Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

10 erthygl ar y dudalen hon

BRWYDR WATERLOO, YN NGHYD…

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

BRWYDR WATERLOO, YN NGHYD A'R HYN A ARWEINIODD IDDI. I -0-- GAN AP BRYTHONFRYN. NAPOLEON A'R PRWSSIAID. --0-- (Paxhad.) -0- Yn Sombref, ar ochr aswy y Fyddin Brwssiairid, safai y Third Corps, dan Gener- al Thielman, yn ansyfladwy yn ng-wyneb holl ymosodiadau y geiyn. Penderfynodd Bona- parte i wneyd ei fuddugoliaeth yn gyflawn drwy un o'r cynlluniau beiddgar a, chelfydd hyny oedli! yn nodweddu ei gymeriad. Yn mhenitref Ligny, a wynebai ar llinell ganolog Byddin Pxwssaa, galwodd i fyny ei Imper- ial Guard, y rhai hyd yn hyn yr oedd wedi eu cadw yn ol, hyd nes y gwelai vr angers xheidrwydd o'u dlefnyddio. Ffurftodd: wyth bataliwn o'r muwyr hyn yn un colofn sylweddol, yn cael eu cyn- orthwyo gan bedair sgwadron c feirchfilwyr, dwy gatrawd o'r Cuirassiers, a grenadiers b marchogedig ereill, a rhuthrasant i'r iseldir rartai y pentref odiiiwrth yr uchelderau, a dechreuasant eu hesgyn, er gwaethaf y tan- beleniad mwyaf dychrynllyd o du y Prwss- iaid. Ni chafodd eu dynesiad, er hyny, ei atal, ac ni phailodd dewrder a brwtdfrydedd1 y Ffrancod am eiliad; ond gan esgyn i fyny yir ucheldiroedd yn hyf ger Bussy, ac yn, y fath nifer, buont bron a chreu yr argraff ar luoedd llinsell y Pnvssiaid v gwnaent dori drwy ganol eu bytiidin gref. Ymieddid yma yn y fath fodd fel y mae ceisio desgrifio y gyflafan, gydag inc a phapyr bron allan o'r cwestiwn. Yr üedd beiddgarwch, hyfdra, a gWToldeb y meirchfilwyr Ffrengig tuhwnt— gorchfygasant bob rhwystr, a thorasant eu ffordd dinvy y rhengau gwrthwynebol gan gyflawnu y gwrhydwaith mwyaf mewn ystyr filwrol, a bu y Ilaiddfa, yn druenus ar bob DU. Daeth corphluoedd Pecheaux o'r tucefn i Ligny o bob ochr yn dawel, gan ruthro ar y Prwssiaid. yn ddiarwybod i'r olaf; ac ar yr un pryd gyrwyd y meirchfilwyr Prwssiaidd oeddynt ar ucheldir tucefn i'r pentref yn ol yn barhaus pan dLiiynesent i ymosod ar y F franc od. Yr oedd; yn awr yn tywyllu. "Yr oedd symudiad y gelyn," meddai Bluch- er, "yn benderfynol." Er hyny, ac er eu bod; felly yn amgylchynedig gan y gelyn dan leni yr hwyr, ymunodlds y çolofnaIUJ Prwssiaidd mewn tyrfaoedd1 i atal yr boll rhuthriad'au dilynol wnawd yn eu herbyn, ac ymmeilldu- asant mewn trefn dda 5, gyfeiriad Tilly. Yn herwydd yr ymosodiad ofnadwy a wnaeth y meirchfilwyr Ffrengig, fctdJd bynag, ar y Prwssiaid., cyfaddefo-dd Blucher fod ei ar- tillery wedi myned i dipyn o annhrefn, ac i'r gelyn dd\vyn oddiarno bymtheg o fegnyl. Yn ytodi y nos, ymndllduotaid y Fyddin Brwssiaidd, a boreu tranoeth dilynwyd: hi gan General Thielman gyda'r Third Corps, i Gembloux, He yr oedd y Fourth Corps, dan Bulow, wedi cyrbaedd yn ystod nos. Y na syrthic< M yr holl Fyrddin im ol ar ben- tref Wavre, lie y sefydlodd1, Blucher ei brif wersyll. Ni wnaeth y Ffrancod ymgais i'w dilyn. Yn mnvytlr Ligny collodd. y Prwss- ia,id o leiaf 20,000 o wyr; a chyfaddefai y Ffrancod fod eu colledion hwythau yn wir dilifrifol. Er nad oedd yr ymladdfa ond wedi dechreu y diwrnod blaenorol, yr oedd v nifer a syrthiasant yn yr amsar1 byr hwnw yn y tair byddin yn agos i ,o,ooo Yr oedd ataiiad rhuthrirr! y gelyn yn Quatre Bras o'r pwys a thra, y -i grwnaeth hyny ddwyn cloidl bythol ar v traed- filwyr Prydeinig, a fuont mor llwyddianu^s i wrthsefyll y gelyn, heb gymhorth megnvl na -11 Z, mieirchfilwyr, ataliasanit hefydi Marshal Ney rhag troi aden ddeheuol y Fyddin Unedig^ fel yr oedd: Bonaparte wedi casgiu y gwixai. Pe bai hyn wedi cymeryd lie, a hyny ar yT adeg y gyrwyd y Fyddin B-nvssiaidd o'i safie, byddai y ddwy fyddin ymgyngreiniedig o bosibl wedi eu lh\Tr wahanu odiJ'iwrth eu igilyddi Ond yn herwy^dd, fel y nodasom o'r blaen,, i'r First Corps gael ei galw oddi- wrth Ney, ni chafodd y cadfridog hwnw y fantais a d)3iysgwyliai. Tra yr oedd y Prwssiaid yn ymneillduo., arosodd y Due o Wellington, a'r fyddlin a dan ei lywyddiaeth, ar faes y frwydr yn Qufttre Bras. Yr oedd: y cadfridog; Prydein- ig yma yr un saor agored i berygi a'r mihvr lleiaf. Y cae agored- oedlil ei obenydd. Yn teimlo yin lluddedig ac oer tua'r boreu, daeth yn awyddus i, gael ychydig dan, ac ar 01 ychydig drafferth llwyddoddi nifer o fil- A,-vi perthynol i gatrawd y 92nd i gyneu un iddo. Yr oedd pawb am wneyd ei oreu csrosto, a theimlai yn falch o'r gyniwyna.s Jeiaf. Anhawdd yw !b:eyd beth aJlasai fed yn brif bvyntiau ef ar yr adear ddyrus bono. Yn fiian da eth ei fe"rchfi'v.Tr a'r g^veddill or fyudin i frny. Erbyii boreu y xyeg a Feheftn, yr oedd vedi pena'i a sirriiBii ei aoll fyddin i gymeryd eu lleoedd priodol yn Quatre Bras, ac yn p?jrctoi i ymosod ar Ney I yn Fn snes pan y derb J nio-dd neses oddi- I Bluchex vn ei. hysbysu am ainsav.-rd anxFodus psthau ¿'i. du ef. Yr1 oedd ynineillduad y i'rwssi iid yn gofyn am gyffelyb un ar ran y Cadfiidog Prydeinig, er ei alluogi i ddal ei gysylltiad a'r cyfryw. Felly, penderfynodd i droi yn ei cl i gyfeiriad Bnissels, yr hyn a wnawd v 'j mwyaf trefnr:;s. Felly y bu canlvniad brwydrau ffyrnig Ligny a Quatre Bras. Yr oedd yr Ymher- awdwr, y nia,e yn wir, wedi tori: y ilinell mor bell ag i orfodf y cyngre riaid i ddewis tir a.raH i'w hadfTurfio; ond: iifiwrth. hyny nid J t oedd yn alluog i ga,el rhyw lav, vr o fudd ^yl1- v,-edJdol. Er i'r byddinoedd :;ner!ig gael allan ei bod yn angenrheii ;»'vl i ymneillduo, ni cheiisicdd v gelyn fyned 2, ei bol i'w hvm-1 lid. Yn mrwydr yr 16 eg, ymIaddodd y ddwy ochr gyda'r penderfynolrwydl :i mwyaf; ond y Ffrancod ddangosasant yr atgasedd a'r diialedd mwyaf. Darfu i Ddosran y Gyntaf a'r Drydedd o'r Fyridin Ffrengig chmfio y :Faner Delu. gan benrlerfyniu peoidio diangos y trugareddi lleiaf i'w gelynion. Yn erbyn y Prwssiaid, fodd bynag, y dangosodki' y Ffrancod yr elyniaeth waetbaf. "Ar Y I sfed, Charferoy," ebai adrockiiad Ffrengig, gwyd amryw o'r squares Prwssiaidd ai on coxpbJuoedd:. Alhn o bump 'iw.e' mil a gyfanst:j :d:ent y squaires hyn, • • ■ nd tuag un fil a saith cant ellid eu b." -S y mae y "Moniteur" (new:}rddiiadur Jchgrawn Ffrengig, yn o: debyg). fodd -v;: yn dod yn fwy agos ac yn f wy hyf at y pwynt. "Ar y 16eg," meddai hwnw, ac yr wyf am i'r daxllenyrild. sylwi yn fanwl ar hyn—"yr oedd taniad ein milwyr yn erbyn y Prwssiaid, llywodraeth y rhai sydd wedi bod yn bdf gychwynydd y xhyfel annghyfiawn hwn^ y fath fel y gorfu i'r Ymherawdwr orch- ymyn i oediad gymexyia* lie daix gwaith, er gwneyd y gelynion yn garcharorion, ac atal y gigyddfa." Rhoddodd ymneillduad y Byddinoedd Urrediig gyfle i'r Ffrancod—ac un a fawr edmygent—i hawlio eu bod wedi cael budd- ugoliaethau ajdderchog a bythglodus, ac i ragbroiffwydo yn y modd mwyaf hyderus am r dyfodoL Danfonwyd 11,eges ar ol neges i Paris, ac i bellafoeiid y wlad, i'r porthladd- oedd, ac i bob cueiriad, er hysbysu "fod yr Ymherawdwr wedi llwyr guro Byddinoedd Unedig Wellington a Blucher." Derbyniwyd tri o'r negeseuon hyn yn Boulogne, ar foxeu y i8fedi (boreu Brwydr Waterloo). Addiumwyd! dinas Paris a goleu- adau amrybw, ac yno yr oedd y llawenydd a'r brwdfrydigr\vvdd mwyaf bywiog a phar- haol. Taniwyd a saethwyd o'r megnyl a,'r dryliiau wrth y canoedd. "Yr oedd ei fawr- hydi," ebaill y "Moniteur," "i fyned i fewn i Brussels y diwmod ar 01 y frwydr fythglodus hon, yn mha un y dywedir fod telerau dyo- gul\ii y prif gadfridtig Wellington wedi cael eu setlo." Gan barhau }TL yr AM ton o iawen- ydd, adroddid yn mhellach, "Y inae corph- luoedd cyfaino garchaxccion wedi eu cymer- yd. Nis gwyddom beth sydU1 wedi, dod o'u harweinwyr. Y mae y rhuthrgyrch yn gyfan a chyflawn o'r ochr hon, a gobeithiwn na chawn glywed yn fuan eto am y Prwssiaid hyra, os byddiant yn wir hyd yn nod yn alluog fyth i'n gwothsefylL Ond am y Saeson, ni gawn weled beth a ddaw o honynt hwy. Y mae1 yr Ymherawdwr yno." Wei, ddaxllenydd, yr ydym o'r diwedd, ar wynebu ar Frwydx Fawr Waterloo, a chan mai ein bwriad oedd1 o'r dechreu i geisio dangos cronicliad1 mox gyflawn. ag y medrom by o honi ocldiwrth yr adnoddau sydd genym ar law, erfyniwn am faidkieuant y rhai sydd wedi achwyn eisoes ein bod wedi oedii tipyn cyn dod at y testyn rhagfwriadedig. Fel y gwel- ir od'diwrth y nodiadau blaenorol, yr ydym wedi gwneyd ein goreu i diiailyn camrau Wel- lington o Portugal a Spain yn ei orchwyl mawr a llwyddianus o ymlid a gorchfygu, Napoleon, yn erbyn y rhai yr oedd Ewrop gydlag unllais yn awr wedi cyfeirio ei hoil luoedd i'r dyben o roi terfyn ar oxmes a chamlywtxlraeth un o ymhexawdK\yx milwxol mwyaJf peryglus a weloddi y cyfandir yn hanes y canrifoeddi diweddar. (I'w Barhau.)

-:0:|PENRHIWCEIBR. .-0--

..-----I')I aiEDDYLIATT ^ARAWGAR.…

ITREORCI. --or---

[No title]

ESGIDIAU NEWYDDION.II

: o: GRADDA DEALLTWRIAETH…

DIFYRION ENGLYNION.

-:.0:-DUI LPANIAID 0 YSMYGU.…

Advertising