunan, a pheidio arwain el ddeiliaid i ddyryswch. Gwnawn bob peth o fewn fy ngallu dros y BreniD Richard, ond dim dros hwn-nid yw yn werth gwnend dim drosto.' Dyna ddigon," ebe Harri. Gad- ewch i ni glywed amddiffyniad yr Ar- glwydd Owain. Y mae efe yn canfod fod y cyhuddiad sydd yn ei erbyn yn galw am ei fywyd, a gallwn feddwl fod ^eth tra phwysig. Caiffberffaith chwareuteg. Arweiniwch ef yn mlaen yma." Dygwyd y carcharor yn mlaen, a gosodwyd ef i sefyll yn ymyi Grey ac wedi iddo syllu ar ei elyn am ryw fynyd, dywedodd, "A wyt ti, ellyll, ddim yn ofni y Forwyn na'r Seintiau ? Pa hyd y byddi byw eto i ddweyd celwydd ? A wyt ti ddim yn ofni y purdan a'r farn ddi- weddaf ? Y mae adeg yn dy aros di, gelli benderfynu, pryd y bydd yn rhaid i ti fwyta tan fel bara." Dystawrwydd," ebe y brenin, gan < pyllu yn gynhyrfus a digofus ar y car- charor. "Os oes genych amddiffyn- iad i wneud, carwn ei glywed, ond os Z7 na, gwyddom pa fodd i ymddwyn tuag atoch-cewch sich byrhau o'ch pen. Dyna wobr pob bradwr." Gwrando, 0! frenin," ebe Glyn- dwr u nid oes genyi un gwrthwyn- ebiad i farw. Nid wyf well na'm tad- au, y rhai;1 rifasoch chwi trwy fin y c'eddyf i'r bedd yn anamserol. Yr wyf yn dywysog Cymreig, a chenyf hawl y mynyd hwn i reoli fy ngwlad a'm cenedl. Y mae yr hawl yn perthyn i mi yn naturiol a gwreiddiol, ac nid fel tydi, yr hwn a feddiani orsedd anghyf- iawn. Yr orsedd sydd genyt ti, Had- rad ydyw. Darfu i ti newynn un o'r dynion goreu a feddai yr ynys er mwyn ei chael; ond am ftnaf fi, y mae gor- sedd a theyrnwialen fy ngwlad yn perthyn i mi trwy etifeddiaeth." Symudwch ef i gell tanddaearol," ebe y brenin, a gosodwch filwr i'w wylied ddydd a nos. Bydd i mi dynu y breuddwydion hyn allan o hono cyn hir. Symudwch ef ar nnwaith." Pan oedd y swyddogion yn nesu yn mlaen i'w gymeryd ymaith, eyfododd Hywel Sele ar ei draed gan ddywedyd, Bydded hysbys i ti, O frenin, fod yr hyn a ddywedodd Arglwydd Grey am y carcharor yn wirionedd pur bob gair. Clywais ef fy hunau yn dy gablu, a chlywodd fy Dau gyfaill yma yr un peth. Dywedodd na fuasai byth yn ymostwng i ti na chydnabod dy aw- durdod." Celwyddbob gair," ebe ein gwron ar ei waith yn cael ei symud o'r llys. Bydd i'r Forwyn dalu i ti am dy gel- wydd," a dyna y gair olaf a lefarodd. Cyn pen yebydig fynydau yr oedd mewn cell tanddaearol, a hono mor dywyll a'r fagddu ei hun. Yr oedd dydd a nos iddo ef yn ei dy newydd yr un ffynyd—dim gwahaniaeth. Yr oedd Castell Caer ar yr adeg yma yn gadarn ofnadwy, ac yn cael ei wylied ddydd a nos gan osgordd o filwyr. Yr oedd dianc o gelloedd hwn yn beth yn ymyl bod yn anmhosibl. Bu ein gwron yn ei gell am yn agos i dair wythnos heb gael ei aflonyddu gan ddim, oddieithr ymweliadau y milwr oedd yn ei wylied, nea yn ivj anaiji -y uui.&anvn y Hall. Yr oedd yn cael bara a dwfr dair gwaith y dydd, a dyna y cyfan. Cyn bod y tair wythnos ar ben. yr oedd wedi blino yn enbyd, ac yr oedd yn hiraethu yn dost am iddynt ddyfod a gosod pen ar ei einioes. Yr oedd ei einioes wedi myned yn faich iddo. Yr oedd yn ddyn dewr ac yn filwr medrus ac nid oedd ei gaethiwed yn peri un gofid iddo, ond yr oedd ei gyflwr dar- ostyngol yn rhwygo ei galon. Yr oedd wedi bod yn ei gell dair wythnos cyf- lawn, a threuliodd lawer o'r amser hwnw i orwedd ar ei wely, sefpleneyn tua llathen o led yn sefyll ar byst by- chain. Fel yr oedd yn gorwedd ar y gwely hwn un noson—gallai leddwl ei bod yn mlaen tua chanol nos, yn sydyn clywodd rhyw drwst tua chwr dwy- reiniol ei gell. Gwrandawodd yn astud ond ni chlywodd ddim am gryn amser. Yn mhen tua chwarter awr, elywodd rhyw rhai yn gweithio yn eithafam- lwg tu allan i'r mur. Plygodd i lawr, a thybiodd fod y swn yn ei ymyl. Bu chwant arno waeddu, ond ofnodd y buasai hyny yn ei arwain i drallod, ac felly rhoddodd y syniad heibio. Cyn « hir yr oedd y swn wadi darfod-dim im siw na miw am ddim. Cyfododd i fyny a thaflodd ei hun ar y gwely dra- ehefn, gan ddwys fyfyrio pa beth allasai fod yno-pa un ai cyfeillion ynte gelynion. Tra yn troi y pethau hyn yn ei feddwl, clywodd ddrws ei gell yn cael ei agor ac yn cael ei gloi eilwaith. Tybioddfod y gwrthddrych a wnaeth hyn yn y gell gydag ef, ac felly gofyn- odd, Pwy sydd yma ?" "Dim gair/' ebe rhyw lais yn ei ymyl." Os gwnewch lefaru byddwn yn ddynion meirw." A gaf fi glywed enw yr angel sydd wedi ymweled a mi?" "Gostyngwch eich cluet," ebey llais drachefa, a tbeimlodd rhyw beth yn ymaflyd yn ei law, gan ei gwasgu yn dyner. Gwrandewch dydd Iau nesaf ydyw y diwrnod i chwi gael eich dien- yddio, ond peidiwch a digaloni; y mae eich cyfeillion yn gwylied diosoch, acymaent yn benderfynol o'ch cael allan cyn adeg y dienyddiad. Am 12 o r gloch bob nos cewch glywed trwst tn allan na fydded i chwi ddychrynu -eich cyfeillion fydd yno. Y milwr! Cysgwch." Yr eiliad nesaf yr oead drws y gell yo cael ei agor, a dau ddyn yn dyfod i mevra. Wel," ebe un o honynt wrth y llall, nis gallaf ddytalu. Yr wyf yh sicr fy mod wedi ei gweled yn pasio y llys." "Yr wyf finau yn credu eich bod wedi camgymeryd," ebey llall. "Nid oedd ganddo nn He i fyncd. Dynn y terfyn pellsf, ac nid wyf yn meddwl ei bod yma. A oedd y drws yn cghlo ?" "Yr un fath yn gywir ag y gadew- ais ef." Gellwch benderfynu nad oedd ond trychiolaeth." Yn ddiamheuol, ac felly ffolineb ydyw ymlid ar ei hoi. Holo yr hen geiliog, sut yr ydych yn t-imlo ?" gof ynodd un o'r milwyr i'n harwr. tc Gweddol iawn," oedd yr ateb. Pa bryd yr ydych yn bwriadu gosod ter- fyn arfy einioes ?". Dydd lau nesaf yr hen walch. Cewch startio dydd lau i edrych an- sawdd eich berthynasau. Cysgwch yn dawel." ac yna ymadawsant. (I'w barhau).
.. CROMWELL.
CROMWELL. Rhwng brwydr Caerwrangon a di- ddymiad y Senedd Hir, sef o Fedi 1651, i Ebrill, 1653, yn ol Carlyle, nid oes fawr o oleuni gwirioneddol i'w gael ar ffeithiau. Y mae y croniclau yn IIawn sothach. Bytheiria dychymyg- ion rhagfarnllyd eu screchfeydd dyeithr a diderfyn. Nid oes darn o ffaith i daflu goleuni sicr ar y tywyllweh. Pallodd llythyrau Cromwell; a chyda hyny aeth hanes pethau yn niwlog. Dwfr budr y clawdd y geilw Carlyle yr hanes a rydd Thurloe am y cyfnod hwn. Dwfr llonydd, afiach, mewn pwll budr, yw yr hanes. Wedi dar- Hen llawer o lyfran a'u cynwysiad yn gwbl amheus ac anghredadwy, ac yn dywyUwch y gellid ei deimlo, gellir gweled ambell belydryn o oleuni yn areithiau Cromwell, yn cael eu tanu yn ol dros gaddug nosaidd y cyfnod hwn. Rhyw lyn budr, drewllyd, di- derfyn, yw y cwbl o'r ysgrifeniadau a broffesant roddi hanes y blynyddoedd hyn. Tynir anrhydedd gerfydd ei wallt o'r llyn budr hwn, fel y mae an- rhydedd yn glymedig ag enw Crom- yrViunFiryn ehwog a ddym^Utrffih i Brydain synu a bod yn ddiolchgar, oblegyd ni wnaeth neberioed gymaict, ag efe yn, mhlith pobl. y wl^d hon i Igodi ei wlad. i. infhydedd Ac <^syW Prydain am deithio tuag at y nefoedd, ac nid tuag' at uffern, rhaid iddi gy- chwyn ei thaith o'r un fan a Chrom- well mewn ^gwydcloriori. Y m coegusrwydd, celwy3^> a rhagrifch- ffugedd twyHodrus wedi teyrnasa yn y wlad hon yn nghylch Cromwell anl ddau cant o nynyddan." Ato y mae y'ii' hen bryd i wirionefdd gael yr orsedd. \y Hawdd gweled mai' Cromwell oedd pob peth. Ei fpddrrgoliaethau ef, nid y Senedd gyiaibsoddedig o gant neu ragor o aelodau, a gadWodd Brrdain mewn bod, ac mewn gogoriimt. oedd y Senedd, j JRump, y Gtynffon, y Long Parliament, yn parhktf ei bod- olaeth ei hun heb genad neb. Nid oedd yn ceisio pleidlais .y wl^d. Yn ol cyfansoddiad Prydain, eidyledsyydd oedd taflu ei bodolaeth i fyny i ddfcwis- iad y wlad. Ni allai wneud hynyn ol ei syniad hi, tra yr oedd y rhyfel fn parhau. Ond wedi brwydr S buddng, jliaeth lwyr Oaer#rango% nid oedd ft Senedd yn gwneuc dim tuag atder-' ynu ei bodola«th ei hun er mwyn *wneudUle i un etholedig newydd. vved|i Cromwell fyned i'r Senedd ar ol y #ddugoliaeth uchod, dygwyd y pwnc4#n ger bron mewn modd byw. iog, brwdus. Cafwyd cynadledd bwys- ig o'r dynion blaenaf yn nhy Lenthal, eadeirydd y Senedd. Dywed Bulstrode, yr hwn yn nghyfrif Carlyle, nad oedd byth allan o'r niw?, fod Cromwell wedi pynyg yn y gynadledd hon fod yn lawn gosod i fyny lywodraeth drefnus. *■ r oedd amryw am gael yr elfen fren- hmol i'r cyfansoddiad gwladol, fel peth angenrheidiol i wneud y cyfreithiau yn rhai rhwymedig ar y bobl, gan en bod wedi cael eu geirioyn gyhoeddus i or- sedd brenin. Ymresymai ereill y gell- id eael Gwerinlywodraeth gyda mwy o dayogelwch i heddwch a buddianau y wlad. Fel hyn yr oedd yr aolodau milwrol yn siarad. Ffaelwyd pender- fynu. Yn y flwyddyn 1652, yr oedd pobl yr IselcBroedd am ddangos nad oedd- ynt yn foddlon i weithrediadau Crom- well tuag at y brenin Siarls I. Lladd- asant lysgenad liloegr, sef Dorislaus. Khoddasantnoddfai SiarlsII, Gwnawd cyfraith yn, Mhrydain nad oedd dim nwyddau i ddyfod oVIseldiroedd i'r wlad hon, mewn llongau perthynol i'r Dutch. Gwnaeth ygyfraith hon niwed -Y mawr iddynt hwy, a llawer o les i fssuach Lloegr. Parodd hyn ddigof- dnt mawr, ac yn y diwedd achosodd ryfel rhwng y ddwy wlad. Ond yr oedd y morwyr Puritanaidd, fel y mil- wyr Puritanaidd, yn cael y fuddugol- iaeth ar eu gelynion. Blake, Dean, a Monk, oedd y llywyddion a arweinient y llynges i ryfel. Tynwyd balchder y Dutch i lawr. Trethwyd i boneddwyr oedd yn bleidiol i'r brenin i gael arian at gostau y rhyfel. Bu yr Isellmyn o dan orfod i fod yn llonydd. Anfonas- ant am de'erau heddwch. Yr oedd Cromwell yn methu cael yr hen Senedd, y gynffon, i wneud dim yn iawn. Yr oedd hi yn gohirio peth- au pwysig. Yr oedd efe ac ereill yn siarad yn gryf am gael Senedd dduw- iolfiydig, ond yn rhydd oddiwrth Bresbyteriaeth y Scotiaid. Sonid am gael Senedd newydd o Buritaniaid Nodedig, (Puritan Notables). Ni fynai yr hen Senedd dori i fyny heb geisio llywodraethu tynged yr un ne- wydd. Ni fynai Cromwell hyn. Cad- wyd cynadledd ynlnhy Cromwell, Ebrill 19eg, 1653. Yr oeddugain o aelodao. y Senedd yno, a llawer o swyddogion y fyddin. Dybenodd y gynadledd hon, fel rhai ereill, yn siomedig. Yr oedd yr aelodan seneddol am eistedd yn mlaen* Ond dywedodd y swyddogion milwrol yn fygythiol na chaffenf. Ebrill yr 20, yr oedd ychydig o aelodau y Ty wedi dyfod yn nghyd, a difrifwch mawr yn gorphwys ar ei hwyneban "fel pe buas- ent yn ymwybodol fod rhyw beth pwysig i gymeryd lie. Yr oeddynt am frysio i wneud y gwaith oedd wedi cael ei esgeuluso. Clywodd Cromwell am hyn. Galwodd am yehydig o filwyr ei gatrawd i fyned ato a'n cad-ddryll- iau yn eu dwylaw. Yr oedd Cromwell wedi digio wrth yr aelodan seneddol am ymgynull i. wneud deddfau yn lie rhoddi i fyny eu lleoedd, er mwyn cael Senedd newydd, wedi iddynt gael cy- nifer o awgrymiadau i'r perwyl hyny, am amser maeth. Yr oedd 53 o aelod- au yn nghyd. Aeth Cromwell i mewn, ar y ddadi nes i'r Ty "Iu YLI-a U.YIVUVUX& ar ei draed, a dywedodd fod y Senedd yn teilyngu cym^radwyaeth am yrhyn a bfldd cyfrfedinol i'r deyrn- ;a,8$ond erbod, er hyny, wecli esgeu-. Ipso cyflawni ei dyled^iwyddau fod yrj aeiodau (Wedi gohirio gwneud cyfiawn-J der, a'Uf hod yn ceisio eu bnddianaa eu huoain, &c. Cyfodosdd ei lef yn uwch- nwcq, Blaenllymodd ei gondemniad P',u- beiau pes y parodd i un o'r aelod- fW øi alw i. dreip, ;am fod ei iaith yn ddyeitjbirol o arw^ry Senedd. Gofid- iai hwnw fod un1 qedd wedi eu gwasan- aethu paor dda ag yr oedd Cromwell, yn dweyd y; fath bethan wrthynt. Ar hyny "cyfododd OromweU i fyny yn gyahyrfus^adywedodd y rhoddai efe derfya ar y fath faldorddiant.' Aeth i^nol y Ty, rhoddodd ei het: am ei ben, a gWnaeth araeth daranllyd, gan droed ar y 11awr, a'dywedodd, nid y«^yu iawn iy chwi eistedd yma yn hwy.fifcaid chwi yn awr roddi lie i rai ereill i wnqud gwaith a esgeu- luswyd genych chwi/ > Yna gorchym- ynodd efe un o'r enw Harrison, i alw ymilwyr i mewii. Gyda hyny aeth hwnw, a daeth o ngain i ddeg-ar-ngain o wyr arfog i nfewn yn ymddangos fel llewodf dywododd Cromwell, 'Yr ydych chwi yn gaYw: eich hnuain yn Senedd Nid Seneidd ydych! Y mae t-haro'horioch yn feddwon,' a mellten- odd ei lygad ar Mr. Chaloner, un o'r swyddogion a thipyn o bwys ynperth- yn iddo. Edrychodd ar un arall, a chyhuddodd ef b buteindra. Dywed- odd, Yr ydych yn dirmyga gorchym- ynion Dnw yn gyhoeddus. Dynion [lygredig, anghyfiawn ydych, yn tynu gwarth ar brofles yr efengyl. Pa fodd y gellwch chwi fod yn Senedd i bobl Ddaw ? Ewcb, meddaf j A gadewch i ii ddarfbd a chwi. Yn enw yr Argl- wydd, ewch! V Gyda hyny yr ofeid \pob aelod, bid siwr, ar ei draed, h^b wybod yn iawn nad ar ei ben yr oedd. Dywedir i Cromwell gymeryd gafael yn y berllysg (mace) a dweyd. (bethà wnawn ti ar tegan hwn? Cymerwch ef ymaith.' Yna rhoddodd ef i un o'r milwyr. Dy- wedodd wrth Harrison am gymeryd y eadeirydd, Lent ball'o'i gadair. Dywed- odd hwnw na ddeaai efe heb gael er orfodi Ar hyny dywedodd Harrison y rhoddai efe help iddo. Yna daeth i lawr. Diflanodd o'r golwg. Aethpob un o'r aeiodau ymaith. Dyna der^D ar y Senedd Hir. Dywedodd Crom- weJJ, 'chwi sydd wedi fy ngorfodi i i wneud hyn. Yr wyf wedi dweyd wrth yr Arglwydd nos a dydd y byddai yn well genyf iddo fy lladd i na fy rhoddi i wneud hyn.' Y mae yn ddywediad gan hareswyr ei fod wedi dweyd wrth Syr Harry Vane, wrth i hwnw fyned allan, y gall- asai efe, pe buasai yn on est, rwystro i'r weithred uchod gael ei chjfiawni, a'i fod ef wedi dweyd, < O! Syr Harry Vane, yr Arglwydd a'm gwaredo i oddiwrthyt ti, y dyn manwl, yr hwn wyt yn hollti y blew.' Terfynu bodolaeth y Long, y Pump Parliament, oedd nn o'r dygwyddiad- au hynotaf yn hanes Prydain. Gweith- red oedd hi a effeithiodd ar dynged Prydain am oesoedd, digon tebyg hyd ddiwedd amser. Esboniwyd ac esbon- ir y weithred yn ol rhagfarn lywodr- aethol dymon. Rhai a'i galwant yn weithred fldieflig, ereill yn un dduw- iolfrydig a bendithiol dros ben. Nis gellid galw y Senedd yn un etholedig, pan yr oedd hi yn penderfynn o honi ei hun i barhau ei bodolaeth. Ac nid oedd brenin yn bod ag awdurdod i der- fynu eihoedl hi, fel y mae brenhines yn awr yn ein gwldd ni. Ac nid oedd awdurdod arall wedi cael ei sefydlu yO lie awdurdod y brenin. Awdurdod filwrol oedd awdurdod brenin yn 1 dechreu. Trwy rym y cleddyf y gosod, wyd yr orsedd i fyny yn mhob gwlid Awdurdod filwrol oedd awdurd Siarls wrth geisio gosod Pabyd^' i fyny i ormesu ai gydwybodau Pan yr apelia dynion at y cleddyf yw y beirniad. R' weled eto beth a gjmei trengiad y Senedd.
.t ENWOGION SIR GAER.
t ENWOGION SIR GAER. EVANS, JOHN, LLWY Wrth ei arholi, ceit ganddo gyfieithu rhanai Grotius, ar 'Wirioned. J Gristionogol,' a rhanau c m Groeg, y r hyn a wnaeth ifc I Wedi hyny cafodd berigic yddislwyn,, yn Mynwy. ;iiu I guiaujifrivll oat)- Penybont-ar-Ogwy a Thre Forganwg. Ond ni fuyr i rai o'r plwyfolion anfon f. i ddyiiuna arno, symud yr o wydd gwyllt a Hoerig hwiktr ;Modd bynag, fe bregethodd 'am beth amser ac er fof gwragedd arianog yn ei erl 1 y Llanau yn orlawn bob » iyddai yn pregethu. I' allan o'r lleoedd hy^ trwj 1 y oyfoethogion, daeth 8* 1 ffortun, a threuliodd betl m yn ofidus iawn. f I Wedi bod am beth amser 1 ond yn pregetbn. yn achh 1 eglwysi lie y cai wahoddiad y rhan fynachaf yn rhy j gwrandawyr, rhoddwyd iaeth Manddowror, hen c w og Griffith Jones. Nj i y ch^^ith, yr oedd yn teinti eiria^Jnirhy dynion am d oedd ^i ^nych yn tori 4ros 1 fynau i bregethu yr efesgyi bechaduuaid. Byddai xhaiegi^ cael eu cau yn ei erbyn, a byddai ar y cyfryw achlysuron yn pregei miloedd yn y fynwent-pregethn ei waith ef, ac nid oedd wabaniao- ganddo 'yn mha le, os cai ddynion wrando arno. Wedi bod am rhyw flwyddyn o* naill fan i'r llall yn yr Eglwys Sefy<^ ledig, dychwelodd at ei frodyr, y Trefc yddion Calfinaidi, heb gael ei gw^ nrddo. Dywedodd cyfaiH wrtho i«»' waith mai dim ocd un urdd gafo^a Rowland Hill feJ yntau, a'i fod yn a?9 fer dweyd iddo dreulio ei oes a di^ ond un. fatas-' pe buasech chwi YO cael ei un e4 neu efe eich un chwb puasia-, ^eilj yn meddu par.' iawn, tneddai,' ond ni fuasai yn er hyny, oblegyd botasau yr un dro^ oedd v ddwv.' Wedi dyebweiyd at y Trefhyddio" Calfinaidd, preswyliai yn LlwyntfortøØl yn nyffpyu prydferth y Tywi. Yn 1811, cafodd ei ordeinio ya 1 Gyrnanf: gyntaf a gynaliwyd gas cyfundeb yn Llandilo Fawr. 1. Felpregethwr, yr oedd, yn un 0 t ijhar mwyaf doniol a welodd CyDJ*? erioed j yr oedd yn meddu Jar y fsfy gyflawnder o ymadroddion denial', fel yr enillai sylw y gwrandawyr f* 11 wyr pa le bynag y byddai yn pregetblf