Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
8 erthygl ar y dudalen hon
ALFRED, YR ARWR IEUANC. -
ALFRED, YR ARWR IEUANC. PENOD XXIX. Ni arosodd y Tywysog B^rtrand wrth fyned allan o j stafell y brenin. Creiai fod Alfred de Nord yn rhywle yn y pdas efallai yn agos i'r brenin, oad aid oedd yn gofalu am ei weled y pryd hwnw. Yr oedd ganddogytJlan arall ya ei feddwl. Yn y liys cvf-Arfydiodd a Poins, a galwodd arao o'r neilidu. 'A fu Thamar gyda Sir Philip yn RetJI- nes T gofynili y Tywysog. 'Do,' atebii Poi- s. Y mue Thamar yn fiyddlon i mi,, oaid yw V Gellwch yraddibynu arno, fy Mentraf fy wywyrl ei foJ.' Yr wyf yu myned i'm yst .fe". Anfon- web Trialn-i r Pt,, fi Yr otdd Tbu'os.?' n filwr. cadsrn,* ao wedi ei godi yn ddiweddar i'r Gwnrcho'lu Brenhxaol ar gymeradwyaeth y Tnrys sr; ac wedi iddo y genadwri gan Poins, brysiodd i ufyddhau. Nid oeid neb gyda"- Tywysog pan caa^th y miter i mewn, ac yr oedd y a -L. I g i'w woted With ei ddall ei fed am I .ddlo^I yr etlfe'd i'r ors dd. *Yryd/ch weH ma^ofcogaeth yn mbel;, a gellwch vistea ebai Bcit^and. Yr oedd hyn ja Ð.mh.,de ld, s tbeimlai y milwr byisy. Ya awr, Thsma1*, yr wyf am i ch«;i roddi etch s.Iw i mi. Digon tebyg ms»i 'j-g cyn pert pi -iiv mai yn Bibsa yclndlg fiso^ld—y byddaf ya Freiin zw, &c. yr wyf yn cdrych yn awr i gyn:eiiaCau y lfcai fyddaf yn alw i Laiw y swvddi nchsf. Pan ^rm ralWyais c3v.Î i'r sefylka Jrydych yn awr, y. oeddwn yu awyddus i chv: d fod yxi gvfarwyd-i a gorychwylion ) .ixhodln Brenhiriol. Y mae Syr •Pfcii r de Savcnay *n my/.e:] yn hair, a })'i? rbodd-j i fyny ei a", durJod, yr wyf aLL gael dvnion tcilwag o blith rai i edn ch fmi,olyn.dd i ido.' Deallai Thamar hyn. Yr oedd yn fr vsr c 11ewr, ac wedi dasgv-s hyny f nog nn- waith ar feei y fmydr, a Im:. er gredai y gallai lanw y s vy-id dau sylw. 'Fy arglwydd,' ebii, y rrae ainaf lawer o ddyl;d yn baroi i cla »fi. Nid oes genycb ddimiV waead ondfy awdnrdaii.' Cfedwyfeich bod yn ouest: I Treiweli fi. Os metbif. y mae fy mywyd at-eich rhyddid/ Gwenodd Bt;rtraud, so atebodd, cy mae eich bywyd yn rhy wsithfawr i gael ei daflu ymaitb felly, peidiwoh a'm twylio. Gail yr amser ddyrod p m fyddaf yn gosod fy llaw ergydol ar y boneddwr galluocaf- yn y deyrnas, ond am y pre&enol rhaid i mi fod yn bwyllog. Y mae genyf dynion, a rhai o bonynt yn uchel mewn awdnrdod. Y maent yn aneswyth iawn. Gwelaiit fi yn ageskau at yr orsedd, ac ofnant am ea dyogelwch ya y dyfadol. Ond y mae fy llwyddiant mor sic? a bod yr haul wedi codiheddyw, a'r unig awyJd. fryd sydd ynof ydyw cofio y drwgweith- redwyr. Chwi faoch yn Kennes gydaS/r Philip ?' 1 Do, fy arglwydd.' 4 A oeddych chwi gerllaw pan wnaeth y cadbea ei neges yn hysbys i'r Due ?' Oeddwn-I Dywedwch wrthyf yr hyn a glywsoehl' Yna adroddodd Thamar yr ymddyddan a gymerodd le rhwng y Due a Syr Philip. Y mae dau beth yn amlwg,' sylwai BeTtrand, wedi i'r milwr ddybenu, 'y mae Casimer yn gyfaill i'r mynyddwr hyn, ac y mae yn gwybod hefyd pa le y mae yr hen bob! a'i magodd, ac y mae yn meddwl en noddi a'a enddio.' Yr wyf fiuan yn meddwl hyny,' ebai Thamar. Efallai eich bod yn meddw] rhywbeth yn rhagor hefyd,' awgrymai y Tywysog. 'Yr wyf yn meddwl rhywbeth yn rhagor, fy arglwydd, ond ar ol y cwbJ, dichon na fyddaf yn dweyd dim newydd wrthych.' 'Eglnrwch eich hunan, Thamar.' 'A ydyw eich nchelder yn meddwl fod y mynyddwr ienasc yma yn jhywbeth yn fwy nag yr yaddecgjs ar yr olwg gyntaf?' Gwn ei fod yn rhywbeth hefclaw yr hyn y pioffesa fod. Beth ydych chwi yn wybod V Is is gallaf ddweyd fy mod yn sicr o ddim, fy arglwydd er fod genyf le i dyb- ied llawer. Os gWrandewch aroafj dywed- af y cwbl wrthych. Yn y lie cyntaf, pan glywais am anturiaethau yr Alfred yma, gwnes fy meddwl i fyny mai nid dyn cyffredin ydoedd. Y grediniaeth ion a'm harweiniodd i'w wylio yn ddyfal, ac hefyd i sylwi yn fanwl ar bob peth perthynol iddo. Yr oeddwn yn sefyll yn agos i'r cadbea, a bum yn abl i glywed llawer na fWriadwyd, mae'n debyg, gael ei glywed. Paham yr oedd y Due balch mor dynei o'r llanc ? Paham y caniataodd iddo gerdded gyda'i ferch yn yr ardd?' 'Beth 1' llefai y Tywysog. Yn caniatau iddo gerdded yn yr ardd gyda Rosaline?' 'Ie, fy arglwydd. Gwelais ef a'm Uygaid fy hun. Pan ddaethom ni i fown i'r castell, yr oedd Alfred a'r foneddiges Rosaline yn dyfod i fyny o'r ardd.' Y duwiau mawr J JJyna beth yw cyf- eillgarweh mewn gwirionedd. Ac nid oes amhenaeth ynof nad oedd y foneddiges jn ymddangos yn foddIon yn ei gwmni ?' • Yr wyf yn sicr ei bod, fy arglwydd.' Tarawodd Bertrand ei droed ar y llawr, nes peri iddo siglo i gyd. 'Ewch yn mlaen—ewch yn mlaen,' ebai. • Mynaf yr ymyrwr yma i'r llawr.' Holais fy hunan, fy arglwydd, ao yr oeddwn am gael ateb, Nid cywreinrwydd yn naig ydoeid. Yn mhell o hyny. Yr oeidwa am was<maethu fy Nhywyso Gwyddwij tod Alfred de Nord yn elyn i chwi, a cheisiwn, os yn bosibl, fyna gwyb- od pwy a pha both ydoedd. Felly gwylLai*. Gwyddwa mai nid gwr a gwraig oeid Fraacesco a Marguerite, a baraais mai nid en mab oedd Alfred. Dygodd hyn fi i feddw! y galki foi rhyw ddirgelwch yn nghylch ei eaedigaeth. A faasai y Due tnlch o Rennes yu c-sniat^u i'w uaig bk'cty-r. gvmdeithasu ag nn o enedigaeth ieel, yu tieilldaol pan fuasai y dya liwaw yn yn ddewr, a theg yr olwg? Nid oedd yn ymddangos vn beth rhesyaiol. A pharhe*is i wylio. Ya cahen ychyduj iketh y dyn ieannc, weii g-wisgo mew a s- dun a melfed, fee yr oi-d i ei ym-ddaii^os- i?td ytt a^tfnrdodol a boneddigaidd. Gwel- ais foi B-: r Philip yn ei wylio yn ddyfal, a gwnaetimta fy meddwl i lyuy fod yr hen gadben yn dyfaln llawa cy».a€wnt a tainan, os nid rhagor. Pan aT y ffordd, troai ei be-1 yn fynych i edrych ar Alfre-I, ac yna sjànvlai a'i hunan. OiyWais y geiriau hyn yn disgya dros ei weins :—'St. Michatl! yr wjf In ei adnabud-Yfi awr.' Yni aros- odd i'r Due ddyfod ya lulaen, y dywed- old :—' Fy argl^y-Id, yr wyf yn gwybod pwy yåyw.' Gof^n ndd Casimer.iddo os oedd yn ei^a-inabod ? Akbold Syr Philip, Nac ydwyf, on 1 gwu ra.nb i b Y; y ydyw. Y mae ei wynebpryd yr un fath ya uuion.' Ac yna yr odd yn myned yn mlaen i ddsieyd yrenw, oud rh>v)strod-iy Due ef, a clitis odd ganddo gadw y peth yn ddys- t.»w. Nis gellais gly v> ed rliagor, *-v fy aioi yp. abli ddeali foi y Due ya cyduao a'r hyn a ddywelo ld y cbea, ond gwx t'iod- odd rudli nnrhyw Vi) bod.aett bt-Lach iddo. Ar ol hyfc, gwelais lawer i'm cad- arnban yn y dyb'Ueth 11>1 Alfred de Nord o emiligadhuch,l-iod y Due yn gwybod y cwbl am y petb, ac fod Syr Philip wedi dirganfod dig »n i'w 1 .aw a s- Ni symudodd Bortrand byd nes oedd y milwr wedi darfoa s'arai, a phryd hyny, ceidiodd i fyny o'r gadsir, a iechretsold gerdded ya groes i'r ystafeli. Yr oerld ei ddwylaw yn mhloth, el ben tua'r llawr, a'l bollgorfFyn cryna i gyd. Arosodd o'r diweid, ac a edryehoid yn ngwyneb y milwr. Thamar, a ydych chwi wadi dweyd y c.vb! a wyddoch wrthyf ?' 'Crudwyf if mo', fy arglwydd.' Yr ydych yn ddyn cratfús: 'G?ilbJ ddeali tipyn o'r petlnu sydd o'm blæn,) atebai Thamar. 'Geilwch,' ychwanegai y TfwYS)g, 'a gellwch wseud rhagor hefyd. Os nad w/f yn camsynied, y chwi yw y dyn sydd eisiau arnaf. Y mae Adolphe a Goliath wedi myned. Yr oedd Adolphe yn gyfaiil ffyddlon, ac os cymerwch chwi ei le ef, nid of&af ymddiried ynoch.* A gaf fi adaely Gwarcho ]In Brenhinol, fy arglwydd ?' 'Nachewch. Gvell i chwi aros yno. Os ydych yn meddwl gweithio a'ch hell egni o'm blaid j, bydd y sefyllfa hono yn fanteisiol i chwi.' Yr wyf fiaau o'r un farn a gellwcb ymddiried yn hollol ynof. Nid oes genych ddim i'w wneud end gwneud eich dymun- iadan yn wybodns, a chaiff eich gorchym- yDion nfydd dod teilwng.' Ymddirkdaf ynoch, Thamar ac os pathewch i%i igwasanaethu fel yr ydych wedi dechres, cewch eich gwebrwyo yn arhderchog., Y mae genyf un path arall i'w ofyn. A ddeallasoch chwi pa le mai Francesco a Marguerite ?' I Naddo. Ond gwnaethum fy meddwl 1 fyny fod y Doc yn gwjbod y cwbl am aanynt.' f Eithaf da. Gellwch chwi fyned at eich cwmni yn awr, a chedwch eich llygaid a'ch elnstian yn agored, a byddweh yn barodpananfonaf am danocb. Anfonaf Poins atoch pan fydd eich eisiau, felly byddweh yn gwybod beth fydd angen os gwelwch ei yn dyfod. Wrth reswm, nid oes eisiau i mi geisio genych fdd yn ddys- taw yn nghylch y pethau y buom yn siarad am danynt.' Fy arglwydd, oddieithr yn eich presen- oldeb, neu wrth eich gorchymyn, ni soniaf ddim am y pethau y buom yn ymddyddan am danynt.' 1 Gwnaiff hyni'r tro. Diolch i chwi, Thamer, ond yn y dyfodol gellwch ddysg- wyl am rywbeth mwy sylweddol.' Gadawodd y milwr yr ystafell, ac wedi iddo fyned, eisteddodd y Tywysog yn ei gadair, a phwysodd ei ben ar ei ddwylaw. Arosodd yn y fel hyny am dipyn, ac yna cododd ar ei draed drachefn. Pe gallwn wybod faint o filwyr sydd gan y Due,' ebai, gallwn ei gyfarfod ar djr cyfartal. Rhaid iddo weithio yn gyf- lym os yw yn meddwl enill ei amcan. Y mae yn elyri i mi, ac y mae yn sicr o ddweyd wrth fy nhad fy mod wedi ceisio dwyn ei ferch oddiarno. Ond ni wna fy nhad ddim ond fy ngheryddn, ac yna bydd y mater ar beD, mor belled ag y mae a fyno y brenin ag ef. Ond bydd Casimer yn elyn i mi o hyd, a gallaf gyfrif fy mod wedi colli y foneddiges Rosaline. A beth am yr Alfred yma ? Y mae arnaf ddyled drom iddo. Y mae yn lladd fy ngweision goren yn lladrata fynhrysorgwerthfawr; yn gosed ei ddur trwy gorff Bernardo yn cario yr hen bobl hyny ymaith yn ddyogel; yn tynu ei gleddyf yn fy erbyn i fy hnn, ac yn dyfod i'r llys fel cyfaill y Due Oasimer. Y dnwian mawr I rhaid i mi ei goncro, neu bydd fy hunanbarch wedi myned am byth.' Eisteddodd i lawr drachefn, ac ar ol myfyrio am yohydig, dywedodd yn bwyll- og, < Ni fryeiaf i 'weithredu yn ei erbyn. Os daw yn gyfleas, eaiff gleddyf trwy ei galon. Oad myaaf wybcd ei ddirgelwch. Mynaf wybod pwy a pha beth ydyw. Yr wyf ya got fol cyfaddef fy mod yn ei ofni. Y mae perygl yaddo. Y mae genyf gormod o elynion yn IJydavv yn barod, ac os wyf am eistedd yn ddyogel ar yr orsedd, rhaid i ni beidio cael rhagor.' Wedi iddo ddwayd hyn, canodd y glooh, a gwaaeth Poins ei ymddangosiad. Poins, a ydych chwi yn gwybod yn mha le mae y tad Jerome yn byw ?' I Gvvri, fy arglwydd. 'Efe yw fy nghyflfeswr, Poia3, ac y mae genyf rywbeth pwysig ar fy meddwl, Dy wedweh wrtho am ddyfod at-if mor f-tan ag yr ni ff hi ya nos.' Wedi i Poins fyned alian, daeth cenad o.ldiwrth y breniu yn ceisio gan y Tywys- ug i raidi ei bressaoldeb yti yr yBtnfeH irenhinr.J1.
Y PARCH. JOHN ELIA3. j
Y PARCH. JOHN ELIA3. Anfonodd Elias y Ilythyr Citilynol, dydd- iedig Taeh. 15, 18-32, at Mr. J. PvJbarts; Liverpool. Parodd eich llythyr i mi deimlo ples-r oil bycbac, ni^ ya uaig wrth glywed eich boi ya wdl/oni hefyd o herwydd yr Arglwydd fcuag afoch chwi :J.'ch tenia y. ugwareiigaeth Mrs. Roberts, a genedi. a.-th eicH miib, Bydded i chwi eich gydWtboJ yn d.Iiolchgar eich bod w .r netbyn rhodd fawr oddiwTth yr Ar^lwyId, mvvy gWd, thfa^r nag uarhyw etifeddiaeth ddaearcl. Diaa fod gentch aobos fchw;in; egoi i fod ya ddiolohgar. Er y bydd ^ch pryder yu fwy, etc gel-wch roddi g^t d eich plentyn ieuanc, a chwi eich. huu^u^ iddo Ef, yr hwn a osododd y fath rodd yn eich meddiaat. Kfe a ddywedodd W, Ill ei roddi i chwi, 'Maga cf i mi.' A geli-wh fyaed ato Ef mor aral ag y g-wdbch yn ;Wa) a gofyn iddo, 'Pafoddy tviawny bac'g«n, «c y gwn-iwa iddo «f ?' Barn, x ii. 12, Y mae gan yr IIwn a'ch gorchymynodd i'w fagu iddo Ef, bob peth sydd yn &ngm- rheidiol aty pwrpaB hwnw. Y mae gvinddo ddigon o fsndithion tymhorol ac yebryciol heblaw hyny i'ch in .b. Cyssgrwch ef i'r Arglwydd, fel y bflko yn eiddo idu-o Ef, holt ddyddian ei fy\yyd. Yr wyfyn t'jmlo yn ddiolchgar i chwi eich dan, oblegyd eich bod am i mi fedyddio eich mi.b; oad nid yw ya debyg y gviiaf ddyfod i gael y pleser hwc o lewa u-arhyw amser rhesymol. Esthr niJ yw o un pwys pa weiaidog i Grist a weiaydda yr ordmhad o feJydd:" Aufoaodd Elias 7 llythyr aanlyaol at yi un gwr, o'r F. on, Ebrill 1, 1833. "Nid wyf yn gwybod beth i'w ddweyd n vn nghylch y eyfryw fatjr. Oad dian ? fod yn gofyn gochelgarwch. Nis gellwch dderbyn y gwr yn ol i'r eghvys heb iddo wneud cyffes eglar, gyhoeddus, o'i edifeir- wch am ei fai cyntaf—'derbyn arian am ei bleidlais.' Ac hefyd, am eigyndyarwydd yn gwrthod cerydd, a diysryru dysgjbl- aeth eglwysig a hefyd am wario gwobr anghyfiawnder fel ca allai ei ddyphwol/d. Nid wyf yn meddwl fel yr un o'i bechod- au yn anfaddeaol. Oad y mae yn an- mhosibl ea maddeu heb edifeirweh. Ac yn mhellach, nis gellir ei dderbyn i'r .1 eglwys heb wneud cyffes ostyngedig o'i edifeirweh, a'i ofil nas gall ddychwelyd y wobr anghyfUwn. Eto byddweh yn fwjn a thirion. Os yw efe yn edifarliatt ûP wirionéddoJ, dyoddefn yn addfwynr os byddweh yn dyner taag ato wrth ei dder- byn. Y mae fy llythyr i i'r Record wedi achosi ti pyn o gynhwrf. Rhoddwyd ef yn mhapurau Bangor a Chaernaifon heb fy nghaniatad i. Cefais fy nifrio mewn newyddiadur yn Nghaerfyrddin, a fy mychanu mewn pamphled yn Nghaernar- fon. Ond nid yw yn ddrwg geayf am yr hyn a woaethnm. Nid wyf yn waeth o gael fy nghuro. Cefais amryw lythyran o natur wahanol,—un oddiwrth M.A. Rhyd- chain-gwr dyeithr i mi—ya dweyd mai Cyfundeb y Methodistiaid Calfiuaidd, yw yr nn mwyaf nniawn a phur yn y byd. Dymcnai iddynt fod yn Rhydychain. Oad nid wyf yn gwneud sylw o ddim a ddy- wedir ar unrhyw ochr. Y mae fy nghyd- wybod yn glir am yr hyn a wnaethum. Dymunwyfi'chjechyd gael ei gadarnhan, ac ar i chwi gael cymorth lawer yn eich gwaith mawr. Yr, wyf yn gweled fod arnaf eisieu mwy o sobrwydd ac ysbrydol- rwydd yn mhob oedfa i bregethu i'r bob!. Yr wyf yn gweled fy hun yn methn deffro sylw a myfyrdod yn y gwrandawyr. Y mae difaterwch mawr mewn llawer. Ni esyd ereill sylw ar ddim ond y dyn a'r pwnc! Ow! nid oes ond ychydig yn teimlo effeithiolrwydd, nac yn gweled rhagoroldeb y gwirionedd! O! nabyddem yn alluog i bregethu y gair nes i'r bobl deimlo." Y mae yn dra eglur oddiwrth y llythyr uchod, fod John Elias wedi boddloni yr Eglwyswyr yn faw? yn y llythyr a aafon- odd efe i'r Record. Yr oedd yn natariol iddoef gael sebon meddal oddiwrth Master of Arts yn Rhydychain. Anmhosibl i ddim fod yn fwy boddlonus i Eglwyswrl penboeth na gweled y gweinidog mwyaf dylanwadol yn Nghymru yn ysgrifenn shibboleth y Toriaid. Tybiai Elias yn gydwybodol tod Eglwys Loegr yn rhagfur i rwystro ceallif Pabyddiaeth i redeg dros y wlad. Pe buasai efe wedi byw hyd yr amser presenol, buasai yn gweled fod Eglwys Loegr wedi saddo yn ddwfn i laid Pabyddiaeth ei hnn—mor ddwfn, nes y mae y blaid Efengylaidd ynddi—y blaid a barchai Elias-wedi siarad yn gryf fod eisieq ei dadgysylltu oddiwrth y wladwr- iaeth, er mwyn iddi gael ei phuro oddiwrth Babyddiaeth. Mewn pregeth a draddododd Elias yn Nghyfarfod Misol Caernarfon, Ion. 30am, 1835, daogosodd efefodei olygiadau ef ar ddyleiswydd deilkid tuag at y llywodraeth wladol, yn ol ei farn ef, yn ysgrythyrol.! Ei desfcan oedd 1 Pedr ii. 17. u Perchwch bawb. Cerwoh y frawdoliaeth. 0 awch Dduw. Aarhydedd-wch y brenin." Ar anrhydedda y ireaio, dyweiodd, 'i Aarhydeidhwch ef megys y goruchaf o ddynioa, ado. 13, fel gweinidog Dow, weli derbyn ei awdardod cidiwrtho Ef. UhuC. xüi. 1-4 a chanddo awdardod i osod swyddogkm ereill dano, 1 Ptdr ii. 14. Yr ydym ni i ymostwag i'r rhai hyny. Yr ydym i anrhydeddu y brenin. 1. Trwy cydaibod ei uchafinith, a'i fod Tu ei swydd trwy oso^odiod Daw. G was Daw, a thai ei bobl, Preg. TiiL 2. 2. Trwy beidio meddwl na dywedyd yn aamhawhjKi am dauo, Diar. xxiv. 21; Preg. x. 20 Exol. xxii. 28; Act. xx 5 Na foliditbia,' cf#t. 3 Trwy weddio a diolch yn fyny c a. urc-sto, 1 Tim. ii. 1, 2- 4. Trwy ufyddhau i'w gyfreithiaa, tva y galter gwaeuthur felly hsb dori cyfraith Dn<. Rhaf. xui. 2. 5.. 5. Trwy da!a yn afydd bob treth, Dell deyroged a üS )da efe araota, heb rwgaach nad'idl.' Felly yroeli Crist yngw .enthar, ac felly y mae el redja i'w dlysgybHou, iihaf. xiii. 7. Ac felly y mm y gwir Grist- ionogion ya yoid-iwya. Sylw.—Nid ydym i ddjsga i'r breniQ lywo lraetun, niC i feio arno am d ie wis swyddogion dano, ma i rwgoach t uu teyrnged i gynil v li-wodra th, a threfa- iadaa daionus yn y wladv?ria:ith. B-Jl yn am.ldifa'i o } sbryd Ccistioaogasth a fyddai ttyuy. I" m yjy Beibiya dysju gweU ffordd i HL 6 fÜuÍ aaanwijl, heb .gymeryd Crist i'w ll/w^draetha, n i'f Biibl yn rheol sydd yn diystyra y breaiu a'r llywodravtb, 2 Pelr ii. 10 Judas 8. Daw bara arn- 5L.t, Rhuf. x'li. 2." Bisn i'r nnbanaota syda yn yr eglarhad uchod 0 eiddoEii^sya nghylch dyledswydd deiliaid tuag at lywodraeth wladol, Ymalrodd uabsnaethol dwyreiniol, yw yr ymadrodd fod y brenin yn dad i'w üd8iliaid, Nid oes gau blant awdardod i os-od cyfreit uaa with ba rai y mae ea tid i'w lljwodraethu, oad yr oeid Elias ei hxn yn cytano ag anfon deiseWa i Senedd Pfydaia i newid cyfreithiau y deyraas hon. A aywedodd yn y breg^th u<h,).i fod ufydd-dod i freoia yn peidio bod yn ddy- le-iswydd, os byddai hyny yn "tori eyfraith Duw." Y mae cryn la'yer o af- resymoldeb yn y dywediad uchod o'i eiddo, fod deiliaid i dala treth i't brenin, heb rwgnach na dadl." Oai buasai llawer o "rwgnach a dadl," ni fuasai y dreth felldige-iig ar yr yd byth yn cael ei-symud ymaith. Ni buasai y dreth Eglwys byth yn cael ei dileu heb hyny. Ac yr oedd Etias ei hun yn mwynhau rhagorffeinttau rhyddid crefyddol i bregethu ya mhob He a ddawisai, o herwydd fod rhyw rai wedi bod yn grwgaach ac yn dadlea yn erbyn y trethoadd dirwyol a Oiedw Jd gynt gan frenin Lloegr ar addolwyr mewn lleoadd heb gael eu eysegra gan esgobion. Ond diau nad oedd Elias yn gwrth- wyneba ymdrechion politicaidd teg, i .newid cyfrtithiau y wlad yn y Senedd. 'Ei feddwl oedd, ei lod yn ddyle^sw/dd ar deiliaid i ufyddhau i'r gyfraith wladol tra y byddo mewn grym, os na byddai hi yn myned ar draws cydwybod dyn yn ngwyneb eyfraith Duw. Fel hyn y deallai yr apostolion y mater yn y dyfniadan o'r Beibl a roddodd Elias yn ei bregeth. Dy- wedodd Pedr ac loan yn hyfwrth lywodr- aethwyr gwladol Jerusalem, fod yn rhaid iddynt anufyddhau iddynt hwy er mwyn ufyddhau i Dduw. A'i cyfiawn yw gei bron Daw, wrando arnoch chwi yn hytrach nag Dduw, bernweh chwi. Rhaid yw 0 ufyddhau i Dduw yn fwy nag i ddynion," Act. iv. 19. v. 29. Yn ngwyneb yr ymdrecbion a wnawd i newid cyfreithian y wlad yn nghyfeiriad Rhyddfrydiaeth yn y blynyddoedd yr oedd Elias yn datgan y golygiadau uchod—ym- drechion a wnawd ar draws golygiadau Eglwyswyr y rhai oeddynt yn Doriaid- nid rhyfedd tod sylwadan Elias wrth gefn- ogi Protestaniaeth Eglwys Loegr, yn peri i lawer ei feio am ymddangos 0 blaid y rhai a arferent erlid yr Ymneilldnwyr, Edrych ar bob peth yn ngolenai crefydd yr oedd efe, heb edrych ar gysylltiadau politicaidd rhyddid crefyddol.
UTAH A'R MORMONIAID.
UTAH A'R MORMONIAID. GAN J. J. DAVIES ( IEUAN DDU ). Diwrnod hir-gofus oedd gwyl pioneers Utah, ar y 24ain o Gorphenaf, 1857, pan oedd oddeutn tair mil o'r Saint wedi ym- gyuull yn Big Cottonwood Canyon, oddeutu deg milldir yn ddwyreiniol o Salt Lake City, er treuliio y dydd yn llawen. Yr oedd pnm' seindorf bres yn chwaren a? yr achlysur, yn nghyd ag amryw gwmniau o warohodwyr, traed-filwyr (infantru), megnelwyr a phicellwyr (lancers), yn myned trwy eu hymarferiadau milwrol er difyrweh adlonol. Dechreuwyd gweith- rediadau y dydd gyda mawl a gweddi, ac yna codwyd baneri y ser a'r brithresl i chwjfio yn yr awelon oddiar ddwy ooeden dal-gryf gyfagos, yn ddangoseg o wlad- garwch diledryw Mormoniaid Utah. Pan oedd sain can a moliant am eu gwaredig- aeth o fysg eu gelynion yn ymddyrchafu o rengau y Saint, wele bedwar o frys-gea- adon Mormonaidd yn cyrhaedd y gwersyll o'r Talaethan, wedi teithio 0 afon Missouri mewn ngain diwrnod, yn dwyn y newydd- ion fod byddia yr Unol Dalaethau ar ei fordd i Utah; maar presanol dinas Prove oedd un o'r brya..genhadtrlr hyny, sef yr Anrhydeddus A. 0. Smoot. T^rawyd y gwersyll Mormonaidd a syado i, ond nid a dychryn; ni lwfrhaod I ea h/shrydoeid, oud ymwrolent gan waeldi fel yr eawog Cromwell gynt pAn yn mynel i frWldr- Y mae Arglwydd y liuoedd gyda ni." Newidxwyd yr wyl-gft* alloaol am ryfelgri gwronaidd pobl erlidiedig ya beiddio sefyll dros ea hiawoderau. Oddiar dde- ohreuad engyrfa grefyddol gwelsiat der- fysgluoedd arfog yn dyfol yn eu herbyn, m-eiwyr (militia) Talsethol yn llofrndd- io eu proffwyd a'u deddfrodiwr mev?n gwaed oer; a tbrachefn, mewa ychydig o flynyddoedd, wele Arlywydd yr U,oi Dal- aetbail-J llywodraeth aliuocif dan haul -yn aufon ea lleogaa milwrol yn ea herbyn, gyda'r bwriad o ddilea ea heaw am byth oddiar lechres llwytht4!1 a chy- fuudeb ia y diaear. Baasai ya anaichoa- adwy i uarhyw bobl alia sofyll yn agwyneb y fath paryglonofaadwy heb grynu magys ZIY criiidciail yr hydref, odd y cyfryw a ym- ddiriedeat yn yr Arglwydd, so a fyddent < a vYnwybodol fod ea hachos ya gyfiawn. I y Yr oedd Brigbam gyda'r fiatai yn caaw'r wy], ac yn ca'oaogi ei frodyr ya ngwyn-b y newydd o gychw/aiai y md- wyr yu euhirbyii; vr oeid efe eisoes weli profi ei haa yn ail F uS-JS i arwaia <! Israel" ydyddiau diweidaf trwy yr aaialwc^, ac vn awe ymidaagosii fod douparth ysbryd >afyad, fat) J asss gyùt, yn syrtaio arno gyfeibya a gwarsda ei bob! o ddwylaw y bptriinoeia ymffrostgar a ymleithieat yn ou horbyts. Yr adeg hon ymddaagosai fod yr holi fyd newyddiadurol hifyd wedi ymgyngreio yu erbyu y Saint; aaogeat yn ddi-gel ymfyddiniad gwirfoldolwyr o bob Tslaeth er rhuthro i Utah er gwneud byr waith arnyct, trwy felilaau ea dinasoedd, a llanw ea TiriogieLh a phoblogasth gfeoediig, gan gymeryd ea gwr age id a'a merehed yn ysbail i-hjfol, ar ol rholdi y gwrywod i n 1 y cleddyf. Yr oedd yn debygol y cyfiawid. aaogaethaa gwaailyd y aewyddiaduroa gyda "liais y wLd," gaiufod miloedd lawer trwy y TaUethaa yn orawyddns am ymrestra er ymladd yn erbyn y Mormoni aid; a diaa y baasai Utah ya sathrfa i'r terfysj-laoeli^ cai baasai cyfryngiad "vr Hwn sydd yn llyw- odraetha yn mreahiniaethaa dyrio^ a gwrtho liad yr Arglwydd Bachaaaa i gyd- synio agerfyniadau gelyaioa Utah. Gwel- odd yr Arly wydd, er mor gib ddall ydoedd, oas gellid yn briodol defnyddio, old yn uaig y milwyr rheolaidd, gyda'r esgus o sefydla Llywodraethwr nowydd yn Uoih, a dial rhyw gamweddaa hone lig. Yr oedd yr Associate Justice I>;uaa- moad, o Ut-.b, wedi mynegi i'r awdardod- au yn Washington, foi y Moimoaiaii wedi ilosgi cofaodion y llywodraath, a b)i Brigham yn cyhoeidi mai efe a fyddai Llywodraethwr Utah, ar waethafilywo3r-, aeth yr Unol Dalaethaa yn cynyg pJnoji arall yn ei Ie. Yr oedd Drummoad a'r "Anti Mormon ring" wedi llywddo i gryfhau rhagfarn yr Arlywydd a'i woin- yddiaeth yn erbyn popl Utah, nes iddynt benderfynu anfon rhyfelgyrch yn ea bar- byn yn ddioedi. Ymddiriedwyd llywydd- iaeth y fyddil1 hon i'r Cadfddog Harney, yr hwn a gyfenwid yn "Sqaaw Killer" oblegyd ei greulonderau anfad yn erbyn yr ladiaid. Wedi i benodkd y Qudfridog hwn yn llywydd y fiatai ajlyfod yn- hysbys agy i Indiaid y Gorllewin, aethant ya gyn- ddeiriog yn erbyn galllloadd yr. U aoI Dal- aethau, ac anfonodd peaaethiaid y llwy thai Indiaidd genhadaeth atBrigham 0 Missouri, Colorado, Nevels, y Platte, a'r Columbia, yn cynyg iddo eu gwasanaeth, ac yn gofyn iddo am ffurfio cyngrair a hwynt) er cyd- ymladd a galiuoadd yr Uaol Dalaethau, y rhai a anfonid yn erbyn Utah. Pe baasai Brigham yn derbyn cynygiou y ddirprwy- aetb, buan y baasai ugeiniau o filoedd o'r Indiaid cochioa 0 bob parth o America ya ymgasglu 0 dan ei faner. Yr ateb a rhoddodd Brigham—y gwr a gyhuddid o wrthryfel-oedd, "DycbweIw Jh adref, a byddweh byw mewn heddwch a'r bobl wynion, ac mewn heddweh a'r naill y llaIl, a bydd i'r Arglwydd—yr Ysbryd Mawr-ymladd brwydrau y Mormonaidd, ac ymladd brwydrau yr Indiaid hefyd, ac os bydd i chwi ddych- welyd adref a byw mewn heddweh, gan adael y bobl wynion yn llonydd." Pe buasai Brigham a'i bobl yn wrth- ryfolwyr, ac yn bwriadu taflu ymaith yr iau Undebol, fel y gwnaeth y Tal- aethan Deheuol yn fuan, ai tebed mai ateb^heddychol o'r fath y rhoddasid i'r ddirprwyaeth Indiaidd ? Beth, ai megys cellwair, nau chwareu plant, fuasai cyn- grair ymosodol a diffynol rhwng y Mor- moniaidd a'r llwythau Indiaidd dros y cyfandir mawr Americanaidd ? Pery cyf- eillgarwch neillduol rhwng yr Indiaid a'r Mormoniaid byth oddiar yr amser y baont yn cyd-deithio yn yr anialwch, pan oedd y Saint yn ffoedigion o Navoo. Brysiai y fyddin ymosodol tua gwlad y Saint, er hyny araf yr ymdeithient, gan nad oedd yr un reilffordd y pryd hwnw y tu yma i'r Missouri i gario y milwyr a'r arlwyon rhyfel; rhaid oedd iddynt ym. lwybro dros y plains a thrwy gilfachau y Mynyddoedd Creigiog, yn cael en tynu gan geffylau a mulod. Ni ba y Mormon- iaid yn segur, er iddynt wrthod gwasanaeth yn Indiaid. Darfa i Brigham yn ebrwydd gasglu byddin o wirfoddolwyr, er myned i fyny'r Canyons i wylio symudiad byddin y Cadfridog Harney, a rhwystro ei chyf- lymiadtua dyffryn y Llyn Halen. Yr oedd lymiadtua dyffryn y Llyn Halen. Yr oedd pobl Utah megys un gwr o blaid sefyll dros en hiawnderan, ac yn barod i aberthu pobpeth dros eu rhyddid. Yr oadd Buch- anan yn anfon byddin ymosodol i gospi y Mormoniaid am beidie derbyn. Gumming, y Llywodraeth wr newydd, cyn iddynt gael cynyg arno, a chyn idio gychwyn cam 0 Washington am Utah, a dial arnlnt am iosgi cofnodion y LI fwodraeth yn liysoeid Utah, tra nad oedd y wreichioa9a leiaf wedi deifio un 0 h->nynt, fel y profwyd gan Camming a'i gyd-swyddogioa ar ot Haw. Wele ddyfyniadau o anerchiad Brigham idd ei bobl ar fater y rhyfel: ° Y mae dynion celwyddog wedi cy- hoeddi iod y bobl hya yn euog o fradwr- iaeti, ac ar ea C5m-ty3tiol*eth gorchymyn- odd yr Arlyw/dd filwyr allan er cynorth. wyo yn llywodraethiad y Diriogaeth hon. Os ydyw y swydd jgioa hyny a anfonir yma yn debyg i'r rhai a anfonwyd ya flaenorol, fel y mae geaym sail i gredu el1 bod-nid ydynt ond poor broken down political hicks, ac annheilwng o'r gym- deithas wareiddiedig o'r lie y daethant, ao eto gorfodir hwynt arnom ni gyda gormss filwrol. Teimlwyf nas gallwa oddef-y driniaetb, canys yr ydym mo: rhydd ag awel y mynyddoeid. .Nid ydym, wedi trosedda yr un gyfraith, nac yn bwriadu gwaeui hyny ychwaitb; oad am i unrhyw geaedl ddy foi i ddistrywio y y bobl hyn, yr Arglwydd Hollaliuog tyddo'n cynorthvywf, ai chaiff hyny foil Yr ydym wedi dyoddet digoa o ormes a chamdriaiaeth, ac ni fydd i ni ddyoddef dim ya rhagor, oblegfd nid oes unrhyw gyfraith gyfiawn yu gofyn ychwaneg o ddyoddefgarwch oddiwrthy-a. Nil wyf yn myncd i ddyoldof oiiiwyr yma, er am- ddiffya yr offeiriaid nac aarhyw giwdawd, yn eu hymdrechioa i'n gyrn o'r tir a fedd- jaawn. Nld yw'r Arglwydd yn ohwen/ch Hin bod i gael ein g;ra ymaith. oaays efe a ddywedodd, 'Os bydd i chwi s^yll dros dch hiawaderaa, a chadw fy agorchymyn- ion, ni bydd i chwi byth mwyach gael eich dwyn i gasthiwed ga-i eich gel faioa. Dywodaat hwy fod foi dyfoiia i eu byddin yn gyfreithlawn, oid dywedaf fiaaa nad ydyw. Dei wch yn mhan gyda'ch m'dwyr a aafoawyd ya aaghyf- '■t reithlawa, ac addaty.4f i chwi ya eaw Duw Israel y toddaai vmaith fel yr eira 0 flaen haal Gorphenaf!" Ar ol gorphen, yn fy llythyr ne3af, ar y Rhyfelgyrch iUtah, t -a-,th:if a-t 11 Gjflafan Mouatain Meadow."
PETHAU DEDDFYDDOL.
PETHAU DEDDFYDDOL. TJri cyturidebau i briodi.—Owyna dynion synwyrol ar y nuisance fod cymfer o dreialoa yn cjmeryd amsar y llyseedd barn, ac yn rhoddi gwaith i gyf- reithwyr a chyngorwyr, yn nghyda gwas- traffa amser rheithwyr, i ystyried a barnu hneddianaa cytaadebau rhwag bechgynach ffol, a merchetos gwag ea paaaa i gwyno ar ea gUydd, -eu bol wedi cael ea twyllo gan en gilydd ya nghylch prlodas. Y mae y llythyrau meddal, y rhai a ysgrifenwyd ganddynt at eu gilydd, yn cael ea darllen yn y llysoedd er difyrwcb. gwag i ddynion arwynebol, tra y mae amser gwerthfawr ageiniau o ddynion difrifol yn cael ei drealio ar y sothach meddal, sydd yn warth i'r pleidiau ar y ddwy ochr. Pa fodd y gall ein Seneddw/r ni eiste ld yn dawel heb roddi terfyn ar yr atfer o adaeli farn- wyr mewn liysoedd i wisgo capiaa yafla. ion wrth nll gorfodi i eiste ld i fyned trwy dreialon o'r fatti yma.
PETHAU MEDDYGOL.
PETHAU MEDDYGOL. Llosgi cyrjf.- Y mae yr Ysgrifenydd Cartretol yn y Llywodraeth, sef Mr Cross, wadi rhoddi He i hydera na ddyoddefir yn Lloegr ddim mor wael a bod yr awdurdod- au yn mabwysiadu yr arfer baganaidd o losgi cyrff y meirw. Y mae peryglon y fath arfer yn amlwg. Pe caniateid yr arfer, nis gellid dwyn cyhuddiadau adref at lofruddioa a wenwyneat ddynion i far- wolaeth. Nis gellid olrhain profioa o lofruddiaeth mewn ffyrdd ereill hefyd. Llaosogid troseddau crealon, llofruddiol, yn anairnadwy, p3 ffJnai yr arfer o losgi cyrff yn He eu ctaddu, am Y' b yddai ya foddion effeitbiol i gnddio no yrdradaa,
PETHAU YSTADEGOL.
PETHAU YSTADEGOL. Cynydd y Boblogaeth.—Ganwyd yn y Deyrnas G/faaol yn y flwyddyn ddiwedd- af, 1878, y nifer fawr o 280,0.65. Bn farw 185,086. Felly cynyddodd y bobl- ogaeth, yn ol trefn natar yn y flwyddya ddiweddaf 94,979.
PETHAU LLENYDDOL.
PETHAU LLENYDDOL. Y mae Ilyfr yn dyfod o'r wasg yn faan gan Messrs Trubaer & Co., ar hanes yr Israeliaid a'r Judeaid. Bydd yn hanes athronyddol a beirniadol.
ADRODDIADAU Y BWRDD MASNACH.
ADRODDIADAU Y BWRDD MAS- NACH. Y mae adroddiadau y BwrdlMasaaoh am Chwefror wadi en cyhoeddi, ac y maent yn mhell 0 foi yn foidhaol, yn gymaint a bod yr allforioa yn gystal a'r dadforion ya parhan i leihau. Cyfaaswm gwerth holl allforion Prydaia Fawr a'r Iwerddon am y mis oeddynt zC 12,713,069 yn erbyn £14,896,320 ya Chwefror y flwyddyú ddiweddaf, nen leihad 0 14t y cant. Gwerth y dadforion am y mis oedd- ynt £28,661,080, yn erbya £ 32,175,177 yn Chwefror y flwyddyn ddiweddaf, Dell leihad 0 101 y cant. Yr oedd cyfaaswm yr yd a ddadforwyd y mis diweddaf yn llai 0 23 y cant nag yn yr un oyfnod y flwyddyn ddiweddaf. > Yr allforiad glo am y mis oedd 933,750 o dynelli, yn erbyn 997,144 yn Chwefror 1878, a 899,013 yn 1877. Gwerth y glo am y mis diweddaf oedd £428.5,58, yn erbyn £488,689 am Chwefror y flwyddya ddiweddaf. Yr oedd allforiad haiara a dur hefyd yn llai nag yn Chwefror 1878.