Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
5 erthygl ar y dudalen hon
HEREW ARD
HEREW ARD YR OLAF O'R SAESON; PENOD VI. "Eiddoch chwi, eich arglwyddiaeth, yw y llong," ebai Hereward. "Dylech 0 adeiladu ugain ereill o'r un fath, a rhoddi arnynt nifer o'r bechgyn hyn, ac oy yna myned i lawr i Ysbaen gyfoethog, fel y darfu i'ch ewythr o'ch blaen." Chwi allwch chwi, wyr y mor, farch- Ogaeth cystal a morio." "Gallwn, a buan y dysgem ehedeg hefyd, pe byddai yn y cymylau uwch ein penau ryw ysbail i'w gael." Dystawodd Hereward wedi hyn, wrth weled y tir oedd o'i amgylch mor debyg i'w gart-ef ei hun. Daeth drosto liir- aeth am gartref, a meddyliai y buasai byw yn heddychol yn y fath Ie, priodi, a magu i fyuy fechgyn nerthol i am- aethu y tiroedd wedi iddo ef fethu yn lawer gwell na bod fel yr oedd, yn af- lonydd, yn ddigartref, a diamcan. Ond yn awr wedi meddwl myned tuag adref, i weled hen le ei enedigaeth, hen wyn- ebau, ac efallai wneud i fyny a'i fam a'i frenin, aeth y tonau yn ei erbyn, gan ei daflu o ilaen y gwynt i ddechreu byd o newydd, a hyny i ymladd na waeth ganddo gyda phwy. "Paham." ebai y bachgen wrth yr Abad, y mae yn ymddangos yn ddyn call, gadewch iddo ateb drosto ei hun." "Lencvn ieuanc," ebe Here ward, fel pe yn dadebvu 0 gwsg. "Os ydych yn -etifedil gwlad mor ragorol a hon, diolch- weh i Dduw am hyny, teyrnaswch mewn lieddwch a doethineb, fel y mae -eich tad a'ch taid wedi gwneud, gan adael ymladd i'w wneud i'r rhai hyny nad oes ganddynt na thad na mam, gwraig na thir, gan fyw fel creadur y goedwig o'r naill ymborthiad i'r llall." Yna marchogodd yn mlaen yn ddys- taw, nes ei fod wedi croesi y bont oedd yn arwain i St. Bertin, gan fyned i'r hen gadarnfa enwog, y lie oedd mor g&darn fel yr oedd yn ddyogelfa holl dr. -,orau y wlad ar adeg o ryfeloedd, ac mor ddirgelaidd fel nad oedd un fenyw -byw na marw-yn cael ei halogi a'i phresenoldeb, canys pan y dymunodd gwraig Baldwin yr Hyf, un o hynafiaid Arnulf, gael gorwedd wrth ochr ei gwr marw, gorfuwyd symud ei gorff o St. Bertin i Abatdy Blandigni. Aeth y morladron i mewn yn hane" ofnus, tra yr oedd y mynachod yno hefyd yn teimlo braidd yn wylaidd, rhag y buasant yn dyfod i ddeall gor- mod, a'u bod mor ddiamddiffyn. Llaw- enychwyd calonau y mynachod, modd by nag, pan y deallasant fod yr ymwel- wyr yn Gristionogion, a bod y rhan fwyaf o honynt wedi eu bedyddio. Cy- merodd y prif Abad galon, gan ganiatau rhyddid iddynt fyned oddiamgylch, ond gwasgodd yn ddwys ar eu meddyliau y trueni a allent ddysgwyl os buasent yn Cymeryd hyd yn nod hoelen o feddianau y seintiau. Adroddodd wrthynt hefyd hanes pedwar o filwyr oeddynt wedi eu taro yn ddall o herwydd iddynt ysbeilio yr allor, wedi derbyn y rhybuddion arferol. Nododd hefyd restr f awr o weithredoedd gwrhydrol a gwyrthiol ag oeddynt wedi eu cyflawni o fewn ac o gwmpas y muriau. Mewn canlyniad i'r bregeth a dder- byniasant, nid oedd gan y Norsemen ond gwneud llygaid chwenychgar ar yr -aur a'r trysorau ereill wrth fyned i'r gwasanaeth. Wedi i'r Abad ddyfod ato' ei hun yn mhellach, sicrhaodd Hereward a'i wyr eu bod wedi eu hachub o ddyfrllyd fedd trwy gymwynasgarwch St. Bertin. Ni Cheisiodd Hereward na"i wyr i wadu nad oeddynt wedi eu hachub yn wyrth- 101 trwy offerynolioeth St. Bertin, canys yn ddiau efe oedd arglwydd y fro hono, a,c ychydig o gwmpas. Dywedodd Hereward nad oedd efe yn ineddwl bwyta bara St. Bertin, nac yohwaith dderbyn un ffafr oddiwrtho heb dalu yn onest am y cyfryw; ac wedi y gwasanaeth, efe a gymerodd oddiar ei ysgwyddau fantell sidan hardd, yr unig un oedd ganddo, yr hon oedd yn cael ei byclu a bwel aur gwerthfawr, ac a ddymunodd ar y swyddogion i'w rhoddi dros gerflun St. Bertin oedd yn Vr eglwys. Cafodd y sant marw ei foddloni gymaint yn yr anrheg, fel y noson hono yr ymddangosodd i un o'r mynachod, ac a ddywedodd wrtho, os byddai i Hereward a'i wyr barhau i'w barchu ef a'i fynachod, y byddai iddo yntau ei ad-dalu trwy ei lwyddo yn mhob brwydr ar dir a mor. Arosodd Hereward am rai dyddiau yn dawel, a mynai Arnulf ieuanc, er gwaethaf ymdrech yr Abad i'w atal, yr holl hanes oedd gan Hereward a'i wyr i'w roddi iddo.
PENOD VII.
PENOD VII. Yr oedd tiriogaeth Baldwin o Lille- Baldwin o Flanders—a'r amser hwnw y person mwyaf yn Ewrop, gyda'r eithriad o benadur Germani a phenadur Caer- cystenyn, yn cyrhaedd o'r Somme i'r Scheldt. Yr oedd efe, fel marchog an- turiaethus, wedi rhedeg ymaith gyda'i gariad cyntaf, Judith, merch Charles y Moel o Ffrainc, un o ddisgynyddion Charlemagne. Wedi priodi Ethelwulf o Loegr, a llysfam Alfred Fawr-wedi ei marwolaeth, hi a redodd ymaith gyda Baldwin. Charles, yn ddigofus fod un o'i iarllod, dim ond swyddog milwrol yn unig, wedi priodi un o ddisgynyddion Charlemagne, A fynfti d<1W gyda gwyr traed a march- ogion, tan, a chleddyf, oni buasai mai Baldwin oedd yr unig ddyn a allasai amddiffyn ei derfyngylch yn erbyn y Norsemen barbaraidd. Darfu i'r Pab, yr hwn oedd yn gyfaill neillduol i Charles, gyhoeddi ysgymun- dod ar Baldwin, am ladrata gwraig, ac ar ei holl gyfeillion. 10 Aeth Judith a Baldwin ar eu hunion i Rufain, gan wneud yn hysbys yr holl drafodaeth i'r Pab. Darfu iddo ef ysgrifenu at Charles y Moel lythyr sydd eto ar gael yn ceisio seboni Baldwin. Nid oes amheuaeth am ddrygioni Baldwin, nac ychwaith yn nghylch ei edifeirweh, ond yn unig mewn eysylltiad a Judith. Ond yr oedd gan y Pab reswm arall dros weithredu fel y gwnaeth. Ofnai y byddai i Baldwin, o n dan ddigofaint Charles, ymuno a'r Nor- maniaid—gelynion Duw a'r Eglwys Gatholig, a thrwy hyny warthruddo y cyfryw. Wedi digio a phwdi, atebodd Charles trwy wneud Baldwin yn frenin yr oil rhwng y Somme a'r Scheldt, a gadael iddo godi llinach frenhinol o Judith —y ddrygionus a'r hardd. Cymerodd hyn oil le oddeutu y flwyddyn 863, a dau gan' mlynedd wedi hyny, llywyddai dros yr un diriogaeth Baldwin y Debonan. Yr oedd Baldwin wedi cael ei dra- fferthiou. Yr oedd wedi ymladd y Count o Holland. Yr oedd wedi ymladd Ymerawdwr Germani, yn ystod yr hwn ryfel yr oedd efe wedi llosgi prif egiwys Nimegaen, a gweithredodd drygioaus ereill, ond wedi ei guro yn niwedd y ewbl. Yr oedd wedi cael ei draSkrthion haeddianol a'ianrhydeddion haeddianol. Yr Oidd wedi tori y clawdd oedd yn gwahanu Artois o Flanders. Yr oedd wedi harddu cymaint ar brif eglwys Lille, fel y galwyd ef wrth yr enw Baldwin Lille byth wedi hyny. Yr oedd wedi dyfod yn athraw Philip, y brenin ieuanc, a thrwy hyny yn oruch- wyliwr rhanol ar Ogledd Ffrainc, yr hon swydd yr oedd wedi ei llenwi yn ddoeth. Yr oedd wedi priodi ei fab henaf, Bald- win y Da, a Richilda, etifeddes Hainault, a galwyd y priodasfab yn Baldwin y Mons. Yr oedd wedi priodi un o'i ferched, Matilda, a William o Norman- dy, William y Concwerwr wedi hyny ac un arall, Judith, a Tosti Godwinson, mab yr Iarll Mawr Godwin o Loegr. Wedi hyny hi a briododd Welf, Due Bavaria, trwy yr hyn y gall gwaed Baldwin o Flanders fod yn rhedeg yn ngwythienau y Frenhines Victoria. Mewn canlyniad i'r holl gysylltiadau hyn, nid oedd yr un penadur yn y Gogledd a ofnid yn fwy na Baldwin, y daionus Iarll Flanders. Ond un ddraenen yn ei ochr oedd, a'r hon wedi hyny a fu yn ddraenen waeth i ereill, oedd gwroniaid Scaldmariland, y rhai a alwn ni yn awr Holland. Ar adeg ymddangosiad Hereward, blinid ef hefyd gan Count Guisnes, yr hwn na thalai iddo drethoedd neillduol, nac ym- ostwng iddo fel teyrn. Yna pan yr anfonodd Chatelain St. Omer ato fod Viking wedi glanio a chanddo nifer o wyr, yr hwn a alwai ei hun yn Harold Naemanson, ac yn cynyg ei wasanaeth, anfonodd yn atebiad y gall xi y cyfryw Harold wneud prawf o'i ffyddlondeb a'i -allu ar y cyfryw Count, ac os byddai iddo ymddwyn fel Marchog gwrol, y celai ef ymwneud pellach agef. Felly aeth Chatelain St. Omer, gyda'i farchogion a'i arfogion, ac Hereward a'i geiliogod y mor, rhagddynt i Guisnes, gydag Arnulf ieuanc yn llawn calon wrth eu hochr, canys hon oedd y frwydr gyntaf y bu efe ynddi. Aethant at Gastell Guisnes, gan alw ar y Count a sain udgorn, naill ai i dalu neu ymladd. Dewisodd y Count ymladd, a daeth nifer o'i farchogion allan i herio ymladd dyn am ddyn. Aethant yn nghyd a'r gorchwyl, a buont wrthi am amser heb i neb dderbyn niwaid, tra yr oedd gwyr o Hereward yn sefyll o'r naill du, ac yn dweyd na welsant amgenach tipyn o chwareu erioed. Wedi blino aethant i giniawa at eu gilydd. "Gadewch i mi fyned i ymladd a rhai o'r marchogion hyn," ebe Hereward, "i weled a fedraf fi ddim gwneud rhywbeth amgen na'r hyn sydd wedi ei wneud; canys os nad eir yn mlaen yn gyflym- ach nag yr aethpwyd ddoe, bydd ein barfau wedi tyfu hyd at ein penliniau cyn y cymerwn Guisnes.
HANES CYNFRODORION YNYS PBYDAIN.
HANES CYNFRODORION YNYS PBYDAIN. ALLAN 0 HEN FISOLYN CYMREie. Pwnc lied angnawd yw yr hwn y bwriadwyf sylwi arno yn bresenol, canys ychydig o ddynion sydd yn ym- hyfrydu mewn Hanesyddiaeth, yn enw- edig hen hanesyddiaeth y cynoesoedd, er ei bod yn ddyledswydd a-benigol ar bob dyn gyrhaedd gwybodaeth o ddeill- iant tarddianawl ei genedl ei hun o'r lleiaf. Ymdrechiadau diflin a chlodadwy enwogion Groeg a Rhufain yn hyn, a sefydlodd ei bythol fry, a'u henwog- rwydd diarebol. Hyn a bereiddiodd eu caniadau, a awchlymodd eu traethodau, a oreurodd eu coffadwriaethau, ac a wnaeth eu henwau yn gyfoesol a'r blaned ddaearol; gan hyny, diau fod y pwnc yn deilwng o sylw gweddillion cenedl y Cymry canys nyni a ganfydd- wn, ond chwilio, fod ein cyndadau yn gydradd mewn gogoniant ac aarhydedd, yn ogyfuwch mewngwybodaethaucelfol, gwyddorol, a chyftredinol, ac feallai yn rhagorimewn dewrder ac eofndra, ar yr holl enwogion cyfoe £ &l Iddynt. Y mae yn rhaid i m 80def, gyda galar, fod y rhan fwyaf o yftajfeg cyndrigolion yr ynys hon wedi ei. lyncu gan for anghof er ys talm. Difawyd llawer o'n llyfrau gan amser, a llosgwyd, a darn- iwyd ereill, gan ryw Scolanod dialeddgar, gan eu chwalu gyda'r pedwar gwynt, a cheisio difa ein cenedj a'i holl hanes oddiar y ddaear. Ond illethasant yn eu mympwyau, hyd y nod yn ein hanesion er llosgi ein llyfrau, ni allasant afreol- eiddio co/eu perchenogion; o ganlyniad, y mae genym eto swm o hanes ein cyn- dadau yn gadwedig hyd y dyddiau pres- enol, a hyderwyf fod pob cyfaill yn gwerthfawrogi ac yn mawrygu y cyfryw. 0 ZD Yr hyn a achlysurodd i mi amcanu dywedyd ychydig ar y pwnc hwn, yd- oedd amrywiol bethau a welais mewn amryfal fanau yn ddiweddar, yn profi fod rhyw farn gul a ffiaicld ofnadwy gan ein cyfoeswyr am eu henafiaid; yn enw- edig llyfchyr a dderbyniais yn ddiweddar oddiwrth foneddig yn y Dywysogaeth, mewn mo 1d o gydnabyddiaeth derbyn- iad eilun o'n deis3b ddiwe idaf at v Gwer- rithawd, yr hon a feiai efe i'r eithaf o achos duli yr iaith oedd ynddi gan ddy- w.e iyd Mae yaddi rai geiriau nas g.vy ldom ni o ba le y d jriasant, nac i b i b .th y deillia?ant, navnyn i wr hunu a thrwsgleiddio ein hiaith lathreidd- fwyu."—" Nid wyf yn yn deal! pa les a ddichon ddyfod oddiwrth ddyfeisio y f,tth eiriau newyddion, a choleddu cy- mvlnt ar hen eiriau gwrthun a thrwsgl, a a-fericl gan ein cyndadau yn yr oes- oeld tywyllion a aethant ymaith," &c. Y n awr, yr wyf fi yn credu yn ddilys, nad oedd y cynoesoedd (tywyll, yn ol barn llawer) cynddrwg ag y meddylir yn gyffredin; ac na ddefhyddid geiriau gan ein henafiaid, namyn y cyfryw y byddai yn anrhydedd i ni, mal Cymry, eu defnyddio y dyddiau presenol, yn hytrach na llawer sydd genym. (Mae rhelyw o'u hanes a brawf hyn). Pwy bynag a chwenycho wybod pa fath eir- iau a ddefnyddid gan ein cyndadau yn nghylch deuddeg cant neu chwaneg o flynyddoedd yn ol, (mae tystiolaeth llyfrau hyd yma), darllened waith Taliesin ac ereill, ac efe a gaiff weled nad oes yno eiriau gwrthun," na gordderchaidd ond eu bod oil yn bcr- ffaith a godidog, ac yn darddedig o wreiddiau Cymreig pur a dilwgr ac y mae yn lie debyg eu bod yr un ganoadd o flynyddoedd cyn hyny. Ond nid wyf yn bwriadu rhoddi traethawd ar odidog- rwydd a henafiaeth y Gymraeg yn bres- enol, er fod digonedd idd ei ddywedyd ar y pen hwnw eto, er cymaint a ddy- wedwyd; ond gadawaf hyny i arall, a sylwaf yn bresenol ar.yr hen Frython yn gyffredinol fel cenedl; a meddyliwyf wrth hyny y canfyddwn nad oSddynt mor farbaraidd, mor dywyll, anwybodus, ac annynol, ag y tybir eu bod, hyd yn nod gan eu disgynyddion. 0 Y mae hanesion anwrthwynebol yn profi haniad y Cymry o Gomer, ab Japheth, ab Noe, megys Eustatius, Zonaras, Isidore, Ptolemy, Strabo, Pliny, Mela, Bochart, &c., &c. Gan hyny, gallwn ymffrostio yn ein henaf- iaeth, a thystiolaethu ein bod yn rhag- oriarholl genedlaethau y ddaear yn hyn. Hefyd, gallwn ddilyn arlwybrauein Hen- afiaid, o'r lie y tarddasant yn Asia draw i Brydain gain, ac nid oes dim cywil- yddus yn ganfyddadwy yn eu holl symudiadau ni feddianasant un lie trwy drais a gorthreeh,-hoffeut lieddwch a chasaent aflonyddweh. Hwy a gychwynasant o Ddeffrobani, yn Ngwlad yr Haf, er yn agos i bedair mil o flynyddoedd bellach ac yn raddol, fel ag yr oeddent yn lluosgi ac yn ym- gryfhau, hwy a ddaethant can belled a gororau y Fel Ynys, yr hon a feddianas- ant mewn heddwch a thangnefedd, canys nid oedd neb idd eu gwrthwynebu, (gwel y Camron Briton, Cyf. I.), a hwy a drigasant yma mewn dedwyddwch, unoliant, a chysondeb, droes ganoedd maith o flynyddoedd cyn i neb eu haflon- yddu. Mae yn ddilys iddynt ddyfod yma ar wahanol amserau, neu i dri Llwyth o'r Cymry boblogi yr Ynys sef, yn 1.—Y CYMRY, dan arweiniad Ha Gadarn. 2. Y LLOEGRWYS, dau lywyddiaeth Pryd- ain ab Aedd Mawr, o Gwasgwyn. 3. Y BRYTHONIAID, o Lydaw. Yr un oedd y rhai hyn oil, o ran cenedl, sef dysgyn- yddion Gomerab Japheth; efelly der- byniwyd hwynt gan eu carenydd gyda groesaw parchedig, gan eu cyfrif yn frolyr, a chydunaw oil er lies cyff, redin. Y mae yn ymddangos, yn ol hanes- yddiaeth, nad oeddynt, yn yr amser toreuol hyn mor dywyll, barbaraidd, ac annysgedig ag yr haera rhai eu bod eithr eu bod yn lied gywrain a medrus mewn amaethyddiaeth, ahyddysgmewn trafnidaeth a'u bod yn arloesi, ac yn aredig y tir gyda medrusrwydd neillduol. (Gwel Herodotus, L. 4.). Dywedir yn y Trioedd, eu bod wedi dysgu aredig pan yn Asia, neu Wlad yr Haf, gan Hu Gadarn, yr hwn a'u harweiniodd yma wedi hyny, ac a'u dysgodd yn y Celfyddydau Gwyddorol. Ar ol hyny, daeth Coll ab Collfrewi a gwenith a haidd iddynt, (canys nid oedd ganddynt cyn hytiy ond ceirch a rhyg). Yna cawsant ddigonedd o yd a bara, fel nad oedd raid iddynt fyw ar fes a. gwraidd i rhyw lysiau, megys y gwelais un yn haeru yn ddiweddar. Y mae amryfal farnau o berthynas i Hu Gadarn, yr hwn a arweiniodd y Cymry trwy yr amrywiol wledydd o Asia, tua'r lie y mae Constantinople yn sefyll yn bresenol, i'r Ynys hon, ac a'u dysgodd i drin y tir, i fyw yn unol a heddychol gyda'u gilydd, &c. Y mae amryw ddysgedigion yn barnu mai yr hen Noe ei hun ydoedd efe, ac fe allai fod eu barnau yn gywir; ond ofnwyf nad oes modd i wrthbrofi hyny y dyddian presenol; pa bynag, yr oedd Hu yn ddyn gwyboduSj celfyddgar, diwyd, a da. Ymddengys, yn y Trioedd, ei fod wedi dysgu i'w genedl yr hyn ag ocdd wedi dygwydd cyn hyny, megys hanes y diluw, &c. Y mae yn ddiareb yn ein plith hyd heddyw, am doriad Llyn Llion, ac am ychain banawg Hu Gadarn yn tynu yr Afanc allan o'r llyn, fel na thorai drosodd drachefn, &c. Gweddill- ion hanes Hu ydyw y pethau hyn. Pan ystyriom yr holl hanesion yn gyff- redinol, mae yn ymddangos yn lied debyg, fod yr hen Noe, a rhyw ran o'i deulu, yn absenol oddiwrth y rhelyw o ddynolryw a wnaethant, neu a amcan- asant adeiiadu. y T\r molldigol hwnw yn Nhir Shinar. Nid allwn.gasglu yn rhesymol, y byddai i'r hen batriarch, nao un o'i feibion, ag oedd wedi bod gydag 0 0 ef yn yr arc\ ac wedi gweled cymaint o drugareddau ac o farnedigaethau eu Creawdydd a'u Cynalydd, fod mor anghofus o'r cyfryw, yn nghyd a'u Per- ydd, a myned i wrthryfela yn ei erbyn rnor fuan, neu i amheu ei alluogrwydd. Yn hytrach, meddyliwyf y buasent yn ffieiddio, ac yn cilio oddiwrth y fath weithred; ac os felly, y mae yn debyg iddynt gadw eu hiaith gynhenid yn lied ddilwgr, yu nghyd ag amryw draddod- iadau cynddiluwiol. Ac feallai fod Hu Gadarn yn un o'r cyfryw encilwyr, yr hwn y mae genym brofiadau anwadad- wy, oedd o gyneddfau, a gwybodaethau tu hwnt i'r cyffredinolrwydd o fywiolion yr oes hono. Rhanwyd y tir rhwng y trigolion wedi eu dyfodiad yma trwy gydsyniad, neu goelbreni; gwelir wrth hyn eu bod yn heddychol, brawdol, a chydraddol; nid oedd cymaint o wyr mawrionyn eumysg, yn chwenychhaner y wlad iddynt eu hunain, ag sydd y dyddiau presenol; na dim segurwyr, yn byw ar draul ereill; ond rhanwyd y tir trwy goelbreni, neu gydsyniadau, fel y gallai pawb fyw yn anymddibynol ar ei lafur ei hun. Ond fel yr oeddent yn lluosogi, gwelsant angenrheidrwydd am gyfreithiau a gosodedigaethau ychwan- egol, ac wele PRYDAIN AB AEDD MAWR, yn nghylch cant a haner o flynyddoedd ar ol Hu, yn gosod iddynt gyfreithiau, ac yn rhanu y deyrnas, dan yr enwau Cymru, Lloegr, ac Alban. Wedi hyny hwy a ddaethant cyn hir yn genedl gystlynol; canys yn ol tystiolaethau Strabo, Pliny, Herodotus, Diodorus, Solinus, Eustathius, Ortelius, Bochart, &c., yr oeddent yn dwyn masnachydd- iaeth helaeth yn mlaen a'r genedl odidog .(dies amser) hono, y Phceniciaid, yr hyn a ddechreuasant o bump i saith cant o flynyddoedd cyn Cred, ac a bar- hawyd hyd amser y Rhufeiniaid. Cyf- rifai y Phceniciaid yn gymaint braint iddynt gael adnabyddiaeth a wlad mor ffrwythlawn, a chenedl mor gywrain a llafurus, fel y gorchymynasant i enw y llywydd, sef Midacritus, yr hwn a ddarganfu Prydain, gael eu gofrestru gan bob teulu, fel y cedwid yn fyw gan y genedl dros byth. Y Midacritus hwn oedd y cyntaf o'r Phceniciaid a ddaeth i borthladd Prydain, a'r cyntaf erioed a ddechreuodd fasnachu a chenedl y Cymry. Dywed Pliny iddo gael yr Yny i yn meddianu digonedd o alcan (tin), yr hwn oedd brin a gwerthfawr iawn y dyddiau hyny, ac efe a fasna-chodd a'r Brython am dano, ac a ddychweiodd adref a llwyth drudfawr o hono. Efelly parhaodd y Phoenicaid i gystlynu a'n henafiaid dros dri chant o flynyddoedd, yr hyn oedd brif fasnachyddiaeth Ewrop. Yna, ychydig cyn amser Polybius, neu yn nghylch dau gant o flynyddoedd cyn Cred, y Groegiaid a gawsant allan o ba le yr oedd y Phceniciaid yn cad y fath nwyddau gwerthfawr, trwy gywrein- rwydd un o'r enw Pytheas, yr hwn oedd y cyntaf o'r Groegiaid a ddarganfu yr Ynys hon. Efelly y bu ein cyndadau yn dal i fyny gystlyniaeth a'r ddwy genedl fwyaf fasnachol ar y ddaear yn eu hamser, dros lawer o ganoedd o flynyddoedd; hwya allforent (exported), neu a werthent alcan, pres, llestri priddion, aur, arian, haiarn, plwm, crwyn, anifeiliaid, yd, &c., (gwel Gartis Gen. Hist, of England, Vol I., page 38); ac a dramorent (imported), neu a bryn- ent yn gyfnewid siwgr, pupur, sinsir, papyr ysgrifenu, &c., &c. Dywedir y llwythent wyth gant o longau ag yd i fyned i'r Cyfandir bob blwyddyn (Gwel Tacitus, Antoninus, Ptolemy, Pliny, Solinus, Camden, Grotius, &c.). Nid rhyfedd, gan hyny, fod cymaint o son yn y Trioedd am longau Geraint ab Erbin, Gioenivynwyn ab Naf, a March ab Meirchion. Yn awr, gyfeillion, a ydyw yn rhes- ymol i ni gasglu oddiwrth y pethau hyn, mai barbariaid tywyll anwybodus yd- oedd Cynfrodorion yr Ynys hon ? Na, meddyliwyf nad all y gelynion penaf byth brofi hyny o ganlyniad, gresynus ydyw fod dysgynyddion y dewrion cyn- frodorol yn meddwl mor ddystadl am eu TADAU. (l'w barhau).
EISTEDDFOD CASTELLNEDD Y NADOLIG.
EISTEDDFOD CASTELLNEDD Y NADOLIG. BEIRNIADAETH Y CYFANSODDIADAU. Penillion i Ysgoldy Bethlehem Green. Seiler o war Caersalem, Aelod Cywir o'r Eglwys, Un o deulu'r Green, Charles o'r Bala, a Blaguryn Gobaith. Seiler o war Caersalem.-Os ydych yn Seiler ar for natur, gallem feddwl nad ydych wedi arfer morio llawer ar for barddoniaeth. Cyffredin iawn ydyw eich penillion. Nid ydych i'ch canmol am ddefnyddio y gair "trydar" am weddio. Megys, Yn trydar ar eu Daw." Mae y gair i raddau yn rhy isel. Nid clochdar neu wichio ar eu Duw y mae yr addolwyr cywir, ond yn hytrach ymbilio-deisyfu yn fwynaidd, neu an- erch ei Fawredd gyda gwyleidd-dra mawr. Nid da yw "Gwynfa Wen," am fod Gwynfa yn golygu byd gwyn, neu Ner Gwynfyd. Ymroddwch ati, o bosibl o byddwch yn well y tro nesaf. Aelod Cywir o'r Eglwys.-Os ydych yn Aelod Cywir o'r Eglwys, y mae tipyn rhwng eich penillion i'r ysgoldy 0 t3 a bod yn gywir o ran cystrawen bur a barddoniaeth aruchel. Onid yw llaw- enydd a mwynhad yn byw yn yr un ystafell; felly, nid oes angen am ddy- wedyd llawen fwynhad." Y mae y linell fel yn awgrymu bod eich troed- fedd farddonol yn brin, a'ch bod am ei gwneud i fyny trwy fodfeddu llanw. Nis gallwn ymhelaethu ar eich gwallau gwellwch hwy ar y copi..s Un o deulu'r Green.-Os mai Un o deulu'r Green yw yr awdwr hwn, gallem feddwl wrth edrych ar ei gyfansoddiad nad oes yr un llyfrwerthwr o fewn can' llath iddo, o'r hyn lleiaf, y mae wedi ysgrifenu ei gyfansoddiad ar bapyr go rhad, a phrinder o hono. Y mae y bardd hwn yn britho ei benillion a llythyrenau penigol diangenrhaid. Nid da yw dywedyd cewri dewrion," oble- gyd y mae y naill i raddau yn cynwys y llall. Afreolaidd yw gosod sillgoll ar ol cydseiniaid, ac nid ar ol y lythyren osod- edig y mae y nod sillgoll i fod, ond uwchben lie y llafariad absenol. Cyfan- soddiad cyffredin iawn yw hwn drwyddo. Charles o'r Bala.—Y mae Charles yn sicr o fod yn fwy o draethodwr nag o brydydd -yn amgenach duwinydd nag yw o fardd. Carwn alw sylw yr awdwr hwn eto at safle priodol y sillgoll, gwel y copi. Atalnodwch hefyd yn well. Nid da yw y llinellau hyn :— A phlant yr ardaloedd g&nt addysg fan yma, Bob Sul fel mae'n dyfod yn rhodd ac yn rhad." Gwelliant A phlant yr ardaloedd addysgir fan yma, Yn ngwersi'r Rhol Ddwyfol bob Sabbath yn rhad. „ Llinellau anfeistrolaidd ac aneglur yw y rhai canlynol:— At achos daionus, a byny bob amser, Y cyrddau gweddio yn ffyddiog hebffael, Mae gwledd o'r fath oreu gael yma i lawer, Maent heddyw o fewn yr Ysgoldy i'w gael." Enw benywaidd yw gwledd," felly, i'w chael fuasai yn cyfateb oreu, ac nid "i'w gael." Heblaw hyny, unigol yw gwledd, tra y mae dechreu y linell gan- lynol, sef Maent, yn golygu lluosog- rwydd peth. Y mae defnydd y llinellau canlynol yn weddol dda, ond nid yw eu gwneuthuriad cystal. Mae y wisg fardd- onol yn lied anneheuig :— Trefnusrwydd, a harddweh, a doethder cydweddol, A wisgent gynlluniau'r Ysgoldy i gyd, A'r addysg weinyddid o'i fewn mae'n syl- weddol, Y peth sydd yn angen i fyw yn y byd Fc dystia pob gwron o fewn y gym'dogaeth, Wirionedd yn gywir o galon mi wn, Nad oes drwy holl Gymru er eymaint dysg- eidiaeth, Un Ysgoldy rhagorach neu harddaeh na hwn." Dymunwn wella ychydig arnynt, a'u gosod fel y canlyn :— n Cywreiurwydd celfyddyd, a harddweh cyd- weddol, A fritha'i barwydydd deheuig i gyd, Bob Sab both ceir ynddo hyfforddiant cre- fyddol, Rhydd elw wrth farw, a byw yn y byd Goreuon feib llafur trwy'r holl gym'dog- aethau Poblogaidd cwmpasog, a dystient bob un N aloes trwy holl Gymru, er amled ei themlau, Un 'Sgoldy rhagorach na Bethlehem Green. Blaguryn Gobaith.—Y mae gan Bla- Blaguryn Gobaith.-Y mae gan Bla- guryn Gobaith benillion lied dda. Llin- ell ag ychydig o aneglurder yn perthyn iddi yw yr un a ganlyn Batholdy grisialog canlynwyr y groes." Feallai y byddai yn fwy eglur fel hyn, ac yn ateb yr un dyben :— Lluniaethdy iachusol dewr fyddin y grocs. Nid yw cystrawen y ddwy linell gan- lynol wedi ei gwisgo gan Blaguryn yn y wedd fwyaf ddymunol ac eglur :— "Neu ffwrneisburedig, drawsffurfia y cyn. dyn, O'i lwybrau llygredig i ddysglaer ffyrdd moes Trawsffurfio y cyndyn o'i lwybrau llygredig i ddysglaer ffyrdd moes. Mae'n wir fod yn rhaid ei drawsffurfio neu ei ail eni, ond rhaid iddo hefyd gael ei dywys i'r cyfryw lwybrau gan yr Ys- bryd Glan. Mae yr olew barddonol yn lied brin yn y linellau canlynol, heb son am anllithigrwydd yr olaf Mewn celf, ac mewn gwyddor, ddiflanant yn llwyr, Rhwng muriau gwemp Ysgoldy Bethle. hem Green." Dymunwn gynyg gwelliant arnynt: Mewn celf a medrusrwydd ddiSanant yn « llwyr, Rhwng muriau Ysgoldy tlws Bethlehem Green. Y mae y brychau uchod yn IIygaid y cyfansoddiad yn cymylu tipyn ac ei dreiddgarweh cy strawenawl a barddonol, Er hyny, efe o ddigon yw y goreu. 1" mae gan rai o'i gydgystadleuwyr dipy.1 o dir i w feddianu eto cyn dyfod yn gy$j ochrog a'r bardd hwn. Felly, eidd' f Blaguryn Gobaith yw y wobr. i "Ehedydd Bach Mwyn."—Y mi pawb sydd wedi astudio Cyfartalé. a Mydraidd (Rhythmical Proportion), *'• « gwybod yn brofiadol fod dirnadae eglur o frawddegau neu ddosranau da o gerddoriaeth, yn rhoddi i'r teimT lawer o fwynhad ychwanegawl tn..J amlygu mwy o dlysni yn nullwedd y darn, a mwy o brydferthwch yn ei ffurf, na phe buasai yn amddifad o'r wybod- aeth hono. Am hyny, y mae yn bwysig, trwy offerynoliaeth grymusder, i osod allan a gwahaniaethu y rhanau hyny. ? Y mae y gwaith o gyflawni hyny yn cael ei alw yn frawddegu. A tblag e' frawddegu yn gywir, dylai y canOL wneud ataliad byr yn mharhad y sain, j cyn dechreu pob brawddeg. Dylai bwys- leisio y nodyn cyntaf gyda gwa^gfa fechan, os bydd ar y curiad gwan; a. rhyw fath o ebychiad (explosion) os bydd ar y curiad cryf. Dylai roddi i oob brawddeg neu ddosran, y grymusder (expression) priodol, pa un y mae dull a chymeriad y darn yn ei hawlio. A dylai hefyd ganu y naill frawddeg neu ddosran yn fwy tyner, neu yn gryfach na'r llall. Edrychwn ar y geiriau a'r gerddoriaeth o'r darn uchod. Ehedydd, ac nid eryr mawr nerthol ac ysglyfaethus, yw gwrthddrych y darn cerddorol syml, melodaidd, a phwrpasol hwn. Ac nid un o'r rhai mwyaf corfF- orol, hyf, ac anfwyn o deulu'r ehedydd- ion ychwaith a teddylir, ond Ehedydd Bach Mwyn," yn bur iawn ei swyn/ac yn dylifo'n lion ei alawon peraidd, nes enyn tfin addoliadawl yn mynwes ei wrandawr, yn nghyd ag awydd gief am esgyn yn nghwmni ei gan beraidd i'r uchelion.. FeUy, y mae yn amlwg fod y diweddran gyntaf yn gofyn gradd o dynerwch a mwyneidd-dra, yn nghyda gwanhad y lleisiau ar y symudiadsu disgyniadol grisweddog; tra y mae yr ail ddiweddran, trwy rym tan y fynwes, teimlad addoliadawl gwresog, yn nghydtt symudiadau esgyniadol grisweddog yn hollol groes. Y mae yn gofyn ychydig o gynhyrfiad a grymusder lleisiol, a byddai diweddglo chwyddedig yn dder] byniol genym, ac feallai yn unol a bw!> iad yr awdwr, er nad oes yr un crescendo ar y copi. Ehedydd a'i Gyfeillion.—Dechreu yn rhy gryf, ac heb fod yn yr arddull oreu —mwy tebyg i lu o estrysiaid o dan ar- weiniad eryr, nag o gor o ehedyddion. Yr ail ddiweddran lawer yn well, yn arddangos ychydig o gynhyrfiad o dan ddylanwad tan y fynwes. Y seiniau yn gywir, ond gallasent gael eu gwisgo & gwell dillad, gwell tonyddiaeth a chyd- bwysedd. Nid da fod un o'r soprano i'w chlywed ar wahan oddiwrth y lleill, nag un o'r rhanau ereill ychwaith. Di- weddeb lied ddymunol, ac mewn gradd (pitch) gywir. Ymgeiswyr.—Dechreu mewn gwell arddull—yn fwy cydweddol a rhediad y geiriau a'r gerddoriaeth, ac yn profi mwy o ymarferiad, a rhagorach gwr. teithiad. Yr ail ddiweddran hefyd yn lied ddymunol—tonyddiaeth a chyd- bwysedd lied dda, ac yn diweddu mewn gradd gywir. Ar ol gosod y ddau gôr yn y glorian, a'u pwyso a phwysau cyfiawnder, yr ydym yn cael fod yr olaf yn rhagori mewn teilyngdod; felly, ni fu ymgais yr ymgeiswyryn ofer y tro hwn. Eiddynt hwy yw y wobr. Y goreu o ddeuddeg am ddarllendarn barddonol ar y pryd oedd Un mewn hwyl i ddarllen.
0 NEWYDDIADURON CYMREIG AMERICANAIDD.
0 NEWYDDIADURON CYMREIG AMERICANAIDD. M AR WOLAETH AU. Chwef ror 25 am, Margaret, priod anwyl Thomas Bouldin, Stoneburg, Pennsyl- vania, ar ol cystudd byr o bum' diwrnod, o'r inflammation of the lungs, a genedig- aeth bachgen, yr hwn hefyd a fu farw. Claddwyd hi ar ddydd Sul y 26ain, yn mymwent Dravosburgh Hill, Pennsyl- vania. Gweinyddwyd ar yr achlysur. gan y Parch Levi Risher, yn y ty ac ar Ian y bedd. Dyoddefodd y cwbl yn ymyneddgar, ac hunodd yn dawel yn yr Arglwydd. Ymfudodd i'r wlad hon ar 01 ei phriod, yn Gorphenaf, 1879, o'r Heolfach, Ystrad Rhondda. Merch yd- oedd i'r ymadawedig Dafydd Pewell, gynt o Ebenezer, Heolyfelin, Aberdar, lie mae ei mam oedranus a'i dwy chwaer. Chwaer ydoedd i'r Parchn. E. Powell, Tredegar; R. Powell, Drefnewydd; W. Powell, Cemaes; H. Powell, St Ish. mael's, Milford Haven, a'i chwaer ieu- engaf, Miss Agnes Powell, yn ysgol. feistres yn Tredegar. Gadawodd briod a phump o blant i alaru ar ei hoi, yr ieuengaf o honynt yn ddwy flwydd oed. Heddwch i'w llwch hyd ganiad yr ud- gorn. Mawrth 14eg, yn 62 mlwydd oed, or,, chronic bronchitis, Mr David Hughes, yn ei dy ei hun, yn Braceville, Illinois. Bu yn dyoddef o'r anhwyldeb amryw flynyddan, a. bu dan ofal gwahanol feddygon, eithr nid oedd yr un o honynt r: