Tarian Y Gweithiwr

BRWYDR WATERLOO, YN NGHYD A'R HYN A ARWEINIODD IDDI. -0-- GAN Ap BRYTHONFRYN. --0-- PARHAD OR FRWYDR. -0-- YMDRECH OLAF NAPOLEON. -0- Parhaodd y frwydr o Nd gyda'r poeth- ckx mwyaf. Yr oedd petxusder a gofid i'w canfod yn amlwg yn ngwedd y Dw:, yr iiwn saw 1 gwaith a ofnai y gwaethaf am ei fil- ■wyr. ;'Gwelais ef," meddai swyddog oedd gerllaw iddo, "yn tynu ei oriawr allan oi Jogeil amryw droion, gan geisio cyfrif yn d)c&aM pa bryd y byddai i'r Prwssiaid gyr- haedd y maes." "Would to God," ebai y Due, ''that naght or Blucher come!" I Nid oedd Blucher, yn y cyfamser, yn segur; ond cyfarfu ei fyddin fawr a riivr) str- au lawer cyn y gaHodd ymuno a'r Prydean- iaid. Yr oedd y Fourth Corps, fel y nod- I asom o'r blaen/wcdi cychwyn oddiiar bed- war o'r gloch y boreu. Yr oedd Blucher yn y gweiy yn dyoddef yn dost oddiwrth y cwymp a'r wasgfa iliii gafodidt efe ar y i6eg, pan y derbyniodd y newydd fod y Ffrancod tvedi ymosod ar W ellington. Cododd yn union, ac aeth yn ddiymdnroi ar ol y fv ddiin, ac yn fuan wele ef o flaen y First Corps yn brysio i fa.es y frwydr. Yr oedd yr heolydd mor ddrwg, fel y cafodd y lIrwssiaid gryn drafferth i'w trarn- ;wyo, ac yr oedd yn 4 o'r gloch y prydnawn pan gyrha-eddodd dwy fngad o r Fourth Corps y fan fwriedid iddynt. \r oeod yn ^xieg diclifrifotl yn awr, ac nid oedd rnynud i'w golli, a phenderfynodd General Bulow i ddechreu yr ymosodiad gyda'r milwyr hyny Tn unig a ddygwyd i fyny- Yna dyruesodd v Prwssiaid ar unwaith i Plachenoit, yn er- byn ochr ddehau y safle Ffrengig. Ni chollodd Bonaparte, fodd bynag, ei hunan- feddiant. Oddiwrth lythyr a ddarganfydd- odd v noson flaenorol, cafodd ar ddeall fod 15,000 o'r Prwssiaid i ddod i wrthwynebu ei ochr ddehau. Nid ymddengys iddo feddwl am y gweddill o ahuoedd Blucher, ac ys- tyriai yn ddiddadl y byddai ganddynt ddigon o waith i ymgodymu a'r milwyr Ffrt-n-g dan Marshal Grouchy. Felly, pan welodd gorff bychan o'r Prwssiaid ar ei ochr ddehau, anfonodd ei Sixth Corps, dan Count Lobau, yn eu herbyn ar unwaitb., a chymerodd brwydr ofr ^dwy Ie, ac ymladd- odd y Prwssiaid gyda aewrder digyffeiyb, a chyda'r elymaeth fwyaf chwerw; parhaodd vr orn&st gyda chryn ansicrwydd pwy orch, ifygai, tra y' parhaodd, yr ymladdfa a'r Pryd- einiaid gyda'r un ffyrrngrw-ydd. Meddien- Id Napoleon o hyd gan y gobeithion cryfai y gwnai hvyddo i guro y Fydidin Brydeiaig. ?'Y mae y Saeson hyn," ehai efe, "yn d; ond er eu bod yn ymladd yn ddewr, bydd yni rhaid iddynt roddi ffordd ,iN-n foan." Yr oedd Marshal Soult, fodd' bynag, wedi caiel achos i adnabod y "d d" hyn yn well, a dywedodd wrth Bonaparte fod y fath beth a rhoddi ffordd iddyiit hwy yn beth Lied annhebygol. "Paham?" gofynai Napoleon dipyn yn surllyd, "Oblegyd," atebai Soult, "y byddai yn well gauddynt gael eu hollti yn d-ciarnau." Parhaodd' Napoleon, er hyny, i dybied yn wahanol; ac er gwaethaf yr oediad oedd yn barodi wedi ei brofi, sylw-od't yn ddifyrus, "BA.-dd i mi eto fod yn lUii:,sels roewn pryd i gael swper." Ga-Iwodd i fyny filwyT ffres, ia daeth v frwydr bob mynud yn fwy gwaed- lyd. Er hyny, daeth rhagor o'r Prwssiaid i fyny, Gt: yn fusn; yr oedd gan Gener81 Bulow 30,000 o wyT, ac yr oedd y Second Corps'yn brysio i fyny dracbefn i yrrnvao a. hwy. Ond fe iwytModd Napoleoo i wahami y Prwssiaid oddiwrth y Prydeanwyr, gan gy- meryd meddiant o Ter la Haye, Pappelotte, a Frischermont, a pheru culiedion trymion i'r blaenaf. penderfynvT-dd Bonaparte yn awr i wella ar ei Iwyddiant. ac yr oedd yn 6 o'r glach yr hwyr. Felly, gyda dbsbarth lluosog ol feirchfnvyr, etc., gwnaieth ymosoodiad. ffymig arall ar ran gsjnolog y Fyddin 'Brydeinig, a ilwyddasant i ddod at ben y bryn a chymer- v dmeddiant o'r artillery oetld yn y fan hono; end yr oedd y Due ei bun yma, a rhuthrodd yn eoa herbyn gyda thair bataliwn o'r Saeson, a thair arall o'r Bn: as wickers, ,-an crfodi y Ffrancod; i roi yr artillery i fyny. Ond gwnaeth y gelyn wrthsafiad go(iidog. Y pryd hvtn. daeth lirit Uxbridge j (wedi hyny ArtlaJydd Mon.) yn m-ken gyda'r ¡' Life Guards, ac yr oedd y gerchastwaith a gyfiawnrsaiit tuhwnt diesgTiSad. Torasant i lov, r yn llwyr ddwy fataJiwn o'r Old Guard i fry rhai a yn'.yr'a" Napolecn yn fil- I ^vyr an^rchiygol. Wrth arwain y Guards Prvdeinig yn mlaen, bloeddiodtl yr I aril aiian, Yn avvr, iecbgyn, am ddangos a rhadw i fyny anrhydedd yr Household Troops; ychvvangfgwch eto at a chan droi at y Due, ebai efe, "Ni a gawii wel'd* os nad yw'n guards yn fwy o fatch neu beidio i fiÍwyr anorchfygol Napoleoe." r (-,so Cadben Kelly, porthyisoi- i'r guards, air Gyroel lID o gatrodau y Cuiras- siers, a cM-ag un eargyd' rhwygodd. ci hel- met, a uu broo tori ei bea ymaith. id y isyrthiodd y cvTnei Ffrengig yn farw oddiar ei farch. Neidiodd Kelly i lawr, a thorodd "ma:th ei "epaulet," gan ei gadw fe! adgof am y gvflafaa. Ar L ei tMychweljad, non gyfarcbodd yr TTH -V Ef, y rhai oedd- vnt yn llyga^l-'Kst- ( ornest, ac adda^™vd iddo y cz.^ '.v at wobr a haeddii. Yr oedd \n awr yn saith o'r gloch- yr hwyr, a theyrnasai v fnvydt ya mhob rhan o'r maes. O'r Fyddin Pnvssiaidd, dim and y Fourth Coprs oedd hyd yn hyn wedi dod i fyny. Tra yr oedd Marshal Biucher yn dvisesu- i'r maes gycJ'tJr First Corps, derbya- iodd tua, 6 o'r gloch, neges odd'.wrth Gener- a] Thielman o Wavre, yn ei hysbysu fod y Ffrancod' roewn. nifer lluosog wccS ym-osod yn- arw anto yno, ai bod yn gyfyng; ama. "Dywedwch," ebai Biucher, "mai ar yr ys- motyn y mae efe arno, ac nid mown un lie arall, v mae y frwydr i'w phenderfymi, ac nas galJ ddysgVi-yl- cyrpjhortli. oddiwrthyf." Deallai Blucher, wrth reswm, ea bod yni fuy cyfyrtg ar WeMin. :t;m. ac yr oedd nicwri ilown brvs i'w gynr-rthwyo. Ymosodid' ar Thielman gan Marshal Grouchy gyda byddin gref o'r Ffrancod, y rhai, onn. bai hyrty, fuasent o gymhorth i Napoleon yn Water- loo; "ond er nad oexld y milwyr hyn," meddai Marshal Ney, "and 12 milldir oddi- wrth y gweddill o'r Fyddin Ffrengig, yr oeddynt, o ran dim cvmhorth. fedrent roi, mor bell megys a chant o filldiroood.)I Yn y cyfamser, elai y frwydr yn mlaen ar ucheldiroedd Mount St. John gyda chym- •aint o ffyrnigrwydd ag erioed. Yr oedd y iJladdfeydd ar y ddwy ochr yn f,vydus. Ofnsai Ilawear o'r milwyr Prydeinig ro-d y jdydid ar ben amynt; ond, fel eu harwein- ydd enwog a dewr, gwnaethont eu meddyl- iau i fyny i farw lie y safent. Ar yr adeg hon yr oedd y Burned Ddosran wedi ei lteih.au o 6,000 i 1,800. Yr oedd Catrawd y 92nd wedi gostwng i lai na 200. Parha- odd y Due i sefyll o hyd ar ganol y llinell, lie y gallasai weled yr holl faes. Ge sod- wyd ychydig o'r Brunswickers gerllaw indo. Yr oedd Hougoumont o hyd yn dal allan, er gwaethaf yr holl ymosodiadau. Ond yr oedd Bonaparte yn awr mevm saiie ddifrifol, a thedmlai ei filwyr hyny hef- yd, ac ymddangosai iddynt fod buldugoi- daeth yn beth anmhosibl. Yr oedd wedi llwyddo i aul dynesiad Bulow al Fyddin., a chan gredu fod ,Grouchy yn awr gerllaw, perKlerfynodd Awneyd1 un ymosodiad herfeiddiol ar ochr aswy y Fyddin Brydeinig, ger fferm La Haye Sainte, a throi y fantol yn ei ffafr ei hun. I'r pwrpas hwn, dygodd Napoleon i fyny y gweddiil o'r Guards, tua 15,000 mewn nifer. Ystyrid y milwyr hyn. bob am- ser yn anorchfygol, ac wrth gwrs, goreuon a feddai y Fyddin Ftrengig. Pan oedd pobpeth yn barod i'r ymosod- iad, anerchodd Bonaparte y G'uards, gan ddweyd ei fod eisoes wedi dinystrio y rhan fwyaf o'r merichfilwyr a'r gwyr traed Pryd- I einiig, ac mai dim and yr "artillery" oedd ar I ol yn awr, ar y rhai- yr oeddynt i wynebu gyda'u bidogau. Yna arvveiniodd hwynt ychydig i fyny at y bryn, a chan bwyntio a'i fys, ebai efe, Dyna'r heol, foneddigion, i Brussels." Bloeddiodd y Guards allan, "Vive rEmpereur!" yr hyn a glywyd yn Z, eglur gan y Prydeinwyr, ac a barodd iddynt gredu fod yr Ymherawdwr ei hun, yn dod yn eu herbyn. Ond dewisodd Napoleon, fodd bynag, Marshal Ney i'w harwain. Wedi hyny, dilynodd brv\wdr dyclirynilyd, a gyr- odd y Ffrajicod dxwy gorff o'r Brunswickers, gan ladd lluaws o honynt, a gyni/r lleall yn ai. Anelodd y magnelwyr Prydeinig, er hyny, yn lied gywir i ganol rbengau y gelyn, gan wneyd difrod erchyll. Daeth yn foment wir ddifrifol yn, awr. Yr oedd buddugol- L" ia,eth yn hongian yn y dafol yn y fath fodd I fel ag y byddai gronyn yn ddigon i'w throi. Yn herwydd colli y fath nifer o wyr, gorfu i Wellington alw i fyny y rhan olaf o'i fyddin, ia thynu ei "artillery" yn ol i'r ail safle. Gwnaeth bataliwn o'r Hanoveriaid waith da yn erbyn. rhuthriad y Guards Ffrengig. Gwedodd y Due fod yr amser wedi dod i weithredu, a gosododd ei hun yn y perygl teithaf o gael ei saethu. Neidiodd i'r ffrynt, ac arweiniodd ei WyT yn mlaen. Ar- weiniocM Ney yntau ei filwyr yn mlaen, a chollodd yr olaf lu aruthrol. 0 flaen y 92 nd, y 42 ml, ar' Scotch Greys, yr oedd y llawr yn orchuddiedig gan Ffrancod meirw. Rhuthrodd y 92nd (er yn llai na 200), yn cael elUI cyncrthwyo gan y Scotch Greys, yn erbyn »lofn o'r Guards Ffrengig, pryd y torasaffnt i lavvT yr olaf bran bob un. Dynesodd Guards Napoleon, er hyny, eil- 'waith i ben y bryni, yn cael eu rpiorthwyo gart eu megnyl. Gwydiodd y Due eu dynes- iad. Mor fuan ag y cyrhaaddasant y cribyn, a phan o fewn, tua chan' Hath, gwaeddodd y Due wrth y foot-guards (y rhai a orweddent ya eu hyd ar y llawT er gt. -helyd taniad y m-egnyl), "Up. guards, «;•; at them 1" Nid oeddeisieu gc-fyneilwaitii iddynt. Neidias- .arnt i fvny mewn eiliad, a rhuthrasant ar golofnau y gelyn gyda'u cleddyfau gydag eofndra digyffelyb. Methcdd y Guards Ffrengig a dal o'u blaenau. Cyn rliuthro yn mlaen, gollyngodd yr holl filwyr Pryd- inig un saeth (volley) at rengoedd y gelyn, ac yna dynesant gyda'u bigodau. Dyna lie Y d ir y gellir dweyd y cafodd y Guards Prydein- jig a Ffrengig gyfle i ddangos pa ochr o hon- ynt fedrai mill y clod mwyaf fel ymladdwyr. Teimodd y Ffrcnccd. effaith arswydus y rhuthriad, ac er i'w Guards un tro ystyried: eu hunain yn anorchfygo1, goirfu iddiynt yn avvr roi ffordd i'r Prydeinwyr. Er dal cy- 'I hyd ag y m-edrent. er rm foment iddynt wneyd hafog yn iridith ein milwyr, aeth eu rhengau yn gwbl annhrefnrs o'r di..ve.d, a dechreuassnt ddychwelyd, pan y ceisiodd y "tirailleurs" (sharpshooters Ffrengig pertn- ynol i'r Imperial Guards) eu hamddiffyn, ond yn of er. er iddynt ladd lluaws o'r milwyr Prydemig; ond yn cael eu gwynebu gan ¡ rutl-.riad meirchfilwyr yr olaf, enciliasant ymaith mewn annhrefn. Pan welodd ¡ Napoleon y Scotch Greys yn gwneyd y fath ,ha,fog yn rhengau ei Guards, lief odd allan, What'superb horsenncn!" ("Y fath feirch- fiiwyr ardderc hog In) Ar 01 yr ymosodiad hwn, gorweddai cyrff y Ffr-. icod ac eiddo eu ceffylau, yn d,vmpathau ar y ma.es, a hyny heb or-d<larluniio yr olvgfa, (medd yr hanesydd). O'r foment hon, aHan. torodd ysbryd y milwr Ffrengig i lavvr yn deg; dys- tewodd y bloeddiada'Uj 0 "Vive le Env pereur I" a chadwynwyd eu tafodau gan alar, cvv/ilydd, a dychryn. Gyda. gofid, gweloctid Bonaparte y maes yn orchuddied- ig gan gyiff ei filwyr goraf, ar ymdrechion pa rai y sefydlodd ei ynwidiiriedaeth fwyaf ac olaf. Dywedai Marsh"! Nev iddo fod vti llygad-dyst o lawer brwydsr, ond na ddar- fu iddo erioed weledl y fath gigyddfa o'r blaen ag; a arddangosai maes Watrloo. Tra yr oedd yr ymosodiad olaf hwn yn ruyned yn mlaen erbyn y llinell Brydein- jig. daeth yr oil o'r Fourth Corps, a rhan o Second Corps y Fyddin Prwssiaidd, i fyny, gan wri!eyd difrod ofnad^y ar ochr ddehau y Fyddin Ffrengig. Ger y fan hon yr oedd Catrawd Nassau, ac yr oedd eu gwisgoedd mor debyg i eiddo y Ffrancod, fel y cam- gymerodd y Prwssiaid hwynt, gan ymosod amynt au gyru o'u safleoedd gyda'r ffymig- nrydd eithaf cyn darganfod eu camsynied. Gyda llawemydd y syllo-dd y Due o vVel- I lingtom ar ddynesiad cada-rn a phend«rfynol y Prwssiaid yn erbyn ochr ddehau y Fyddin Ffrengig, ac i weled fod yr olaf yn rhoi ffordd bob mynud. Yr oedd rhuad ofnadwy I y megnyl Prwssiaidd' fel ystorm ddvehryn- fawr o ciaranaaii o Ter la Haye i Planchenoit "Dyna'r hen Biucher wedi dod o'r di- I. wedd," ebai y Due, "ac y mae yn debyg iddo ei hun." Gan weled felly fod y fuddugol- iaeth gerllaw, gorchymynodd y Due i'r oil o weddill ei fyddin i ddymesu yn erbyn y gweddill o'r Ffrancod, ac yn erbyn s.afnau 120 o'u megnyl oeddynt eto heb eu dystewi. Arweiniodd hwynt yn mlaen yn bersonol, ac wedi i'r Due eu cyfarch ag ychydig eiriau calonogol, marchogodd yn mlaenJ gyda'i het yn ei law, ac atebodd ei filwyr gyda bloedd fawr o "Hwre!" Yn fuan cariwyd safle y gelyn, ac wedi i'r magnelwyr redeg oddiwrth eu peiriamau, dianigodd yr holl Fyddin Ffrengig yn yr annhrefn fwyaf, wedi eu llwyr ddiyrystul a'u digaloni. Taflodd cxdofnau cyfain eu harfau i lawr er eu gallu- ogi i ddianc yn gyfiymach, a. syrthiodd 150 0 fegnyl i ddwylaw y concwerwyr. Toovyd llinell y Fyddin Ffrengig mewn tair man. Ond beth bynag am hyny, bu yr ymladdfa hon am amser yn un o'r rhai ffymicaf mewn hanes. Y mladdiai y swyddogion o bob gradd yn ochr y milwyr lleiaf. Collodd General Gneisenau, prif swyddog Blucher, ddau geffyl a farchogai yn yr ornest-un drwy gael pe'en o fagnel, a'r Hall drwy saethau cddiwrti. ddrylliau. CUirwyd ei geddyf allan o'r waen, a thrwy ergydion saethwyd y cyfryw yn chwilfriw. (I'w Barhau.)

-:01:- MARWOLAETH A CHLADDEDIG- AETH MR. JOHN JAMES WILLIAMS TREFUV CHAF, GER AB'ERTEIFI. Dydd Mawrth, y 4ydd o'r mis hwn, bu faa v- y brawd ieuanc uchod yn yr oedran cyri irol o 28 miwydd oed. Cafodd ei daraw gan yr inflammation, ac ni fu yn glaf ond tri c wn-tod. Yr oedd allan gyda'r gweision dydd Gwener, yn gweithio ar y fferm, a bu farw fel y dywedwyd dydd Mawrth, heb fod neb o honom wedi clywed braidd @i fod yn glaf. Yr oedd Mr Williams yn fab i'r diweddar Mr David Williams, Treuchaf, ac yn un o ddau o blant. Mae y chwaer, yr hon sydd yn fyw, yn briod a Mr R. Da.vies, Tynewydd, Llangoedmor, ac yn aros yn Trefere. Am eu bod mor hoff o'u gilydd, ni fynai Mr Williams iddi ymadael ag ef tra fyddai yn aroo yn sengI, ac ni raid dweyd fod Mrs Davies yn teimlo yn alarus iawn ar ol brawd oedd mor anwyl. Nodweddid y brawd ieuanc hwn gan amryw rinweddau, pa rai oeddynt yn werth i bob dyn ieuanc eu hefelychu. Yr oedd, Mr Williams yn ddyn ieuanc gwylaidd, dys- taw, a hynod o ddiymhongar; ni chlywid ei swn ef oni welid ef, a byddai bob amser yn meddwl peth drosodd la.wer gwaith cyn ei ddweyd. Fel dyn ieuanc crefyddol, yr oedd yn batrwn i fechgyn ieuainc yr eglwy^s a'r gymr y dog aeth i'w efelychu. Pan fu farw ei dad yn 1892, nid otedid ond 18 oed. Ond v boreu cyntaf ar ol ei gladdu, daeth ei fam, yr hon iyddl wedi ei ragflaenu, a'r Beibl iddo i'w ddarllen, ac i John y deiliad i fyned a weddi; ond aeth gwrthddrych ein hysgrif ei hunan i weddi, ac felly cadwodd y ddy- ledswydd deuluaidd ar yn ail a'r deiliad hyd y diwedd. Ac yn hyn, ddarllenydd, yr oedd, ein brawd ieuantc yn lesiampl ac yn gymer- iad gwerth i edrych arno. Pan y mae gweddio Duw yn gyhoeddus yn mron. a myn- ed allan o'r ffasiwm, nid- colled fechan yw colli cymeriad fel hyn. Yn yr eglwys hefydi He yr oedd yn aelod, gwnaeth ei hun yn ddefnyddiol. Cafodd ei witeyd yn ddiaco-ni yn lie ei dad, cyn; ei fod yn 22 oed, ac yn drysorydd yr eglwys cyn hyny a llanwodd y Ille a roddwyd iddo gyda'r lledneisrwydd a'r ffyddlondeb mwyaf trydwyr; ac y mae ei le heddyw yn 'ag, a'r galar yn fawr ar ei 01. ■"Ei haml a lachludodd tra'r ydoedd hi yn ddydd. Gostylngodd Efe ei nerth ef ar y ffordd, byrhaodd ei ddyddiau." Dydd Sadwrn, yr 8fed, daeth tyrfa fawr vn nghyd i dahl'r brymvvynas olaf i'r ymadaw- edig. Yn y ty, preigethodd y Parch. H. FI. amgylchiad. 0 herwydd gwaeied'd ei chwaer, Mrs. Da.vies, y traddod^d pregeth felly yn y ty. Ar ol cario'r corff allan 01 flaen y ty, rhoddwyd gair allan i'w ganu: "I Galfaria trof fy wyneb/' etc., ac nis gwydd- em am ddim. yn well i'w wneyd o dan yr am- gylchiad, yn nghanol tywyllvvch ac annhrefn marwolaeth oedd mor anesboniadwy i res- wm daearol, na throi am oleuni i Galfaria, He mae pob nos yn troi yn dragwyddol ddydd. Cyn gorphen canu, cychwynwyd •tua'r gladdfa yn Ffynonbedlr. Yr oedd dy- muniad wedi ei a,rwyddo gan ieuenctyd yr eglwys am gael cario corph Mr Williams, yr hwn a garent mor fawr, i dy ei hir gartref. Felly trefnwyd fod y gwrywiaid, er mwyn trefn i gerdded o flaen yr arch. Yr oedd yma gynhebrwng hynod o luosog, fel ag yr n I In oedd yn cyraedd o Trefere hyd Ffynonbedr, pelkier yn agos i filldir o ffordd. Yn y capel, siaradwvd gan Mr Basset, B., Peny- pare; Mr Morris, Tanner's Hall; Mr Morris, Capel Mair a Mr Williams, y gweinklog. Ar lan y bedd, dywedwyd ychydig eiriau yn bwrpasol iawn: gan Mr Evans, Gideon, 3, gweddiodd Mr Pricey B., Ferwig. Yna saf- odd pawb yn fud am, ysbaid, fel pe byddai pob un wedi ei hoelie ar y fan y safai. Ond er mor arthawdd, gwelem y sa er ma en, yn disgyn yn wyiaidd i lawr i'r bedd, ac yn tynu y ceryg oerion dros wyneb ein cyfaill ieu- anc. a'r dyrfa o hyd yn aros yn Uonydd fel pe yn methu a chredu fod yn rhai<l gadael John James Williams ar ol yn y bedd. Na, nid yw efe yno, ond ni a grechvn fod yr ysbryd anfarwol yn iach dragwyddol a,r fryniaiu) anfarwoldeb yr ochr dra i'r bedd'. Bydded i'r amgyichiad clifrifol hwn beri i ieuenctyd yr eghvys yr oedd yr ymadawedig yn aeilod 0< honi, a Ixoll ieuenctyd yr ardal, ystyried a chofio nad oets and un o ddau le yn ôu haros y tu draw i'r Hen. Pa un o'r ddau ? B'le ceir ninau, hoff ddarllenydd, Wedi myn'd i'r ochr draw, Ai yn mhlith gelynion Iesu., Ynte ar y ddeheulaw? Cyfaill.

;o: PRYD F ERTH WCH. Rhinwedd ydynv'r addurn penaf; a synwyr da ydyw'r gwisgiad' ardderchocaf. Waeth pa mor ardderchog y byddo men- yw wedi ei gwisgo, os bydd hyfdra yn ei gwynepryd; y mae hyny yn dileu pob llinell o brydferthweh. Ni fydd gan brydferthwch heb rasusau y meddwl, un gallu dros galonau y dOleth a'r la. Prydferthweh sydd flodeuyn a wywa yn uan. Y mae iechyd yn newid, nerth yn Jleihau, ond y mae diniweidrwydd yn an- tfarwol; ac yn gysur mewn bywyd ac yn angeu.

EGLWYS Y BEDYDDWR, HEOLYFLLIN, ABERDAR. -0- Ymneillduad y Parch. W. Harris o'r WeinidOgaeth Sefydlog. -0> Mr Golygydd,— A fyddwch mor garedig a chaniatau yr ychydig linellau hyn i ymddangos ar wyneb "Tarian y Gweithiwr." Bwriada y Parch. W. Harris, gweinidog parchus eglwys Heol- yfeiin, Aberdar, i ymneilldiao o'r weinideg- aeth sefydlog tua diwedd mis Mawrth nesaf, 1902. Yr ydym ninau fel eglwys wedi, pendei- fynu yn unfrydol i gymeryd maintais. o'r am- gylchiad i dalu parch i'r hwn y mae parch yn ddyledus, trwy gyflwyno iddo dysteb deil- wng am ei wasanaeth mor faith, ac mor dda a llwyddianus. Bydd yn golled: fawr i ni ei golli. Teimlwn, y golled yn bresenol, tra y m-ae yn absenol o'n plitn yn achos l' gystudd. Da,eth Mr Harris yma o Cwmbach, yn ChwefroT 16, 1862; felly, y mae wedi treul- io 40 mlynedd o'i fywyd yma gyda ni. Yr oedd ein dyeld y pryd hwnw. yn ^800. Hel- aethwyd y capel dair gwaith wedi hyny, a phrynwyd ty i'r gwein: Jog yn y man goreu yn Nghwm Aberdar, a'r cwbl wedi ei dahu Hydref diweddaf, cawso-m ein Jubili olaf. Casglodd Mr Harris ei hunan £ 25 12s 6c. Pwy nag oedd eisi-au? Yn awr y mae yr eglwys yn rhydd o bob dyled, ac mewn sefyllfa dda; capel eang, cymiilleidfa rag- orol, ac Ysgol Sul dda. Y mae gan Mr Harris gyfeillion lawer ar hyd a lied y i wlad, a lb.wer o'i hen aelodau mewn gwa- hanol fanau. (r.vahodd >vn y cyfrvw yn gal on- ig i gyfranu rhywbeth er chwyddo y dysteb. Teimla yr eglwys a'r pwyllgor yn ddiolchgar am imo yn y mudiad. Bydd genym ragor eto i drhveyd am Mr Harris a'i lafur maith yn ein plith. Arwyddwyd dros yr eglwys, Edward Richards, Cadeirydd, Job Thomas, Is-gadeirydd, Owen Harris, Trysorydd, I James John, Ysgrifenydd Arianol, David Evans, Ysg. Gohebol. Derbynir pob casgliad'au a thanysgrifiad yn ddiolchgar a siriol gan y Trysorydd, Mr Owen Harris, grocer, Harriet street, Tre- cynon, Aberdar. David Evans.

—2 :0 MORIATT, CILFYh iDD. ■—0 Cynalkxld Cymdeithas y Gwyr Ieuainc eu cyfarfod cyhoedus nos Fercher, Chwefror 5ed, yr hon Gymdeithas sydd yn parhau i ychwanegu mewn rhif, ac mewn gwybod- aeth hanesyddol, Ysgrythyrol, a Duwinydd- ol. Cym-erwyd y gadair gan y Parch. R. E. Williams fel arfer, yn ganmoi idwy iawn. j Dechreuwyd y cyfarfod trwy ddt.'rHen gan Miss S. George, ac aethpwyd i weddi gan Mr David Evans, un o arweinyddion y gym- deithas, yn nghyd a Mr Wm, Thomas. Caf- wyd adroddiad gan Ma.ster 'Evan George, "Jubal Cam"; can, "Dacw Gymru yn y golwg," gan Master Austin Evans. Cafwyd papyr gan Miss Lizzie Jones, "Hanes Moses." Cafwyd can gan Mr Isaac Evans, "Onid oes Balm yn Gilead." Cafwyd ad- iroddiad gan Miss Lizzie Mary Williams. Cafwyd papyr gan Mr John Duggan, "Saul, Brenhin Israel." Cafwyd papyr gan Mr Isaac Evans, "Planes John Penry." Caf- wyd can gan Miss Lizzie Jones. Cafwyd papyr gan Mr Elias Jones ar ei daith, filwrol a'i weledigaeth yn Neheubarth Affrica. Cafwyd adroddiad gam Miss Mary A. Ed- wards, "Deigryn Hiraeth aT ol Dan, fy j m-rawd.' Cafwyd papyr gan Mr John Rhys Morgan, ar "Prif Bwyntia.u Dameg y Mab Afradlon"; a chafwyd triawd i ddiweddu y cyfarfod, "Plant Ca-ersalem" Yr oedd n-awb wedi eu boddloni, ac yn falch fod eu plant yn dyfod yn ddysgedigion yn mhob ystyr, ac yn gweithio gyda'r' gwaith da, yn hytrach na bod yn segur, ac yn ddall i'r gwirionedd. "Chwiliwch yr Ysgrythyrau, canys ynddynt hwy yr ydych yn meddwl cad bywyd tragwyddbl." r Un o'r Gymdeithas.

-:0:- Gellir glanhrau matting gwellt gyda llian tmawr garw we- ei drochi mewn dwfr a lhalen. ac yna ei sychu yn sych. Y mae'r halen yn rhwystro y matting. rhag troi yn .felyn. Gwna. rhwbio 'cream of tartaF ar fenyg I gwynion wedi eu trochi, eu glanhau hwynt yn fawr iawn.

Deng Mlynedd o Ddyoddefaint GWELLHAD RHYFEDD GAN DR. SLATES BLOOD MAKING TABLETS- Pedwar o Feddygon yn Methu. -0 I ddyoddef am dden < mlynedd afiechyd nad oes ond "y bedd yn ymddangos i gynyg gobaith am »yc ad, sydd yn rhwym o achosi blinder meddwi tuhwnt i'r poenau corfforol, i'r hwn nad y ywgeirianyn digon i w amlygu. ^.n^na y ,T^ae wedi bod gyda Mrs Emily Davies, 15, t)uffryn Terrace, New Tredegar, a goi u ic di ddyoadei oddiwrth Waed Anmhur. c y mae y ffaith ei bod eddyw yn mwynhau cysta iech)-d a,( erioed, er tod ei rhieni wedi ei rhoddi i fyny. yn brawf diymwad o rinwedd <u ,ac lasjl .»r slater s slood Making Tablets, pan y methoJd me-idy/iaiaethaii breiniedi^ hysbys e o a c lyrtyriau ereill, a rhoddi yr effaith leiaf, ond gorchfy^odd ef wedi i bedwa meudyg HI- wrio yn oter. } Jfe \Vele yr ystori aoiantus a roddwyd yn garedig -an '.Irs Oaviesiohebydd \i '/il ii i*> pan yr actli y dydd 'r blaen i gael mynegiad gofalus a phersonol o'r ffeithiau. -s r oedd fy ach s yn un drw i wn,' dywedai y foneddiges, yr hon a ymddan osai yn ddar- •U?l ° leC^f3 Pec^reua's ddyocfdef dros naw mlynedd yn ol, drwy syrthio i sefyllfa isel o lec i-Vd.. arheais yn. y sefyllta hon dros y 'yddiavs i ychydig wythnosau, hyd nes y dirianodd y i\v oddiar ty n ruddian gadawodd fy hoi nerth a n he^ni Syiw-iJdais fod fy sefy Ifa- wedi syrthio 1 wendld corfforo Yr oedd Fy ngwaed bron fel dwfr, a fy mhrydwedd yn llwyd-welw a [ phwi. Dyoddcfwn yn f • wr oddiwrtli ui-iad ygaton.a wendidynert's. Aethum mor nervous f el mat prin y gallwn ateb y loch, ac wed'yn ni allwn siarad. Yn mhen ychydig amser, nis g-aJ- V, wn ,;roesi yr vst fell. Gorfuwyd i fy nghym'doJon dd'od i mewn i v. neyd waith y ty i mi, o herwydd yr oeddwn yn myned yn waeth o hyd. Cynddrwg yr oedd'.vn yn myned fel yr ornwn i a fy mhrlOd am fy mywyd.' yn gwded y meddyg ?' ^ofynai y gohebydd. Do, ateb li Mrs Davies f 7mwelais n phedwar o reddy.on, yma ac mewn trefl ereill. ond ni wnaeth eu cyffyriau y lies ileiat i mi o lei f dywedai un fod fy sefy Ufa i'w briodoli i newid aeth yn fy mywyd.' i A gawsoch rhyw driniaeth arall ?' I Do, rhoddais brawf ar amryw o'r hyn a elwir cy- l^%i. i I 1 H ffyriau ar ddull peleni, Syrup, meddyglaethau, &c., if Wi|| 1 il ond nid oedd un o honynt yn wneyd i rai y lies lleiaf I mewn achos mor ddifrifol a fy eiddo i.' '$L 1 Pa tod d felly, y g we 11 haw yd chwi?' 8 vVe oedd yr atebiad, • oddeutu wyth mis yn ol, 't A dat Uenasom yn y South Wales Echo am aches a yrn- debygai 1 fy ciudo i, yr hwn a weilhawyd ganDr f \Vti £ S|T Slater s Biood Making Tablets. I gario allan gyngor lg» i fy rnhnod, anfonais am flychaid. Ni criymerais y If moddion cyn hir yn y daethum i deimlo yn ■iryfaeh"; Wi 11 l-eihaodd curiadau fy n ha on, a dechreuodd arsiw (r Yti— vl'luv»Ll 111? ddyf ol, welw y gwaed fyned, ac yn ei le daeth gwaed W^Wfl coch, iachus. Erbyn hyn y mae yr o \vg welw V llw d yn rnhiith y pethau a fu. arheais i gymeryd v y Tablets yii o-I y cyfarwydliadau, fel erbyn hyn yr w/f mewn iechyd gwcll na; v dysgwyliwn tod. f eto wneud gwaith, ac y mae fy egni a'm nerth wediei adfaryd fel vn yr hen amser.' A ydrch yn pnodoli eich <wellhad i Dr Slater's Tablets Yn hallal felly,' oe.id vr atebiad diymwad. Yr wyf yn diolch i Oduw atn y troad hvcus ddaath a Dr Slater's fablets i fysjlw ac iddynt hwy aa uui* yr wyf yn pnodo i y gsvellnad trylvvyr t gefais gandd/nt. | 'A oes ^enych ryw w?ybodaeth bellach am well!: id <an y Tab ets hyn ?' Oas gwellhaoddlfv ngeneth fechan o wendid a diffyg gwaed, ac yn y; ichos hwn ca-vsanf effaith arddercaog,' nid JJF Slater's B' MaKii\R Ta bkts YN!F0DDI0M GORVVEITHIOL, ond yn GYFFYR CRYFHAOL a GWAED r "GYNYRCHIOL. i'ARGANF t DDIAD MWYAF Y BYD Yn gynar yn yr 2Qfei ganrif hon gwoawd darganfvddiad a gatilyna yn dlidiad" rnswn achubiad myrddiynau o fvwvdau. Y true Dr. Slater—nedJyg Seisnig enwog—wedi darganfod, ar ol yr ymchwiliad mWYlf manwl, y moddion sydd yn ddtanheu y gwaed- gynyrchydl a'r cryfhaydd a adnabydiir. Gelwir y tuaidion yn DR.. SL VTERS BLOOD-MAKING TABLETS." I fynegu y gwir mewn ychydig eiriau, y mae y Tablet yn cynyrchu gwaed pur, newydd, coch. Ein gwaed benderfyna ein hiechyd. Gwaed tlawd, dyfl,ol, ac anmhur sydd gyfrifnl a-n anhvvylderau difrifol megys gwaed t, anmhur, darfodedigaeth, parlys, St. Vitus's dance, poen pen, gwynegon, &c. Cyn y cyrhaeddir y clefydau hyn dyoddefir poenau ofnadwy sydd i'w tadogi i waed drwg. Y mae y perchenogion yn foddlon rhoddi eu cynghor yn rhad. os digwydd i chwi fod mewn amheuaeth o barthed i addasrwydd y Tableni gwaedgyrchol i'ch achos chwi, neu unrli,, w bwvnt arall o berthyoas iddynt. ,ir eich !lythyr" Ad- vice," a chyfeiriwch ef i'r Sloter Medicine Co.'s Laboratories. Greek Street, Leeds. f Gellwch gael Tableni gwaed-gynyrchh! Dr. Siater oddiwrth yr holl fteryllwyr lleol, neu yn uniongyrchol ol liwrth y Slater Medicine Co.'s Laboratories, Greek Street, Leeds, pris 2s. 9c. y biwell. Gellir cael blwch yn cynwys pump cy naint am lis., sef pris pedair blychaid. Nid oes ond Dr SLATER'S Y mae Influenza, neu Ll Grippe,' yn an- I a Gynyrcha hwylder ym iaenol, yr hwn ar biydiau yn ddi- y gan if daiweddaf dau ymdaeniad di- frifnl y naill yn 18:17-8. lIall yn daiwedd- arac hvn M 1). ,ie y dollir yn p.-trhau yn b -n, i ac y i -ie yki c)fyiiol i b,,)b dyn wylied Y mae yn heiot\1s, ac yn ymdaenti yn fwy cyflym nag unrhyw ddolur 3 af gwybyddus araii; a chanoedd yn cael eu tar- amheu briodoli i'r ff lith fod hadyd yr af- iechyd yn Y" awyr, ac nid yn y cyfansoJdiad b dyool. mae feHy Yil cae! ei j'r Y8 os na hyJd v \4wae.i Nt1 a'1" organau mewnol yo i wneyi i ffwrdd a'r hadyd, yr afiechyd Yr ffit3 0 yn y yn y pel a'r cefn, D bV dyoddefydd yo ac yo rhai achosion duy.i •_ y Ji '.rrhasa.' Y fbrdd o'reu i sicrhau iechyd yi/w elrych 'na fydd i'r cyfansoddiad i redeg i. Y mae Dr. Slater's Fab ets, drwy gynydJu cylehredtad y g vaed. ac yn ychwanega gwael coch a phur, y i gwneyd pobpeth a ellir yn y c/feirial hwn a phan y defnyidir hwynt, nid OC3 gin y dolai- hW,1 y g)- baith ileiaf.. n Medda y Perchenogion y fath ym idiriedaeth yn n Jallu difeth eu moddion, Ta'ilen Gwaed-gynyrchioi Dr. Si iter, fe! y mient wedi penderfynu anfon allan nifer cyfyngedij; o ilychau yn rhad (o faintio'.i J* y rhai a werth; r am 2s. 9c.) i bob darllenyd I o'rprpyr hwn j M Coup)) -vh id 1 a do-ant allan y )ou>m isod, ac a aafonant sta np geiniog | h.iuleni Orb, ♦ r i ialu traul y clu li id, at Slater Medicine Liboratories, j Greek street, Leeis. Dim ond un blwch i bob cyfeiriai. | arian> Chwef -Ofed. "WTGIBBON 8C OX, EOR s=s 1 MENS' & BOYS' m ynraam^ t g j Winter Overcoat ?, ] "mens' &"BOYS; "is Winter Suits PCS CHEAPEST IN WAIVES. C30 Commercial Street, ABERDARE, Also at Swansea, N ewpoet, Aberavon, Pontypridd, Pentre, Tredegar, Tonypandy, Ebbw Vale and Ferndale.