Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
8 erthygl ar y dudalen hon
---. HANES MIRWAUN WRGANT1
HANES MIRWAUN WRGANT 1 O'R GANRIF GYNTAF HYD YN BRESENOL. GAN "N I WAETH PWY." (Parhad). Y mae yn syndod meddwl y fath gynydd masnachol a lluosogrwydd y bobl yn yr ardaloedd hyn yn ystod y tri ugain mlynedd diweddaf. Nid oedd holl boblogaeth Mor- j ganwg yn 1806 ond 7,000; trayn 1891 y rhifai 693,000, a pharhau i gynyddu ya gyflym y mae masnach a thrigolion y sir hon o hyd. Meithder o'r gogledd i'r dehau ar gyfar- taledd ydyw cant a deg ar hugaui o filldir- j oedd, a'r lledred o'r dwyrain i'r gorllewin ydyw tri ugain a phump o filldiroedd wyneb-fesur, neu bum' miliwn, dau gant a chwech o filoedd, a naw cant erw o ddaear, « ba un y mae yn ymddangos, yn ol yr adroddiadau (reports) fod 900,000 oerwi yn wrteithiol, ia 2,400,000 yn borfelaeth (pas- turage), a gadawiad o 1,700,000 erwi mewn cyflwr afrad, o ba un yn ol yr adroddiad 1 mae 700,000 o erwi wedi eu dw n yn gyf- I addas i amaethwriaeth. (Y crybwylliad hanesiol cyntaf am y Waun-hir a gawn yn gynar yn yr unfed ganrif ar ddeg.) Yr oedd Hirwaun yr amser hwnw yn cael ei gyfrif yn gyrhaeddadwy o Blaengwrach, ger Rhyd- ygroes, hyd o fewn ychydig i Misgin, set oddeutu deg milldir o hydred, wrth dair o ledred. Yn y flwyddyn 1638 daeth arglwyddi Sir Benfro i honi eu hawl o'r Waun Hir, a llwyddasant yn rbanol yn eu hamcan. Yn y flwyddyn 1785. pryd hyn yr oedd y cyntaf Axdalydd Bute oddeutu deuriaw mlwydd oed, a'i dad John, Iarli y Bute, wnaeth ddwyn yn rnlaen ei hawl o'r holl Waun Hir, a rhoddwyd allan orchymyn ar i fod i'r holl ffermwyr ag oedd yn by," ar y Waun Hir i ymadael o'u haneddleoedd, pa rai oedd yn bymtheg ar hugain mewn nifer. A hyn fu yn achosiad a barodd i ddalt o't plwyfolion ddyfod allan ar ran y bobl, sef Samuel Rees o'r Werfa, a Rees Phillips o'r Cwm, i ymgyfreithio yn erbyn yr ardalydd. Cymerodd y prawf le yn Henffordd (Hereford) yn ngwanwyn 1790, pryd y profwyd yn llawn hawlfraint sefydlog y plwyfolion i'r Waun Hir. Ac oddiar hyny hyd at y flwyddyn 1869 y mae y Waun Hir wedi parhau yn rhyddfaes berchenogaeth gan y plwyfolion. Yn y flwyddyn 1858, cy- merwyd meddiant o ddeg ar hugain o erwi o'r ddaear hon i gael mynwent gyhoeddus at wasanaeth y plwyfolion hefyd meddianwyd gan Fwrdd iechyd Aberdar naw a deugain o erwi o'r ddaear, rw droi i fod /n Bare Cyhoeddus, ya hwn gatodd ei agor yn y flwyddyn 1869; ac yn yr un flwyddyn, daeth ar ran y llywodraeth wladol ddir- prwywyr y ddaear, i'r amcan J ranu y Waan Hir rhwng tirfeddianwyr y plwyf, pa rai sydd wedi ei wneyd yn gylchynedig a gwr- teithiedig.
Gwaith Haiarn Enwo2 Hirwaun.…
Gwaith Haiarn Enwo2 Hirwaun. Yn y flwyddyn 1666, adeiladodd Sais o'r enw Maybery, ffwrnes fechan at wneuthur haiarn, yn ymyl llygad Cynon, yn mhlwyf i Penderyn, yr hon a chwythid a dwy fegin gan ddynion a dywed traddodiad mai y swm o haiarn a wnaent ynddi yn wjrthnosol oedd un dynell Aeth ODS y ffwrnes hono lteibio heb i nemawr IwyCd ei choroni a bu amryw yn aflwyddianus ar 01 May bury j yn eu cais i wneud haiarn yn y lie, nes i Mr Anthony Bacon wneyd ei yraddangosiad yn yr ardal tua'r flwyddyn 1763, yr h n a gychwynodd gyfnod newydd yn banes y fasnach haiarn—nid ar Hirwaun yn unig, ond drwy y Deyrnas. Cychwynodd hwn waith haiarn ar Hirwaun, a dau arall yn whlwyf Merthyr Tydfil, ond ni fu ei arosiad yn hir yn y naill na'r llall o'r rhai hyn. Yn fuan wedi dechreu y ganrif ddiweddaf, yr oedd Ffwrnes Hirwaun yn meddiant un o'r enw Overton, yr hwn, er ei ymdrech, a. fethodd yn ei amgyichiadau; safodd y gwaith, a gwywodd y lie am rai blynyddau. Tua'r flwyddyn 1820, neu ychydig cyn hyny, ail gychwynwvd y gwaith gan Wm. C, CraA-shay, Ysw., yr hyn a roddodd tywyd y newydd i r lie. Helaethodd Mr Crawshay y gwaith hefyd, nes yr oedd ganddo bedair ffwrnes yn gweithio gyda chysondeb; a thra y dygwyd y gwaith yn mlaen ganddo ef ai fab ar ei ol, cynyddodd y pentref yn gyflym, ac aeth pethau yn mlaen gyda llwyddiant a bywiogrwydd. Tua'r flwyddyn 1858 crogodd cwmwl du uwchben y lie, gwywodd masnach, a safodd y gwaith haiarn yn hollol, yr hyja a ddygodd wasgfa a chaledi ar ganoedd o'r tngolion. Ac yn nghanol y dyryswch masnachol, yr oedd y gweithwyr wedi credit fod masnach y byd wedi dyrysu. Yr oedd y rhan fy.yaf! o'r bobl hyn wedi ymse-fydlu yn y lie, gan feddwl treulio oes yno, obiegyd cawn hwynt wedi ymdrechu acleiiadu iddynt eu hunain anedd dai. Bn eu golid yr oedd llawer 0 honynt yn gwerthu eu tai rhagorol am o bump i ddeg punt yr un. Hefyd yr oedd canoedd o gabanau gan y gweithwyr i fyw ynddynt eto gorchyrnynwyd gan y 1 lyw- odraeth wladol dynu yr oil lawr, a y rheswm nad oeddynt yn iachus i'r bobl i fyw ynddynt. Yn nechreu T064, cafodd y gwaith ei drosglwyddo yn eiddo y Meistri Gullinder a ¡linde, or 1 ni fu nemawr lewyrch arno ,ali rhai n. } Yn y flwyddyn 1867, c ymerwyd at y gwaith gan Handel Cash-nj n'i Gyf., a bu yn gweithio am ychydig dan reolaeth y blaenaf; ac ar 01 colli miloedd lawer o bunau yn yr anturiaeth, gorfu amynt hwy- thau adael y gwaith. Yn 1S71, cymerwyd at y gwaith gan foneddwyr a alwent eu hunain Aberdare and Rhondda Co. ar ol treulio llawer o arian mewn adgyweino, cychwynwyd v gwaith yn 1872. Wedi parhau i weithio am ychydig flynyddau, ymataliodd yn hollol; ac ar ddechreu y ganrif ddi- weddaf yr oedd gwaith haiarn Hirwaun wedi ei ddadfeilio yn holiol. Nid oedd un heol gyhoeddus drwy y lIe hyd y flwyddyn 1800. -Yn y ftwyddyu 1781 y gwnaed heol lydan dda o Langattog hyd Pontneddft ch- an ac yn 1800 gwnaed cangen o honi— neu yn hytra::h estynwyd hi i fyny hyd Hir- waun i'w chysylltu a'r ffordd sydd yn arwain trwy Ferthyr a Tredegar, &c., i Abergafenni.
SEISNIGEI DDI O'R EISTEDDFOD.I…
SEISNIGEI DDI O'R EISTEDDFOD. I j GAN BRYNTAB. I -0- Yn Eisteddfod Conwy. Llun y Pasc, bu y boneddwr a lywyddai yn Gym-ro digon gwroi I a didderbyn-w}"neb i gondemnio gwaith pwyllgoirau yn caniatau, ac yn cefnogi Seis- nagewido yr hen sefydliad Cymreig. Nid yw y pechod cenedlatethol weda. ymledaeniui i'r fath raddau yn y Gogledd ag )111 y Deheudir, a gresyra na fuasai y boneddwr yn llywyddu yn imi o Eisteddfodau y Pasc ym Morgan wg. Mae wedi myned yn arferiad genym ni i afyrii i Sais lywyddu, ond ychydiig o Saeson sydd yn jrmg}-nQ!eTyd! a thiraddiodii. anexchiad- an meithioin; viii awT, am fod y cyhoedd yn fwy gwladgar na'r pwyilgorau, ac yn gwrthod gwranido ar hyawdledid yn yr iaith fain mewn Gwyl Gymreig. Ond pe gadewidl anwy- byddu yr Iaith Gymraeg gyda therfyniad airaeth y llywydid, ni fycldai cymaint 0' lie i achwyn. Yn lie hyny, axlwyon o dan ddwy- law y coginwTT Seisnig. yw bwyd y Cymro o ddechreu i ddiwedd yr wyl. Mae hyd' yn nod y Rhaglen wedi myraed o dan dxiniaeth estronoL Serch ei bod wedi ei hargraffu nicw n swyddfa frodbrol; ac am a wn 1, nadi yw hyny yn well na'i bod' mewn diwyg gar- j trefol, a'r gweithrediadau pi yr Eisteddfod trefol, a'r gweithrediadau pi yr Eisteddfod yn cael eu dwyn yn mlaen yn iaith. uchel- wyliau "Ping Pong." Rhaid gadael bloedd1- io "Oes y byd i'r Iaith Gymraeg" ar lwyfani Eistwidfod o hyn allan. Mae yn well gadael I ir hen iaith farw yn gelain, na rhagrithiof i floeddio yr hyn nad yw y pwyilgorau yn credsu, I dim ynddo. Os oes ambell i Gyrmo o waed coch cyfaji yn awyddus am roi bloedd o, eig- ieft ei galon Gymreig, rhaid iddo fyrued y tu allan i'r babell i ""neyd hyny, neu ynte redeg y pterygl o gael ei daflu allan trwy un o'r ¡ tyllau yn y cyiifas. Yr oeddym yn arfer ym- talchio, ac ymffrostio mai sefvdliad i gefnogi talent Gymreig oedd yr Eisteddfod. Bu yn gwneyd hyny yn effeithiol hefyd hyd o f ewn yr ugain mlyneddi diweddaf, a cheir ambell yr ugain mlyneddi diweddaf, a cheir ambell forccyff eto yn ajOtS i brofi na bu ein tadau yn llafurio gyda hi yn ofer. Beth yw y beirdkl y llenorioni, a'r ceiddorion. Cymreig sydd yn fyw heddyw, ond rhai wedi. eu codi ar fronau yr Eisteddfod? Enwch i mi gymaint ag un o honynt nad y w yn ddyledus i'x hea wyi mewn rhyw ffordd neu gilydd. Ond mae y rhai hyn, y duwiau a'u helpo, yn gorfod byw af y tipyn clod a gawsant yn v I gorphenol. Nid' yw awd-tirdodalu pnesenol yr Eisteddfod yn cydnabod eu bodblaeth. Gallant axos ar y mynyddoedd i bori, neu gilio o'r golwg: yn anamserolrhwng pedair astell, o ran dim. a of a,1 ant hwy o'u plegyd. Sonir llawer am ein barddioniaeth, ein: Uen- yddiaeth, a'n cerddoriaeth; and ychydig o bwyUgorau E'isteddfodol sydd heddyw \n cydnabod mai yr 'Eisteddfod sydd weda bod yr unig goleg i loewi talentau i gynyrchu y ryfryw. Sonir llawer yn awr am ein coilegau cenedlaethoi, a'u bod yn troi allan ysgolheig- ion gwychion mewn pob cangen y galhm feddwl am dam. Cyd-nabyddir eu bod yn ¡ gwneyd gwasanaeth rhagorol. Ond atolwg, faint o j-sgrlfenwyr Cjinraeg coeth a droir allan ganddynt }*n flynyddol? Byddiai \T: ddywenydd i lawer Cyrnro gwladgar i gaei sicrwydd eu bod yn debyg o lanw y bwlch a achosir yn y cyfedxiad hwni gan Seisnig- eiddiweh yr Eisteddfodi. Nid oes ond go- beithio y caiff y Wasg Gymreig le i anadlu amdipyn etc, Pe diisgynai hi i ddv.ylaw trefnwyT yr Eisteddfoda,u, ni fyddai yr hen iaith Gymraeg JTI hir cyn cael ei rhestru gydag ereill o'r iedthaetdd me-irwon, ac ni j fyddai neb ond ambell ulpi hoff o dwrio; yn ) mhlith hen betha-Li, yn teimlo dyddordeb yn- ddi. Os ydych wedi syhvi, yr Eisteddfodau- '•'Mawired'dc^ y "Seiru-Natiorsals," a'r I "Nationals." syd'd wedi eu Seisaiii.geiddio o ben i gynffan. Os cynheilr un ar raddfa. fechan mewn rhyw gongi anttighysbell, mae hono, fynychaf ag arliw cartrefol arm. Ac mewn rhhwf gonglau bychain v mae y Cymro yn awr yn cael ychydiig fwymant .annghym-. ysgedig. Gellid meddwl y dylai pwyllgcrau yr Eisteddfodau Cenedl-aethc-1 fe.dd.wl \Tt beaaf am biant yr hen sefyd'liaid; ond nid ydynt yn gwrteyd hyny ond o ddiamwain, Os edrychwch dros Raglen uni o honynt, er fod y te.stynau yn Gymraeg, odid fawr nad oes arliw Seisnigol arnynt, neu ynte ar y geiriadi o hcayilt.. Mae yr adran. draiethod- d, fynychaf, yn meddu y wedd' hono. An- si;2,honr mai i blant yr Eisteddfod y dylid cynyg y gwobrvvyon. Ond yn Hej hyny, ych- yditg iawn o hoaiynit a allant obeithio cyr- lia,ed,d, v ilawryf. Cynygir testynau yn gofyn am gyneflndra a chylchoedd uchelaf a new- yddaf gwybodaeth'—testyniau yn hawlio mwy 0 amser nag un dydd a blwyddjn i ysgrifen- wr Eisteddfcdol i wneyd dim tebyg i gyf- iawnder a hwy. A phivy ddyn—a rhpvbeth arall ganddo i'w wneuthur, a all ymgyrnetryd a chystadlu o clan v cyfryw amgyichiadau ? Y canlyniad \v, fod personam sydd yn dig- wydd botioli o dan rhyw1 blaned hapus, ac yn trc-i roevvn cylchoedd UIych na'r cyffredin- olion, yn llarpio y gwob-rwyon,, a, phlant yr Eisteddfod yn gorfod byw ar ddylyfu gen wrth e-inch amynt. Meddyliwch 3m ein cerddorlori Cymreig eto—yr ychydig. o hon- ynt sydd yn fyw. Y maent: brcn i gyd yn byvr ar glod a eniHwyd ganddynt yn v dydd- iau gynt. Nid yw eu cyfansoddiadau yn I caiei en cyfrif yn- weith, i'w carau ar lwyfanau yr Eisteddfodau- diweddar. Damau o. eiddo awduron Seisnig ac Ellnxyuig a ddtewisir yn U .I D awr rn cantorion. fesur eu, galluoedd araynt. Bu adeg pan oedd gwedthaaw ei:n oerdd orion Cymreig yn ddigc-n da-a dyna yr a,rlreL4 yr oedd ein rnntorira yn msdru trydanu y caloin?.u gwladgar rhwng bryni'au Cymru. Nidi oes digon o gelfyddyd; yni ngweiithiau ein cerddorion Cymreig i foddloni chwaeth Saisni' geiddJwyr yr Eisteddfod. Rhaid magi yr yspryd gwkwigar, a diffodd y tan Cymreig yn ein rantL Dyna sydd wedi bod; vn cad ei chvvvthu- gan yr estiondaid ar ein Hwyfanr au, ac mae y Cymry gwlanenaidd wedi gwr?indo arnynt, Nidi yw ein cerddorion Cymreig yn ddigon dasuroil i eisteddr ar y fainc f-eimiadol wedi y chwyldroad mawT. Rhaid cael Doctariaid a Segnoriaid i bwyso a mesnr cantorion Cymru yn awr, er y dichon i ambell Gymirot wthio ei hun; i'r fainc wrth ymnvbio yn yr estroa)iaiidi, a, gwa-seiddio i'r .J 0 Seisnigeiddiwch. D'chon mai yn y cyfeiriad hwn y mae "codi yr hen wlad yn efii hoi-" Ond mae y dull yn un nad yw yn dygymod yn dda, a theimiadau rhai o honom sydd wedi byw I o dan yr hen oruchwyiiaeth. Byddai yn amheuthyn mawr i filoedd yn Nghymxti pe gellid c-t-I Eisteddfod, o'r hen ffasiwn am unwaith eto. Mae y dull pres- enol wedti mynied yr, -ddiflas i'r hen genedl- aeth o Eistefidfodvvyr. Yn wir, oni bale am dipyn o amrywiaeth gam "got mawr Mabon" ambell waith, prin y teimlai rhai awydd am Eisteddfod o gwbl. Mae yr Eisteddfod wedi myned yn anialwch peirffaith o dan- y drefn nelsydd. Y cyrn pres, cmdeddu rhaff- au, coedio, rhuymo coesau a phenau gyda chadachau, a chariot eiorau a. rhyw bethau felly sydd yn tynu y lluoedd yn: nghyd yn awr. A'r bardld a'r lienor, y cerddor a'r telynor Cymreig yn cael llwgu ynl nghanol digonedd, am fod allweddau y cyp-byrddau wrth wregysau pwyilgorau an- N ghymreig- aidd. Y newydd diweddaf yw, fod "Y Fexch o Gefnydfa" wedi ei Seisnigeiddio. Sut y bydd yspryd Wil HopkinJ yn canu "Y Gwen- ith Gwyn-" mewn iaith na chlywodd; lawer (J'i swn VI1 "Yr Hen Bh\yf?" Bu Cadrawd a Cochfarf yn mynwent Llangynwyd y dydd o'r blaen yn codi yr ysprydion i ysprydoli dnx-iii\'<klyiiau y bardd Seisnig a'r ceirddor Cymreig i wneyd eu gwaith. Sut na allesid cael bardd Cymreig i roi cnawd barddonol am esgyrn y caxwyr a;(T< dais ? A ydyw ein prif gerddor wedi anngho-fia y grmg y naddi- wyd ef o honi?
I -:0:--YNYSYBWL.
-:0: YNYSYBWL. Maxwoliaeth. Cafodd y gymydogaeth yirua eto ei thaflu i alar dvçys, a hyny yn hollol aninisgwyliadwy yn marwolaeth un o'i phrif ddlymsion., y (iÏr weddar frawd Mr Samuiel Jones, Emlyn House, yr hwn oeddt ddliacon ffyddlon gyda'r Annibynwyr yn y Tabernacl. Mwnwr yd- cedd wrth ei alwedigareth wreiddiol. Bu wedi. hynty yn cadfw "Draper Shop" am rai blynydidbiedjd1, ondi yn ddiweddar yr oedd wedi myned i weithio i'r pwll eto,. gan adael y fasnach yn ngofal Mrs. Jones a'r plant. Cafodd ei gymeryd yn wad ar ddydd Merc her, o'r 'pneumonia,' ac er pob gofal ac ymdrech o dy'r m-eddyg a'r teulu, a chyfeill-, ionJ bu farw Mawrth 6edi, yn mhen ychydig gydag wythnos, gan daflu y teuiu a'r eglwys a'r gymydoigaeth i alar dwfn air ei ol. Yr oedd .ein cyfaill yn enod-igoll o ardal Castell- NewAxM^Emlyn. Mab ydoedd i John a,c bychan yn plwyf Cilrheclyn, lie y gan wyd ef. bychan yn plwyf Cil'rbedyru, lie y ganwyd ef. Pan yr oedd tua 18 rolwydd oed, symudc. odd i fyny 1 ardal Aberdar. Bu yn aeltxl yn Siloa, Alx-rdar; wedi hyny yn Saron, Aber- aman; ac ar ol hyny yn Cwmaman. Cafodd ei wneyd yn ddiacon yn yr eglwys. ynia., a, bu yn ffyddlawn i'r swydld tra yn gysylltiedig a'r egiwys., fel y tystiolaethai y Parch. H. A. D'avies ddydd ei angladd Yn ddilynol i hyn, symudbdd ef a,'r teulu i Ynysybwl, ac y maent wedi bod bellach ex's IS rnlynedd yn y gymydogaeth. yma. Ac er eu dyfodiadi i'r lie, y mae'r tefudu wedi bod yn ffyddlon iawn i achos crefydd. Cafodd ein cyfaill yn fuan ei ddewis yn ddiacon yma eilwaith, a gwnaeth bob peth mewn bywyd. yn deilwng o'r aIllrhydedd osodwyd axno. Yr oedd yn ddyn pwyllgor, medru-s, syn- ii-i-rol, a,c yn un diogel iawn ei farn mewn materion a bwys. Yr oedd yn gallu ffurlio barn yn annibynol air arall, ac yr oedd yn mteddu ar wroldeb digonol i draethu ei fain mewn ffordd, syml, eglur, a didramgwydd. Yr oedd yn un v gellid ymddibymu arno., ac m'ewn canlyniad ca'r eghvya golled fawr air ei ol. Cyfrifldl ef yn ogystel yn un o'r athrawm mwyaf medrus yn yr Ysgol Sul; yn darpa.ru yn dda ar ei chyfer, ac hyd yni nod, pe heb barotoii y wers, yr oedid yn un) medrus. i god'i ("westiyinai'ji, ac erbyn y bydd!ai'r cwestiwn wedi myned or naill i'r llall yn y d'osbarth, byddai wedi ffurfio barn gref, gwahanol, i'r oil. Yr oedd yn gallu syimio i fyny yn bryd- f erth brif f aterion a gwersi. y maes. Ac fiel tey rnged o barch iddo, gwnaeth ei ddosbaxth osod torch (wreath) gostfa.Arr a phrydferth, ar ei fedd ddydd' ei anigladdl Efe hefyd oedldi yn cyhoeddi yn yr eg- iwys,, ac yr oedd yn dhysorydd yr Ysgol. Sab- bat hoi 3 8J gwnaeth bob un or pethau hyn ynr onest a ffyddlawn. Yr oedid! yn dieilwng yn y mhob cylch; yn ddyn o gymeriiad moesol, gloew) a chadaim, yn dymysogaiidd o ran yn> ddangosiad:, yn dalach na'r cyffreddn a ran uchder corph, ac yn rhagori a,r v cyffredin o ran gallu meddyiiol a dyianrwad, Yr oedd y llaweroedidl, o bell ac agos., a dd:aleth i'w angladd., yn dystion amlwg o'r parch a deim- lent tuag ato. Darllenwyd yn y ty gan y Parch. James Jones (A.), Senghenydd, a gwedd'iwyd gan ei wemido-g, y Parch. J. C. Lloyd. Wedi hyny, codwyd y corph wrth y drws gan. ei gydddiaconiaidi, y rhai hefyd a gerddent o flaen yr elor tua-'r gladdifa. DarHenwyd ar lan y bedld, yn nghladdfa gyhoeddus y lie, gan y Parch, Idrlis Thomas (M..). Siaradwyd ychydiig. eiria.ugan ei wein- idog, a chan y Pajrch. H. A.. Davies, Cwm- arnan, ei gyn-wefLnid'og.; a therfynwyd' gan;- dtio drwy wieddi. Gwelsom hefyd, heblaw y rhai a emvyd, y gweinidogion canlynol yn ei angladd: Parchn. D. RJichards, GIyn street (M.); Owen Enoch, M.A., New Rüad (A.); — Windsor, 2ion (B.); T. Goshen Evans, Pengam (M). Gwnaeth eglwys y Tabernacl ddarpa.ru lluniaeth i d lieithriaid yn y cartref dirwestol sydd yn y lie, yr hwni oedd. yn agos i gartref 1 y teulu galanis. Y mae ei symudiad, yn golled dirfawr i'r teufe—wele briod hawddgar, a tad. tirioro ■gofalus wedi ei gymeryd. Yn golled hefyd i'r egiwys a'r lIe yn gyiFredinol. Er hyny, credwnei fod yn enill diamheuo'l iddo ei hun, gan fod un o'r plant wedi myned gartref i'r lie, a,c sydd wedi ei ba,rotoi gan Iesu ar eu cyder. Bu yn briod am. 26 mlynedd, ac y mae wedi gadaeil gwedd'w a saith 01 blant i alaru ar ei ol. Ymgysured y teiulu yn y syniad mai Duw sydd wedi cymeryd ei eiddo i ogon- iant, ac y mae ef yn aros yn Dad i'r amddifad, ac yn Farnwr y gweddwn yn ei breswylfa sanctaidd. Ac er symud un mor hoff 0' ch mys-g, ar yr hwn y pwysech—pwy nad ydoedd and 48 mlwydd oed!—byddedi i chwi bwyso- yn drymach ar y Haw anrweledig ac sydd yn cyrual pawb o honom. Nid yw ei symudiad ond ffordd Duw o ddyfod yn nes atoch, a'ch c,a,el chnvitholis yn es ata: nyntau. Daw adeg eto i chwi ail-gyfarfod. "Dyddanwch eich giilydd ar ymiadroddiion hyn." Cyfaill.
NODJON MTN Y FFORDD. -0r-
NODJON MTN Y FFORDD. -0r- GAN Eos HAFOD. -Or-- Nos lau diiweddaf, yn nghapel Nebo, B., Y stradi, traddododfi Mr W. Abraham (Mabon), A.S., ddarlith ar "Loffion or America i Weithwyr Cymru." Llywyddwyd yn ddeheuiig gan y Cynghorwr Thomas Thomas, Bodringallt Ho-use. Daeth gwran- dawyr a,stud, a pharchus yn nghyd, a, bodd- lonwyd hwynt yn fawr gan yr oil a ddywedr wyd gan y dariithydd. -Of-- Nos Fawrth blaenorol, gwrandawyd Mr Leif Jones, brawd y dilwedd,ar Viriamu Jones, a Brynmor Jones, A.S., yn darliithio ar "Wladgcirwch," yn nghapel Anrnibyno1 Seis- niig Ton. Cynaliodd, y cyfaifod o dan nawdd y Cymrodori.on. --0-- Mae preswylwyr Ystradyfodwg yn mwyn.- hau rhydilid -deirbyniol oddiwrth heintiau peryglus fel y scarlet a typhoid fevers. Dau. oedd yn yr Y sbytty dydd Iau diweddaf, ac yr o-eddient ar lwyr wella. Mab i Mr a Mrs Isaac Owen, Gelligaled Road!, Ystrad, oedd un o hoinynt, Gorfn: i bedwar du.] plant fyn- ed i'r daftly drwy gael eu blino gan y scarlet fever. Pleser hysbysu fod y pedwar yn awr gartref, ac wedi cael gweilhad. Mae y Bwrdd DosbaühoJ a'u meddiyg yn. ddyledus 0 longyfarchiad ar lwyddi-ant y sefydliad -01- Dyddiau Sul a'T Llun diweddaf, cynaliodd c'glwys Hermon, A., Treorci, ei chyfarfodydd blynyddol. Pregethwyd yn afaelgar i gyn- ulleidfaoedd lluosog gain y Parchn. J. Davies, Cadle; P. W. Plough, Coed-duon; a E. Keri Evans, M.A., Caerfyrddin. Gweinidog sef- ydilog1 yr egi wys uchod yw y Parch. W. Charles, M.A. —o— Nos Fercher diweddaf, cynaliodd Teml. Samaritan Rhoirlda, perthynol i'r Temiwyr Da, gyfarfodl budd.iol o clanl lywyddiaeth Mr W. Jones, Silah, yn Festri Nazareth, M.C., Pentre. Camvyd peniliion a chwareuwyd y ddyn yn ddymuniol gan Mr Gwilyru E. Davies. Cafwyd njinawda.u gan Miss Han- nah Jones, Mr:. Tom Bounel, Harry Evans, a deiuawd ar y berdoneg gan Misses Fanny Hughes a Winnie Pugh. Y prif areithydd oedd y Parch. D. Gwen- ffrwd Evans, Gdli; a gwntaeth sylwadiau am- serOlI a derbyniol. Dilynwyd. ag adroddiad- au gan M'isses. C. Davies, M.A., Charles, H. J. Williams, a Mr Joseph Howells. Pryd- ferthwyd y program hefyd gan bartion cerdd- orol dan) arweiniad Mri. Tom Rees a D. R. Williams. Siaredir yn, uchel am ddylanwad hyfryd y gweithrediadau. -Qi-- Mae y milwr lieuanc John Sperrin, Pen- rhys road, Ystrad, Rhondda, newydd ddych- welyd o faes y gwaed, sef Deheu Affrica. Cymerodd ran yno mewn amryw o ymgyrch- oedd. Nos cyn y Nacfolig cymerodd taJli- chwa bylor le 01 fevrn i ugain milldir o Johan- nesburg. Prof odd hyn yn chwerw iddo, gan iddio golli brawd ei la.w chwith, a golwg y i llygad chwith. B\medir gwneyd tysteb iddb fel arwydd o barch i'w wasanaeth a'i wToldfe-b. Clywir yn fynych yn awr am y Gilchrist Lectures. Maen debyg i foneddwr o'r enw Gilchrist adael swm; mawr o gyfoeth 'er sicr- harn dairlithiau ar faterion pwysig i'r "bob-1- oedd. Y-mddengys fodi y cyfoeth adawy-d gandda at hyn) o clan ofal boneddigion o didysg a ddylanwad, a gwnant wasaillaeth gwerthfawr o honto yn ol dy muni ad yr yma- -dawedig. DeallwIlI nad yw y cymdeithasap Iwydda, gael darlithydd1 ganddynt yn gyfrifol ani fwy na threuliau airgraphu a'r ystafdl. Gwelir fel hyn fod gwasanaeth y darlithydd yn rhad. --Of-- Yn nghapel Hebron. Too, nos Fercher diweddaf, cafwyd y ple-ser o: wrando Dr. Amiirew Wilsoin yn rraddodti d'arlith o flaeni Cymdeithas Naturiaeth-wyr y Rhondda ar y tcstyn dyddtorol, "Trychfilod,—eu tarddiad;, etc." Dywedirr fod1 y arl-th yn un gynwys- fawr iawn. Llywyddwyd gan. y Parch. W. Lewis., ficeir Ystradyfodwg. -01-- Cydmabyddir fod y gymideithas hon yn parhau i Iwyddo. Maent fel aelodau wedi sicrhau emvogiom. i ddiarlithio iddynt, ac wiedi talu yn anrhydedd-us i'r cyfryw am eu gwasanaeth. Prof a hyin^fod' y rhai sydd yn teimlo dyddordeb yn y (^yfarfo. ydd, yn, rhai darllengar a meddylgar. Cellar dweyd yr un peth mewn cyrylltiad a'r Cymrodbrion. Pleser deiall fod yn y cymid.eith.asau hyn gadarnid arosol, gan fod tystiolaeth ffafriol yn cael ei roddi am eu cynaliafl. -01-- J Mae y gymdeithas mchod, perthynol i'r I N aturiaethwyr, i gael cynortnwy y tymhor niesaf oddiwrth h^odrajethwyr ymddiiried'o'l yr ymadawedig Gilchrist. Eglura hyn fod ¡ y Gymdeithas. yn emll nerth a sa,de. Mae eu haielodau wedi ymweled yn awr ac eilwaith a Ch- il Gelligaer, a, manau e-reill, er dyfnhau eu gwybodaeth 'hanesyddol am werthfawr ryfeddodau Cymru. —o>—- Mae awgrym fel y canlyni yn amserol m ferw Lr.-sg, neu ysgaldanu. Arferaji hen fam- a.u Cyimru yn ddietihirlad! osodi dwr oer gynt- af yn y badell ymolchi, a'r dwfr poeth yn o!a,f. Gwnaed hyn rhag ofn y gallasai un o'r plant gwympo i'r llestr ym eu habsenod- (ieb. Y peth olaf wnaethant oedd go-sod y dwfr berwedig pan oedd ei u.ni.o.ngyrch.ol angen.. (Jwel y sydwiedydd eu hamcan, a'r pric-doldeb o'u rhag-ofal. Mae mamau y s- tyriol yn eu canjyn, ond mae He i ofni fod eisi-eu adgoffa. ereill o; hyn. -01- Nos lau, a'r G-roglith, cynaliwyd cyfarfod-1 ydd blynyddol eglwys Jerusalem, T.C., Ton. Sicrhawyd gwasanaeih v Parchn. W. Lewis, Pontypr:idd j T. Howell Jones, Llansamlet; a J. R. Williams, Pwllheli. Mwynhawyd o-edfaon cyffelyb y Sul canlynol yn yr un addoldy. -C- Cyfarfyddodd aelod-au o Urdd y T eml wyr Da, perthynol i Demi Perfrhys, yn Festri Bodringallt, nos Fercher diweddaf. Mwyn- hawyd cyfarfod buddiol o dan. lywyddiaeth Mr Thomas Lewis. -0" Pregethodid y Parchn. A. Morgan, Blaen- ffos; a; J. R. Evarus, Llwynhendy, yn nglyn a. chyfarfodydd blynyddol eglwys Zoar:, B., -=.==== Dinas, y rhai a gymerodd le dyddiau Sul a'r Llun diweddaf. Cymerodd v Parchn. J. Hughes, Nanty- moel, a J. R. 'Evans, Llwynhendy, ran yn nghyfarfodydd y Groglith, Bethel, B., Cwm- pare. -0-- Mae-1 adroddiad blynyddol egiwys Fedydd- iedag Nebo, Ystrad, n-ewydd ddyfod! i law. Corphorwyd hi yn 1785. Adeiladwyd y capel cyntaf yn mhen blwyddyn air ol hyny am y swm o driugain punt. Mae wedi costd miloiedd lawler oddiar hyny, ac mate erbyn hyn yn add'oldy eang a hardd. Tai wyd y j flwyddyn ddiweddaf o'r ddyled £ 120. Mae ^720 yn aros i'w lleihau. Y Parch. Anthony Williams yw y gweixaidbg sefydlog, ac mae da-rlun cywir o hono yn yr adroddiad pre- S senol. I Mae un aelod Seneddol enwog. a dylan- wadol newydd ddwieyd mai gwaith anhawddi i'r Llynvodiraeth yw pasio messua* pwysig yn amser rhyfeL Mae hyn yn galondid na wel y mesur addysg a gynygiwydi i'r wladi y dyddi o'r blacn, y gefnogaeth fwriadwyd gan ei syl- i faetniwyr. 3 i --0- Gellir casglu fod y pobyddion wedi bod yn ddiwyti yn dddwieddar. Gwelid plant Lawer yn g\¥erthu "hot cross buns" dlydd Owener y GrogEth. Clywa.is fod am-ryw wredi dewis ciniaw-" o bysgod eleni. Mae y meddswl yn un cyflym, ac ymddiengys ei fodi yn esgor ar arferiadau newydd yn barhaus. -0- Cjrfaill parchus iawn oedd y diweddar Dd. John: Davies., 2 8 aim oed, Celli road. Tra yn nglofa y Bwllfa., Gelli, dydd Llun, Mawrth 2 4aim, daeth cwymp anferth arno o'r nen- fwd. Bu farw drwy y niweidiau ddierbyn- iodd pan aT ei ffordci gartref; ac yn harwydd yr un anffa.A\d' torwyd asgwrni coes ei lysdad. Daearwyd ei wreddillioni dydd Sadwm, yn Nghladdfa. Gyhoddus Treorci, a gosodwyd parch mawr ar ei goffawdwTiaeth drwy i alarvvyr a chyfeillion lawrer bresenoli eu hun- aiD yn ei angladd'. -0- ¡ Dydd Sul diweddaf, traddodwyd y Gair i I glywedigaeth cynrJùleidfaoood lluosog yn nghapel Jerusalem, perthynol i'r Wesleyaid Seisnig* Y stifad, gan y P aTChn. J. H. Wil- liams, Tonypandy a W. Powell, Treherbert. Mae sylfaenydid y ddeaddl hon yn graddol wella wedi rhai wythinosau o gystudd blin a pheTy^his. Cyfeiriwn ax yr henafgwr parehus Mr James Coleman.
-:0:-AWGRYMIADAU T'EULUOL.…
-:0:- AWGRYMIADAU T'EULUOL. -0-- I loywi y Hygaid cymeradwyrir eu 'baddio' yn dyner a dwfr oer. j Gellir defnyddio croen lemwn neu 'orange' i ddiogelu a gwynu y dartedd. I lanhau esgidiau laoo 'kid' neu 'patent leather,' y peth gareti ydyw cymysgedd. o oleiw ai 11 aeth, oblegyd nid yn unig y mae yn caboJi, and yn diogelu y lladr. Ar gyfer cym. Myner darn bychaa 0 "pencil-caustic/ mwyder y blaen a dwr, a; rhwbier ef dros y 'corn'. Gwna yr ymhel hwn, gan, ail-adrodd y cymhwysiad bob yn ail ddydd, sYTIliud ynxaith y corn yn mhen ychydig. Nid oes diim yn boddio menyw yn fwy nia bod ei gwr yn gwneyd yn fawr o honi pan y byddo menywod ereill gerllaw. Gellir symud ymaith ysmostiau oddiar I "velvet" drwy ,rwbio yn ys-gafn gyda chlwtyn ac ychydiig o 'beraine.' Syehet wedyn gyda chlwtyn glan, ac mewn I tnefn i adfer 'pile' velvet drachefn, estyoer í cern y velvet dros d.dwr berwedig. j
— :00:----,--- »1 YSMALION.…
— :00: » 1 YSMALION. •—o— Nifer o ladron yn trdo- tori i f-ewn i siop I yn yr, hon yr oedd dau- was yn gorwedd-, am ei: fod wedi ei eni yn Paris, ddywedyd, gwaeddbad un a honynt ar y lladron— "Dewch yn ol pan y by^dfiwn ni yn cysgu." Dairfu i in wrth glyw-ed un: arall yn brolio r yn dragwyddbJ ac yn m.eddu llawer o'i hunani, anrhydedd! ?" j "0-nidoes gan yr ho1! ly-god yn Paris yr un I 0 D, d milwr fod y Ffrancod ar y [ rhuthr gyntaf yn fwy na dvnion; ond wedyn yn Hai na menvwod. Dy wedodd yswain y dylai morwyn ddewis mieiistr a claof da ganddo1; obiegyd os nad yw'n talu, y mae o 1-eiaf yn gwybod beth sydd yn ddyledus arno. :0. Yn Austria, y mae y glo rataf, ar gyfartal- b, edd yn bum' swllt yn ngenau y pwll, ar gyfer ? chwech swllt yn Lloegr, a 8 swyllt a. dwy geinnog yn Ffrainc. Y mae yn agos i 100,000 01 bwysi o falwiad yn cael eu gwerthu bob d; cld yn marchnad- oedd Paris. Y maent Y'o cael eu codi yn ofalus i'r dyben hwnw mewn gerddi ni).L CcidJi yn yr ardialoedd gwiedig, ac yn cael eu bwydo: ar lysiay persawnus er mwyn, iddy nt ¡ flas-io yn fwy moathus. Dywedir fod un malwodfa yn Digon yn dwyn logiell ei pherchenog 7000 o 'francs' y flwyddyn. Y mae gan lawer o'r Cant-trefi Swissaidd erddi mawriion at godi malwod, He y miaient yn cael'eu fyfu gyda llawer o ofal a ffwdan. Nidi yn unig y maent yn cael eu hystyried yn fceth-fwyd hynod o flaauis, ond cyfrifir hwynt hefyd yn dra maethlon. Dywed "Hygienists" eu bod yn cynwys 17 y cant o ddefnydd bloxnwyol (nitrogenous matter), a'u bod yn gyfarta i 'oaysters' mewn dlefnyddiau maethol. Y mae yn hawdidach malurio y ga.reg galetaf mewn bod na duri Yn ystod ar- brawf a wnawd yn ddiweddar, da,riu i bwysa.u o chwech tynell didichioni y gareg dethol- ediig^ ond yvr oedd 42 o dynelii yn ofynol i falurio y dur. Gydag 'exploslou' uchel ehed- odd y dto yn llweh, a dywedir fod gwreich- ion wedi ebiilio tyllau bychain yn y peiriant ddefriyddiwyd- at y gwaith.
Advertising
Astudiwch eich Iechyd Niwnaeich as- tudio chwi. AEL yn 1 1 n t < ccf 1 (II gy ansoddiad aDn3 d re fn, ac yragored slefydau i ddyfod i fewn a arweiniaEt I ilaniadau difrifol. ITjl T"T 47*T\ MWIMIJS %*M £ MM ,JL M&t CRYF EG A 10L :ynu gweled fod y Gwaed yn cael ei gadw yn Berffiith R dd bob anmhuredd I Sofiwch y dyla" lechyd gael eich Y styr ia. eth Flaenaf, IMA Blood PILLS. N E -0- Glanhant y Corff Anmhuredd GWELLHANT Anmhrisiadwy i'r Bobl Hughes's Poen Pen, Diffyg Traul, Biliousness, Gwynt, Afu Dmg Corff-rwymedd, Scurvy, Penddynod, Clefyd y Breaaa^. Eczema, y Blast, Erysipelas, Nerves Egwan, Fits, Gwynegcs^ Rheumatism, Piles, Poen Cefn, Lumbago, Tarddiant ar y Chefydas J Cro-. Iselder Yscryd, Gaui sicrhau gweithrediad iachu ol W rhanau mewnol y cyfansodd5ad, Brr lijw hau a chyfoethogi y gwaed a'r roddant. TREIWCH YN DDIOED HUGHES'S \1' ==t. -I Blood ..Pills. PMynwch weled fod llun y galon ar bob blwch. Heb hyn twyl ydyw, Mae yn feddygjdiaeth anmhrisiad. at y gwaed. Gwella y doinr au ar ol i bob peth a) rail fethu. tieo ocdi, axnoiiwct> aid o Hughes'i Blood Piilt. Gwerthir hwynt gan bob. Chemist ■fwerthwr Patent Medidnes am is 1 ?§ 9C a 4s 6c, neu danfoner eu gwerth metrtf stamps neu P.O. i'r gwneuthurwr,—J*co% Hughes, Manufacturing Chemist, Peaaztkf Cardiff TBL <t ME s A I 1. J3L t Eli at bob Clwyt. -;0:- S BALM a uu h«. giwyfaa as. p. traed, clumau, peú, guddf, nanau Hidiog a digroene^iti, coniwydy<M crawnllyd, coesan drwg. OMEP.'S BALM « iacha bronau a pan bíónan dolurur, Pilai, tonadau allan, eracl yn mhenau a gwJRr ebau plant llygiiadau a llosgiadsH ye mhob rhan o'r corft. Ai werth gan bob Chemist gwenhm Patent Medicine am n. i c. y Dlwch, lanfoner eu gwerth nae*t; ita-.ncf 1 JACOB HUGHES, Manufacturing henniji., PENAnTH.