Tarian Y Gweithiwr

Wedrcsia.-Gomer Jones, j 3SEU YR YMG.YRCH GARWRIAETHOL. PEN OI> V. | Gawsom, Corner y nososn bono y dywed- oddi Dafycld Jones, y Cwrt, wrtho y geirdau rhyfetki a thorcalonus inewn cysylltiad a. "charwriaethi Price a, Gwendolen." Aeth i' \Jy yn brusdd, ac m chysgodd' am briau iddo fywedi yno. Dranoeth a, ddlaeth, ondi nidJ aeth, Gamer allan dr ty o gwbl; arcisoddi i fewn i ddysgu r: tosg roddodds ei feistsr. ididoi d'w meLstrold yn ystod y gwyliau. Eisteddad mewn ben gacDair-fredchiau cldferw, fawr, o flaen tan glo yn y gegin, a'i draed ar y pentan, ai "diwyn yn y liyfr," sef Gra-in-, adeg Saesoneg (Leamki's). Edrychai dxos y ferf weathirediol "to love," a svvnsiai yft ami iawrif y 'present: tense, indicative mood,' (i) I love. (2) Thou lovest, etc. A; dirwy y perscmu cyntaf a'r ail,, set y rhai iiichodl; ac O! fel y dVmnnai i hyn fod yn ( wdrione dcf> am Gwendolen ar- yntau, a dych- lamad ed galon gon. lawecrydd1 wrth fedidwl am yi posibirvvyddi iV dkijmaimdaidi dklkxi i ben. "I IOUT, thou lovest," cba-i. laweroedSdi 0 wedth- iau drosodd a -throsodSd, a hyny yn y fath hwvi. yn mron a phe buasai yo dYblu a threblu, tin o ber emyn.au PaJitycelyn. Nt fu neb erioedi yn ymhyfrydu nroy me\vn dysgu grainadeg nag; yr oedd Comer y dwth- wn hnww; yr oeddi yn gatliu ■mynadi i feswn i'w yshryd yn y "present tense, indicative mood, of the verb," "to love." Ar ol aros gyda'r rhilf uriigol fel hiyra, aeth at y rhif luoso0"—"We; love" a. dyma for o heddl yni 0» •> 11 Ifo edlwaith i ysgafnhau y, fron. Tra yr oedid fel hyn yn ynvMu'yru yn y gwaitb bendigeddg: (iddb ef) o ddysgu gramadegi dywodd r) wTm: YNI cura wrth y dim; a phwy oeddi all an ondi Wil y F din, ai diaiu asyn, yn nghydJ a cherbydi a'i lonaidi o flawdw "Ti, WJ, sydd )ma t" ebai Gamer; "tyrd i fewnt." "Na" Gamer Jones," ebai Wil, "nris gallaf adlaei yr asyncx'd a'r ben gart ma. Hen ■greadfiar ofi-.adwy yw'r \m blaeiaaf; as caiff ei ben yn rh) dd, 1Twrdd yr a,iff fel 'iddot,' gan dyraj yr bent asei). aT ei oJ, a'r hen, gairt a'r blax-di gyda hiwy; a thailu y cwbl yn garli- bvv-na iT man y g'.vei^ yn ddiat. Wn i ddim1 beth yw'r mater sytid ar asynod y greadig- aetb, o'asjTi Balaam i law hyxi hen; Fob y Feiin; rmaerit rntxr Uwythog d'r creadnnaldi hyny a mocb Gadara. "We. gad N-Ir asviiod yn yanyd'd) 'xsawr," ebai Gotrber, "g<1d' i ni glywesi hanes dy daith ncithiwr." AdroddcxM; Wii y cyfan iddb, yn ed ddull danioL ei him; a, chyrhaieddbddi y ddw^edd p r ol hyshysu i Price gael derbynaadl Yf oed I hyn yn ckligom i Gomer, a, brow fwy iiag -e galiai (Mai, ac nidi oedid am glywied!' :chwa«- eg. Daeth ei fam a'r fOfwyn ynp. erbyn hyn, a'r ardid ac yn faani symtKim'yd y blawd: i'r ty. Weda cynorthwyc. yn by*ni o arcbwyL ffwrddi yr aeth Gender i'r ltcxfft, 17W )"5tafé:n ei hun (yr ocddi erbyn hyn yn dtechreu hwyT- haai); ac ni bu yn hir cyn caiel ei hum dan y gwrtbbanau lew, cynhes, a î galoo ar dori. 0 17r d' chymygio'n rhyfedd a ymtnthiaa o flaam ei fe<!dw!—boU obeithaois y c.bvs*e'* mi3 \vodi eu chwak*.—y cyfaas tidimi onJ castoli yn; yr awyr. Ah! crescSai fad- bed« ei dtJys- gv/tiiadau auraidki wedIi ci glad«fi« gan Price y n»j-son fiaenoral On.<Ii, t;r:; \t aetM yn nghanot y trAyllwh radiiiugol hwn. Slach- iodcS pelydtryn jur dtaws y cacl feg: ofiodd: artb \T "I .it «-e, ch TO lovest," a medd- y yutddo ti biet: :Y mae yji rhaid i fi eto hedd-'o rliodleE y cy%«a i fy-oy fel un heb obaath, hwp ach. y cliwelar y cymyiau duon, ac y (few yr awytr ynt glir, yn glir." Cyfododd dï wely, yn benderfynal y mynai gael gwybod cyn machiudiad hani draruoeth a oedidi gobaith i'w obeithion gael ell: sylweddoli. Wedd nayned i lawr i'r gegin, teimJodd fod rhyw gur rhyfeddbl \n ei ben. GoTChymynodd! ei fam idda gymeryd svrper; end) teimlai Gamer nad oeditl yr un 'unfurn- ished apartmenit' o daa y wasgod y noson hono. (Dylasero hysbysu na the i ml a i yn iach iawn er's dan neu dri ddwrnod.) Eistedidodd am ychydig yn yr hen gadair- freicbiau fawr a flaen y tan, pan ■ y sylwodd ei riend fod rbyw gyfnewidiods rbyfecld wedi dyfod drosto. Cynigjbnrwyd ef i fyned i'w wesly, ac yno yn fuan yr aeth. a'i wyneb yn hync,d welw. w Boreui dtanoeth, gallesid gweled y meddyg yn myned tua Bryllefritb; a cbyn y nas yr oedd: y si. allan fod; Gosmer Jones mewn twytmyn boeth.

< PENOD VI. Dranoeth, ar ol dychwelyd o r Pla&llwyd^,1 teimlai Price yn bynod' ddedwydd; gwenai dtrwy 'r dydd yn gy son. Yr oedd v-n by nod svoanc symudaici hegiaxi gyda rhwyddineb assarferol, yn fwy feMy nag y gwelwyd ef yn ngbof nteb byw nid oedd dringo y 'co-unter' ««d gorchwyi dibwys iddo; symudai y cadeir- iau, os byddai angen am hyny, ar darawiacl amrant rhedai i gwr pedlaf yr adeilad fel 'train' pan y gelwid ef yno gan y cwsmenaid, a dychwelai yn ol eiilwaith 'at the rate cf ten miles an hoair/ yn ngbyfeiriad y dirvvs: a, h vn" mOtf chiwym nes ta,ro ei ben yn ei er- byn, gan. ei fod yn methu sto > pan yr hoffai, oblegid anystvrytbder ei <; esau; ac er fod pob cwxmer a ddeirai i'r soip yn tystio yn didifloesgni fod yr hm yn hynod' oer, nid oeddi cf jtu hollol c'r un f am a,, hwynt. a'r aebos o hyny iv b' icdoli i'r ffadth bwysig ei fad Q ran ed fe*Mv.l yn symud, bynv, a bcdi o flaca y tan glo yn hen iragin y Piss, yn iighrvvm-na ei anwyl Gv-' -n k>len, ac felly yn methu a ch.ael haem. 1? ts, i sylwedidbli peth- an aragylchiiadol, meg-is oemi yr bin. Yr oe.OO¡ yn gailu pwyso y siwgr yn well rag y gwelwyd ef yn gwneyd erioed, a mawi gan- modidl ei alhiaedii yn y cyfeiriad hwn gan: ei dad, a thystiai ei f am hfjfy,]! yn arwycSdbcad y boreu hwnwi, fodi Price "yru imprwA'o. Sytbrai pawb. a. ddeuai i'r siop ar y cyfniewid- iad rhyfedd hWDJ yn agwedd Price, a theirralai y ntau ei hian mai gorchwyi hawr'd oedd gwesw y dwthvra h^mw. Pant yni nghanol y (lawenydd hwn. wele rynrun yn dyfod i fewn i 11 mop yn ddisymwthi, ac ndd oedd y gwr x-Tv neb llai na. gTras bach y Plas. "Wei. Tom, 'machs^en i," ebad Price, "ti sydd yna ?" a gwerwxid y Uefarydd yn svvynol ar y gwr bach. "I-e, Price," ebai Tcsn yn o-l; "dewch a .si wgr a the i mi." I "AUright, Tam; eistedd yn y fan yna tra.1 fvddaf )m, eu gwneyd yn ba.r. « a rboddodd I P:r,i/e lu o felusion ididbi "Thani you. sir," ebai'r b) clian. Gwenodd Price yn fwy serchog ar y gWT bach nag o'r blaen, pan y dywedodd y gair "syr" j ac 0 fel yr hoffai, i Gwendolen fod yniO yn gwrando y gair bach uusill hwn; buasai yn sder o'i garu yn fwy o lawer naJg o'r blaen. Fed y byddai i Tom ddweyd gartref ^mai dyna un caredig oedd Price y siop." ac er gwneyd! ad-daliad i-ido ar y 'syr,' -rhodd- odd Price ddyraiad arall o felusion, iddlo. "Ah!" meddai Price yntddo ei hum, "gwn beth a wnaf v tro nesaf yr af i'r PI as, mvnaf gatel Tom, y gwa-s bach, yn ymyl y ffenestr pan fyddaf yn 'cnocio': rhoddaf felusion ididb, yna 'thank you, sir'; clywa Gwendolen; yna. 'all right' Ni fu Price oixt ychydig i- .wn o amser yn gwneyd y cyfan yn barod, fel y byddai i'r gwas bach ddweyd wrth Gwendolon mai dyna "fahegen handy;' oedd. Price y Siop, fel pe buasai cysylltiad rhyf- ecUdbl yn bodoli rhwng paeio te a, siwgr. y'n gyflynii ag enill serch. ), "Sut y mae Gwendolen?' gofynai, Price; ac O! fel y diychlalmai ei galon pan yn rhoddi y cwestiwn i Tom. "Y rnae yn burion," ateba.Tr gWT bach, "a dywedodd, wrthyf am ei chofia atoch." Nid c'edd rhalli dcldweddaf y frawddeg yn gywir, b J ond dywedodd Tom- hi, er cael rhagor o felusion. "D'wed y gwir r: ebai Price, gan ymtsythu fel rhyfedonod, ac agor ei ben fel pe buasai yni myned i lyncu- camel, a'r wen air ei wyneb wedi cyrhaedd yr edthafbwynt; "wed- odd hi, hyny, yn wir?'" "Do, do. Price," ebai Torn. Gyda hyny, collodd Price ei hunandywodr- aeth, a ffarwelioddJ ei 'bolion' un. foment a llawr y siop; a chafodd ei hun:, pan, didtegyn- odd o'r uchelder, yn nghanol y bbveh wyau oedd yn \myl. a gwna^th 'havoc' ryfeddol ar y trugareddau hyny. Ed'r}cbodd, gan w-enu, arci draed, a meddyliai, gan. wenu yn fwy fyth, y buasai yn well ganddo gael cyn- wysiad yr wymJ; yn ei fol, yn hytrach nag yn ei esgidiau. Y n fuan. ym.dbech«dd gael ei draed yn, rhyddi o'r "blin gaiethdwed- hyn"; ac yn yr ymdrech, llithrodded dtoed. ddelieu, a c hast odd. ei hun y foment nesaf a'i betnglog yn arg\ hoeddi llawr y siop o'i galediwch; ond y mae yn hyirydvvch geny mi hysbysu na, dder- byniaddi ei gorff yr un niwed. Rhoddodd felusion etc i Tom am beidia hysbysui Gwen- dJo'en o'r fPaith iddo svirthio1; ac, aT ol dHveyd hefyd wrtha am ed gofto yn. 'fawr' at Gweaadolen, fel pe buasai heb ei gweled! e.r's deng mlyneddi, a,eth y gwas, bach o'r siop, gan adiael Price yno a grwen ar ei wvneb. O w

:o EISTEDDFOD T ABERNACL. HIRWAUN. (Parhad.) Lietlii.—Can belled ag yr wyf wedi'm dysgu, gan ei ewythr y magwyd) yr ymadaw- edig yn Llwydcoad, ac nid gan ei rienL Can ddesgrifiadbi. dyner yw bom, a.c amlwg fod y Ixtrovj! yni aiksabyxMus holloi o'r ym- ad'awedig. G-wntu gerdd goffa deilwng Onibai f<xi ei gwiell at iaw. Y mae ei saerni- aeth yn diiiffygioi, ac yn amddifad oV enetn- iad aweiiydkiuL sydid' yn noxifwe«Jidu goireuon yr ymdroeh horn. Hen Wftv ei Goi%>.—Can ddes- grifia>ibd etc, ac yn codd, yn txi-ch yn. Siifon.y g-wic far(M nafr Ltg sy<bi wedd' derbyn em sylw. Y mae manyVJer hanes a nocH-edd- ion yr ysnadawedig; ynudi inor gyifiawn nes y mae yn safon, genym i famu ffyddlondeb i'r w testy ni. (iwr Gofidus.—Can dyner a barddbnol. AdKvaena'r bardd hwn fanyldex hanes a nod- weddicn yr yimadiaweddigi, a chana ei hanes yn dlws; a phruddgiwyfusL Gresyni idda ddweydei fod, yn "ffri" nid yw 'ff'ri' yn air Cymraeg o gwbl, er yr arfenr ef yn lie y gair Seisriig "free," nidi yw yn hiaeddu lie mewn can a djeilyngdod horo. Nid da, ynoch yw arfer geiriau fel "n-iwinos," "dwysaiir, etc. Ymddangosant fel pwysau ar yr awen. Nid ge-iriau ond syniadau bardldaniol. Can dda yw hon, ond rhaid iddii ymnfealidxia a rhoddi lie i'w rhagorach. Deigryn Cyfailh—Dyma, lawysgrifem nas gwelwyd ei rhagorach, a barddoniaeth, o'r fath areiu. Pe cadwai yr awsdwr ytn yr un cywair ag y dehcpeua yn y llinellau, cyntaf, diau gewyf na fyddai yn ymgeisyldd pexyglus dawn i enillwr y wobr. Ond newiododd ei fesur, a mewdddodd'! ei yni bardidaI)¡¡)l yr un pryd. Nid ydyw ei dd.-esgrifiad' o g_vs"}drtiadr- au cerdidoTol yr ymadaweddg yn deibvng. o'i hanes. Hefyd, nid yw arddull y ddian ben- ill olaf yn gy!meradwyL Siaraclia af.t marw ynddynt. a.c mid am y maTW, fel y dysgwylir mewn ce'rdd goffa. Dyma, enghraiift di theithi: Llwybrau dyffryn gast}ngedddin\7dicl Gerddai'n dawel yn y byd; Lie mae gras a gastyingeid'dnmddi Fraich yn mra-ich yn rhoddon nghyd; Pan yn dilYIll troed y gwanwyn Cav.Ti. yn amJ. jaw n: e, hyn Fwv oi flodan yn y dyiVryini Nag, ar golpa, balch- y b ryn" Mel us iawn. Deigryn o Gareddgi vvydd.—Can alluog, wedi, ei hysgrifenu gan law gyfarwydd. Nid yw mor gyflawn o nodwecldion yr ymadlawed- a rhai o'i gydymgeiswyr, oind peithyna i 'r dosbarth, blaenaf o farddoniaeth; y gystad- leuaeth hon. Cedr ynddi arvvry w ansodd- ei.fi.au wedi eu dtefnvxJdia yn unig er mwyn mesur ac od1: ond er hyny v ma,el hon wedi gadiael argraff ddc-fn ar fy meddwi. Ap Tubal.—Can ra-gorol lawn o'r faTdd- andaeth oreu, a: r ff yddlandeb mwyaf didram- gwydd^ Ymaila'r bardidi yn ei> waith .gyd'a.g egnd aAvenydftol, a gw'dsga ei. feddylian mewn anViidl goeth a d'vrchafedag. Y mae hwn yn gadfridog yn mhilith awenydxiion. ac at y blaen 0 gryn dipyn ar bob un a enwas^OTi;. Dioddef a'r gan, fc hyim- otddliwrtb bettb an- egluTder. Y mae diffyg ymdrech, wedi bod yn nglvm a'r llinellan canlynoli i ooodJ en syn- iadau allan yn eglur a gloew: "Ad\va,€!n<a.i r Gwr fu ym a, yn (Vynthesu Y beddirodi oer 'a d'ui i odynolryw, I neb yw ail aim gariad at yr le.-iu, NeSi dcianc atcp i, dragwycMbl fy'w:" [Tariad! at yr lesu yw ei; adnabodi; a'r ffordd adknabodi yr lesu yw Ei garu; ond' yn y llinellau ymddJengys fel pe byddai r Gwr fu'n cyraesu r bedd y:s riwv.iun gwahanol i'r lesu a gara £ Herfy-d: "Rhy anhawdd ydbedd cymhell ein calanan I gefnu arno ger y benMrod elu; ( .Ar lan lorddbnen ddofn, yn swn y tonau, Wynebai'r diymhangar gyfaill cu." Pa symwyr son am anhawsderau ymadlael' oddawTth y bedd; ac yn y ddwy linell i>e;saf yn llamu i ystafell yr ymadaweiddg i wran- daw arncn yn canu "Ar lan loirddlonen Qdofn" wrth fa.rw. Rhagoriaeth y gan sydd yn ein goirfodii i fanytu fel hyn. Dyma bencll fel enghnaifft. o'i theilyngdodl: "Y gedriaiu coffa mewn myin.wentydd miuddon, 'Er yn ge.rfiediog ar y marmor gv\'> rs. Mae rhwdi blynyddlau hdrfadth, er mor ddrud- ioni, Yn chwaJu addumdadiau v rhai hyn. OnrU aros fyth yn ffyddJon i'w hedmygu, Ar femrwn se.rc.h ddffuant, er coffhad, Wna'r egwycklbsrion. a wnai hwn ddatblygu Yet un. a symudiad.au calon. gvylad." Hadqdrinwn-Can, odiidbg ragarol yw bon. M&e mor bur a goleuni, mor dd'i- diramgvvydd ag afea-Ig ax, wely o' .raia.n, mbr ■ddesgriiiadal air testyn, ac met dtyner a deigryn. Yr ydiym wedi ei d'arllen lawn dn^sin o weithiau, a dieil yn, ei bias, pe dar- llenid hi ddwsin o weithiau yn y dydJL Nid yw yr ymadawedig )m Gerub nac yn angel ganddo, ond cymysga ei hwimJ yn briodol i d'ynu (Iltrlun o bono yn ed safle yn mhlith aTweioydddoo oerddoxol Cymru, ad hanes fel CriiStiom, dyngaav;r, cvfaill, tad', priodl, a1 chymydüg. Nid oes ganddo un liiw yn tynu odfcbiwrth werth, lliw arall. Y cyfan- i i an,- waith c}flawnaf yn yr ymgyrch. Ei darllen igyd yd)"vir unig syndad cywir o'i rhagor- iaethau, ond dyfyrewn yehydig: "Hen ardal Llwydcoed, ychwanegol fri A rotddodd genedigaeth hrtvn i ti; A phan i Hirwaun yr arweiniwyd ef Gan -law! Rhaglumdaeth, diidg.anis^nioJ nef, Fe dynodid' ar ei 01. serch, a mawrhad, A dymiroiadau goreu, caloni gwladi. Nis gaJtl rhinweddGJ 1 yvv\d guddio'i huni. Ddim ataJ ei wasonaeth rhag y byd, 'Roeddl yndidSo ef amlygrwyd'di seren gun, Nis gall rbinwedidb 1fytwyd: guddio'i hun. Pan ddlaeth, y diwedd-, gwa^vr \t olaf dldydti, I daflui dirosto ed chysgcxiiion; pruåd, Gwyneb.aÙ glyru heib arwydld unrhyw cffn, Gan ganu'n ber "Ar lan lorddbnen ddofn." BydtJ adgpif Mr am dano yn y wlad.„ Ni ra.id i'w feddrodi ef wrth, faern, coffhad, Fe gododdl hwn^v ididit/i hUOi tra/n fyw, 0 ansawdid gweill na'r graig galeta'i rbyw. Gwasanaeth fTydfcilora \TH E.i win!lan Ef, A gydnabydddr gan y byd' ar Net Fel y gofgolofni oraif, bodda/i phiydi, Orcesa fednii cof mynwentydd byd, Aur yw. hosa Er hoffed fyddai genym. wobr- wyo "Hen Gyfaall Vly'n ei Gofio," "Deigryn Cyfaiil," "Gwr Gofidus, "Dedgryn at Garedigr. nsvydd." ac "Ap Tubal," rhaid i'r cewri hyn 1 rcdldi lie i Hadadrimom i ddyfod; yn mlaen i gvmiSfrydi medkiiiant, o'r wobr, y owdyti, a'r clod, am y llmeliau coffa goreu i'r diweddar R. H. Morris, yn T aberniacl, HinvaiM?,' N-rxkttig. 1902. f I AT aJr Val" a N. :0:

COROXT CYMDEITH AS VR 1AITR J GYMRAEG. G an fchd, y "Darian" yn amddinynra i iaith oreu y gweithiwr, gwn y caniateir i mi roddi ychydig dm hanes a'm profiad wrth ymegnaoi o blaid y Gymdeitha,s sydd a'i bamcan i gad'w'r iaith a,rei thraed. A chyda chaniatad y Golygydd a'r perchenog serchus. anfonaf yn achlysnml nodvnau a .allant fod' a ddyddardeb i ddarller; wt y Dix- Yr wyf eisoes wedj, y'mweled a thtri man i chwilio yn bersonol am aelodau, i'r Gvmi. ded'thas hon, sef Treherbert, Aberdar, a Briton Ferry. Aethum i DTeherbert ar brydina;wn dyddi Gwenar. Yr oeddwn wecS amfan cyich- lythyrau fel rhagredegydddon elm blaen at un-ar-ddeg neu ddieuddeg o berscnaii blaen- llaw gyda phob mudiad; dte. Y ntae, vr ofer- goelus yn ofni ymgymeryd ag u-nrhw orch- pwysig ar ddyda Gwener. Ondi ni I WTandewais ar ofergoeledd, ond: fFwrdd a mi gyda'r gerbydtes ,i ga^glu am y waith gyntaf yn fy mywyd pwy oedd yn fy n:is- gwyl yn ngorsaf Treherbert. ond fy nghyfail! brwdfiydig Mr David Williams, yr hwn fti nnwaith yn cv-nxychioli yr ardal VIlia ar F-wrdd Ystradyfodwg, ac ar Gynghor y Sir. Bu Mr Williams mor garedig a dyfod yn ar- Meiinydd i mi, ac nid oedd hyny yn ddigom heb, fiaenori v tanysgrifwyr mewn cyfranui drwy dalir y goron, ac ymuno a'r Gymdeithas. Y lie cyntaf y galwascni oedd cartref cyfaáU anw\'l s\ dfl' erbvn hyn wedi "H'edfan uwch v Hi5 r r Ga,naan hyf ryd, sef Mr Gabriel Williams. Royal Stores, Tv- nswydd. Nid oedd eisieu ond dweyd fy neges cyn iddo dtanysariho yn galonog. Yr Otedd yn mwyrahau rhyw gymaint o adgyf- nert hi ad ar ol cyfnod 0 afiechyd a gwenddd, and cyn, pen-nemawr o ddyddiau wedd i mi; ei weled, to-rudd el waed fel o'r blaen, a di- angcudd' i fyd yr ysbrydoedd. Yr oedd yn un o unawdwyr cor enwag Mr William Thoma's, Tre'arci, ac yn gantor dVIDunüli iawn. Claddwyd ei wedd.illian marwol'vn Nghladdlfa Treorci. yn ngivydd torf fawr hiraethus. Colled i Gymru yw colli ei fath ef. Paham, na fuasai arn.geu yn cymerydt: rhyw c?dwsin o vsgerbvxiau ddwerth vn ei le? Ond rhaid peidlio daidien yn erbyn Rhaglun- iaeth. Heddwh i'w Iwch.. Yn nesaf aethom i weled Mr Tohn Wail- ters. roasnachwr parches, a. cbyrs-aelod o'r Cynghor Sir. Er fad amrvw o gwsokeriaid! yn y faelfah yr oedd gam Mr Walters' glust i wrando arnaf. a chalon i roi. WedR vm- adael a Mr Walters, rhaid; oedd rovned1 i Ysgol Mr M. 0. Jones. Un waith o'r blaen y bum yn yr adeilad. set adeg yr agoriad. pan ddaeth Mr D. Lloyd George, A.S.. vn unswydd a Lundain at y gorchwy], ac vi traddododd anerchiad1 byw ar "Addvs-j" i'r gwyddfodolion. Yma, y mae Mr M. O. Jones wedd, treulio ci oes yn hyfjfoTddii plant ynl mheIll eu ffordd, ac y mae wedi gasod Trche-rbeit a'r cylch o dan clreth dirom iddo. Os oes "crefsdd 'roundi'" gan iyv\iui. gan M.O. y -mae. Fel arweinydd cor mewn Eisteddfod1 Dietl Gymanfa Gerddbrol, gall- esdd meddwl ei fod wedi ei- eni at y pwrpas. Y mae yn lienor ac yn feirniad1 gwych, ac wedi eni1.1 gwobrau pwysig yn yr Eisteddictdi Genedilaethol. A gwixa hyni heb esgeulusa mymryni o'i ddyledswydldiau yn un o'r ysgol- Bon mwyai o dan Bwrdd1 Ystradyfodwg. Dysgir y Gymraeg yn holl s.afona1.1 yr ysgpl, ac y mae gan Mr Jones ddbsbatrh Cymraeg •Dwydddanius hefyd yn yr hwyr, o dan na/wddi ac awdSurdod Cynghor y Sir. At MT M. D. Evans, F.feryHydd- (Chemist), yr aethem ar Oil hyny. Adwaenwm Mt Evans er's blynyddau, a pberthyn i deulu- oedd y bu wiw genyfddod: i gysyiltiad a hwy yn ystod fy arhosiadi hapus yn Nghwmh ifor, sef y diweddtar Henadur Morgan, Davies ad berthiynasau. Coronodd Mr Evans y Gymdieithas yn ddiymarcs, ac, er v caxaswn aros yn hwy i ymgamia yn nghykh )T henJ amser ar laJli y Tywi, rhaid1 oedd' myned. Cawscm Mr Enoch Davies, Cynghorwr Sirol, yn foneddS-vr hynaws dro-s ben. Siar-; ada, yn llithrig Gymraeg yn ogystal a Saes- ny neg, ac y mae yn glod i Dreberbert fod! ganddynfc un feilI chymychiak Y mae safle bwysig yn aros Mr Davies ar y Cynghor. Nidi ynt unig ynmroodd efe a'r Gymdeithas, ond a.dk1!a,wodd yn ganedig- gvm-eryd) lie Mr Williamis fel arweinydd1, er mwyn i mi gael clod i gysyiltiad a charedig- ion yr Iaith Gymcr-aeg 0 fewn: cylch ed adna,- bydddaeth ef. Rhaidi oedd gwel'd edn, cyfaiil Mr Cule. ac na fu edifar genyf, oblegid! yn: ol ed gaiedig- eg, rwydidi arferol, tanysgrincxM i ma y goron,, a thrcisgb\ydda.i.s ini-u v, taleb iddo, ef. Bu Mr Cule yn ysgrife-nyddi pwyllgûr yr Ysgol Brydednig am flynydda;u. Y mae wedi cael addysg dk31a, ac wedd bodl yn ymgodymu yn llwydvidanras a'r ieithoedd, ineirwon. Dy- wedodd wrthyf. odddar brofiadi personol, yr hyn a gydnab}ddd.r gan ddysgeddgion, a'r hyn sydd yn ffaith ynl han.es llawer CymTo, fod! gwybodaeth o'r Gymraeg yni gyniorthwy i 9"-y ddlysgu Groeg. At yr Henadiir W. Morgan, Y.H., Ty- newvdd', yr awd: nesaf, a chawsom, ef yn yr hwvHaM goreu. Yr oedd newydd. dderbyn cads i y^rifexiu; tipyn, o hanes ei yrfa ysgol- yddol panl yn hogyn; a chain ei fod wedii cyd- synio, bydd ei ffdthiau yn taflu goleuni ar gyfnod dyddorol yn hanes Mafgaowg. Bu- am gryn. dd.wy awr yn ei gwmni, a, bu ei adi- g'ofion yn felusi nd Y mae yr H eivadur wedi gwasanaethu! am flynyddiau lawer ar y Faainc Ynarfol. y Cynghor S'ir, y Cynghor Dosbarth. a Bwrdd: y G-wa,rche,-Icllwa,,(I. Pe bua.s.ai ieuenctyd Cvmru yn cael ymgOlm gydag arwron o fath yr Henadtir Morgan, ni fua&ent! mor chwanog i annghofio ialith a mici/snu eu ceniMd. Bachgen o'r iawn ryw ydfyw Mr W. Tbc-mas, Cigvdd, Blaen) cwm, ac nid. DeS neb wedi glynu yn. well wrth ei arwyddair, "Yn mlaen," nag, efe. Un 0. Sir Benfro y-w,, a,c Y ma-e traddbdiaciau ac egwyddorion yr henj wlad gysegredig yn cael eu parchn ganddb. Pregeth f eraf N- daithgasglu o-edd yn ddigon i'w berswa/iio yntau i ytmma a'r Gym- deithas.. Y nesaf oeddi Mr Evan Watkins, A.C., a dyna. Gymro i'r cam eta, yn credu mewn arfer v Gymraeg ar yr aeiwyd g;.>la'r pianli. Y n.'v gan/y plant i gyd' enwauC) mreig, a •. "di <r.- .<.tjad y Gymraeg. Yn sier, y mae tovni diipvro yn well n-Ltlu gadael i siarad Saes- r.eg r-hur ac a.nn:gra ma.idegül yr ystryd. Gan, fod Mr Watkins ar y Cynghor Dos- barthol, gellir beiddio dtweyd y medir a.c y gwna la.1w,r a waith, rhagorol eto fel yn y gorpheno'l. Byddl y Cynghor au. m,awr ion fel eiddb y Rhoaaidda, Merthyr, Pontypridd, yn fwy pwysig Vn y ■dyTfodbl pin ddel Deddf Newydki Add,ysg i weithreidliad. Gorphenasom. y diadth gasglu gyda'r hvTtaw s Dr. Warburton, bonie"ddwr sydd wed!i mynr'd i'r drafferth o ddJjtsgu y Gymraeg. A d /Tta wers i Gymiry glasdiwraidd. Os barm Saef-.n hi yn fudddol i d,(I,vsgt,, r ;aiith,, paham na ymdrechdr eli siarad gan blant Cym.ru? A Y'w'r Cymry yn rhy ffroen-uchel i'w harfer P?:ll y mae dynion.fel Mr Lega.rd, M.A., Dr. Goodlall (Caerfyrd.din). Mr T. Daxlington. M.A., Dr. Warburton, ac eredll wedi ym-I ,drafferthu i'w dysgu? r. wyf dan rwvmau i ddjiolch ami garedig- rwyddl Mr Williams, Treherbert. Ac os gwina cyfeillicipj mev\n ard- doeddi eredll fy nghyn^rthwyo yn yr un: we lifli, bydtd i md pi rh,wyddiini^> -ac hwylusdbdl- raawr. Os bydd- ant moT garedig a'in cyflwyno i foneddiigion hyfvv'yn—caiff vsglod cvmdieithas lonydd'— (I yn bleser genyf ohebu, a, hwy. Ant- (fo-nier i'r cyfeiriad isodl. Ceir banes fy hialynt yn Aberdar, y tro nesaf. A g,af fi d'disgvyyl am ragor o danys- grifiadan o Aberdar ac Aberaman cvn anfon fv adlrcddiiad i'r "Darian," ? Nid gormod: ywi i hcH aelodau y Bwrdd1 Ysgol, y Cynghor Si.r. a'r Cynghor Dosbarthol ymuna a'r Gym- deithas. DEFYNOG. Ysg. Cvmdieithas yr laith Gymraeg. 15. Parade, Porth. O.Y.—-Wed.11, ysgrafenu yr uchcdl, yr wyf wedi derbyn gini od'diwrth y foneddiges haelfrydlig, Mrs. Daivies, Brynfeidwen. x -r- :o:

RH'EOLAU CdYMDElTHAS YR IAITH GYMRAEG. i:. Fod Cymdeithas yr Iaith Gymraeg i fod! yn gyfansoddedtig c aelodau a, nawdd- aelodau.- L 2. 11a5, cymhwysder -naftvdic^aelod yw tan- ysgrifio gini neu unrhyw, swm uwchlaw hyny. 3. Mai cymhwysder aeladi yw tanylsgrifxa imfrhyw: swm heb fod dan goron. 4. Maii amcan v Gymdeithas fydd hyr- wydda (a) defnydddad o'r Gymraeg fel nToddicM i. gyfranui addVsg, ac (b) add'ysgtt yn well y Gymraeg yn mharthau Cymredgv Seisnig, a dwy-ieithog Cymru. S. Y bydd y cyfarfod' cyffredinal yrt. gyf- ansoddedig o nawddraelodau. ac aelodau a bydd ant yn nTHliu ar hawlian cyf;I"t31 yndndo (oddigerth fel y trefnr yn ol Rheol y 7fed). 6. Llnvodiraethiir materion qc. arian vi Gyrtidenthas gan Gynghor darostyngedig i'r j cvfarfod, cvffredinol. 7. Fod y Cynghor' i fod yn, gyfansoddedig o 25 o bersontau, 10 o ba: rai a etholir yn flvnyddol gan rtrwdd-aelodau (y rhai ai bleddleisianfc dirwy lythyr), ar etholir y IS ereill yn flynyddol gan y cyfarfad cyffredanol. 8. Cynihelir y cyfarfod! cyffrediiinol uni- 'waith o laiaf y flwydidyn; y lie a'r amser i\M drefnu gan y Cynghor. 9. Gall y Cynghor .alw yn. nghyd gyfarfad cyffredrinDl o'r Gymdieitbas ar uniryw adeg; a gel wi r ef yn nghydf hefyd o few10 m:is wedi j'r ysgcifenydd dderbyn cads i'r perwyl hwnw, wedi ei atwydsdb gan 25 o naiwdd-ael- odau neu aelodau. 10. Rhaid' rhoddi deng niw-rnad o rybudd a gyfarfodl c.yffredfciol, acOl ragdrefn y cyfryw i bob nawdkli-aelodi ac aelotl. I I. Svvyddogion y G ymdeithas fydd TTV- ^CTy dd ac Ysgriifenvdd. sgr" 12. Etholar y Tri sory-dd gan v cvfarfod cyffredinol. 13. Dewifiir yr ysgrifenydd gan y Cyng- hor, a bydd bawl gan, y Cynghor I ethol ei gadieiryddi ea hum 14. Y nifer llaiaf i ffurfio cyfarfod cyffred- -mt dnol fydd pymtheg. 15. Y nifer lteiaf i ffurfio cyfarfod o "I' cynghor fyjdcl) pump. Porth. D. James (Defynog), Ysg. ] — :o: — J

ATAL PESWCH MEWN UN NOSON. Dolur y Prest, Diffyg Anadl, Anwydwst, a Pheswch y Plant a t?wbl wellheir gan Veno's Lightning Cough Cure. Y mae y Feddyginiaeth Lwyddianus Ry- feddol hon yn curo pebpeth yn y ffordd o adferyd iechyd, a chanddi y gwerthiant mwyaf yn y byd Y mae'r buandra gyda pha un y mae Veno's Lightning Cough Cure yn IIwyr wella achosion gwnethaf Peswch, Diffyg Anadl, Anwydwst, a pheswch plant wedi enill iddo safle gwyddonol a chydnabydd- iaeth awdurdodau. GRASVILLB H. SHARPE, F.C.S., Dadan- soddwr, 11 a 12 Gt. Tower St., Llundain, a dystiolaetha Yr wyf o'r farn y gwna Veno's Lightning Cough Cure brofi yn foddion gweithfawr i wella peswch, anwyd, a dolur y frest." MRS ADA S. BALLIN, 5, Agar st., Unn- dain, golygyddes Womanhood, a ddywe — Y mde Veno's Lightning Cough Cure yn foddion gwerthfawr, a rhydd wetthad buan. Y mae yn hollol ddyogel i blant." MRS MARTIN HILL, The Hem, Shifnal, Salop, a ysgrifena—"Yr wyf yn well nag a fuais am 6 mlynedd. Rhoddwyd fi i fyny gan y meddygon, ond y mae Veno's Light- ning Cough Cure wedi bod yn fendith i mi. Gorfu i mi eistedd 3 mis mewn cadair, a methwn orwedd gan ddiffyg anadl. Mae hyn oil wedi myned yn awr, ac yr wyf yn edrych yn dda iawri." E. MCLAREN DTRES, 11, Woburn road, Bedford, pregethwr adnabyddus a siaradwr cyhoeddus, a ysgrifena —" Cymeradwyaf Veno-'s Lightning Cough Cure yn gryf i bawb siaradwyr eyhoeddus ddyoddefant fel y gwnes i oddiwrth y gwddf. Mae yn foddiou rhyfeddol, ac yn ddymunol ei flas. Y mae VENO'S LIGHTNING COUGH { CU RE yn foddion gwyddonol uwchraddol ¡ i'r cyffyriau cyffrcdin at beswch.. Gofyn- wch am Veno's Lightning Cough Cure, prts Is lie. a 2s 9c„ gyda fFeryllwyr a gwerthwyr cyffyriau yn mhob man. |WYMONT YMORFELMODDION Ei effaith rhyfeddol ar yr YSTUMOG, yt Apu, ApENAu, a'r COLUDDION Y mae Wymont yn meddu gallu i adfer- yd, cryfhau, a gwella uwchlaw pgb moddion adnabyddus arall. Addefii hyn gan aw- durdodau cydnabyddedig. Dygwyd ef i sylw gynfaf gan Mr VENO, a Veno's Sea- weed ionic yw'r unig fjddion yn y byd a gynwysa Wymont; oblegyd hyny y mae Veno's Seawee 1 Tonic wedi cael ei ddef- nyddio yn y clafdai a chan feddygon yn herwydd ei allu adferol. Effeithra yn rhy- feddol ar yr ystumog, afiechyd yr afu a'r arenau, a phro^r ei fod y moddion mwyaf effeithiol. Mae yn fendith i ddyoddefwyr oddiwrth ddiffyg treuliad, gwynt, pen tost, dolur yr arenau, poen yn y cefn, dolur yr afu, anhwylderau menywod, gwaed tlawd, a Rbwymedd parhaus. Gofynwch am VENO'S SEAWEED TONIC. Pris Is IJ-c a 2s 9c gan bawb fferyllwyr.

0: H UN AN LADD I AD MIlAYR. Saiethoddry Rhdngyll Arthur Davies, dr Army Service Corps, ed human yn farw yn | Nghastell. Caer, d'dlydldi Gwener. Yr oedd yr ymadia,weddg odkileutu 35 mlwydtb oed,. ac yr oedfell wiedli gyosanaethu ei wlad d'rwy gad- gyrch Dei Affrig.

-:0:- UN TROWSUS RHWNG DA.U. Yn Heddilys Leicester, dadilenwyd ystad arswvdns o fodolaeth ddydd Sadwrn. Yr oeddi y bwthyn He y pretswyliad y cyhuddie:d- igdon, a deg eredll yai cael ei dkigiaou gain dvi o deuluoedd'. Y r oedd! gain y carcharor a,'i •fra.WTd! ieuenigaf un trows,us rhyni^.Idynt. Yr cedidi y cyhnddeddg yn gweithk/ mewn glofa y DOISI, a phan y deuai gartref dbdad y brawd y trowsus am d'anoi i fyn'd i'r ysgol. Pan gytnerwydl ef ,i:i ddlatlfa nis gellidi symnd y carcharor i orsaf hedldgeidiwadd Lei- cester hyd nies yr: aed i gyrchu y brawd o'r ysgol iddiot gael y trowsus.

o: Y Rhagolwg Wleidyddol. Yn awr, fo-i sedd Newmarket wedi ei henill, y mae arwyddion amlwg fod yna dipyn o ddeffroad yn y gwersyll Rhydd- frydol, a phe unai pob Rhyddfrydwr i wneyd ei oreu glasyn yr etholiad cyffred- inoi sydd yn rhwym o gymeryd lie hwyr neu hwyrach, hawdd iawnfuasai gorchfygu y Toriaid, a dychwelyd Gweinyddiaeth a Llywodraotfe Ryddfrydol gref i awdurdod. I'r gad, Ryddfrydwyr, ac ymarfogwch yn ddtymaros ]