Tarian Y Gweithiwr

EISTEDDFOD GADEIRIOL DEHEU- DIR CYMRU. Wele un cynyg eto am Eisteddfod deilwng Vr enw yn Neheudir Cymru. Y mae 11awer cynyg am dani wedi ei wneud, oLd y cwbl wedi terfynu mewn mwg, neu jrywbeth gwaeth na hyny, ac y mae llawer iawn yn proffwydio mai felly y bydd diwedd hon etc. Y mae y cyfarfodydd hyny a gam enwir yn Eisteddfodau y dyddiau hyn wedi myn'd yn bla ar y wlad, a goretj po gyttaf y ffurfir mesuran i w difc di o'r tir. Y mae dynion yn ymffurfio yn bwyUgorau nad ydynt yn deall mwy am anhebgorion Eisteddfod, na phen- byliaid Llyn y Fan. Y mae edrycli dros destynau y cyfarfodydd glasdwraidd hyn, yn ddigon i gcdi cyfog ar gareg filldir:—'Piydd- «st ar ddefnyddiclaeb calch!' Can i gwn hela Bed lie og Ergljnicn i whilber gols' Twmi Dafydd 1 Marwcad i dafarnwr wedi clymu llinyn yn rhy dyn am e;gcrn gwyct 6,'r cyffelyb i'r rhaihyn. Y mae testy rati o'r fath at unwaith yn awgrymu diffyg chwatth, OS nad diffyg ymenydd hefyd, yn y rhai a'u dewisant. Ond y mae yn llawen genj m ddeall mai dynion o ddosbarth uwch sydd yn gwneud i fyny bwyllgor Eisteddfod Gad- eiriol Deheudir Cymru—dynion, lawer e honynt, sydd a'u hathrylith wedi cerfio en henwau a phin o haiarn ec a phlwm yn am- Iwg ar eu noes. Ond ymddergys fed thai o licnynt, er yn foneddwyr parchus, egwyddor- a cbefnogwyr calon i'r hen sefyaliad, eto Had ydynt yn deall fawr am deithi bardd- oniaeth a cherddori&etb, a chredwn mai camsynied mawr yw dewis testynau yn y eanghecau hyn pan fyddo y cyfeiilion parch ua a nodwyd yn gwneud i fyny y rhan fwyaf o'r pwyllgor. Clywsom mai i'ram- -fyfusedd hwn y mae priodoli v dewisiad o destyn y Gadair. Y mae cynwri yn ngwersyll y beirdd yn herwydd y testyn hwn. "restyn ugubellog,' meddai un. Testyn traetbawd <& meddai arall. 1 Wei, fit shwd destyn,' meddai y tiydydd. Pa le yr oedd Dewi Wyn, Carneliac, Brynfab, Dyfedfab, yr Homo, D. Haran, ac ereill pan y per derfya- *?yd ar y testyn asglodynaidd hwn ? Ynenw Ceridwen, newidier ef yn y cyfarfod nesaf, a tnyner testyn a gwlith amo-testyn a dyn dyrfa o'r beirdd yn ei ben gan ei hawddgsr- wch a'i ragoroldeb. Y mae yn drueni fcd gwobr mor dda yn cael ei chynyg am awdl 4r destyn mor draethodol, ar destyn ag y mae yr ysgrifenwyr galluocaf yn methu tytuno yn eigylch. Peth arall sydd yn hawlio sylw y yw lie y fcynelir y pwyllgor. Mynych iawn y dywedir mai dyaion meddw, ac o gymeriad amheus, sydd wrth wraidd ein Heisteddfodau ac yn trir y mae hyny wedi ei ddweyd gyda golwg ar yr euteddfod hon.^ Mae galw y pwyllgor&u yn nghyd i dafaradai, tra y mae digon o sd- eiladau cyflens ereill i'w cael ond gofyn am Qanynt, yn rhoddi mantais i wrthwynebwyr yr eisteddfod i gicio yn ei fcerbyn. A fyddai ynanfri ar y sefycliad fod y pwyllgorauyn Cael eu cynal yn vesiries ein capeli, neu Iown hal-8 ein tr fydd ? Nid oes smheuaeth aa fyddai pyrth y cyfryw leoedd yn agored at unwaith ond gofyn yn iawn am danynt. Tybed na fyddai cael nawdd a chefnogaeth swrddegion capeli a chynghorau trefol ein ffwlad, yn llawn mor fendithiol i'r eisteddfod jSgyw cefnogaeth gweithwyr diodjjadarn ? Ownewch bob petfi yn weddus ac mewn trefn, a hyny yn y llesedd mwyaf tebyg o tmli llaw a chaion y wlad i gydweithredu. YSBRYD SHON CENT.

EISTEDDFOD NADOLIG PHILA- DELPHIA, TREFORIS. Cynaliwyd yr eisteddfod uchod Rbagfyr feain, 1878, yn y capel uchod. Cawsom dri ehyfarfod—boreu, prydnawn, a hwyr, Llyw- ?id cyfarfod y boreu oedd Mr. Dl. Williams entrehaiarn am ddau, J. D*vie3 (lean Marl), ac yn yr hwyr, y Parch..H.T. Stephens, Melingrythan. Beirniad y cana, adroddiad- Hu, cyfansoddiadau, &c., y Parch. P. J. Walters, Ystdyfera. Darilen ar y pryd; tydfuddugol, D. Fisher a M. John. Darilen yn yr 4 Ail Rhan; goreu, W. Fisher. Darlien "yny Rhan Gyntaf j* goreu, M. Evans. Cys- 1adleuaeth yr A B C,' l ddosbarth yr A.B.C cydfuddugoJ, S. J. Robert a C. Francis. Sillebu ar y pryd i rai dan 15eg oed goreu, 'W. Williams. Eto i rai dan 20ain oed; Uoreu, W. Williams. Ateb ucrhyw bedwar Igofyniad o tair penod eyntaf o'r Holiedydd Bach; goreu, T. Williams. Eto o'r tair ,penod laf o'r 'Rhodd Mam cydfuddcgol, W. Williams, J. Davies, a I. Williams. Ys grifenu yr 87th Salm, i rai dan 14eg oed; cydfudciugol, M. Lewis a W. M. Evans, marking o'r gair Philadelphia; goreu, Mary Lawis. Pencil Drawing:' goreu, D. Morris R. Richard ail oreu, D. J. Lewis; tryd- Val ydd oreu, W. M. Evans. Dilyn y pointer ar y Modulator; goreu, W. Williams, Adrodd °* Bydd Dyner j cydfuddugol, M. A. Williams A M. [Evans; Adrodd 'Pa un Gjfaill f gorevi, T. Williams. Adrodd 'Holiadau'r Bachgen Claf; goreu, T. Williams. Adrodd 'Brwydr Trafalgar; goreu, Efell Trefor. Chwech penill ar y Tri Llanc yn Babilon «oreu, Efell Trefor. Tri englyn i Gapel Betjhania, Trefor's; goreu, Efell Trefor. Penill ar y Sabboth,' i rai dan 18 oed; goreu, J. Davies. Crynodeb o Wyrthfau Crist, yn nghyda sylwadau byiion ar bob bd goreu, D. Fisher. Traethawd ar Y Gyfuadrefn oreu i gario yr Ysgol Sabbothol yn mlaen g^reu, Efell Trefor; ail oreu, loan Marl: trydydd oreu, Ifor Wyn. Canu .^deuawd 'Meister Nobody;' cydfuddugol, T. S. Williams a'i gyfaill, a A. Williams a'i -gffaill. Canu' YrEteth Ddall:' goreu, W. jBeddoe. Canu' Ti wyddost bath ddywed fy nghalongoreu, Efell Trefor a'i gyfeillion. Canu 'Corn y Gadgoreu, cor Bethania, Trefouis, dan arweiniad Efell Tiefor. Y i "t Wcbrgod I goreu a enillwyd gan Jennett John. Aethpawbadref yn 11awen, Un oedd YNO.

YSTRADGYNLAIS. Dydd Nadolig, 1878, oafodd Ysgol Aenon r dreat o de a bara brith. Erbyn tri o'r gloch t yr oeddynt wediymgynull at eu gilydd i'r 1 capel, a mwyebaodd pawb eu hunain yn i rhagorol o'r danteithiou oedd wedi eu parotoi i ar eu cyfer. Am 6 o'r gloch, cynaliwyd Cyfarfod Llen- ] .yddol yn yr fsgoldy Cenedlaethol. Cymer- < ^wyd y gadair gan Mr. W. Thomas, C wmtwrcb. i "Beirniad, Mr. T. Williams, Ystalyfera. Cip- 4wyd y gwobrwyon fel y canlyn. Canu, « ^Curwch yr haiarn tra fyddo'n boeth;' goreu, £ gj. Jones. Adrodd, 'Rheolau'r Aelwydt %oreu, T. Terry. Canu, i batti ddim dan 8 ( nifer, 'Daliwch Afael,' o Swn y Jubili; a fiOreu, L Thomas a'i gyfeillion, Canu, (Y 1 Fwyalchen;' goreu, M. Thomas. Chwareu • Llwyn Onn' ar y Fife; goreu, S. Williams. Araeth byrfyfyr ar Ychydig o hanes bywyd eich hunrhanwyd y wobr ihwDg R. Davies a W. Harres. Canu, i barti ddim dan 12 o nifer, 'Cydgan y Morwyr f goreu, I. Thomas a'i barti. Wedi talu diolchgarw ch i'r cadeir- ydd, ymadawodd pawb wedi treulio cyfaifcd dyfyrus dros ben. Dafydd.

EISTEDDFOD GWAUNCAEGURWEN. Cynaliwyd yr eisteddfod uchod dydd Na- dolig, yn ysgoldy Gwauncaegurwen. Yn ab- sfnoldeb Mr. Edmund, etholwyd Mr. David The map, New Star, i'r gadair. Wedi cael anerchiadau gan y llywydd a'r beirdd, caf- wyd Glee gan barti Siloam, Brynaman. Cys- tadleuaeth vr unawd. Morfydd 3 yn cynyg —goreu, J. D. Evans (Eos Tanyrallt). Beirn- iadaeth y traethawd ar Moses 6 yn cynyg -goreu, Tom Moses Evans, Brynaman. Deu- awd, 'Dring, dring i fyny ^2 barti yn cynyg goreu, John Jones a Wm. Evars, Brynaman. Araeth, 'Henlancyddiaeth';—goreu, Abiah Davies, Cwmaman, Canu Yn y Gwanwyp,' gan barti o wyth; 2 yn cystadlu-goreu, psrti Silcam. Beirniadseth y Beddargrsff i Morgan T. Morgan; 16 yn cynyg—goreu, Gwydderig, Biynancan. "anuyrudoloma gkn,' gan gor o blast dan 16 oed—goreu, Siloam, Brynaman. Beirnisdaeth y Uythyr gan fachgenyn dan 15 oed at ai rieni; 7 ddaeth i Jaw—goreu, B Davies, C^mlljn- fell; ail oieu, Thomas Williams, Cwmaman. Traethawd, Manteision Cystadleuaeth 2 yn cynyg—goreu, Alaw Dulais, Maesteg. batganu 'Harlech' (Stephen a Jones) 2 gor yn cystadlu—buddugol, cor Siloam. Araeth byrfyfyr-goreu, un o Gwmllyrfell. Beirn- iadaeth y Beddargraff i Joseph Dumolo Tho- mas 19 yn cystadlu—buddugol, T. Rees, Cwmpedol. Una\td,i Y Cymro Dewr2 yn cynyg—goreu, Eos Tanyrallt. Beirniadaeth y Farwnad i D. James, Corsto2 ddaeth i law—goreu, Gwydderig. Cystadleuaeth ar y prif ddarn corawl gan gor heb fod dan 30 o rif, gwobr zC5 2 gor yn cystadlu—goreu. cor Silcam, dsn arweiniad Mr. W. HopkiBS. Beirniadaeth y Dnchangerdd i'r Hysbysiad- au-goreu, Gwydderig. Dadl byrfyfyr; 2 barti yn cynyg, a rhanwyd y wobr rhyng- ddytit. Cystadleuaeth Yr Alarch -goreu, parti Brynaman. Cynaliwyd cyngherdd yn yr hwyr, pryd y gwasanaethwyd gan Eos Dyfed, Hywel Cur- wen, Rees Davies, Dai o'r Coed, loan Hop- kins, Eos Tanyrallt, Curwen Glee Parties, a Mr. Gamber Thomas yn. chwareu y cyfeil- iant. Cafwyd eisteddfod a chyngherdd dda iawn. Ap CURWEN.

CAIS AT MR. JAMES REYNOLDS, CIMLE, GER CASTELLNEDD. Anwyl Syr,-Diau eich bod yn cadw mewn cof pan oeddech ar ymweliad a'r wlad hon er ys ychydig amser yn ol, i Mr. James Rowlands, Mill Creek, roddi y swm o ddeg swlit i chwi pan oeddych yn dychwelyd yn 01 i er ei rc4di i'w ferch, yr hon ar y pryd ceda yn gwasanaethu yn Llansawel. A chan na roddasoch hwynt hyd yn hyn, ac yn [ugwyneb nad ydwyf yn gwybod eich cyfeiriad yn gywir, penderfynais anfon gair atoch trwy y Darian. Hyderaf y bydd i chwi ar ol darllen y llinellau hyn, anfon yr arian yn uniongyrchol, mewn Post Office Order, i Mr. John M. Jenkins, Kenffig Hill, near Bridgend, Glamorganshire. Evan G. Jenkins, Mill Creek, Pennsylvania, America.

EISTEDDFOD TREFORIS. Cynaliwyd yr eisteddfod uchod dydd Nadolig. Beirniad- Ecs Morlais. Arwein- ydd y dydd—y Parch. W. Emlyn Jones, gweinidog y lie. Awd yn mlaen fel y can- lyn r—Casu Then shall the Rightious' (Elijah); goreu, Un o Lanelli. Deuawd Mae Cymru'n Barod' (Blodwen); goteu, John Thomas a'i frawd, Llansamlet. Canu 1Y Gwanwyn' (Muller); goreu, cor Landwr, dan arweiniad Rees Jones. Y prif ddarn Korawl' O Father whose Almighty Power 'Judas Maccabseus). Yr cedd pump cor yn Cystadlu. Llanelli, Panteg (Ystalyfera), Hebron a Chalfaria, (Clydach), a cbor y Ddinas, Landwr. Goreu, Calfaria, Clydach, Ian arweiniad J. Afan Jones. Anghymerad- syyodd y beirniad y gystadleuaeth hon i •addau. Yr 08dd yn dysgwyl gwell canu ir y darn hwn. Canu Fy Ngwkd' (John rhomas, Llanwrtyd); tri chor yn cystadlu- joreu, cor Bethlehem, LliEsatDlet, dan ar- weiniad Dewi Samlet. Dywedai y beirniad fod y datganiad gan y cor buddugol yn mrhydedd i'r eisteddfod. Well done, Dewi Samlet, er Dad ywetoondmegys dyn ieuanc. Dywedai y beirniad fod ganddo boints nad )edd yn y ct-pi, a bod hyny yn glod mawr ddo. Yn yr hwyr cynaliwyd cyngherdd anrhyd- iddus, pryd y cymerwyd than gan y person- La canlvnolMiss Sillie Robinson, Aber- awe; Mr. Gwilym Thomas, ag Eos Morlais. Janodd cor y lie amryw ddarnau, dan ar- veiniad ein hybarch dad cerddorol, D. Francis, yn ganmoladwy. Didymus.

YR ALCANWYR. Dyma ddiwedd y flwyddyn fyth-gofiadwy 1878 ai ein goddiweddyd. Bydd y mwyaf diystyr o'i ffordd o fyw yn sicr o gofio hon tra y gall gofio dim. Cedwir y Ciledi mawr ar gof am genhedlaethau trwy draddodiad. Bydd tad yn adrodd wrth fab, a mam wrth ferch, am yr helbulon a'r gofidiao, y tlodi a'r angen a gawsant yn egborff y flwyddyn hon. Diau y bydd hyn yn dwyn ar gof i blant hen Gymry grefyddol fod Duw eto yn teyrnasu, a'i fod yn dymhorol yn gwgu with ddeiliad ei lywodraeth fawr am y cam a'r gwastraff a wnaethant a thrugareddau y blynyddoedd y bu yn corc.ni y dda ear ag hyfrydweh. Un o'r gwersi pwysicaf i iii yma ydyw 'Dypgu cyfrif eia dyddiau, fel yr ystyriom ein diwedd, ae y dygom ein calon 1 ddoethineb.' Adeg o adolygu yw yr adeg h' n yn holl gylchoedd cymdeithae. Bydd y mannachwr yn gwneuthur i fyny ei gyfrif- on, er gwybod faint yw ei golledion yn ngorff y flwyddyn, ac ni allwn ninau feddwl em ddim gwell yn yr ysgrif hon rac adrodd i chwi adolygiadau proffesydd mewn safle i wybod ansawdd y fasnach alcanaidd. Dy- wedir fod yn Neheudir Cymru 89 o ffwrneis- iau gwynt, o ba rai nad oes ond:28 i 29 yn gweitLio yr adeg hon. Rhoddir swm yr haiarn a gynyrchwyd ganddgnt am y flwydd. yn yn 300,000 o dynelli, yn erbyn 342,478 y flwyddyn flaenorof. Y mae yma 13 o ffwrn- eisiau wedi eu cjfaddasu at ddefnyddio glo careg, o ba rai nid ces ond 3 neu 4 yn gweithio. Yn Sir Fynwy eto, y .mae 61 o ffwrneisiau, o ba rai Lad oes ond 30 yn cael eu harferyd, yn cynyrchu rhyw faintgyn fwy na 300,000 o dynelii, an erhyn 368,480 yn 1877. Wrth hyn, ni welwn fod einmasnach haiarn mewn sefjllfa resynus. Y mae yn wir fod gyda ni rhyw bump o weithiau wedi eu trawsnewid i weithio dur. Pa un ai gwir yw jr hyn a adrt ddir am ddywediad o eiddo Mr. Ctawshay o Ferthyr a'i peidio, nis gwyddom, stf, y bydd i ymweliad byw- iog masnach roddi bywyd newydd parhaol yn y gwerthiant ar rheiliau haiarn. Fodd bynag am hyny, medd yr un adolygydd, y mae'n fuddha-1 iawn i sylwi ar y cyfnewidiad er gwell sydd mewn cai gen bwys'g arall o fasnach y Deheudir; golygwn y fasnach alcan. Y mae doetbgynlluniau y gwneuth- urwyr yn cael eu cario allan gyda llaw gref, dichon nad yw y adolygydd yn gwybod cymaint ac a wyddom ni am y restriction of inalce\ neu byddai yn ceryddu rhai o'r cyf- logwyr yn llymsch nag yw yn awr yn eu can- mol fel corff. Dywed fod yr hyn sydd wedi ei wneuthur yn ihoddi golwg iachusol iawn ar y fasnach. Y mae weithian 75 o weithiau alcan, gyda 261 o feliniau, o ba rai yr oedd 211 yn gweithio ar ddechreu y flwyddyn hon. Cyfanswm y gwneuthuriad mewn blychau o lafnau a orchuddir ag alcsn a phlwm, a'r hyn a werthir yn lafnau haiarn heb eu gorchuddio (blackplate), a gyfrifir yn 4,500,000. AI'forir o'r nifer yna 3,000,000 o flychau; a chymer yr Unol Daleithiau yn unig ddwy rhan o dair o'r allforion, yn ngbyd a 43,000 o flychau o Canada Plates a lwytbir o L'erpwl yn uni?. Yn nesaf i'r Taleithiau fel cwsmeriaid mewn llafnau alcan, cawn Ofi-ledd AmE-rig Brydainir, Aws- tralia, Ffrainc, Switzerland, India, China, Holland, Germany, Belgium, a'r gwledydd a gylchynant y Mediteranean. Mawr gan- molir y cyflogwyr am eu gvi-aith yn ailuno a'u gilyid i ddwyn trefn ar y fasnach, a dywedir y bydd y cyfarfodydd chwarterol a gynelir gauddynt yn misoedd Ionawr, Ebrill, Gorphenaf, a Hydref o bob blwyddyn, -brofi o les mawr iddynt. Y mae yn ddigrif hefyd i sylwi ar ddosbarth o ddynion yn sefyll ar ddrysau eu tai eu hunain i sylwi ar bynciau pwysig fel yma. Gorganmolir y cyflogwyr am eu gwaith yn uno yn undebwyr i ddwyn trefn ar y fasnach, tra y condemnid ac yr erlidid nyd farw unrhyw un a feiddiai ddweyd y byddai i undeb hefyd yn mhlith y gweithwyr i ddwyn y fasnach i well trefn. Tra byddo cyflogwyr yr alcanwyr yn gwrtbod i'w gweithwyr yr hyn a gydnabyddir y lies goreu i'r fasnach gan ddynion a ystyrir yn oraclau ar y PWDC, dywedwn eu bod yn ormesol i'r pen. Ni waeth genym beth a ddywedir am danom gan gvmydogion nac eitroniaid, honwn i'r gweithiwr yr un rhyddid a'r cyflogwr. Mae y pwnc yn awr yn swydd Stafford yn tynu sylw mawr; hyny yw, y gyfraith newydd ar safon pwysiu cylchredol y wlad hon. D&w i rym yn Ionawr. Y mae arolygwr y llyw- odraeth yno wedi rhoddi rhybudd trwy gylchlythyr i'r cyflogwr t.a fydd iddo gya- nabod unrhyw bwysau uwchlaw 56. Bydd hyn yn cyfnewid nifer y pwysau mewn tynell i 2,240 yn lie 2,400. fel y byddant yn a>fer gael. Y mae yn debyyol y rhoddir y pwne i'w benderfynu, fel y dylai pob pwnc o'r fath mewn cyflafareddiad. Os yw y meistri drwy uno a'u gdydd wedi llwyddo i wella y fas- nach, onid yw byny yn brawf y gafiai y gweithwyr, wrth arfer yr un moddipn, wella en sefyllfa hwythau, a chael yn lie tal am 112 pwys, pm ynigweithio,224 pwye, ond 112 pwys yn safon gylchjedol, yr hyn a osodai bob gweithiwr ar yr un safoa 9 GWlddom am weithwyr gerllaw yma yn gwneud eu 70 o flychau mewu pedwar o ddiwrnodau, tra y mae creill yn eu hymyl yn caol 80 o flychau. Y mae hyn yn angbyfiawnder o'r mwyaf, a goreu pa gyntaf y bydd i chwithau fynu cwrdd chwarter, Deu ryw dymor arall, er dwyn yr 112 i wethrediad. Bydd yn rhwydd i chwi mewn undeb oichfygu ihwyatrau fel eich cyflogwyr. Y mae yn dda iawn genym ni ddarllen am forge manager o'r enw Butler yn Briton wedi cofrestru patent i weithio scrape. Gwn am lawer o honoch chwi Gymry yn ymegcio i ddwyn gwelliantau yn eich gwahanol ranau o'r gwaith, ond heb fagn digon o wroldeb i tegistro. Yn mlaen, Gymry, a pheidiweh gorwedd, a gadael i'r Saeson gael y bltten arnom yn mhob peth, a hyny yn unig o her- wydd ein slafeidd-dra. Blwyddyn newydd dda i bawb o honoch. LEWYS AFAN.

STRIKE Y OYMER-MABON A MR. GRIFFITHS. Mki. GOL. Yr ydym er dechreu yr an- nealldwriaeth hwn wedi ymdrechu ysgoi bod yn bersonol gyda Mr. Griffiths, ac hyd y mae ynom, ei gysgodi o dan yr enw awdurdodau, &c., a hyny am resymau o'u heiddio ein hun- ain; ac yn wir wedi ceisio ysgoi cweyd ond cyn ileied a allom ar y mater o gwbl, ond yn unig dweyd yr hyn oedd angenrheidiol er d&ngos cyfiavnder yr achos, a thrwy byny gael a allem o gynorthwy i'r gweithwyr. Ond wele Mr. Griffiths y tro cyntaf y medd- yliodd ei fod wedi cael gafael arnom, yn codi ei sawd], ac fel un yn meddwl ein bod o fewn cyrhaedd, yn gollwng ei gic. Ond flat shot, Griffiths. Fe ganfydda y sylwgar nad yw yn ei lith wedi cynyg cadainhau ei osodiad, cnd yn union wedi ei wneud yn rhedeg oddi wrtho, gan dynu casgliad, a hwnw yn gyfeil- ?ornu3. Carem gael gwybod ganddo y tro nesaf oddiwrth ba ran o adreddiad y cofnod- ydd y canfyddodd ein bod wedi cyplysu 'an- addasrwydd y beiwedyddion' ag achos yr annealldwriaeth? Onid oedd yh amhrg i Griffiths mai siarad yr oeddid am yr adeg y bu walking agent yn myned o amgyleh y glo- feydd i argymhell ataliad hen weithwyr y Cymer ? Neu a ydym i gasglu ei fod yn y benbleth ddigofus wedi methu eto a deall iaith ei fam ? Ond i osod y mater yn eglur ac uwchlaw dadl, a gawn ni gan Mr. Griffiths i ateb y gofyniad syml hwn ? Yn yr adeg y bu walking as&ni awdurdodau y Cymer, yn mhccson Mr. Griffiths, yn myned o lofa i lefa i gyflawni y gorchwyl annynol ac haner barbaraidd o argymhell ataliad ei gydwas- anaethwyr, a oedd yr holl drefniant mewn cysylltiad a'r berwedyddion anaddas y cyf- ryw y gallai gweithwyr y pedair weithio ? Atebed Griffiths hynyna, ac yna bydd genym ychwaneg iddo y tro dilynol. Na, syr, gwar- eder ni rhag cael ein stampo a chymeriad y dyn hwnw y gwelodd ei weithwyr yr angen- rheidswydd o sefyll allan am yn agos i byth- efnos, am uad allent fentro ar ei air hob gael ei enw wedi ei arwyddo ar bapyr cytundeb. Ond O! druain o honynt, pa faint gwell y buont ? A gadwyd y gair nen'l' arwyddl Atebed. Hawyr bach! paham rhaid rhyf- eddu! Onid gwir yr hen ddihareb, I Lloidy eilw lftidr gyntaf ?' MABON.

YSTRAD-RHONDDA. Fel y mae yn hysbys i'r rhan fwyaf yn y lie hwn, y mae cyfarfodydd adlonol yn cael eu cynal yn y Veatri peithynol i Gapel y Bedyddwyr yma trwy y gauaf. Cynaliwyd y cyntaf nos Wener, Rhagfyr 20fed, o dan lywyddiaeth y gwr enwog ac adnabyddus Mr. W. G. Howells, Pantblodau, pryd yr awd drwy rhagdrafn a ganlyn. Can Agor- iadol gan R. Howells (Alaw Cynon); Dar- lleniad gan G. Lloydj Adroddiad gan M. Williams; Cân (ItIIl T. Lewis; Adroddiad gan B. Charles; CAn gan J. Jones; Datllen- lad gaa J. Saundecs; Glee Parti o dan arwetniad C. Edmunds; a'r Male Voices o dan arweiniad D. Evans, Grocer, ac amtyw ereill. Cafwyd cyfarfod llewyrchus dros ben, ae yr oedd pawb wrth eu bodd. Terfynwyd trwy i'r cadeirydd rhoddi anerchiad. Bydd y cyfarfod nesaf nos Wener, Ionawr Sydd, 1879, pryd y dysgwylir y bydd lbai o brif cantorion y cwm yn eymeryd rhan ynddo; cofiwch am dano. Y mae yn dda genyf traethu fod cor y He hwn wedi cipio haner y wobr yn Llwynypia ar y prif ddarn, o dan arweiniad y cerddor medrus, Alaw Cynon; llwyddiant iddynt fyned rhag eu blaen yw dymuuiad Devp Rhondda.

TRECYNON SEMINAEY. MASTER W. JAMES, B.A., (Lond.) Dulfles will be resumed on Tuesday, Jan 7th, 1879. MUSICAL STUDIES. lIB. ABRAHAM NEHEMIAH JAMES, OF the Royal Academy of Music, and Accompanist of tho AWrdare ChorA Union, dtairea; reapsobfully to Jnform the Gactry, and tie Public goaeriTly ot the neighbourhood of Aberd ire and its vicinity, that he givas inatructiona in Harmony and Singing, and leesons'on the Pianoforte add Harmosium. Pupil Teachers prepared for their Exa- minations in Harmony. Reference to past pupils furnished on application. Pupils waited rp on at their own residence, if desired. Sound systematic teaching guaranteed. Terms very moderat?. Adrtss—S8, Bate Street, Aberdare. N.B. Hirwain visited twice weekly. To Committees of Eisteddfocs, Oratorio, and Miscellaneous Concerts, Feetivals, &o Mr. A. N. JameB would also draw the attention of those connected with the management of the above and similar en- tertainments, thtt he is open to engage- ments as Acoompanist cn most reasonable teims. Y BERLLAN GYMREIG. Cyhoeddir Misolyn newydd o'r enw uchod Ionawr y 7fed, 1879, dan olygaeth y Parchn. R. Morgan (Rhydderch ab Morgan), Bethel, Aberdar, a D. Yorath (Eos Hafod), Ystrad Rhondda. Bydd jn hollol ausectyddoJ, ec yn ihydd i bawb i anfoa en gohebiaetbau idJo, Cedwir o fawn tsrf/nau priodol, fel ra chaffo cysynbion annheilwng fm- ddangos ynddo. Bydd mwy o fantais yn cael ei roddi i'r Beirdd a'r Cerddorion ieuaicc n&c a geir yn un o'r cyhoedditdan Cyinreig, gan y bydd pednir tudalen yn caet eu rboddi et Fard- onisetb, pedair at Gerddoriaetb, a'r Ileill ht bytciars dyddoro', gwladol, a moesei. Gwnawn ein genu i'w wieud mor ddestlns fg .ydd boeibl o tan AigraffwaitB, ao yn ol yr addewidion oddiwrth rai o brif y^grifenwyr Cymru, Licn siomnir chwi a chynyrofcion iael a dichwaeth. Byddwn ddlo'chgar i bawb a deimlatt aw)dd i yigrifeim, i an'on eu gotebiaethau i mewn erbyn Rhagfyr 30ain, ] 878. Taer ddymuMn ar bob dcsbarthwr a lIyfrwedhn i wnesd eu goien i gael deibjnwjr cyson iddo, ac anion yr arcbebion i'r av^ddfA trbyn Ion. I, 1878. WILLIAMS & SONS, Gadlya Printing Wotks, Aberdare. Rhcddir Darluniau wori eu ceifio ar ddur or ddau Oiygydd, i bob derbytiwr, un ar ddiwedd Mehefin, ar liall ar ddiwedd Rhagfyr. Rhoddir ychydig ddaJeoau fel Advertisement Sheets gyda phob rtifyn. Am y telerau ymofyner yn y Swyddfa PRIS CEINIOG Y MIS. TO PERSONS GOING ABROAD. General Passengers and Steam W Ship Agent. JAMES RE E S, 19, Union Street, Liverpool. (Late with Cymto Gwyllt.) ALL Information given, and Pricis of Passage* at Lowest Rate, Cabin and Steerage, per Staamers going to New York, Boston, Philadelphia, Montreal, Portland, Quebeck, Baltimore, Haliiex, Bern cs Ayres, Chili, Cape of Good Hope Australia, and all parts of the World. Passengers becked to all parts of America, Cali- fornia, &c. Assisted JPassaes to Canada at Y,4 15s. Passes from America exchanged, and Steamers Ticket returned with all Particulars. All persons met on arrivaj, and seen to on board the Steamers. Tickets to get friends home et lowest prises. Cotler y Cyfeirfad- JAMES REES, 1 16, Union St., Liverpool. D.S.—Gellir vmboli yn Nghwm RhonddaaMB. PRILLIPlI, Griffin Inn, Pentre. E. LLOYD, DRAPER, &c., ABERAMAN, Has received his NEW STOCK OF WINTER GOODS DRESS MATERIALS in all the Lead- ing Shades. SKIRTS, JACKETS, & ULSTERS. FURS & FUR TRIMMING. MILLINERY in the Latest STYLES A FIRST CLASS MILLINER KEPT. MEN'S and BOYS' READY-MADE CLOTHING in Endless Variety. SUITS made to Order. A FIRST CLASS CUTTER KEPT. GEO. GRIFFITH JONES, REGISTRAR OF MARRIAGES. Offices: 5, CANON STREET, ABERDARE. CYNELIR CLASSES Tonic-Solfa a Hen Nodiant yn Ebenezer, Tonypandy, bob no§ Fawrth a nos Wener, am 7 o'r gloch. Athraw:—MB. D. BUALLT JONES. Telebau 2s. 6c. y chwarter. Menywod a bechgyn dan 14 oed, Is. Sc. Babies iNHzMFORDSHiRB.—The Registrar General, in his rccettly issued Quarterly Eeturn," refera to the fact that the camber- of deaths of infants has been far less in Herefordshire than in any other county, being only out of every thousazid birbha registered, while in other oonaties it ran from 154 to 158 per 1,000. This great loorl blessing is largely due to the now general practice ef HarefordaMre mothers giving their infants «' George's Infants' Powders,8 or Europa Life Preearvers," of vh idh one cbemist alone in He efond (Mm. P. Bndph) sells more than of all e ther ^babies'" pre^ pa^tic^^JJut together.—Hereford Jwrna, Sold by all ehemiats ia packets, Is. lird. or 2s. 9J., or free for amount in stamps, from the Proprietor, B. A. GEOBCrB, Pqatre, Pontypridd. Notb.—Bead the importmt and intesrest- iag testimonials around each packet. Goffinan Rhadi Coflimatf Rhad DYMUNA Mb. William Howells, buil- der ao undertaker, 11, Pembroke St., a 3, Little Wlvd Street, Aberdar, tra yn oyflwyno ei ddiolobgaroh gwresocaf i'w gyfeillion ad eu cefnogaeth am gpcifer o flypyddain, eu bysbyau ei fod ya par* han i wneud Cofficau yn hynod rhad; a'i fod ya ymgymeryd agedsych ar ol Migladd. aD, arolygn, gwalio y beddsu, &c., ei hun. 1så. WILLIAM Howills, Buildet & Undertake?, 11, Pembroke St., & 3, Little Wind St., Aberdare. ABERTAWE A'R CYLCHOEDDT COFFINIAU RHAD! YMAB W. LEWIS (LewIs Afar) wedi ymgymeryd i ddarbod pob math o (Joffima r, a hyny am y prisoedd iselaf y mao yn bcsibl. Mae y fantais greulawn y mae lluavs yn ei gymeryd ar deuluoedd mewn gofid wedi achosi fod llawer wedi taer ddy- muno arnaf ddarbod pob math o Goffiaiau am brisoedd rhesymol, yr hyn, wedi llawer o ohebn a chyclluuio, sydd yn awr wedi ei gwhitao, a gellir oaei oddiwrthyf bob math RHATACH NAG ERIOED I ROBERT JONES, OUTFITTER, &c., A DDYMUNA hjsbysu ei fod yn pen* dei f^rn gwneud aostyngi&d pellach yn ei DDILLAD PAROD, HETIAU, a OHAFIAU, a gellir o hya hyd y Nadolig, catl y twyilcau uchod am piisoedd lai na nelwyd o'r b!nen yn y citm. Y mae B. Jotts va taiu T.ain Fares Tc-and-fio o fewn 4 miildir ar bryniad o weith 103. $,1 uohed. Bydded i'v g wsmeri aid cf/n am eu clud- iad, am ra ellir WIl ad o le y mae yr holl yn dyfed. Ccfiwch y cyfeiriad,— SlOP DDILLAD RHAD, 15, DUKE 8T., ABEBDAB. A ymdx echo, oefnoger.' Cymdeithas Cymreigyddion Gwent. CYNELlR Eisteddfod gan y gymdeit^as uchod yn Nesadd Ddirwrstol Tre- degar, y Llun cyntaf yn Mawi th, 1879, pryd y gwobrwyir yr ymgeiswyr llwyddiaLus aepj Rhydci&ttb, B#r<idoni&eth,a C :.etdn.. Oiiattb, &o, &0. PRIF DDABNAU CORAWL. I'r oot, h$b fod a* 60 mewn rhif, a gaao yc orea1 To The Cherubir,' allan o'r Det it: sen Te Deum,' (Haldol) 10 0 0 a 2p. i'r atweiaydd 1' ocr o'i ua gyculieidfa, ddim dan 40 mewu rhif, agaaoyn orea yr Ai t em, Duw sydd Noddfa,' gan R. Miils 5 0 0 a lp. i'r a. weinz dd I'r cor o'r u- gyt ulleidf a, ddim dan 30 mewn riuf a gano yn creu, 'Ehedf, Eheda,' o'rLlwybr&u Mcl- iaLt,' (Lewis Jones, Treherbert), gin J-wilym Craig y Tyle. 1 10 0 a chjfrol hardd o ( Llwybtau Moliant' i'. arweinj dd. Ni chaniateir i'r cor buddugol ar yr Autl eru i gystadla ar y dou, Trysorydd: Mr. W. L. Williams (3 vilym Craig y Ty'e). Beirniaid—Rhyddiaeth a'r Farddcniactb, &c., Mr. D. W. Jones, (Dewi ühn Taf); y Gerddoriaeth: Mr. Owen Gr ffiths, (Eryr Eryii). Program yn baroi yn faan. Ysgrilenyddion: Mr. T. G. Jones, 4, Moriah Street, Bbymrey. Mr. Richard Phillip (Gelynos), G ooer, Tredegar, Mon. ENAINT E VAN, DYMUNAF i'r cyhcedd i gael gwybed am yr Ecaict gwerthfawr ac efleithiol uchod. Y mae hwn yn faddyginiaeth sicr ao anffaeledig at Frorau Menywod, LIOlg Tân, y Ffelwm, a phob math o Glwyftu sydd yn dueddol i'r netur ddynol. Pris yr Ointment hwn sydd lei y canlyn, ao i'w gael gan y gwneuthurwr, Evan James, Gwainrydd, Tonyrefail, am Is. lgc, y blych- aid; trwy y Post ar dderbyniad 15 o Stamps ceiniojf. Pebygraig, Bb?ndda Yalley, Novamber, 1878. 1 herdbv testify that the Oiutment pre- pared by Mr. Evan Jamts is an excellent preparation for the pu pos*s recommended, and is much used in tbis neighbour h jcd.— B LLOYDI Chemist. Penygraig, 1877. Syk,—Yr wyf dan rwymau i hysbjsa y cyhoecid am eich Ointment, o herwydd y lies a gefais piu oedd y ffelwm ar fy llaw, ao htfyd fy nywraig, yr hon a ddyoddefodd gan ei b:on, ao yr ydym ni ein d-w yn tystio ein bod wedi cael gwellhad buan.-J. JOlfFJiI C. SCHWER, Watchmaker, Jeweller, Silversmith, Optician, &c., &c., IS, Commercial Street, Aberdare. CHWERERIS Watches to suit all ckssea of purcboat rs BCH WPRER'8 Watches of the btat English an' Forsiga meie. SCHWERER'S Gold Ps*teit Livva from Alo ies. CHWERE&S Bilvir Patent Liven at f4 48. 96 68 up to 17 7a. SCHWEREH S ioi4 Geneves £ 4 4s, £ 5 6s., UD to £ 10 l a SCHWERER'S Watches are always ready for Me, being skilfully timed and adjusted Purchasera Mpnot do better than send to me for a Watch, winch will be ^applied or fotwslriied to ftty addrass on reepipt of P.O.O. SCH WERER S Eight-Dsy ClockR, OrdfaaryCJocka, Tilb,ppieci-ps, &c, fi the tnet and newest deeigifs. SCHWEREP. S Silver Go- da in grest va-iety. SCHWERER'S Electro-Plate of the newett and beet defcnptien. SCH WER aR 8 grMt stock of SpeefcusJes, eom- prisM all kinA en Gold Steel, and Shall Frames. SCH WBERER repairs ail krrds of Watahes, Glecb J^Reller', Plate, Ac., in the beat atyle. 90HWERER btijrs neepeclfally to thank tb. Fulge for thbir pTet pjtrona^e, trusting a comXiaaEaa of the earae. Os ydych amdria-ur o'r fktk Preq, ewch at (X SCHWEHGR, Qommroial .Street, Aberdar* Y mae Cymdeithas Adeiladn Slerthyra Dowlaii. YN barod i roddi bidthyg^ ar llci^ge, ary • Rhy-bycld Bjraf, eymiau o r &100 i ^10,009, i'w talu ym ol yn Gyfranau Misol ten Cbwwterol. Y niM i fenthjewjr y GymdeKhea hon fac teu- ion arbeoig na cheir me?!! Cymdeitbaeru ereiN, nea gan bewonaa urtigo). Te ir y trenJism c freithldl gan y (Symdeitbas, a dyoare'ir annibjiifcefii y Ben- thycyiid, o;.hs^ s»g y purhefr i Sa'.n yr ad-dalkdt* ad-awe-dig, atan y Ccfrestrycd dsn Gyfraith y Cym- deithasau Cyfpillgar. Cedwir y dirgelwoh IDBnJIaf. Dymuna y Cyfarwyddwyr hysbyra eu bed yn bair, d i flderbyn symiau o arian fel arttm benthyg ar y telerau canlynol o elw: £4 y oant fw ga'w ar ddau i £41 J cant ar bed".r mis; a. la y.eant ar ohwsch mis. Am hyebrerwydd pellsch yjmofyner a Mr. E. RoBBBT8,.yn Swyddfa y Gymdcithif, 3D.Victoria Street, Mertby*. REES EVANS, TAILOR AND DRAPER, 45, Commercial Street, Aberdare, BEGS t3 announce his numerous CUB- tomers and the Public that his Stock or Woollens for the Antuma and WiLter (1878) is now complete, which is selec- ted from the Best Markets, the Quality and Style of which cannot be surpassed. R. E. wishes especially to call attan. tion to his 50s. Suits, made from Sqptch apd Bliss' Chipping Norton Tweeds, n§ being the best value that oan be oferea ia the Trade.

BETHLEHEM, A BERCRA VE. Cynaliwyd cyfarfod llenyddol yn y lie uchod dydd Nadolig. Llywyddwyd gan Mr. E. Watkins, Grocer, Cae'rlan. Beirniaid: y Gerddoriaeth, Mr. W. Watkins, Ystradgyn- lais; y Traethodau a'r Farddoniaeth, y Parch. L. Jones, Ty'n-y-coed. Wedi cael anerchiad byr gan y Llywydd, aethpwyd yn mlaen a gwaith y cyfarfod. Canu, I Y Cymro;' 3 yn cystadlu—goreu, T. E. Watkins. Beiriadaeth y' Llinellau i'r Manna;' Gydfuddugol, L. Jones a W. Edwards (Cynlaisfab). Canu, "l Adgofion Mebyd;' goreu, M, Watkina' Beirniadaeth yr atebion i'r Gofyniadau ar Ddeddf Moses goreu, M. Thomas, Penrhos. Cpnu, 'Duw bydd drugarog;' dim teilyngdod Beirniadaeth y Traethawd ar Ezeciel;' 4 yn cystadlu— goreu, M. Thomas, Penrhos. Canu,' Y G&n a gollwyd;' goreu, M. Watkins. Adrodd, 'Yr Eneth Fach a'r Angel' o Drysorfa y Plant; goreu, M. Thomas, Penrhos. Canu, Y mor o wydr;' goreu, W. E. Jones. Beirn- iadaeth y Penillion ar 'Adgyfodiad Lazurus;' cydfuddugol, L. Jones a Cynlaisfab. Canu, dam rheddedig ar y pryd 9 yn cystadlu— M. Watkins a dau ereill yn gydfuddugol. Araetb, Arferion isel Cwmt&we, a'r modd i'w diwygio;' 3 yn eysta u-gorev, M. Thomas, Penrhos. DarUen, darn ar y pryd; goreu, W. E. Jones. Be'rniadaeth y Traeth- awd ar 'loan yr Efengylwr;' 6 yn cystadlu -goreu, M. Thomas, Penrhos. Canu,' Mae Brenhiniatth;' goreu, T. E. Watkins a'i gyf- eillion. DadJ,' Pa un a'i cyfoeth neu dlodi yw y sefyllfa fwyaf helbulus 2 barti yn cystadlu—goreu, M. Thomas a'i gyfaill. Dygodd hyn waith y eyfarfod i derfyniad. Rhoddodd y Parch. L. Jones ganmoliaeth uchel iawn i'r holl gyfantoddiadau, a chafodd yr araeth ar 'Arlerion isel Cwmtawe, a'r modd i'w diwygio,' y ganmoliaeth uchaf, a aymt niad ar i'r awdwr i'w chyhoeddi. Trodd y eyfarfod allan yn llwyddianus hefyd mewn ystyr ariacol. Bethlehemiad.