Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
6 erthygl ar y dudalen hon
-D HEREWARD YR OLAF O'P. SAESON.
D HEREWARD YR OLAF O'P. SAESON. PENOD XXXI. "Bydd mor dawel ag y gelli, ynfyd," ebe y Brenin wrth Ivo. Os bydd i ti eu cyffro unwaith, bydd iddynt neidio *fel defaid i golledigaeth. Ddynion, trowch yn oi, a hyny yn araf a threfnus. Bydd i ni ymosod eto yfori." Cyrhaeddodd cynghor y cadben mawr yn rhy ddiweddar. Yr oedd y fflam yn cerdded uwchben y cyrs, ac yn cracio o flaen awol yr hwyr. Yr oedd y golofn oedd ar y ffordd newydd trwy y gors wedi gweled eu perygl, ac wedi dianc- ond i ba Ie ? Daeth cawod o saethau, ceryg, &e., ar y gelyn fel y troent eu cefnau i ffoi, a gyrwyd yr ell i annhrefn. Aeth un saeth yn lan trwy darian William, ac i'w gnawd. Yr ydych wedi eich clwyfo, syr; marchogwch am eich bywyd. Y mae eich bywyd chwi yn werth mil o'r sawl sydd o'ch cwmpas." Cydiodd Ivo yn ffrwyn ei farch gan ei lusgo, yn groes i'w ewyllys, drwy y milwyr cyffroedig ac enciliol. Yn mlaen y daeth y fflamiau gan ddawnsio yn chwerthingar ar ben y cyrs, asyrthiai ugeiniau yn gyrff llosgedig o'u u blaenau. Cyrhaeddasant y ffordd ar draws y gors, gan orchuddio y cwbl a. mwg a than. Nid yn unig llosgodd y cyrs o'u ham- gylch, ond cymerodd coed y bont dan, yn nghyda'r holl ddefnyddiau o dan eu traed. Ceisiai y milwyr ddianc rhag y tan, ac wrth wneud hyny neidient yn bendramwnwgl i'r gors y naill ochr a'r llaJI-yno i suddo i beidio codi mwy. Llusgodd Ivo William yn mlaen, er gwaethaf rhegfeydd a gweddiau y mil- wyr o'i amgylch, a chyrhaeddasant y tir caled mewn pryd i weled yr oil o'r tu ol iddynt yn fflamiau, a'r rhai oeddynt yn y badau ar bob tu yn y poenau mwyaf, yn gymaint a bod y fflamiau wedi eu cyrhaedd, ac wedi effeithio yn fawr arnynt. Gwelent hefyd y twr ar y y I ffordd newydd trwy y gors wedi cymeryd tan, a'r hen ddewines o Brandon yn ym- daflu oddiar y twr, ac yn lladd ei hun yn y man. Ynfyd fel yr oeddwn, ac ynliyd-ddyn oeddet tithau," meddai y Brenin fel y disgynai yn ymyl ei babell. Aeth Ivo ymaith yn lladradaidd, ac a anfonodd i Mildenhall am yr ail ddewin- es, gan ei chrogi. Mynodd hefyd chwilio y bwthyn, a daeth o hyd i ddarn o'i gadwen aur ei hun, yn nghyda thrysorau ereill, y rhai oil a gymerodd efe i'w feddiant ei hun. Tynodd William ei filwyr oddiyno. Gomeddai y dynion wynebu ar y lie drachefn—lie yr oedd cymaint o ddyn- ion wedi eu colli i ddim dyben. Os celai William afael ar Torfrida, a'i llosgi, fel yr oedd hi wedi eu llosgi hwy, yna, feallai, y byddai iddynt ail gymeryd Ely. Gwelodd Torfrida y gelyn yn troi yn ol, a lluaws o honynt yn marw mewn poenau, a chafodd hyny y fath effaith arni, yn nghyda'r gosp yr oedd wedi rhoddi ar ei chorff, fel y syrthiodd mewn llewyg am rai oriau. Yna eododd, ac wedi tynu ei llyfeth- eiriau a'i sachlian, yr oedd yn debyg i arfer, ond yn fwy dwys hyd ei dydd olaf.
PENOD XXXIII.
PENOD XXXIII. Yr oedd Torfrida wedi llwyr flino, ac felly yr oedd Hereward. Gwyddai efe yn dda nad oedd buddugoliaeth wedi eu henill, er fod William a'i fyddin wedi gorfod encilio am dro. Gwyddai fod gan y Brenin ddigon o adnoddau a digon o benderfyniad, a gwyddai hefyd y byddai i ymosodiad arall gael ei wneud, ac wedi hyny un arall, nes y byddai i Ely gael ei chymeryd, pe cy- merai hyny saith mlynedd i'w gyflawni. Yr oedd yn dal yn yatyfnig cyhyd ag y gallai, er cael yr amodau goreu i'w gyf- eillion. Credai y byddai William yn falch o gael y fath ddraenen o'i ystlys, ac y byddai iddo addaw, modd bynag, yn deg iddynt. Ond am dano ef, ni roddai efe i fyny ond pan y byddai yr oll ar ben, elai i'r mor—efe a'i wyr-a throai yn Viking, neu, ynte, efe a elai i Denmark at Sweyn U If son, yno i farw yn ddyn rhydd. Nid ystyriai y Saeson y pethau hyn, ond chwarddent am ben dinystr ac en- ciliad William, ac yfent iechyd da i Torfrida, a hyny yn rhy fynych o lawer er eu lies eu hunain. Nid oedd Here- ward am eu darbwyllo am eu sefyllfa, ond efe a siaradai y pethau hyn yn rhydd yn nhy yr abad wrth Thurstan, Egelwin, a'i ddau nai, ac wrth Sigtryg Ranaldson, y rhai oeddynt o hyd yn Ely. Yr oeddynt wedi eu cau i mewn gan ddwfr a thir. Yr oedd digon o ymborth yn tyfu yn y gymydogaeth, ond yr oedd pethau yn prinhau, tra yr oeddynt yn colli dynion da hefyd gyda phob ym- drech, ac yr oedd y diwedd i'w weled yn amlwg yn d'od. Heblaw y pethau hyn, yr oedd Esgob Egelwin, Abad Thurstan, a mynachod Ely mewn gwrthryfel, nid yn unig yn erbyn y Brenin William, ond hefyd yn erbyn 4 ¿>. ""I" oil yr oedd efe wedi wneud i'r Ffrancod oedd rhybuddio Robert Comyn, os arosai efe yn Durham, y byddai i ddrwg ddyfod iddo. Nid oedd dim o'i flaen ef ond marw, a gwyddai hyny er pan yn fachgen, a pha un ai marw yn Ely neu ynte yn y carchar a gelai, nid oedd o bwys, os na wrthodent iddo y sacra- ment. Yr oedd yno hefyd Abad Thurs- tan, ond yr oedd ganddo ef, yn anhebyg i'r Esgob Egelwin, esgobaeth yr hwn 0 1:> oedd wedi ei rhoddi i Ffrancwr, abad- dy, mynachod, a thiroedd helaeth. Yr oedd yn rhaid iddo ef wneud yr hyn oedd yn oreu, a'r hyn hefyd a loddionai y mynachod. Am Edwin a Morcar, ni wyddai neb beth yr oeddynt hwy yn meddwl am y sefyllfa, ac, feallai, nad oedd neb yn hidio llawer hyd yn nod yn eu dyddiau hwy. Nid oes dim o'r croniclau yn hysbysu pa fath ddynion oeddynt, na pha fath weithredoedd a gyflawnent. Nid yw yn debyg eu bod yn ddim ond dynion cyffredin o alluoedd a gweithred- oedd. Un noson pan yn ystyried yn ddwys y sefyllfa, yr oedd Edwin yn fwy dwys nag arfer. Ceisiodd Hereward ei galon- Ogi; ond yr oedd yn eithaf dystaw-nid yfai ddafn, ac aeth ymaith o flaen y lleill. Y boreu canlynol yr oedd wedi myned, yn nghyda haner dwsin o'i wyr ei hun. Cyffrowyd Hereward. Os oedd enciliad i rengau y gelyn wedi cymeryd lie, ni wyddid pa le y terfynai. Syrthiai yr amddiffynfa yn ddarnau, a byddai i bob dyn yn eu plith gael ei grogi, neu ei garcharu, a hyny bob yn un ac un. Yr oedd yn rhaid iddynt naill ai sefyll neu syrthio gyda'u gilydd. Aeth Hereward yn wyllt at Morcar. Ni wyddai Morcar ddim am dano. Ar ei anrhydedd fel marchog, ni wyddai efe ddim. Yr oedd ei frawd wedi dweyd ddiwrnod neu ddau cyn hyny wrtho ei fod yn rhwym o weled y ferch a ddyweddwyd iddo cyn y byddai iddo, farw.
TAMEIDIAU HYNOD A DYYDORUS
TAMEIDIAU HYNOD A DYYDORUS Y mae yn debyg fod corff yr enwog Pope, y bardd, yn lied afluniaidd. Pan yr oedd unwaith yn gwawdio anwybodaeth dyn ieuanc, gofynodd iddo a oedd yn gwybod beth oedd gofyn nod. Ydwyf, syr,' meddai, rbywbeth bach erwca ydyw sydd yn gofyn cwestiynau.' Pwy fuasai yn meddwl fod dynes heb ostyngeiddrwydd yn debyg i'r haul, ond felly y mae, oblegyd y mae y ddau yn peri loes i lygaid tyner, Darfu i leidr, yr hwn a dorodd i mewn i siop grocer, ymesgusodi trwy ddweyd ei fod wedi myned yno yn unig er mwyn cymeryd te. Beth ydi eich oedran chwi, Pat ?' Wel, 'rwyf bron a chredu fy mod i mor hyned ag y byddaf byth,' meddai Pat, ac mewn gwir- ionedc1 fe gafodd ei grogi y Llun canlynol. Boneddiges, yr hon oedd yn hyuod add- fwyn ac ufydd cyn priodi, ar yr hon y sylwid gan gyfaill ei bod yn defnyddio ei thafod yn lied gas wedi hyny, a ddywedodd, Yr oedd amser ag oeddwn yn meddwl nad oedd ganddi yr un tafod.' I Ie,' meddai ei gwr gan ocbeneidio, ond y mae amser maith er hyny.' Dywed Cardinal Wiseman nad yw bon. eddwr byth yn achosi poen, b ganlyniad, nis gall dentist fod yn wr boneddig. 1 0' Y pump box sydd yu llywodraetliu y byd-y box pylor, y I allot box, y jury box., y band box. a'r box hat. Sut y mae mcddwyn fel gwleidyddwr gwael ? Am ei fod yn ymwneud a mesurau sydd yn difetha y cyfansoddiad. Sut y mae meddwyn yn debyg i ferch ieuanc fursenllyd ? Am nad yw byth yn foddlawn ar ddefnyddiad cymedrol o'r glass Y mae arian yn gwneud pob pech i ddvn,'meddai hen wr boneddig. I Ydyw, meddai un arall, ond ni wna arian gymaint i ddyn ag a wna dyn er mwyn arian.' Aeth morwyn i siop draper i brynu rhu ban. Darfu i'r siopwr ddyfod a rhuban iddi, ond gwrthododd ei gymeryd am nad oedd shad y Iliw yn ei tharo yn hollol, '0,' meddai y siopwr, dim ond i chwi ddychymygu ei fod yn eich boddio ni wnaiff y lliw un gwahaniaeth.' Boddlonodd y ferch i gymeryd tair neu bedair llath o'r rhuban, yr hwn a roddai yn ei phoced gan gerdded ymaith. 1 Stopiwch, os gwe^well yn dda,' meddai y siopwr, nid ydych wedi talu am y rhuban.' Na hidiwch.' oedd yr atebiad, I dim ond i chwi ddychymygu fy mod wedi talu, ac ni wnaiff yr un gwahan. iaeth.' Fe ddygwyddodd mewn dawnsfa fod merch ieuanc fiasiynol, ond o wynebpryd go hyll, yn siarad a chyfoilles iddi yn nghylch rhyw ddyn ieuanc cyfoethog. yr hwn hefyd oedd yn y ddawnsfa, a'r hwn hefyd a ystyrid yn catch. Y mae yn ddyn ieuanc mor ddeallgar a bendigedig. Fe addawodd ddawnsio yn gyntaf gyda mi, a chadwodd ei addewid fel boneddwr,' meddai y foneddiges gymharol hyll. i Ie" meddai ei chyfeilles gan agor ei cheg.' I Mi a,i clywais yn dywedyd ei fod yn un o reolau ei fywyd. Pan fyddo ganddo rywbeth an. nymunol i'w gyflawni ei fod yn ei gymeryd mewn Haw mor fuan ag oedd yn bosibl i gael darfod ag ef.' Nid ywy ddwy fonedd- gesyn siarad gair a'u gilydd yn awr. Os ydych yn dlawd, peidiwch_ ag ym- ddangos felly os ewyllysiwch ysgol sarhad yn nghyda dyoddefaint. Nwyd yw enaid weithrediad, a'r synibyl- i iad mawr sydd wedi cymhell dynoliaeth i bob peth sydd yndda a drwg. Darganfyddwyr gwael yw y rhai sydd yn meddwl nad oes tir, pan nas gallent weled dim ond mor. Y mae credu ein bod yn cael ein caru er mwyn ein hunain yn un o'r pethau mwyaf ffol. Y mae cariad yn debyg i gawl-y llwyaid .1 i'> ._1
BEIRNIADAETH CYFANSODDIADAU…
BEIRNIADAETH CYFANSODD- IADAU EISTEDDFOD Y NELSON. Dau englyn i'r "Wniadyddes, Pedwar ymgeisiodd am y wobr hon, a chyfiredin iawn ydynt oil. Hen deiliwr sy'n trfn dolydd.—Dau englyn cywir ond byrfyfyr yn ddiddadl, Rhaid i ni aros i'r haul godi ar ddiwedd yr englyn cyntaf, cyn y gallwn wneud dim o hono:- II Gwisg gyda gwên newydd eni, A cholofn oes ei chelf fan hi." Beth yw'r meddwl ? Y mae diwedd yr ail englyn rywbeth yn debyg. Ym- 0 drechwch. am eglurder, ped ai y gy- nghanedd gyda'r gwynt. Talcen Slip.—Rhy slip o lawer y tro hwn. Y maent yn aneglur, ac yn troseddu ar chwaeth bur yn y cyfeiriad at y "globen anniben." Hen Deiliwr.Rhy debyg," yn y linell flaenaf. Oddieithr hyn y mae yr englyn cyntaf yn dda iawn. Ond y mae diwedd yr englyn olaf yn cynwys rhyw- beth dyeithr:— Hon a'i dawn a gawn yn gwau FloB amen y ffasiynau." Beth feddylir wrth "nbsanwn" ffas- iynau? "Ffos" yn cael ei "gwau" hefyd, sydd yn ein gyru i fwy o ddyrys- wch fyth. Tori, neu gloddio ffos-gwait hosan. Aurenau.-Cyflredin iawn eto. Y mae y gair II achles" yn andwyo yr englyn cyntaf..Ond a chymeryd pob- peth i ystyriaeth, credwn mai hwn yw y goreu er gwaeled yw. Nis gall yr awdwr ymffrostio dim yn ei lwyddiant. Traethawd.—" Dyledswydd yr eglwys tuag at yr Ysgol Sabbothol."—Daeth i law 13eg o draethodau ar y testyn hwn. Sylwn arnynt fel y deuant i'n Haw, heb eu rhesu yn ol teilyngdod. Brodor o Talgarth.—Dechreua drwy brofi nad yw yr Ysgol Sabbothol yn ddim ond parhad o'r Ysgol dan yr Hen Oruchwyliaeth. Ffurf newydd ar y dull o addysgu gynt. Ond er fod egwyddor yr Ysgol Sabbothol yn hen, nis gellir galw pob gorchymyn i addysgu'r bobl, yn orchymyn i gadw Ysgol Sabbothol, fel yr awgrymir yma. Ymddengys fod yr awdwr yn gyfarwydd iawn yn yr Ysgrythyrau. Dyfyna adnodau at ei wasanaeth fel y myno. Ceir yma ambell frawddeg ryfedd; megys, Trist yw meddwl fod gwlad y colledigion wedi ei phalniantu a bwriadau a dymyniadau da." Trinia lawer ar esgeuluswyr yr Ysgol Sabbothol, a barna fod y sefyllfa briodasol, i'r rhyw deg yn enwedig yn felidith ar y pwnc hwn. Y mae yn ein sicrhau "nad oes uA o bob ugain" o'r rhyw fenywaidd, yn mynychu'r Ysgol Sul ar ol priodi. Nid yw y traethawd drwyddo yn ddigon argyhoeddiadol, a cheir ychydig fan wallau. Didymus.-Ceir Ilawer o av/grymiadau da yn y traethawd hwn. Ei ddiffyg mwyaf yw diffyg trefn. Condemnia yn fawr y syniad o osod dyn dibroffes yn athraw, a dengys anghymwygder y cyfryw i arwain a chyfarwyddo y dosbarth. Nid yw yn ymresymu fawr, ond yn dweyd "gwnewch fel hyn," a dylech wneud fel arall." Y mae yn cyfarch rhywrai yn y pellder. Buasai yn taro yn well ar ein clust iddo gypiysu ei hun gyda'r rhai a gyferchir ganddo— siarad yn y person cyntaf ac nid yn yr ail. Os oedd rhwystr ar ei fforddd i wneud hyn, yna nid yw yn addas i roddi cyngor ar y pwnc, yn fwy na'r athraw dibroffes a gondemnir mor fawr ganddo. Gallasai hwn wneud llawer gwell traethawd pe tynasai gynllun i weithio wrtho Dysgawdwr Bychan.—Rlias o gynghor- 0 0 p ion a chyfarwyddiadau pa fodd i ddiwyg- io'r Ysgol sydd gan yr ymgeisydd hwn. Y mae yn hollol ddisylw o ddyledswydd yr eglwys tuag at yr Ysgol. Ymddengys nad yw wedi deall y testyn, gan hyny, nid yw y traethawd yn ateb y dyben mewn golwg. Un yn teiiiilo.Y mae hwn yn draethawd trefnus. Yn ei ragarweiniad. dengys fod gan bob dyn ddyledswyddau i'w cyflawni. Yna rhana ei waith yn dri phen. 1. Dyledswydd yr eglwys i ofalu am yr Ysgol. 2. Dyledswydd yr eglwys i'w meithrin. 3. Dyledswydd yr eglwys i ynLdrechn ei- ei gwneud yn llwydriianus. Nid ystyriwn y rhaniad hwn yn un o'r rhai goreu. Y mae y naill ben yn rhy debyg i'r Hall i fod yn dair colofn gadarn dan yr adeilad. Otid y mae hwn yn draethawd da iawn. Nelsonian.—Traethawd byr, ac yn cynwys llawer o awgrymiadau buddiol, ac yn amlygu sel mawr dros yr Ysgol Sabbothol, ond y mae ei fyrder yn wendididdo mewn cystadleuaeth fel hon. Athraw Ffyddiog.—Egyr hwn ei draethawd gyda threm ar y wlad a'r genedl cyn sefydliad yr Ysgol Sabbothol. Yna ar gychwyniad yr Ysgol a dyled- swydd yr eglwys tuag ati. -Bhenir hwn yn saith o benodau, a cheir sylwadau buddiol yn mhob penod, ag y byddai yn fendith eu cario allan. Amser a balla i ni fanylu ar ei wahanol benau. D. J. R. —Traethawd da iawn eto, wedi ei ddosbarthu'n drefnus, a phob rhan yn gynwysfawr. Ond yr ydym braidd yn amheu cywirdeb y trydydd I pen, Am mai dyma'r unig ffordd, trwy ba un y gellir cadw gwydodaeth o'r gwir Dduw yn ein plith, a'i throsglwyddo oe? } Y ..Uve a; .:t: o'i; deuluol nag sydd hyd yn nod yn yr Ysgol Sul. Ond os mai trwy ddysgu yn gyffredinol olyga'r awdwr, heb gyfeiriad at yr Ysgol, yna, y mae yn colli golwg ar y pwnc. Teimlwn hefyd fod y traethawd, a'i gymeryd drwyddo, yn fwy ar yr Ysgol fel sefydliad, nag ar ddyled- swydd yr eglwys tuag ati. Ceir yma ychydig wallau hefyd, gyda'r h yn benaf. Colli yn y iluosog yn fynych fel hyn:—" Llyfrau wedi eu ?/sgrifenu," yn lie eu hysgrifenu." Y mae yr eu Iluosog bob amser yn gofyn h yn y cysylliadau hyn. Sylwed ar yr engh- railft hon :—Ei (gwryw) addysg—ei benyw) haddysg-eu (Iluosog) ltacldysg,) Mown geiriau ereill megys, rhedeg, rhodio, &c., y test goreu yw y llythyren ll. Bob man lie byddo yr II yn troi yn 1, y mae yr h mewn geiriau megys, rhodio, rhuthro, &c., yn colli. Fel hyn Mae y dyn yn rhedeg—Mae y dyn yn llamu. Aeth y dyn i redeg-Aeth y dyn i lamu. Mae hon yn rheol anffaeledig. Aelod Ieuanc.-Methwn weled yn y traethawd hwn, y berthynas sydd rhwng y rhagarweiniad a chorff y gwaith. Y mae ei arddull hefyd mewn rhai manau yn dra ffugyrol. Gwell genym iaith fwy semi, yn enwedig mewn traethawd ar bwnc fel hwn. Ceir ynddo bethau da, ond nid yw yn ddigon argyhoeddiadol. Brython.—Traethawd da iawn, ac yn weddol i'r pwynt. Nid oes ynddo ddim yn ymosodol, nac yn ddiraddiol ar yr eglwys, ond eglura iddi ei dyledswydd yn fwy trwy eirieu denu. Ceir ynddo amryw fan wallau mewn orgraff yma thraw. Arhonddu. —Traethawd go dda, ond bachgenaidd. Rhy bregethwrol ei ar- ddull. Y mae ei sel dros yr ordinhadau yn ysu ffordd y cerdda. Ceir ynddo lawer o wallau, y rhai a nodir ar y copi. Gwladwr Gwylaidd.—Traethawd llafurfawr, ond yn cynwys llawer o bethau anmherthynasol. Ond y mae ynddo hefyd lawer o bethau da ac i'r pwynt. Teimlwn nad yw yr awdwr bob amser yn cerdded canol y llwybr, ond llawer gyda'r ymylon, fel pe bai y traethawd wedi ei wneud ar destyn arall, ond ei droi o'i anfodd at hwn. Gellir dweyd hyn am amryw o'r tracth- odau ereill sydd ger ein bron. Anheilwng.-Nid yw yr awdwr wedi llwyddo i amlygu ei feddwl yn glir, yn ei dudalen gyntaf. Traetha ar safle plant yn yr eglwys. Edrycha ar yr Ysgol fel hedyn yr eglwys yn y dyfodol —perthynas yr eglwys a'r ysgol, &c. Ond y mae braidd yn gymysglyd mewn Z-1 rhai manau, ac yn dra ymosodol ar yr eglwys. Nid oes ynddo y cysondeb cyd- ddilynol hwnw sydd yn ei wneud yn gyfanwaith crwn. Gwibia yn sydyn oddiar y llwybr, daw yn ol i'w ymylon, a ffwrdd ag ef drachefn. Diangodd arno ychydig fan wallau ieithyddol. Arolygydd No. 3 —Traethawd ymar- ferol, eglur, ac i'r pwynt, wedi ei ranu yn chwech o benodau. Dyledswydd yr eglwys yn 1. Oblegyd cyfaddasrwydd yr Ysgol i sefyllfa gyftVedinol dynolryw. 2. Oblegyd y daioni mawr a gyflawnwyd ganddi. 3. Oblegyd ei bod yn foddion o ras. 4. Oblegyd ei bod y lie mwyaf manteisiol i'r holl eglwys i weithio. 5. Am ei fod yn anrhydedd i'r eglwys gael gwrjeubhur rhyw ddaioni gydag achos Duw, ac hyrwyddo ei waith yn y byd. 6. Am y bydd cyfrifoldeb yr eglwys yn fawr am beidio. Traetha ar y gwahanol benau hyn yn gryno ac i'r pwrpas. Diangodd arno ambell wall bychan, ond barnwn ei fod yn rhagori ar y lleill mewn trefn, eglurder, ac i'r pwynt. Am hyny Arolygydd No. 3. bia'r wobr. Ar air a chydwybod, DYFED.
;Y CHWIL LYS PABYDDOL.
Y CHWIL LYS PABYDDOL. [GAN AWDWR "DYDDIAU M\RI WAEDLYD."] PENOD IX. Cofia y darllenydd yr hanes a roisom fod dyn wedi cael ei boenydio bron i farwolaeth i gyffesu celwydd gan gigydi- ion y Chwil-lys. Pan welsant nad oedd yr holl greulonderau a weithredent ond yn unig yn gwne-ud y goddefydd yn fwy gwresog yn ei ymbiliau at Dduw am gymorth i oddef yn achos gwirionedd a phurdeb, yn hytrach na ei dynu i gy- fi-esu a chvfaddef anwiredd, arteithias- ant ef mewn modd arall, yn mhen chwech wythnos, modd mwy llym nag o'r blaen, pe buasai hyny yn bosibl. Troisant ei freichiau o'r tu ol iddo, trwy offerynoliacth rhaff wedi ei sicrhau wrth ei addyrnau, yr hon weithid gan beiriant, nes y taflwyd ei ddwy ysgwydd ef o'u lie, ac y daeth llawer o waed allan o'i enau ef. Gwnaed hyn dair gwaith, ac yna cymerwyd ef i'w ddaeargell, lie y traddodvvyd ef i'r meddygon, y rhai, wrth osod ei gymalau yn eu lie, a barasant iddo y boen fwyaf erchrydus. Yr oedd ei gyfansodchad wedi ei ysgytio yn y fath fodd, fel y bu agos iddo farw y tro hwn. Yn mhen dau fis ar olyr ail arteithiad uchod, arteithiwydefytrydeddtro. Dyg. wyd ef 1 ystafell yr arteithio, lie y caf- odd fyned o dan fath arall o gospodig- aeth, yr hon a weinyddwyd arno ddwy- waith yn olyuol. Y poonydwyr a sicr- hasant cradwyn gref ddwy waith o 9,111- gylch ei gorff, gan fyned dros ei a sicrhau ei phenau yn ei arddyrnau. Yna, gosodasant ef a'i gefn yn erbyn I 'liwf rrf M.il t ;'r/, i at). ba v rhfc-.la-. o'r tu cefn iddo, ac felly a wasgent ar ei gylla i'r graddau y tynheid y gadwyn. Arteithiasant ef yn y dull yma nes yr oedd ei arddyrnau, yn gystal a'i ys- gwyddau, wedi eu hollol ddadgyrnalu. Pa fodd bynag, gosodwyd hwy yn eu lie yn fuan gan y meddygon. Ond y bar- banaid, heb ymfoddloni ar hyny o greu- londeb, a'i dodasant yr ail waith ar yr arteithfa, ond efe a ddyoddefodd gyda gwroldeb a phenderfyniad. Yna gor- chymynwyd ei gludo i'w ddaeargell, lie y gorweddodd am amser maith yn crogi, megys rhwng bywyd ac angau. Gellir yn hawdd dirnad,. oddiwrth yr hanes hwn, y fath ing oedd raid fod y truan yma wedi ei oddef trwy gael ei boenydio mor greulon. Yr oedd y rhan fwyaf o'i aelodau wedi eu dadgymalu. Yr oedd wedi cael ei archolli i'r fath raddau fel y bu am wythnosau heb allu codi ei law at ei enau. A chwyddodd ei gorff yn anferthol ar gyfrif vr enyniad poenus a achoswyd trwy yr amrywiol ddadgymaliadau. Wedi cael ei ryddid, teimlodd effeithiau y creulondeb hwn dros y gweddill o'i fywyd. Yn fynych, ymosodid arno gan boenau o'r fath fwyaf angherddol a llym, am ba rai ni wyddai ddim nes y bu mor anffodus a syrthio i ddwylaw yr ellyllon gwaedlyd, sef yr offeiriad Pabaidd, y rhai a lyw- odraethent y Chwil-lys. Ni byddai y menywod a fyddent mor anffodus a chroesi rhiniog y llys ofnadwy hwn, yn cael mymryn mwy o drugaredd na gwrywaid. Arteithid y ddau ryw yn gyffelyb. Nid oedd gan y cigyddion Pabyddol y radd leiaf o deimlad tuag at blant—merched a bechgyn-a hen ddyn- ion, mwy na thuag at ddynion cryfion. Byddent mor gynddeiriog tuag at ferched, y rhai oeddynt wedi cael eu magu yn dyner mewn palasau, a thuag at ddyn- ion geirwon y rhai oeddynt wedi arfer bod mewn caledi. Nid oedd un math o ddyfais a allai dyn cythreulig, neu ddiafol colledig, ei llunio, er mwyn poenydio pobl Dduw, nad oedd yn cael ei gosod ar waith yn y llys uffernol hwn. Dyfeisiwyd y dull o Iosgi dyn neu ddynes mewn padell scch gan y dyhirod Pabyddol yn y Ilys hwn. Padell fawr o bres oedd hi, digon eang i gynwys dyn, 11 t, a chauad cloedig arni. Yn hon y dodai yr offeiriaid Pabaidd ddyn duwiol yr hwn a ballai droi yn Babydd, neu ferch bur os na ymostyngai hi i fod yn butaiu i'r offeiriaid. Wedi ei gosod yn y badell, gosodid clo ami yno. Cyneuid tan o dan y badell, a llosgid y ferch neu y dyn yn lludw Dull arall, tra chyffred- in o arteithio yn y Chwil-lys, ydoedd, sicrhau y saint ar olwyn fawr, trwy eu rhwymo ar eu cefnau ar y tu allan i gant yr olwyn, ac yna eu chwyrnellu o am- gylch gyda cnyflymdra annirnadwy. Mewn llawer Chwil-lys byddai. wyneb cant yr olwyn wedi ei orchuddio a phigau llymion, ar bo, rai y rhwym id y goddefydd yn noeth Os na byddai hyn yn ddigon i beri i'r truan droi yn Babydd, neu wneud yr hyn a geisiai yr ellyllon Pabyddol, gosodid math o gyilell mewn sefyllfa fel y gallai dori darn o gnawd y goddefydd, bob tro y byddai yr olwyn yn myned" o amgylch Dull arall o boenydio ydoedd rhwymo y dyn duwiol ar wast ad ei gefn ar le pwrpasol, a gofyn iddo wneud yr hyn a geisiai y cig- yddion Pabyddol, neu ynte ddyoddet i blwm toddedig gael ei dywallt i'w enau Ereill a ddiosgid yn noeth, ac a groes- I ol hoelid a'u penau i lawr. Ereill a grogid gerfydd eu breichiau wrth raft' a fyddai yn myned dros chwerfan yn mhen uchaf yr ystafell. Ac wedi rhoddi pwysau trymion wrth eu traed, tYnIa, y raff gan amryw ddynion, nes y byddai y dyn truenus mown eiliad yn y pen uchaf, ac mewn eiliad drachefn ar lawr. Gwnelid felly iddo nes dadgymalu ei holl esgyrn, a'u dryllio yn chwiifriw Gweinyddid y crealonderau hyn yn ngwydd swyddogion uchel yr offeiriad- aeth Babaidd, y rhai a eisteddent mewn rhwysg mawr ar orsedafeinciau dyrchaf- edig. Ac yr oeddynt mor ddigywilydd ag ymddangos yno mewn gwisgoedd ag ag ymddangos yno mewn gwisop-dd àg arwydd y groes arnynt Yr oedd yr un arwydd ar barwydydd yr y7stafell lie y gwnelid y creulonderau barbaraidd. Onid oes rhyw annuwioldeb mwy beidd- gar nag yn mhlith cythreuliaid ulfern yn yr ellyllon Pabyddol, i broffesu parch 1 groes Crist, mewn cysylltiad a_u gweitn- rediadau cigyddol ? Ie» dywedir fod llun lesu Grist wedi ei groeshoelio ar furiau yr ystafelloedd lie y byddai baibariaeth gwaedlyd yr offeiriaid Pabyddol yn cael ei gario yn mlaen. Yn ei enw ef y proff- esid fod y creulonderau ya cael eu cyflawni Rhyiedd amynedd Duw. "Ychydig fyddai yn dyfod allan o'r Chwil-lys yn fyw. Nid oedd neb yn dyfod oddiyno heb gael eu hanafu. Anfonid llawer i'r rhwyflongau fel caeth- ion am eu^lioes, neu fe a'u collfernid i 0 gael eu llosgi yn fyw. Y weithred o losgi y collfarnedig a elwid ganddvnt yn 1 Anto-da-fe, sef yn weithred o ftydd," fel pe byddai ffydd yn N ghrist y Beibl wedi awdurdodi yr ellyllon i losgi dynion y rhai a gredent yn Nghrist yn ol y o Bclbl! Oh! Ni bu ar y ddaear y fath gyfundrefn o ^ragrith a thwyll uffernol a'r grefydd Babaidd erioed. Pan y byddai dynion duwiol yn cael eu llosgi trwy gollfarlllad y Chwil- lys, byddai ,1 Cf-1? 1 rt—1 1 un o'r colviilovd' hva. -:v a-- -& blaenori gan udgyrn, tabyrdiau ab urdd Babyddol, yn un orymdait .1 balas y bnf spuare yn y ddinas, ac -3 cyhoeddasant y bydddent yn gweinJldû. y gospedigaeth benodol ar bob un o'r carcharonon nad oeddynt yn ufydc i' • Pab, ar y 30ain o Fehefin. Nid oedd fath beth wedi bod yn Madrid am law^ o nynyddoedd o'r blaen. Yr oed.' v trigolion yn dyheu am weled dyd(". v gospedigaeth ar eu cyd-ddynion, fel 4 buasai yn ddydd o lawenydd a gorfole IdL Pan ddaeta y diwrnod, ymgynull ,lid. torfeydd mawrion o bobl i'r ddinat a phawb yn Ilawen, ac yn eu diliad goreu. megys tyrfa yn cadw gwvl. Yn y squ eang a nodwyd, yr oedd esgynh wr uchel wedi ei gyfodi. Ac yno, o SE-ith yn y bore hyd yr hwyr, y dygwyd vn rnlaen luaws mawr o garcharorion, o M rhyw, gradd, ac oed, i dderbyn barD y Chwil-lys, (yr hwn a gam enwid vn "sanctaiddd." H Dieflig, uffernol, ddylasai ei enw fod). Gan fod holI Cbwil-lysoedd y deyrnas yn anfon on carcharorion i'r brif-ddinas, Mabrid, dderbyn eu dedfryd, yr oedd eu nifer v fawr iawn. Cafodd ugain o wyr gwragedd yn nghyd ag un Mohamed„: gwrthgiliedig, eu condemnio i gael er llosgi. Deg a deugain o Iuddewon, rv wyr a gwragedd, heb fod o'r blaen ngharchar, ac yn barod i droi i fod Babyddion, a ddedfrydwyd i gael fflangellu a dyoddef hir garcharii. Condemniwyd y rhai na throenfc ifod Bybyddion i farw. Condemniwyd er( i gael eu fflangellu a'u trosglwyddo t: eu hoes i'r rhwyflongau. Yr oedd rhai olaf hyn yn dwyn ar eu pen gapiau mawr o bapyr, ac ysgrifeniad arnynt, a rhaffau am eu gyddfau, ffaglau yn eu dwylaw. Ar yr achlysur hwn yr oedd holl I brenhinol Spain yn bresenol. Yr oel: cadair yr Arch-Chwil-lysvdd wedi cael rhoddi yn uwch na chadair y breni- Charles II, perthynol i deulu brenhiD Awstria, oedd y brenin y pryd hwn- Nid hir iawn y bu efe ar yr orsedd ar yr amgylchiad uchod. A phan y b efe farw ni chafodd un o deui ,■ brenhinol Awstria deyrnasu ar ei ef yn Spain. Y mddengys nad oe(; efe yn ugain oed ar yr amgy lchiad ucho Arweinid y carcharorion i gael f llosgi gan bendefigion y wlad. "5 mysg y rhai a gollfarnwvd, yr oe • Iuddewes ieuanc dra phrydferth. d' fLvydd ar bymtheg oed. Trwy ei be- ar yr un esgynlawr a'r frenmes, anerci. odd hi yn dorcalonus fel y canlyn :— Frenhines oruchel! Oni bydd bresenoldeb eich mawrhvdi fod o r wasanaeth i mi yn fy nghvflwr gofid- Tosturiwch wrth fy ieuenccyd Ac C Ystyriwch fy mod i farw am broffi crefydd a ddysgwyd i mi er pan oedd yn faban Ymddangosai ei maw^bvdi megys v, tosturio wrthi, ond trodd ei llygaiv ffordd arall, canys ni feiddiai ddwt gair o blaid yr hon a gvhoeddid heretic gan y Chwil lys. Yna dechreuwyd ar wasanaeth offeren. A daeth yr Arch-Chwil-lys i lawr, wedi ymwisgo yn ei fanteF meitr ar ei ben. Ond rhaid i ni adael y gweddill hanes hyd yr wythnos nesaf. W fyned dros fanylion yr hanes, anhav l.: yw peidio ymgynhyrfu mewn llid cyflg v tuag at y cigyddion Pabaidd. Yr o> Dr Owen a Baxter yn gweinidogae. yn y wlad hon pan yr oedd y petl uchod yn myned yn mlaen yn Sp? Bu merch Dr Owen farw yeh) ragor na dau fis cyn i'r barbarian. uchod gyjiieryd Ile. A Charles II o yn teyrnasu yn Lloegr.
0 NEWYDIADURON CYMREI > A…
0 NEWYDIADURON CYMREI > A ME RIC A N AI D D. AIARWOLAETFIAU. MORGANS.—Ionawr 18, yn nhy ei Irč- yn nghyfraith, David Morgans (I;, Trecasteli), yn Scotia Hollow, g". Elizabeth, Pennsylvania, Mary Morgan yn 87 mlwydd oed. Da¡eth i'r wlad h. yn y flwyddyn 1867, o Dowlais, gan f y mwyafrif o'i phlant yma o'r bla: Ganwyd a magwyd yr ymadawedig Talysarn, Sir Aberteifl, Deheudir Cym Yr oedd yn grefyddol er yn ieuanc v thebygem fod hyny yn gysur iddi j ddaeth awr ei hymddadotiad. Gada odd i alaru ar ei hoi chwech o blant, ughyda lluaws mawr o'i hwyrion gorwyrion. LEWIS.—Yn Hyde Park, Pennsd vania, Rhagfyr 30, bu farw yr h.1 chwaer oedranus ac adnabyddus M Kezia Lewis, yn yr oedran teg o mlwydd. Ganwyd hi yn ardal Myny- Islwyn, Deheudir Cymru. Cafodd dwyn i fyny yu nghanol y manteisi ,1. crefyddol goreu, ac arweiniwyd hi i dra boreu i wneud arddeliad o lesu Gr < fel ei Gwaredwr. Derbyniwyd hi aelod eglwysig yn Mynydd Islwyn g yr hybarch Mr Harris pan nad oedd o 15 mlwydd oed, a bu ei gyrfa grefyddc; yn ddifwlch hyd y terfyn. Pan gydmarol ieuanc ymunodd mewn prioc. a Mr William Lewis, genedigol o ardai Llantrisant, a bu iddynt naw o blant, c ba rai nid oes ond tri yn fyw. Ymfir'i- odd hi a'i theulu i'r wlad hon tua d mlynedd yn ol, ac ymseflydlasant Hyde Park, Pennsylvania. Bu ei phriod » tt t fno R>o^loir KIttti UiTpd :¡( t lj. '1'; f t 4"-