Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
5 erthygl ar y dudalen hon
o WAIN GLYNDW R.
o WAIN GLYNDW R. PENOD ill. YN YR ALLT. Dalient eu golygon ar y ddaear, ac lid oedd gair yn pasio rhyngddynt. recedd. y tan erbyn hyn yn dynesu yn gyflym. Yn y man agosaf, nid oedd nwchlaw dau car to latheni rhyngddynt ag ef ac yr oedd ei drwet yn ofnadwy ar ei waith yn dyfod yn mlaen. Yr oedd yn ymddangos megys mor omam- au eiriae, a'i donau yn ymrolio yn bar- haus a diddiwedd. Yr oedd pob un yn awr wedi rhoddi ei hun i fyny, ac yn barod i dderbyn ei dynged. 0 dan y llwyn yr ydym wedi nodi yn barod, yr oedd y tad a'i ferchrhwng eifreich- ian ac yn sisial rhyw beth, ond yn rhy ddystaw i neb fedra eu deall: di- chon mai gweddio yr oeddent. Pan oedd y tan o fewn i gant nen chwech ugain Hath atynt, dyma Cadifor yn gwaeddn, "Y mae gobaith-canlynwch fl." Nid oedd eisiau dweyd yr ail waith. Yr oedd pob un ar ei wadnau mewn eiliad ac yn symud yn mlaen. Biys- ient i lawr trwy yr anialwch i bwynt yr afonig fechan sydd yn ymarllwys i'r Alun, ychydig tu isaf i'r Fynachlog, yr hon ar ol gwlawogydd sydd yn hynod ddofn, yn neillduol mewn manau. Pan daetbant at hon, neidiodd Cadifor i mewn yn gyntaf, a dilynwyd ef gan y lleill, ac yn mlaen a hwy trwy ei chanol. Yn fuan yr oeddent yn sefyll o dan «. gwmwl o dan, a bu rhaid iddynt soddi eu per, au yn aml o e, an y dwfr. Yr oedd y cw mwl tanllyd yn ymestyn am fwy na chant o latheni, a bu rbaid iddynt deithio yr holl ffordd yma mewn rhyw gyflwr a sefyllfa ofnadwy. Weithian yr oedd torthau mawrion o dan yn dysgyn ar eu penau, a phrydiau ereill yr cedd y dwfr yn rhy boeth iddynt i fyned trwyddo. Wedi iddynt gyr- haeddyd yn mlaen tna haner y ffordd o dan y ffwrnais boethlyd, bu yn rhaid iddynt sefyll. Yr oedd y dwfr yn rhy boeth, ac yn rhy fas i fyned yn mhell- ach. Felly, darfu iddynt lechu mewn pyllyn dwfn, a chadw eu penan o dan y geulan. Ni fu bodau dynol yn y fath'gyfiwr gresynus wedi dyddiau Adda. Yr oedd y co-d mawrion haner llosgedig yn cwympo yn groes ar y nant; ac yn eu rhostio yn y fan hono yn fyw. Cyn hir aeth y dwfr yn rhy boeth iddynt i aros ynddo ac felly bu raid iddynt i neidio allan o hono, a thynu yn mlaen fel y gallent. Yr oedd ei boethder yn annyoddefol. Llosgai eu dillad oddiam danynt, a chwympai darnau mawrion 0'11 gwallt oddiar eu penau, ond er gwaethaf pob peth, daethant allan yn lan a dyogel; ac wedi iddynt gyrhaeddyd glan yr Alun, dywtdodd Cadiior, Dyna yr ymdrechfa galetaf eto," ac yr oedd pawb o honynt o'r un farn. Fel yr ydym wedi arwyddo yn barod, yr oedd ein gwron yn awr mewn sefyll- fa eithaf beryglus. Yr oedd mewn gwlad agored, ac yr oedd Sais braidd yn llechu o dan bob llwyn, a phob un o honynt yn lied awyddus am gael golwg arno. Yr oedd dau cant o farc- iau aur ar ei ben yn swm go lew, ac yr oedd llawer Cymro yn ogystal a Sais yn falch i gael gafael ynddo. Wedi chwythu ychydig, a dyfod dipyn ato ei hun, dywedodd Glyndwr, Yr ydym yn rhwym o symud o'r fan yma. Y mae-hwin yn rhy agored. Meddyliodd yr ellyll)n am ein Uosgi yn llweh; ond diolch i'r Forwyn yr ydym wedi dianc. Y maent yn ofnad- wy o ffyrnig. Gadewch i ni weithio ein ffordd i lawr tua Sychartb. Di- chon nad oes yno neb yn gwylied ar hyn o bryd. Gadewch i ni gerdded yn ddau a dau, a chadw yn y pellder o 20 neu 30 o latheni oddiwrth ein gilydd." "PnrioB," ebe Cadell. "Gallwn feddwl fod fy mhen ar dan." Fel yr ydym wedi dangos yn barod, yr oedd yn awr yn nos-yn tynu yn mlaen tua dau o'r gloch yn y borau, felly gallent deithio wyth neu naw milldir cyn y hyddai yn ddyddhau. Ffwrdd a nhw yn ol y gorchymyn, yn ddan a dau ac ymdrechent gadw yn y pellder oddiwrth eu gilydd ond beth bynag, nid oeddent wedi myned uwchlaw tri neu bedwar cant o latheni cyn bod y rhes flaenaf o honynt yn tafia en hnnain i ffos ddofn oedd yn dilyn yr heol am gryn bellder, a gwnaeth yr ail a'r trydydd yr un modd, ac felly hyd y rhee olaf. Gwir na wyddai y rhesi olaf paham yr oeddent yn ymgnddio, ond credent fod y rhai blaenaf wadi canfod IlEU glywed rhyw beth. Cyn pen pom mynyd daethant hwy than i ddeall fod rhyw beth allan o le yno. Clywent ddynion yn siarad yn eithaf amlwg, a gwyddent hefyd fod y swn yn dyfod yn nes atynt bob eiliad. Yr oeddent yn gorwedd fel meirw yn y nba—nid oeddent gymaint ag anadlu. Yn fnan yr oedd y dynion yn mlaen:ar eu cyfer; ac adnabyddodd ein gwron yr haid flaenaf ar unwaith. Nid oedd- ent yn neb amgen nag Arglwydd de Grey, Arglwydd Talbot, Hywel Sala, larll Caer, y brenin Harri, a thywysog Cymru, fel y gelwid of. Y gair cyntaf a ddeallodd Glyndwr o'u siarad ydoedd y brenin yn dywedyd wrth Arglwydd Grey, Y maent yn sicr o fod yn llndw erbyn hyn." Y mae y brenin yn iawn," oedd yr ateb. Ni welais y fath dan yn fy mywyd. Buasai yn Ilosgi holl ddyn- ion y cread cyn pen mynyd." Eithaf gwir. Dyna ben ar hwna beth bynag, a gallwn ddywedyd fod un bradwr yn llai yn y byd." Y mae eich Mawrhydi yn iawn," ebe yr un person drachefn. Cafodd well twymfa nag a gafodd erioed o'r blaen yn ei fywyd." Felly aethant yn mlaen dan ym- ddyddan a'u gilydd, a chanlynidhwynt gan ddeugaio neu haner cant o filwyr, a phob un o honynt a chleddyf noeth yn ei law. Wedi i'r osgordd fyned heibio, cyfododd Glyndwr a'i ferch du cuddfan, a gwnaeth y lleill yr un peth, a chychwynasant ar en taith heb gyf- newid cymaint a gair a'u gilydd. Teithient yn gyflym, a chyrhaeddas- ant Caer Estyn erbyn saith o'r gloch. Wedi i drigolion y pentref ddeall fod ein gwron yn eu mysg, darfu iddynt ymgasglu o'i gwmpas wrth y degau, a gwrandawent ar ei helynt gyda bias a dyddordeb anghyffredin. Yr oedd efe yn y rhan hon o'r wlad megys tywysog neu frenin byehan-yr oedd pawb a'u coel arno. Yr oedd ei haelioni a'i garedigrwydd i'r trigolion wedi enill eu calonan, fel yr oeddent yn barod i wneud pob peth o fewn ea gallu drosto. Pan yr oedd yn ymadael a'r pentref y boreu dan sylw, canlynodd ngeiniau o'r trigolion ef, heb yn wybod ar ben bywyd i ba Ie yr oeddent yn myned, ac hefyd os oedd eu gwasanaeth yn ofyn- ol a'i peidio. Ei brif was, yr hwn 'a ofalai am ei diroedd a'i gyfoeth ydoedd y Cadifor yr ydym wedi son am dano amryw weithian. Fel y deallwn, yr oedd y boneddwr ieuanc hwn yn rhyfel- wr medrns-wedi dilyn Richard II., allan i Ffraine a'r Iwerddon ac yn y lie olaf y daeth i gysylltiad a'n harwr. Enw y swyddog a ofalai am fusnes y castell ydoedd Cadell, ac yr oedd yntau hefyd yn rhyfelwr o'ifebyd. Yn fuan wedi iddynt ddyfod i Gaer Estyn, clyw- odd lolo Goch am eu dyfodiad, a de- chreuodd hwylio ei danau er eu croes- awi adref.
ENWOGION SIR GAERFYRDDIN.
ENWOGION SIR GAERFYRDDIN. EVANS, WILLIAM. Gweinidog yr Annibynwyr yn Nghaer- fyrddin. Cafodd y gwr enwog a dysg- edig hwn ei ddwyn i fyny yn Athrofa Ystradwallter, dan ofal yr hen athraw hyglodus Rees Prydderch. Neillduwyd ef i'r weinidogaeth yn Mhencader, yn 1688. Yr oedd wedi cyrhaedd gradd uchel mewn dysgeidiaeth, ac yn wr o ddoniau helaeth, ac o dduwioldeb di- amheuol. Bu yn llafurio yn Mhencad- er gyda chryri lawer o lwyddiant am tua phymtheg mlynedd. Ond gan fod amryw o'r man athrofeydd oedd yn Nghymru y pryd hwnw yn cael eu can i fyny o herwydd marwolaethau yr athrawon, barnodd Mr. Evans ac ereill yn angenrheidiol agor athrofa newydd, i ddysgn dynion ieuainc a fyddent yn ymroddi i waith y weinidogaeth. Wedi i amryw ddynion parchns a chy- frifol gymeryd y peth i'w hystyr iaeth, penderfynwyd mai Caerfyrddin oedd y lie addasaf i'w sefydlu, a dewis- iwyd Mr. Evans, fel y dyn cymhwys- af i gymeryd ei gofal. Cydsyniodd yntau a'r penderfyniad, a symudodd o Bencader i Gaerfyrddin, i gymeryd gofal yr eglwys Ymneillduol a ym- gyfarfyddai y pryd hwnw yn Heol y Prior, ac hefyd i fod yn athraw y Coleg. Ymgymerodd a'i swydd bwysigac anrhydeddus yn y Coleg tua'r flwydd- yn 1703, a pharhaodd i lanw y swydd hono yn Uwyddianus hyd ei farwolaeth yn 1720. Dyma y gwr fa yn offeryn i sefydlu y Coleg, yn yr hwn y mae canoedd o weinidogion Cymru wedi derbyn eu kaddysg. Gosododd efe y gareg syl- faen, ar yr hon y mae lluoedd o weis- J ion Arglwydd y Cynhauaf wedi bod yn hogi eu crymanau, cyn myned allan i fedi i faesydd eang y weinidogaeth- enwogodd ef ei hun trwy gychwyn y sefydliad, a gall y sefydliad hwnw hedd- yw fostio ei fod wedi bod yn fagwrfa, ac yn risiau i luaws o feibioi athrylith yn Nghymru i ddringo i ben pinacl uchel enwogrwydd. Gwasanaethodd yr enwog William Evans ei oes a'i genedlaeth fel gwein- idog da y Testament Newydd a thrwy sefydlu yr Athrofa Ymneilldnol yn Nghaerfyrddin, gwnaeth wasanaeth i'w genedl am oesan dilynol, yr hyn sydd yn gwneud ei enw yn anrhydedd- ns, a'i goffadwriaeth yn bar haus.
FYCHAN, WILLIAM,
FYCHAN, WILLIAM, neu Vaughan, ydoedd fab i Walter Fychan, Ysw., o'r Gelly Aur, a brawd Syr John Fychan, Iarll cyntaf Carbery. Ganwyd yr antariwr hyf, a'r meddyl- iwr gallnog hwn yn y Gelly Aur, yn 1577. Pan yn 14 oed, derbyniwyd ef yn gyffredinwr (commoner), yn Nghol- eg lesn Rhydychain, a thrwy ymarfer a diwydrwydd priodol, llwyddodd i gyrhaedd urddau Celfyddydol yn y Coleg hwnw. Ar ol derbyn ei radd- nrddan yn y Celfau, ymroddodd gydag egni i elrydu y Gyiraith, ond cyn cy- meryd urddau yn y gangea hono, sy- mudodd i'r Cyfandir, a graddiwyd ef yn Viena yn Ll.D., a phan ddychwel- odd yn ol i'r wlad hon yn 1608, rhodd- wyd iddo yr unrhyw raddiad gan brif ysgol Rhydychain. Ystyrid ef gan ei gyfreswyr yn fardd Lladinaidd a Seisnig enwog a rhagor- ol. Y gyfrol gyntaf a gyhoeddwyd o'i eiddo oedd ei Erotopaignion Pium, continenscanticumconticorum Solom- onilJet JPsaJmoso liguat selectiores una cum quibusdam aliis poematis e sacroe Scripturae fontubuspetitis A argraff- wyd yn gyfrol wyth plyg yn Llun lain, yn 1597. Y nesaf oedd ei Varia Poemata de Sphaerarum ordine, &c., LInndain, wyth plyg 1598. Yn yr un flwyddyn cyhoeddodd ei Polemata, continent. Encom JRaberti Gomitis Essex, yn wyth plyg. Canlynwyd y rhai hyn gan ei Golden Grove Moral- ized, yn dri llyfr. Y materion a drin- iai yn y gyfrol hon oedd hanaislywodr- aethiad, llywodraethiad teulu, a llyw- odraethiad gwlad. Cafodd hwn dier- byniad croesawus gan y deyrnas. Ar- graffwyd ef yn gyfrol wyth plyg, a chyhoeddwyd ef yn Llundain yn 1600, a daeth ail argraffiad allan yn 1608. Y cyfnod pwysigaf yn mywyd Wil- liam Fychan, a'r hyn aenwogodd fwy- af arno, oedd ei waith yn sefydlu Tref- edigaeth yn nghwr eithaf deheuol New- foundland, yr hon a enwodd yn Cam- briol; ac a enwyd wedi hyny yn Britanniola. Cysegrodd ei holl gyf- oeth i ddwyn yr anturiaeth fawreddog hon i ben yn Uwyddianns. Ond er pwysiced yr antnriatth, a nifer luosog ei ofalon mewn cysylltiad a'r drsfedigaeth, ni ymneillduodd yn llwyr o faes llenyddiaeth, oblegyd yn y flwyddyn 1625, cawnefyn dyfod allan a chyfrol o farddoniaeth yn Lladio, dan yr enw Cambriensium Garoleia, Quibus nuptae, regales celebrantur, memoria regis pacifieia renovaiur, et praecepta neccessaria ad rempuhlican nostram feliciter adminstrandum in- iexuntur reportata calchide Gambrioia ex australissima Novae Terroeplaga. Cyfiwynwyd y gyfrol hon gan yr awdwr dan yr enw Orpheus Junior i'r brenin, Siarls I. Y gwaith olaf a gyhoedaodd oedd traethawd dan yr enw The Golden Fleece, wedi ei ddosranu yn dri dos- barth, yn y rhai y tiinir ac y dadgudd- ir eyfeiliornadau crefyddol, dadfeiliad- au a drygioni y deyrnas, &c., trosgl- wyddedig o Gambriol Colchos, o gwr eithaf deheuol yr ynys a elwir New- foundland, gan Orpheus ieuanc, alais Will Fychan. Llundain, argraffwyd yn gyfrol 4 plyg, yn y flwyddyn 1626. Yr oedd y gwr enwog hwn yn fyw yn Gambriol yn 1628, yn 51 mlwydd oed, ond nid oes gwybod pa faint y bu fyw wedi hyny. Ymddengys iddo ym- drechu llawer i sefydlu y drefedigaeth a'i dwyn i drefn briodol cyn ei farw- olaeth.
CROMWELL.
CROMWELL. Ar y dydd y cyme? odd Cromwell y swydd o Arglwydd Amddifynydd y Budd Cyffredin, gwisgai got a man- tell o felfbt du, gwisg dra syml. Yr oedd rhwymyn o aur oddeutu ei het. Edrychwch! Y mae yn ddyn golygns, oddeutu pum treedfedd a deg modfedd o-daldra. Y mae yn gryf, cadarn, a mawreddog. Y mae golwg orchymjsol, filwrol, amo. Ymddengys fel dyn yn 11 awn o wroldeb, a synwyr defosiynol. Er eirod. yn benderfynol, y mae yn addfwyn a syml. Ei oed yw 54 mlwydd, ac 8 mis. Gwyneb hardd, coch, wedi cael ei bres-liwio gan waith caled ac oedran. Gwallt ysgafn-lwyd, mous- tache, ac ychydig o flew llwydion ynddo. Nid yw ei ymddangosiad yn foddlonus ehwaeth dandiaeth. Pen mawr. Golwg Ilewaidd. Dafaden uwchlaw ei ael ddehau. Trwyn eryrol, ond Did pig- fain. Gwefusan mawrion, ond dan ddysgyblaeth, ac yn Hawn teimlad, ac yn gwisgo taranau pan y byddai raid. Llygaid dyfnion, serchns, difrifol, yn meddu cymhwjsder i fflachio mellt peryglus, o dan aelau ysgytbrog. Yr holl ddyn yn wir frenhinol. Y cyfryw oedd Cromwell. Cawr oedd efe. Cyhuddir ef o sychedu am fawredd. Enllib ei elynion, y rhai a osododd efe yn y llwch a liniodd y cyhuddiad. Dywed Carlyle gyda golwg ar Crom- well, 'Dryasdust knows rot the value of a King. Dogs power mean the faculty of giving plaees. of hbViDg newspaper paragraphs, of being waited upon by sycophants ? .To ride in gilt coaches, escorted by the flnnkeyisms and most sweet voices! The love of power in a manful heart is a roble love. It rushes, storming on, amid the world's events, like a whirlwind.' Penderfynwyd cael Senedd o 400 o aelodau, Senedd i gael ei hethol bob tair blynedd. C ydnabyddodd boll lysoedd Europ lywodraeth Cromwell. Anfonodd y tywysog mawr Conds lytbyr ato yn datgan ei hyfrydwch fod dyn mor rinweddol a Chromwell yn llywydd ar Brjdain. CydDebydd Esgob Burnet, yr hwn oedd yn elyn i Cromwell, fod Crom- well wedi dweyd, dan wylo, y buasai yn well ganddo ef gymeryd ffon bu- gail na bodyn Arglwydd Amddiflynydd y wlad; nad oedd dim yn fwy crocs i'w duedd ef na goruchedd ymddangos- iado]; mai ei reswm ef am gymeryd y swydd oedd, i gadw y wlad rhag syrtbio i annrhefn, ac i ddwylaw ei gelynion; ei fod wedi cymeryd safle rhwng y byw a'r marw, fel y tystiodd, nes y dangos.3i Duw ar ba sail y gwnai y wlad orphwys, pryd y byddai efe yn barod i roddi baich ei swydd oddiar ei war gyda llawenydd. Cymerai ei ben gjmdeithion crefyddol i ystafell i gyfeillachu. a hwynt, fel brodyr cy- fnwch eg efe ei hun, a gweddient gyda'u gilydd fel cynt. Cyfododd gwrthryfel oddiwrth ffan- aticiaid yn ei erbyn ef. Bradfwriad- wyd yn erbyn ei fywyd ef gan bleid- wyr Siarls II. Gwnaeth Cromwell drigain o bender- fyniadau awdurdodol cyn i'r Senedd ddyfod yn nghyd. Un o honynt oedd fod gweinidogaeth yr e:engyl i gael ei sefydlu. Edrychodd y Paritaniaid ar y penderfyniad hwn yn un pwysig. Nid sefydlu Ksgobyddiaeth na Pbres- byteriaeth cedd yr amcan. Apwyntiwyd 38 o ddynion crefyddol, deallas, i brofi y rhai a geisiant fod yn bregethwyr. Yr oedd Dr. Owen, Goodwin, Step." Marshall, a Monton yn bump o'r c <n uchod o brofwyr. Pigion dynion d, •>- i gedig efengylaidd y deyrnas oeddy ;■ Gwnawd penderfyniad arall i ys gymuno gweinidogion anghymwys. Enwyd Richard Baxter yn un i edryeh ar ol hyn, er nad oedd efe yn gyfdll i Cromwell. Gwnaeth Cromwell gytundebau a gwahanol lywodraethaa y byd. LI tw- nodai ei lytbyraa 'Oliver P.' sef 'Oliver Protector.' Dienyddwyd 5 o fradwyr a gynlluniasant lwybr i ladd Cromwell. Etholwyd y Senedd. Yr oedd Dr. Owen yn aelod o honi. Cyfarfu yr ael- odau yn Eglwys yr Abby, yn West- minster, i glywed pregeth. Yr oedd Cromwell yno yn y Painted Chamber. Medj 3ydd, 1654, oedd y dydd y bn hyn. Dydd LIun, Medi 4ydd, march- ogodd Cromwell mewnychydigo rwysg i Eglwys yr Abby. Aeth oddeutn cant o foneddwyr o'i flaen ef yn ben- noeth. Amgylchwyd ei gerbyd ef gan swyddogion milwrol ac ereill, yn nghyda swyddogion y Ilywodraeth. Pregethodd Thomas Goodwin ar yr achlysur. Gwnaeth Cromwell araeth yno. Aeth y Senedd at ei gwaith. Ceisiodd ymhel a materion nad oedd yn perthyn iddi. Oblegyd hyny gal- wodd Cromwell y Senedd i'w bresenol- deb mewn moid awdurdodol. Areith- iodd iddynt am awr a haner, Medi 12. Qofynodd iddyat lawnodi ffyddlondeb iddo ef a'i lywodraeth. Llawnododd 300 hyny. Absenolodd y lleill eu hun- ain. Y pryd hwn, neu yn agos iddo, bu farw ei fam ef, yn 94 mlwydd oed. Pan yr elai ergyd allan o ddryll, ofnai fod rhyw nn wedi saethn ei mab. Bu efe dan orfod i ddangos ei hun iddi 1 unwaith yn y dydd o leiaf, er mwyn ei < boddloni hi ei fod ef yn fyw. Mam 1 oedd hi! O waethaf henaint yr oedd J y llygedyn fcyner annileadwy, y reddf I famol, yn gryfach na dim arall. Yr | oedd yn rhaid i holl fawredd Cromwell I gydnabod y reddf hono gyda pharch. I Yr oedd deddf y reddf hono yn honi I ufydd-dod oddiwrtho na allai y cledd- I yf yn llaw cawr dori nerth yr honiad. 1 Ar ddiwrnod ei marwolaeth hi, gal- I wodd ei mab Oliver Cromwell at ei I gwely, yna cyfododd ei breichiau a'i I dwylaw teneu gwanllyd, a bendithiodd I ef gan ddywedyd, I Yr Arglwydd abaro 1 i'w wyneb lewyrchu arnoch chwi, a'cà 1 cysuro yn eich holl drallodion. ey- nojthwyed efe chwi i wneuthur pethan ■ mawr er gogoniant i'r Duw Goruchaf, fl ac ymwared i'w bobl ef. Fy anwyll fab, gadawaf fy nghalon i ti! Nos-lfl waith dda i ti,' a bu farw yn yr Argl- wydd. Gyda hyny ymrwygodd calon ■ gawraidd Cromwell, tywalltodd ddylif o ddagran. Nid oedd ei fawredd yna ddigon i newid ei ddynoliaeth ef. Cyd- iodd tynerwch ei fam yn ei dynerwchl ei bun. Ildiodd iddo. Gadawodd eil fam ctifeddiaeth heb ei bath mewifl gwerth iddo, sef ei I chalon Calorl mam 1 1 Calon mam yn ofni Duw I! Calon mam yn ei adaelyn ngofal Dnwfl pan yr oedd hi yn'Warwelio ag ef an: byth ar y ddaear hon. ■ Gwnaeth y Senedd ddeddfan y erbyn rhyddid cydwybod, y rhyddul hwnw yr oedd Cromwell wedi mentnl ei fywyd i'w sicrhau. fl Yn mhen pum mis ar ol i'r SenediH fod yn eistedd, galwodd Cromwell h o'i flaen. Dywedodd wrth yr aelodaifl eu bod wedi esgeuluso gwneud yr h a ddylasent, ac wedi ceisio gwneud y hyn na ddyJasent; eu bod wedi difrodfl amser a rhoddi manteision i elynion ;fl wlad. Gyda hyny rhoddodd derfyn a I y Senedd, Ionawr 22ain, 1655. I Dangosodd gelynion crefydd yn Senedd, ac allan o honi, ei^/bod yn pejfl derfynu gwnend eu goffer- i uaw^.j| formes ac annLW oldetPj?', c f M ftywodraethol. YmgynnB. gelynit II cydwybod a gwir gTefydd n v,j;rg. II aidd. Yr oedd pleidwyr Siarls II. yll gwneud eu goreu trwy y wlad. 1 oedd yntau wedi myned i le ar lan II mor yn yr Iseldiroedd yn barod igroer II y sianel. Addfedai pob peth at ry gyfnod chwildroadol. II Ond cyfododd Cromwell i fyny at ;ll achlysur. Gwnaeth ddeddfau angell rheidiol ei hun. Casglodd y tret1II Gosododd swyddogion ar waith i chw: II io am fradwyr. Cafwyd hwynt yn <11 rhwydau eu hunain. Daliwyd en II honynt yn ysgrifenu anerchiad at II bobl yn erbyn Cromwell, fel gor rymwr. Gosodwyd hwnw yn ingbas Chepstow swydd Fynwy. II Syrthiai arglwyddi a boneddisri< ll nch^. ?»wrthryffelgaT,l J| r ]Jysot'-lr. y J ■! i" V;" ('r tl.1 d oiiuuaetn i tfoi dros y mor, neu i rj ll le o'r golwg. Symudodd Siarls It lan y mor yn yr Iseldiroedd i ganoT I wlad, o'r golwg. Yr oedd nefoet I daear, a mor, fel pe bnasert wedi y | gynghreirio o blaid Cromwell, ac, I erbyn ei elynion. Yr oedd y milyj, I Puritanaidd o dano yn gwneud* I gwaith gyda flyddlondeb dynionr I ofni Duw. Syrtbiodd dychryn al e t I gelynion^ Diangasant adiflanasano1 i I fcolwg. Aetb Cromwell at y gwai' I ddiwygio y Ghanctry, fel efe einjf I yn mhob peth arall. Gorfowy< I pleidwyr llygredigaeth i roddi 3idf I Ymddangosai ei weithrediaoi fJ I hynod o unbenaethol, ond ): oed I drygioni wedi le feinio cymdeifes ir I fath raddau fel yr oedd pawb asty: I ieot gyflawnder, gwirionedd, a tion> I yn edrych ar Cromwell fel gwadydi I ei wlad. H
EISTEDDFOD CAERYNAIOUI
EISTEDDFOD CAERYNAIOU I Beimiadaeth ar Farddoniaeth y Jmw, H Ithyddioto. y if DOSL'f t./i Jiiobi J-' ■ hwn, tua 600 o linellau: He yluali H &wenafoD, aere« Palaa Boqtaf )n. Hoc ■ wodi cael y codiad aorpt, ao yaiync ■ |