Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

13 erthygl ar y dudalen hon

.-'''4'.''.1.',.,'----,---HANES…

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

.4'1. HANES HIRWAUN WRGANT OR GANRIF GYNTAF HYD YN BRESENOL. -0-- GAN "Nl WAETII PWY." 0 ''Ystvriwn y dyddiau gynt, blynyddoedd yr hen oesoedd." --0- Rixagyiiiadradd. -0-- Ar dechreu y ganrif, nid oedd Rhos Hir- Z5 waun ond diffaiethwch dyrus, a choedydd 0 faintioli mawr yn tyfu/llawn o leoedd twm- pathog. a cherygog, ac yn nythle i greadur- iaid' rheibus. Anigylchiadau mewn,, cysylit- i.ad a lleoedd sydd. wedi eti dwyn i sylw y byd. ByddJ hanes Gwlad Canaan yn per swyno eneddaau miliynau o breswylyddion y ddaear, am mai ban ydoedd crydi Cristionog- aeth yn ei dyddiau cynhenid. Nid aimghofir Nazareth., Bethlehem, Judea, BethanAa, Capernaum, Jerusalem, a Phen Calf aria, tra yr edstedd Gwaredwr y Byd ax ei Orseddi, a •nefoedd yn bod—am y rheswm mai dyn:a'r lleoeddi y bu Iesw Grist yn trigianu yn nydd- iau ei ymgnawdoliad. Bydd son am Trafal- gar, Nile, Waterloo, Crimea, ac Hirwaun Wrganit, tra byddo memrwn i ysgrifenu arnd, am yr amgylchiadau gwaecklyd a, gymerodd ie yno. Yr oedd y Rhufeimaid wedi medd- ianu yr Ynys hen. yn, rhaixol am ddieugain a phymtheg o flynyddau cyn Crist. Daeth Cristionogaeth i'n gwlad mor foreu a'r gaoril gyntaf, drwy offerynoLiaeth Bran Fendigaid. Efe ydoeddj fab Llyr Liediaeth, a thad Caradog, Tywysog y Deheubarth. Ac efe a. ddygodd y ffydd yn. Nghrist gyntaf i genedl y Cymry, 0 Rufain. Tua'r flwyddyn O.C. Sl, bradychwyd Caxadbg i ddwylaw y Rhuf- eindaid, gan Aregwedd: Foeddawg, sef Cartismandua, yr Ysgrifenydd Lladin- aiddl Yna hwy a'i cymerasant ef yn nghyda'i wraig, a'i ferch, a'i frodyr, i Rhufain, i ymddangos gexbron Claudius; ond bu ymddygiad mawrfrydig, ac araeth, hyawdl y gwron glan Hirwaun Gymreig yn fOlddion i lenill ffafr yr Yrnera wdwr, ac i beri idido ef a'i deulu gael eu rhyddhad ar yr amiodl i'w dad, Bran ab Llyr, ddyfod ym feich- iau drosto. Felly, daeth Bran: i Rufain yn wystl dros ei fab, a bu yno am saitb mlyn- edd; ac yn y cyfamser, daeth i adnabydd- iaeth a'r Apostol PauJ, yr hwn oedd ar y pryd )n garcharor yn Rhufain, ac efe a enallwyd ganddo i'r ffydd Gristio-no-gol; ac ax ei ddychweliad adref, efe a gymerodd Arwystl Hen, i ddyfod gydag ef fel Cenad^r, i ddysgu y ffydd yn Nghrist i genedl y Gym- ry. Felly, Bran Fendigaid, ab Llyr Lled- ia;ith, sef y Bran hwnw a ddug y Ffydd yn Nghrist gyntaf i'r Ynys hon o Rufain, He bu efe yn ngharcha,r drwy frad AregAvedd Fo^ddaiwg. merch Afa.nvg ab Lludd. Ail gwelygorddi Cynedda WIedig a roddies Dir a Braint gyntaf i Dduw a'r Saint yn Ynys Prydain. Trydydd ydoedd Brychan Brych- einiog, o'r hon sir y saif rhan o Hinvaun. Efe ddtig ei blant a'i wyrioni ar ddysg a, bonedd, fei y gallent ddangos y Ffydd yng N ghrist 1 Genedl y Cymry, >n y Ueoedd hvny oeddent yn ddiffydd. Gan hyny, Sir Forganwg oedd cryd yr Efeiigyl yn Ynys Rrydain. Planwyd egh^ysii, lledaeiKxld egwydidlorion Cristion, ogaeth, miloedU a watedda&an-ajt am noddfa yn Nghxaig yr Oesoedd; anghúfiwyd Pag,an- iaeth, y Temlau Dcuvydtdol, gan ymddilried am fy\vyd dirvvy yr Aberth mmvr ar Ben) Cal- fan a. Yn y berwaredd ganrif, cymerodd dlirywiad mawr le ar Gristionogaeth yn ein gwlad. Yr oedd1 un Morgan, ag oedd yn Dywysog yn Morganwg, yn coleddu llygred- igaeth ars'Aydol yn yr eglwys. GvsTiaeth hyn argraff niweiidiol drwy yr holl wlad. Mynai Morgan i'w eg^vyddcrion gael lledaen- iad; o'r tu arall, gwrthsafai y Cristionogion mvryaf brwdfrydig yn eu herbyn, ac yn barod i fyned yn ebyrth dros y gwirionedd. Dan- fonwyd at Gristionogion Gal am gynorthwy i sefyll y cyfryw gyfeiliomadau. Ar hyn, penrierfynodd y ddwy blaid gyfarfod a'u gil- ydd yn Verulam. eir dadlu tiros eu hiawn- edrau; penodwyd y dydd; daeth y ddwy blaid yn nghyd. Dechreuodd plaid Mor- gan y«1,a y Cristionogion, gyia r fath sel a, nerth, ac hyawledd, a.c o'r bra^dd y cafodd Morgan a'i bleidwyr ffoi heb eu rhoddi i farwoiaeth gan y dyrfa. Yn y gjinanfa hon ctholwvd diau didyn dysgedig a brwdi"rydig <fros y gwirioniedd i ddyfodt dirosodd i'r wlad) hon, er adnewyddh cred drwy"r holl ynys. Enwau y cyfryw oedd Garmon "a Blecklan, ac yn; y flMyddyn 425 daethant drosodd, a phregethasant drwy yr holl wlad1, gan wnteuth- ur 11awer o ryfeddodau. Tua'r flwyddyn 517, ethohvyd Arthur gan Lywodraeth Brydain i arfer awdltrdod brenhinol drost- ynt mewn amser o berygl; a thrwy ei fedrus- rwydd a'i alluoedd anarferol, efe a, barhaodd i wrthwynebu yn llwyddianus holl ymosod- iadau arfogaeth y Sacsonaaid, hyd! nes y cyf- ododd annghydfod rhyngddo ef a'i nai, M'ordTed; ac yn: y rhyfel cartrefol a gymer- odd le, lladdwyd y ddau benaeth hyn yn mrwydr Camlan, yn 542. OhTiwyd Arthur yn mrenhiniaeth Ersvllw- nou Gwent, gan ei fab, Morgan, yr hwn. ydbedd dywysog doeth a hynaws; ag a gynhaliai ei lys ar y cyntaf yn Nghaerlleon, prif ddims henafoi ei diriogaethau yn Swydd Fynwy. Ond y Saeson, wedi marwolaeth Arthur, a wnaeth- anit ymosodiadau mynych aa* y wlad ac er mwyn ymddiogelu rhagddynt, symudodd Morgan safle yr ym-erodfraieth yn fwy gor- llewinol, gan breswylio weithiau JTT Nghaer- dydd, a phxydaaui ereill yni Margam, yn y sir inol yr hen Essyllwg yn "Morganwg," yr hon hon.. Oblegid hyn, gelwid parthau gorllew- a lywodracthid gan Morgan yn beirsomol; a daeth Gwent i ddynodi y rh:1D ddwyreiniol o'r dalaeth, lie y goscdoddi Morgan un o'i feibion yn rhaglaw. Gelwid Morganwg yn gyffredin, "Gwlad Morgan," neu "Gwlad- Forgan," ac a gyfbewidiwyd yn raddol i'r cyfenwad presenol. Mewn perthynas i enw y wlad, dichon y dylid mynegu yma, y tybia rhai mai, "Mor-Gant" ydtyw y gwreidd^air, 0: herwydd fod y mor fel cant yn cylchynu rhan mor eang o honi. Tyhiem y buasai y dynod- iad hwnw yn fwy cydweddol a sefyllfa ynys Fon, yr horn a gylchynir a'r "morfuriau," Yr oedd y Wlaå.F argan gyntefig yn cael d tberfynu ar y dwyrain gan afon- Wysg, ac ax y gorllewin gan y Neddi; ac eto, er fod ter- fynau presenol Morganwg wedi eu dynodi gan weithred yr undeb a basiwyd yn y 27 Harri VIII., y mae y rhan hono o Fynwy sydd yn gorwedd yn orlIewinol i'r Wysg yn cael ei chymeryd gan y cyffredin, megis yn perthyn i Forganwg; tra. y mae y rhan or- llewinol o'r Forganwg bresenol (Gwyr, neu ddiweditlar. Rhys, mab Arthfael, un o'r tywysogion ai ganlynasant Morgan, fel pen- adur Moiganwg, a adeiladodd gestyll a llonga.u, a orfodogodd bawb oedd yn medd- iaiwa tiroedd yn Nyffryn Morganwg, i ha,u yd j ysnj yr haner ( bono; a phawb yr oedd. gan- ddyrnt air oedd ar y bryniau, i hau yds ar y bedwaredd ran 01 hono tra yr oedd yr holl diiir na thyfai yd amo, ac na, chynyrchai borfa i anifeiliaid, i gael ei fforffedu i'r boon- hin, os na byddai yni goedwig. Trwy y gyfraith hon, daeth M organwg i gael ei hyn- i odi uwohlaw pob parth arall am ei ffrwyth- londteb. Er yr holl faMteisit. n, a. gododld oddiwrth yr amgylehiad hwn, daeth 5 ••liriog- acth yma gyda'r gyveddill o'r E'eh-ubaith, clan awdurdod- Rhodri Mawr, Tywysog Gwynedd, drwy ei hriodas ef ag Angharad, merch ac etifeddies Gwgans, Brenini Ceredig- ion^ a'r lie y cysylltwyd yr holl oruwch lyw- ddraeth a'r dywysogaethu eraill y Deheu- barth.. (I'w Barhau.)

-:0:-IMabon yn America.

!-.0.-I ABERDAR.I

-:0:-CWMNIAETH.

----------Y CORONIAD.

— :o: CWRCYDIA'ETH GYMREIG.

-:0:-FFRAETHEBION.

- LIANDYFRI. !

:0 : f CAMRAU'R HYDREF.I

-:0:-YMHOLIAD GWYDDERIG AM,…

-:0:-ATEBIAD BEN BOWEN.

[No title]

Advertising