Tarian Y Gweithiwr

UTAH A'R MORMONIAID. GANIEUANDDU. Yr oedd y owmni ymfndol hwn yn perthyn i'r un giwawd ag y geir yn gyffredin yn y Gorllewin yma, a gredant nad yw yn fwy o bwys i ladd Indiaid nag i ladd aderyn. Pan yn Mount- ain Meadow, rhathrodd o bed war i bum' cant o Indiaid, yn cael en blaenori gan John D. Lee, a dyn arall o'r enw Smith ar y gwersyll ymfudol; ymladdwyd yn galed y dydd cyntaf, heb i'r naill ochr na'r llallenill baddagoliaeth; aoadnewydd- wyd y frwydr y dydd canlynol, pryd y lladdwyd yr holl ymfudwyr, oddigerth 17 0 blant bychain, y rhai a arbedwyd yn benaf trwy eiriolaeth John D. Lee. Darfu 1 Lee ymaflyd yn an o'r plant 0 afael yr Indiaid pryd yr oeddynt ar dori ei wddf; tyfodd yn ddyn, ac yn un o'r dyhirwyr mwyaf anfad. Adnabyddwyd ef wrth yr. enw Idaho Bill, ao yr oedd yn y Peniten- tiary, yn Sugar Honse Ward, Salt Lake City, yr un adeg a Lee, tua dwy flynedd yn ol. Meddyliwyfeifodynohydheddyw am ladrata ceffylan. Tebyg fod rhai dynion ieuainc o gyffiniau Cedar City yn mysg yr Indiaid. Denwyd y dynion gwynion hyn i wneud yr ymosodiad gan Smith a Lee. Dywedir fod Lee wedi arfer dichellion yn erbyn yr ymfudwyr yr ail ddydd, trwy ymosod arnynt, tra ar yr un pryd yn cario flag of truce. Y tro dichellgar hwn oedd yn gwneud yr ym- laddfa i wisgo yr agwedd o gyflafan. Gofynir yn gyffredin pa todd yr oedd Lee yn arwaii2 yr Indiaid yn erbyn yr ymfudwyr hyn, os nad oedd yn gwneud hyny yn unol a chyfarwyddiadau oddiwrth awdutdodau yr Eglwys Formofnaidd yn Salt Lake City. Y rheswm a roddir dros ei gyfatbrach a'r Indigid yw ei fod ar y pryd yn byw yn mygg yr Indiaid, ao am ei fod hefyd yn hyddyeg yn yr arferiadau milwrol. Dywedir gan elynfon y Saint fod Lee yn esgob ar y pryd, ac yn ddyn o ddylanwad mawr yn yr eglwys, a'i fod yn gweithredu yn unol a chyfarwyddiadau oddiwrth Brigham. Ymddengys i mi ar ymchwiliad teg i'r aohos ,nad yw y ftith chwedl yn wirioneddl. ni ba Lee erioed yn esgob Mormonaidd, nag ychwaith yn dal un awdnrdod o bwys yn yr eglwys. ac md yw ei fod yn amlwreigwr ar y prya yn profi dim am ei bwysigrwydd, gan fod amlwreioiaeth ya stforied cyffredin yn mysg y Saint. Nid oes neb yn yr Eglwys Formonaidd yn chweuych celu'r ffaith mai dyn drwg, dieheoggr, a gwaedlyd oedd John D. Lee, ao iddo gael cyfiawnder y gyfraith yn ei ddienyddiad. Rhanwyd ysbail 7 gyflafan; oafodd yr Indiaid yr amfeiliaid, y rhai oeddynt tua 450 o nifer, a chadwodd John D. Lee yr ysbail o arian a diilad iddo ei hnn. Gan fod Brigham Young yn Llywodraethwr Utah ar y pryd, taenia y chwedl ei fod a llaw yn y gyflafan. Gwnaeth swyddogion yr Anti-Morgan ring yn Utah a Washington eu goreu glas i w gael ef a phenaethiaid yr eglwys yn enog, ondy oyfkn yn ddibwrpas, gan fod pob ymchwiliad a jg;oleani ychwane^ol ar y pwne yn myned i gadamlma ea dieuog- rvyd 1. Parhaodd prawf Lee lawer o fis- oedd, acar f prawf hwnw yn 1876-7, daeth pump neu chweoh o dystion geirwir yn mlaen i brofi nid oedd a fynai Brigham na'r Eglwys Formonaidd a'r gyflafan. Yr oedd Brigham a'i gynghorwyr ar y pryd oddeutu 250 o in tiroedd o faes yr ymladd- fa; a phan ddygwyd y newydd iddo gan frys genadydd, wylai fel plentyn, ac anfon- odd am amddiffya pawb ymfudwyr rhag Iodiaid ao ysbeilwyr, ac am godi holl militia y air i'r perwyl. Y neb sydd gydnabyddus a chymeriad Brigham, gwyr nad oedd ysbryd rhyfelgar na bradwrus yn perthyn iddo; ond yn y gwrthwyneb, profodd ei hun yn "ddyn hedd." Oddiar y dechren, dilynodd wlsdlfwiaeth hedd- ychol. Dylai cyhuddwyr Brigham gymer- yd i ystyriaeth nad oedd rheilffordd na phellebyr o fewn Utah ar y pryd, na ,ychwaith ffyrdd tramwyol o un gwerth, a a thrwy hyny nid oedd ganddo fantais i dilal cymundeb a blaenoriaid y gyflafan yn Mountain Meadow. Darfu i awdurdodau yr Eglwys Formon-1 aidd, ar ol cael hysbysrwydd cyfiawn am gydgyfranogiad Loo a Smith yn y gyflafan, eu tori allan ynddiseremoni; acymwrthod- odd yr awdurdodau eglwysig a gwneud dim dros eu h-imddiffyaiad, yr hyn a chwerwodd ysbryd Lee yn erbyn ei gyn- froiyr; ond y mae y cyffesiad hwnw a gy- hoeddwyd fel eiddo Lee yn y New York Herald, a ne v/yddiaduron ereill, gan mwyaf yn gelwydd noeth, wedi ei goginio gan W. W. Bishop, cyfreithiwr Lee, er enill y 700 o ddoleri a gynygid gan Benett, percheneg yr Heieald, a gwobrwyon cy- hoeddwyr ereill am yr adysgrifiad gyntaf I o'r cyffesiad. Nid yw cyffesiad gwirion- eddol John D. Lee wedi ei gyhoeddi hyd beddyw. Y mae genyf, deb ygwyf, hawl i draethn fy marn ar fater Lee, gan fy mod wedi ei weled amrywiol weithian pan oeld yn aros ei brawf yn Penitentiary Sagar Honse Ward. Yr oeddwn ar y pryd yn byw o fewn dau cant o latheni i'r lie. Yr oedd bachgen o Gymro yn y ben- ydfa ar y pryd, ac yr oedd yn gyfaill i Lee. Gan ei fod i mewn am drosedd bychan ac yn ymddwyn yno yn dda, yr oeld yn cael myned a dyfod yn ol ei ewyllys. Oyn aii brawf Lee, yr oeddwn yn holi y Cymro am dystiolaeth Lee ar fater y gyflafan, a thystiai yn ngwydd nef a daear ei fod yn ddieuog, ac yn cael cam mawr. Yr oedd y Cymro hwn yn wmddaugos yn cydjmdeimlo yn ddwys a Lee, ac yn dweyd wrthyf y fath drueni ei fod yn cael ei gamgyhuddo. Ar ol i'r ail brawf fyned heibio, a chael Lee eto yn euog, heb obaith am arbediad bywyd, yna "trodd y gath yn y badell," ac addefai ei fod a llaw yn y gyflafan, ond i'r Indiaid fyned dros ei awdurdod, gan ladd y ben- ywod, ac a laddasent y plant hefyd oni buasai iddo eiriol drostyn. Gosodais y Oymro i holi Lee yn fanylach droswyf, gan hysbysu iddo fy mod am gael gwybod os oedd Brigham ao awdurdodan yr Eglwys FormoMidd wedi gorchymyn gwnend yr ymosodiad a'r gjftyfan ar yr ymfudwyr yn Mountain Meadow, a'r ateb- iad oedd na roddodd Brigham a'i gynghor- wyr unrhyw orchymyn o'r fath, ond ys- gydwai Lee ei ben, a sibrydai fod yr awdurdodau yn gwybod am y peth; a dy- wedai y Cymro wrthyf drachefn fod Lee wedi digio wrth benaetbiaid yr Eglwys Formonaidd am ei dori allan mor ddiser- emoni. Er fod Lee yn ddyhiryn gwaed- lyd, eto ni feiddiodd ar ei holl anfadrwydd gyhuddo blaenoriaid yr eglwys o orchym- yn y gyflafan. Gwnaeth swyddogion y Talaethau Unedig bob ymdrech a dyfais er tafla y bai ar Brigham a'i gynghorwyr, a'a cael ya euog, ond y oyfan a drodd allan yn fethiant hollol. Pe buasaiy sail, leiaf i brofi eu heaogrwydd, oawaant" u- crogi fel own yn ddiymaros. i rVV- ♦ ■*

BEIRNIADAETH CYFANSODDIAD- AU EISTEDDFOD SILO AM,. «= GYFEILLION. CAN, "Cychwyniad a Dychweliad Y FYDDIN I'K Rhyfel." Derbyniwyd chwech cao, yn dwyn yr enwau-Hen filwr, Syllydd, Chwynyn, Teimlad y wlad, Iago Farfdrweh, a Hani- bal. Y cyntaf ddaw dan sylw yw eiddo Hen Filwr. Can gyffredin ac hytraoh yn rhyddiaethol yw hon. Y mae o ran desgrifiad, yn weddol, and yn hollol sych a diaddurn. Pe b'ai hwn yn hen filwr mewn gwirionedd, byddai yn debyg iawn o gael ei godi i fyny uwchlaw cyffredinedd y gAt) hon wrth ddarlnnio cyohwyniad y fyddm i'r rhyfel. Amgylchiad cyffrous iawn pan y mae hiraeth calon a gwroldeb ysbryd yn ymryson a'u gilydd yn mynwes pob milwr. Ond yohydig iawn o yni a bywyd cydweddol a'r amgylchiad geir yn y gaa hon. Dyfynwn y Uinellau blaenaf: Wrth rodio'r gwledydd o f6r i fynydd, Yn ddedwydd ar fy nhaith Ac wrth fy mhleser yn treulio'm hamser I deithio'r ddaear faith Heirdd olygiadau ar amryw bethau Oddiar fynyddau gawn: Gan dybied beunydd mai mewn llawenydd 0 ddydd i ddydd y bawn." Ond heblaw cyffredinedd syniadan'r gan hon, y mae tywyjlwoh ao anystwytbder yn nodwedda llawer darn o honi— Beth debygaf yw'r trwst glywaf 1 Nes ataf mae e'n do'd, Offerynau cerdd yn chwareu, Magnelau arwydd fod Ymladdfa fawr gerllaw, t a i-sx Na fydded neb mewn grawt Y r Llywyddion mewn nlawr cfaloxi. A'r gwiliedyddion dmww Y mae yr orgraff yn wallas iawn, a cheir yma amryw ymadroddion anmhriodol, megys "Baneraq mawrea braint," <fPawb o'r Dron" pan yn golygu'r cwbl oll. Syllydd.—-Can faith yn CYDWYØ nnar- ddeg o benillion ar y mesnr "Difyrwch Gwyr Harlech." Y mae y mesur yn addas iawn i'r testyn, ond nis gellir dweyd fod y gan drwyddi felly. Darlnn- iad o'r fyddin Brydeinig sydd gan hwn yn cychwyn o Lundain i'r Dwyrain, ond annaturiol ac aneglur yw y desgiifiad hwn:- "Beth yw'r cyffro drwy'r brif ddinas, Ai gelynion a'u galanas'! Sydd yn rhwygo darnio'r deyrnas, Pwy a'u liuddias hwy 1" Eto:— Dacw filoedd o berth'nasau, Yn rhoi ffarwel yn eu dagrau, Yna'r fyddin roes floeddiadau A banllefau mwy. Anhawdd deall myddwl y llinellau hyn, ac nid yw ffarwelio yn eu dagrau a "ban- Ilefau-a- bloeddiadan" yn eiriau cydnaws lawn £ u gilydd ar amg/lchiad fel hwn. Yn- yr beaiH y mae y brenin yn ym- ddangos, yncyfarch y fyddin,, ac yn ° noethi cleddyf dur." Nis gwyddom pwy oedd y "brenin" hwn, ac ni fyddai hyny o bwys oni b'ai fod y penill blaenaf yn son am "fyddin Prydain yn cychwyn tua'r Dwyrain." Os oedd llygad yr awdwr ar ryw ymgyrch neillduol, buasai yn well iddo gyfyngn ei bun yu gwbl at hwnw. Teimlir oymysgedd ac aunibeodod mawr yn y llinellau caxilvnol "Gwdwoh wedd j meirch porthiantus, Mae eu hagwedd yn frawychus, Rhoddant gam, a llarn, yn drefnas, Dros bob dyrys dir; Llusgant y magnelau, Trymion ar eu holau, A chydweithiant mewn gwir drefp, A'r milwyr ar eu cefnau Sarnant, baeddant rhengau byddin, i Gwnant eu euro ar eu corin." Y mae y cymsSgedd anfaddeuol nohod yn ddigon i gondemnio um hyw gaa. Ar ot euro y gelynion ar en corio," y mae y milwyr yn dychwelyd yn y drych canlyn- 01 Wele'u dillad yn rhwyg dyllau, Gan y pylor poeth, a'r pelau, A'u hergydion roes rwygiadau IV Ilumanau mwyn." Os oedd eu di!lad wedi eu "rhwygo" a'a tyllu" mor draenus gan y «' pylor a'r pelau," y mae yn rhyfedd iawn fod eu crwyn yn gyfan. Y mae yr ymgeisydd hwn yn gwneud cam ag ef ei hun wrth 1m.. gais am gynghanedd. Y mae yn aberthu naturioldeb a synwyr yn fynyoh trwt hyny. Ymddengys fod Syllydd a Hen Filwr yn bertbynasau agos, a cheir yr nn gwallau ieithyddol gan y ddau. Nid da yw "cyfeillion mawr," "gwrydran," gwael anllygredig," "fryution frad," "brenin pur;" ac y mae meithier y gaa yn cyfrif am ambell ail adroddiad geir ynddi. Cwynyn.—Can dda iawn ceir ynddi amryw linellau cystal a dim sydd yn y gystadleuaeth. Oad y mae ei diwyg allanol hytrach yn afler. Yr ydym yn syna fod cyfansoddwr mor dda yn enog o wallau mor ddybryd. Camsiltebi rai o'r geiriau symla^ a chamddefnyddia y prif lythyrenat ya ddiamcan hollol. Nid priodol yw y gair "dringo yn y llinell hdn Mor hyf a'r eryrod yn dringo'r wybrenau." Nid yw. oreadur wedi ei fendithio ag adenydd yn dringo. Eto Nes dwyn buddugoliaeth o gyrhaedd y gelyn, Goffoledd pob calon fydd gwaedu hyd drane." sydd aneglur. Calon yn gorfoleddu" mewn gwaedu hyd dranc." fito- ICY wawr a ddyntchwelodd i fyd y gorllewin." Dymchwelyd beth ? Dychwelodd sydd iawn. Chwilied yr awdwr am ystyr y" ddau air uchod, a gochelel yr amryfusedd; cadarnhwa o hyn allan. Gofaled he^d am atalnodi, Oblegyd y mae cyfansoddiad heb.atalnod fel Hong heb lyw. Teimlad y wlad.—Can gref a choeth drwyddi, ond nid yw diwedd y penill blaenaf yn deilwng o'r rhelyw :— "Symudiad digrynu sy'n nhrwst ei cherddediad, A'i llluman gusana belydrau y wawr; J Y creigiau a'r gelltydd o'i chylch mewn gwarei<& iad, Sy'n ateb i nodyi* cynhyrfus ei gawr." Y mae y 11oreigiau a'r gelltydd," a hyny mewn "gwareiddiad," yn atsb nodyn cynhyrfus rhyw gawr." Anhawdd deall pwy yw y cawr," gan nad oes un awgrym am dano yn y penill. Ond wedi'r cwbl, y mae yn y gan hon ddarnaa gwir dda:— U Y n fud a phryderus, ond ofer dysgwylia Y..fa1fl, am ei phriod, y plant am eu tad; A aeigryn caruaidd y wyryf s. dreigla. Am syrthio o'i chalon dros galon ei iHtad. Iago Farfdrwoh.-Y mae gan hwn gan iaith, natnriol, a dirodr; a chyhwysa amryw ddarnau rhagorol. Y mae yn darllen yn ystwyth, ac nid oes olion ym- drech arrnemawr liriell o honi. Y penill gwaelaf yw yr un canlynol:— "Mae y faner fawr i fyny, fu blaenorir fyddiii fawr; Denry'r seindorf ysbryd canu Yn mhob bron, 0 f ddedwydd awr. Blodeu leuanc cenedl ydynt, Heb un cwmwl ar eu hedd; Ni freuddwydiant am flrn helynt :r Nac am boen dan fin y cledd." — 1 Ofnwn fod y penill hwn wedi ei liwio yn rhy nehel i fod yn ddarlan teg o ansawdd meddwl a theimlad y fyddin ar ei chy. chwyniad i'r rh fel. Gwir fod rhyW )8. brydoliaeth mewn rhyfelgan sydd yn enyif bywyd ao yni newydd yii ngbaow, y milwr ond wrth ganu naoh i'w f. i ymladd a'i dynion, ac o basibl i ymtadd ag angeu ei hun, prin y oredwn fod j gwf- olaf a'r dewraf o blant gwragedd ar Sctes fel hono yn barod i godi ei ddwyl^-i fyny,% gwaedd', "O! ddedwy^M^v Oad y mae hon ar y cyfan yn gan gy^neiv adwy iaten, yn cynwys llawer o iebyg i'r rhai hyn:- ) Y j« Llawer milwr sy'n ymflfcartb 'X-. Yn ei nerth ac yn ei ddnf;

Y PARCH. JOHN ELIAS. Gan fod llawer o grefyddwyr yr oes hon yn ddyeitbrol i nodwedd y diwygiad Meth- odistaidd, ac i rai gweithrediadau rhag- arweiniol i'r diwygiad hwnw, nid anfudd- iol fyddai i'n darllenwyr gael golygiadau Elias ar y diwygiad hwnw, y rhai a rodd- odd efe mewn llythyr at gyhoeddwr y Drysorfa, yn 1840. Y mae y llythyr hwnw fel y culyn "ANwYL Fbawd,—Yr ydwyf yn deall fod y llyfr rhagorol hwnw, 0 waith y gwr duwiol, rhagorol yn ei oes.* Mr. Robert Jones, Ty Bwlcyn, a elwir Drych yr Am- seroedd, yn cael ei ail argralfa. Y mae yn dda genyf hyny. Os gwelwch yn addas roddi yr ychydig linellau hyn yn y Drys- orfa, er anogaeth i bobl yr oes hon i ddar- Den y llyfr buddiol hwnw, byddaf ddiolch gar i chwi. Un arwydd fod ysbryd y Diwygiad oedd yn Nghymru yn oes ein tadau, wedi ei golli i raddan mawr yn y dyddiau hyn, yw, bod mor ychydig o awydd darllen am y Diwygiad hynod hwnw yn yr ychydig lyfran sydd i'w cael o waith y rhai a fa yn offerynao hynod yn y Diwygiad hwnw. Y mae y Parch. E. Morgan wedi casglu yn nghyd, trwy lafur mawr, holl waith y Parchedig, a'r enwog iawn, Griffith Jones, Llanddowror, seren foreu y Diwygiad yn Nghymrn. Er i Mr. Morganfod mor dirion a chynyg cyhoeddi ei holl waith eft y mae diffyg zel yny Cymru am lyfran da yn debyg o'i tal i gyflawni y gwaith." Dy wed goly gydd y Drysorfa mewn ffordd i gywiro yr hyn a ddywedodd Elias am y gwaith nohod, fod y gyfrcl gyntaf o hono wedi ymddangoB pan yr ysgrifenodd Elias y sylwadau nohod. Dywed Eliae m mhellaoh, '+ Anhawdd cael llyfr o waith dyn rhag- orach, na igwaith y Parch. G. Jones. Diflyg mawr yn Nghymru, ydyw, na fuasai mwy o banes y Diwygiad rhyfedd a fu yma yn y carf mlycedd diweddar. Y pethau rhyfedd a wnaeth Duw yn ein lad! Yr oedd y dynion enwocaf, yr offerynau penaf yn y Diwygiad yn Nghymru, mor hunanymwadol, fel nad oeddynt yncaru rhoddi en hanes eu hunain, eu llafur, en trallodau, a'u dyoddefiadau yn y gwaith. Nid oeldynt yn amcanu gwaeuthur sect na phlail ond eu hMl ymdrech oedd gwneothnr lies i bechadur- iaid, eu cadli weled drwg pechod, a'u colledigaeth, a'q cael at Grist i gael eu gwaredu oddiwrth bechod a digofaint Hyny oedd eu cais yn eu llafur oil. Oy- meVodd yr Arglwydd hwynt yn eu law, yn offerynau llwyddianus i hyny. Nid oedd y pregethwyr boreuol yn ym- gyrhaedd 1 awer am areithiau gwychion ond dangos mawr ddrwg pechod, a chrflwr trueiius a cholledig pechadur, a gogoniant Crist fel Gwaredwr cjfliwa i'r pechadur mwyaf, a'r angenrheidrwydd am ail- enedigaeth, a sancteiddiad gaa yr Yobryd Glin, &c. Yr oeddynt yn ilstaru oddiar greda a phrofi y pethau eu hunain, ac yn eidiigeddas dros ogoniaut Bu*, ac yn awyddu yn s-iotailil am achub dydion, yr hyn cedd yn ea gwneuthur weithiau yn hyawdl iawn ie, vn meldu y fath hrawdl edd na fedr dysg cldyiiol debygu iddo. Yr oedd hyuodrwydd miwr yo y goleu a'r nerth a fyddai yn cael ei roddi gan Wuw i ganlyn eu gwaimdogaeth, a'r gw,dth rhyfedd fyddai yn cael ei waeuthu? ar bechaduriaid dan eu pregethau Yr oedd eu golygiadau yn moiea y Diwygiad ar iithrawiaeth yr efengyl, yn gywir a goleu iawn, fel y mae ysgrifeniadau y Parch. Griffith Jones yn dangos. Yroedd rhai o honynt a'a dawnynangh/dmarol ib egethu yr eteagyl, megys y Parch. D.iaial ) v lands, ao ereili. C/fododd yr Arglwydd amryw ereill, heb lawer o ddysgeidiaeth ddynol, eto 111 ddynion duwiol a llatnrus. Cymerodd hwynt yn offerynau defnyddiol yn ei Ilw yn y Diwygiad hwn. Yr oedd y rhai a ddefnyddiodd Duw yn nechren y Diwygiad hwn, yn rhai rhag- orol mewn hunanymwadiad. Gellir meddwl nad oeddynt yn ceisio yr eiddynt eu hun- ain, oblegyd nad oedd parch, elw, naces mwythdra i'w ddysgwyl i rai ya pregethu yr etengyl y dyddiail hyny. Gorfod myned ag ychydig fara, &a., yn eu llog- ell (pocket), a myned at ffynon, neu afon, i gael ychydig ddwfr i'w disychedu. Weithiau pan yn pregethu yn cael eu Daeaau gan eniawyr a. thom, &0., a u harcholli 4 cherig; gorfod ffoi i gael eu bywyd ao ar ol teithiau meithion, llafur mawr, a dirmyg lawer, da fyddai os caent erphwys ar wely gwellt, mewn b-sthyn tlawd; eto yr oedd yr Arglwydd gyda hwynt, yn eu hatddel yn rhyfedd, yn gwneuthur pethau mawrion trwyddynt, yn I dwyn, tvstiolaeth i air ei ras,' ac yn achub pechaduriaid lawer. Pan y byddai eu cylla yn wag o ymborth, a'u cyrff yn anwydog mewn oertel, a diffyg ymgeledd, &c., byddai en heneid iau yn llawn o gariad Crist, ac awydd achnb pechaduriaid. Yr oedd gair Crist fel tan sanctaidd yn eu heneitliau. Bydd- ent yn myned i well caled, llwm, a'u cyd- wybod yn dawel bod eu dyben yn gywir, a,n hachos yn dda ac yn fjnych yn cael proficymdeithas felys 4 Duw Ymdrech- asant ymdrech deg—gorphenasant engyrfa -eadwasant y ffydd. Erbyn cyrhaedd adref o'u taith drallodus, yr oedd coron cyfiawnder yn nghadw iddynt. Ychydig o barch, esmwythdra, na gwobr ddaearol a gawsant, ond fe Delir iddynt yn adgyfodiad y rhai cyfiawn,' pan y bydd4 y rhai a drodd lawer i gyftawnder, fel y ser byth, yn dragywydd.' Y mae yn gweddu i ni sydd yn pre- gethu yr efengyl yir awr, y rhai a ddaeth- om i mewn i'w llafur hwynt, holi eia hun- aiD, a ydym ni yn gyfranog o'r ysbryd rhagorol ag oedd ynddynt hwy ? A ydyw ein sel dros ogoniant Duw,, ac am achub pechaduriaid yn gyfRlyb ? A ydym yn debyg iddynt mewn hucan-ymwadiad ? Pe newidiau yr amgylchiadau, fel y bydd- ai yn rhaid i bregethwyr eto fyned allan at eu gorchwyl, a'u tamaid yn eu llogell, a-dyoddefenharchoili wrth bregethu, a gorwedd yn niwedd eu diwrnod ar wely gwellt, &c., pa sawl un o honom a bar- haai ? Wrth ddarllsn Drych yr Amseroedd, cawn weled ychydig o lawer, o banes, llatur, a llwyddiant amryw o'r enwogion gynt yn Nghymru. Achubodd y diwedd- ar Mr. Robert Jones hwynt rhag myned i dir anghof. Yr oedd cymhwysder mawr ynddo ef i wneuthur hyny. Yr oedd ele yn cofio y Diwygiad er yn foreu iawn ac wedi gweled a gwrando rbai o'r off- erynau enwocof a ddefnyddiodd Duw i ddechreu a dwyn yn mlaen y Diwygiad hwn, megys Mr. Howell Harris, a'r Parch. Daniel Rowlands, &a., &c., &c. Yr oedd cot Mr. Robert Jones yn rhagorol, a'i fedr- usrwydd i osod ei feddwl allan mewn yø- grifen yn rhagorach na llawer. Yr ydwyf yn ediych ar y Hyfr hwn yn rhodd Rhagluniaeth i'r Cymry; bod yr awdwr, yn ei hen ddyddiau, ac mewn gwaeledd o ran ei i-ehyd, wedi cael ei du- eddu i gyhoeddi hyny a allai gofio am y pethau rhyfedd a wnaed yn Nghymru yn ei oes et Nid oes neb yn fyw yn awr a all roddi y fath hanes. Farotowyd yr argraffiad hwn gan fab yr awdwr, y di- weddar Mr. Daniel Jones, o Ddinbych, ond galwyd ef i'r breswylfa lonydd oyn i'r llyfir ddyfod allan o'r wasg.. Y Fron. John Eliab." Y mae y syniadau a'r ffeithiau a gy- nwysir yn y llythyr uchod o eiddo Elias yn teilyngu sylw neillduol yn y dyddiau presenol. Sonir llawer am ddiwygiad crefyddol, am bregethu effeithiol, am grynhoi cynulleidfaoedd mawrion, am la- osogiad aelodau eglwysig, am gasgliadau arianol tywysogaidd at achosion orefyddol, Ac, ond ychydig iawn o siarad sydd am yr elfeneu hyny, at y rhai y cyfeiria Elias, y rhai a neillduolent yr hen Ddiwygiad Methodistaidd. 1. Yn ol y llythyr uohod dynion hunan- ymwadol oedd yr hen ddiwygwyr Methodistaidd. Cuddient en hunain yn en llafur. Ni udgauent yn nghylch eu sel, eu gwaitb, a'u haberthau. Ni amcan- ect wneud esgynlawr sectyddol, ar ba un y gallent osod eu henwogrwydd yn ddigon uchel i dynu sylw yr oesoedd dyfodol. Nid eu gogoniant ea honaÍn a geisient, ond gogoniant Daw. 2. Neilldllolid eu gweinidogaeth gan en hamcan i achub eu cyd-ddynion rhag cwympo i goiladigieth dragywyddol. Orwg pechod, trueni tragywyddol ei gan- lyniadau, galla a pharodrwydd Crist i achub pechaduriaid, oeld mater eu gwein- idogaeth hwynt. 3. Llefarent oddiar brofiad o'r hyn a ddywedent. Yr oedd ea cydwybodau effro hwy eu hunain yn llauw yr ymtlirodd- ion a s/rthijnt oddiar en gwefasau wrth rybyddio pachaduriaid i ffoi rhag y llid a fydd. Cariad Crist yn cael ei deimlo ganddynt hwy eu hunain a barai iddynt erfyn ar bechaduriaid i ymgymodi a. Duw trwy farwolaeth ei Fab. Eu teimladau hwy eu hanain o dan ddylanwad y gwir- ioneddau a bregetbent a barent iddynt fod yn hyawdl a nerthol. 4. Yr oedd eu dibrisdod o bethau y byd hwn yn apostolaidd. JN id elw daearol a geisient, ond achubiaeth eneidiau. Aa- turient i amgylchiadau a'u colledent yn dymhorol er mwyn cael eneidiau at Grist. Ymostyngent i anghysuron corfforol o bob math er mwyn cipio pentewynion o'r tan. Nid ceisio bod yn foneddjgion clerigol ar gyflog dda oedd eu gwaith hwy. 5. Yddibynent ar Dàuw, wedi y cwbl, am lwyddiant,* er yr holl aberthau a wnaect. Dyms y bobl a arddelodd Duw ieffeithio chwildro3d crefyddol yn Nghymru. Rhaid i'r weinidogaeth gael yr un nodweddion eto cyn y gwelir llwyddiant mawr. Nid oedd neb a allai dystio yn well am. y nod- weddion hyn nag Elias. Ba ef yn aros yn eu hymyL ♦