Tarian Y Gweithiwr

Yslcri Hiii-fuddugol y Nadolig. -"Y BELEN BRES. Gwada yr oes olou hon fod y fath beth ^g ymweihi lau sbrydion ymadawedigion ar fuchedd hon yn beth posibl. Priodola f idolaeth y syniad i ofergoel- iaeth y personau hyny sy'n gredinwyr yn eu hymweliadau nosawl. Gan hyny, rhaid fy mod i, Ceinwen Llewelyn, yn greadures ofergoelus yn ol syniad yr oes oleu hon, gan i mi, pan yn ferch ieuanc ddeunaw oed, weled yspryd fy nhadcu, Syr Glyndwr Davies, yn ei ystafell wely, nos cyn y Nadolig, 1880, a hyny yn mhen tri niwrnod a thair nos wedi dydd ei gynhebrwng. Rhoddat i chwi yr hanes mor fyr a chryno ag sydd bosibl i mi. Nid oedd botieddwr a berched ac a gerid yn fwy gan bieswyiwyr Liaojicuwtxi na fy niweddar dadcu Syr Glyndwr Davies, Plaseurog. Yr oedd yn hael a charedig, etc, yn llyma dialed os torid ar draws ei ewyllys. Gan iddo fab a merch o'r enwau Cadifor ac Eiluned. Ar enedigaeth ei ferch, collodd ei anwyl briod drwy angeu disyfyd. Tyfodd Cadifor ac Eiluned i i fyny yn dal a lluaiaidd, yn deg a gwrid- goch yr olwg. Cawsant yr addysg oreu, a throi yn mysg mawrion y prif ddinas- oedd. Yr oedd Cadifor ddwy fiwydd yn henach nag Eilunen. Un diwrnod, syn- wyd fy nhadcu yn ogystal a'i wasanaeth- yddion, a phreswylwyr Llanfedwen, gan y newydd, braidd anhygoel, fod Cadifor wedi syrthio mewn eariad a merch i amaethwr cyffredin drigau ar ddarn o ystad fy nhadcu, tra y gallasai o ran ei safle ei ddysg, a'i edrychiad graenus a boneddigaidd gael pendefiges yn briod wraig. Cododd fy nhadcu wrthwynebiad cryf i'r garwriaeth: ond nid eedd dim yn tycio. MynorM Cadifor briodi merch yr amaethwr, a bu yn ddigon o bechod yn erbyn fy nhadcu, nes y darfu iddo wahardd y Plas i Cadifor, yn nghyd a ran a ddi- gwyddai iddo o'r da. Aeth yntau yn llidiog a'i amaethwraig i Ihndd i Lerpwl, ac agorodd dipyn o fusnes yno. Ond buan y cafodd allan nad oedd ei wraig mor dyner-galon ag y tybiodd yn nhymor ei gudd-garwriaeth ei bod. Trodd allan yn wraig front, wyllt, boeth ei thymer, a dioglyd, heb drefn ganddi i gario yn mlaen fusnes, na boneddigeiddrwydd i droi mewn cymdeithas. Yr oedd y cyf- newidiad hwn mor fawr yn hanes ei fywyd fel y gofidiodd yn fawr, a thorodd ei galon dan fin ei ofid. Bu farw yn mhen chwe' mis wedi dydd ei briodas. Pan glywodd fy nhadcu am farwolaeth disymwth ei fab, gofidiodd yn fawr, ac archodd ddwyn ei gorff yn ol i Plaseurog, a chladdodd ef yn anrhydeddus. Ei weddw ddur-galon a ddychwelodd i'r amaethdy at ei tbad a'i mam. Yn mhen pedwar mis wedi mar- wolaeth ei gwr, ganwyd mab iddi, a bedyddiwyd ef a'r enw Cadifor ar ol ei dad. Tyfodd i fyny yn fachgen gwyllt a chryf. Hysbyswyd ef gan ei fam am ei berthynas agos a Syr Glyndwr, a chymell- odd ef i fyned yno yn weddol fynych. Ymserchodd yr hen wr yn y bachgen, a chafodd ganddo groesawiad gwresog bob tro y deuai i'r palas. Ac efe eto ond 14eg oed, bu farw ei fam, a chymerwyd ef gan fy nhadcu i'r plas, i fyw gydag ef, a'i ddwryn i fyny fel ei etifedd. Priododd fy mam, sef Eiluned, a masnachwr cyfoethog o Gaerfyrddin, o'r enw Ivor Williams, a minau, Ceinwen, yw yr unig blentyn o'r briodas hone. Nid oedd dewis-wr fy mam yn hollol wrth fodd fy nhadcu am nad oedd o achau digon uchel. Ond ni chododd wrthwynebiad cryf i'r uniad am iddo glywed ei fod yn wr o fri a dylanwad yn mysg preswylwyr y dref y masnachai. Wedi i mi dyfu i fyny yn 15eg oed, ac wedi cael addysg dda, gofynodd fy nhadcu i fy nhad a mam a gawswn ddyfod i fyw ato i Plaseurog, ei fod yn fy hoffi yn fawr. Gwelsaiit hwythau mai doeth fyddai cydsynio a chais yr hen foneddwr, gan y gallae-ai; y n v ry*n A rqwr droi a11^n Vr» fantais i mi. Clywais hwy yn sibrwd— Os na wnai efe ei gwneud yn etifeddes, o herwydd fod Cadifor ganddo er's mwy na dwy flynedd, geill adael swm go dda yn flynyddol iddi wedi ei ddydd eL' l'ipalas at fy nhadcu yr aethum, ac yr oeddwn wedi bod yno am dair blynedd pan ddigwyddodd peth hynod a chyjfrous yn fy hanes. Yr oedd fy nhadcu wedi penderfynu unwaith i wneud Cadifor yn etifedd ei ystad. Ond trodd allan vn fachgen gwyllt a gwastaffus. Elai" i ddyled parhaus drwy gamblo, a phethau drwg cyffelyb, a dywedai fy nhad yn fynych, a lluaws o'i adnabyddion, mai ysbryd ei fam ac nid ei dad oedd yn Cadifor,' ac awgrymodd fy nhadcu iddo fwy nac unwaith y gwnai newid ei ewyllys yn fy ffafr i os na ddiwygiai. Pan glywodd hyn, ceisiodd genyf ddyfod yn gariad-ferch iddo. Ond yn annibynol ar y ffaitn fy mod wedi ymrwymo fy hunan i Arthur Llewelyn, o'm tref enedigol, yr aeddwn wedi cael digon o le i ddeall mai bywyd o anhapusrwydd fyddai bywyd y fun briodai Cadifor Davies. Gwyddai fod fy nhadcu wedi gwneud ei ewyllvs o'r I plas a'r ystad iddo, ond fod yn rhaid iddo dalu pum' cant yn flynyddol o honi i mi am fy oes, ac i fy mhlant ar fy ol, os byddai genyf rai. Yr oedd y ffaith hon yn un rheswrxi cryf ganddo dros geisio genyf ei dderbyn fel fy narpar-wr. Ofnai hefyd y gwnai fy nhadcu newid ei ewyllys yn fy ffafr, am ei fod yn byw bywyd mor anystyriol a phechadurus. Oddeutu wvthnos cyn dydd Nadolig, 1880, cyffrowyd fl a gwasanaethyddion y plas, yn nghyd a lioll breswylwyr Llan- fedwen gan y ne-ydd ofidus fod corff marw Syr Giyndwr wedi ei gael yn yr afon lifai oddeutu cbwarter milldir islaw Plaseurog. Cynaliwyd cwest' ar y corfl", a dygwyd y rheithfarn o foddiad ddamweinioL3 Yr oedd fy nhadcu yn arferrhodioar hyd glan yr afors> a tbybiodd llawer, heb- law y rheitliWyr, mai llithro i'r afon yn ddamweiniol wnaeth a boddi. Ond yr oeddwn i a Sara y brif forwyn, a Wallace, y bwtler, yn amheus o hyn. Wedi y cynghebrwg, darllenodd y cvfreithiwr, Mr Lost, yr ewyllys, ac yr oedd, fel y nodais, yn rhoddi y palas a'r ystad i Cadifor, a phum' cant 0 bunau yn flynyddol i mi, &c. Dangosodd Cadifor ar unwaith ei awdur- dod yn y plas. Dywedodd gyda gwyjieb heriol a geiriau trwst, fod yn rhaid i mi naill a'i dyfod yn wraig iddo neu ymadael a'r plas gyda dechreu y flwyddyn newydd. Dywedodd yn mhellach ei fod yn myned i reddi rhybudd i Sara, y brif forwyn, a Wallace, y bwtler, am na chafodd ond gwg ar eu gwynebau tuag ato tra y bu ei dadcu byw. Derbyniais ei delerau yn hollol ddigyffro, sef ei wrthod fel fy nghwr, ac ymadael a'r plas yn ddioed wedi yNadolig. Edrychodd yn ddigllon arnaf, a throdd ei gefn tuag ataf gan ddweyd—' Ail-ystyr- wch eich penderfyniad, Ceinwen,' ac ym- aith ag ef. Dywedodd Sara a Wallace y buasent yn ymadael yr un diwrnod a minau. Yr oedd Cadifor yn awr wedi bod yn feistr y plas dri diwrnod, a'r dydd canlyn- ol oedd Dydd Nadolig, ac ymddangosai yn debyg o droi allan yn Nadolig anhapns i mi. Gwrthododd Cadifor fyned i gysgu i ystafell wely fy nhadcu, a dywedodd y cawswn i y fraint os carwn. Dvwedais yr awn i gysgu yno ar yr a mod fod Sara, fy morwyn, yn cael dwyn ei gwely i fewn i'r un ystafell am ei bod yn ystafell fawr, a minau dipyn yn ofnus wedi v ddamwain ofidua i fy nhadcu. Cydsyniodd a'm cais. Y noson cyn Nadolig, 1880— cyneuasom dan yn iawn yn ystafell wely fy niweddar dadcu, a dygasom wely Sara i fewn iddi. Aethom ein d wy bob un i'w wely, mi yn ngwely fy nhadcu, a Sara yn ei gwely ei hun. Ar ol siarad am y Nadolig oedd wrth y drws,' ac am y cyf- newidiad gymerai le yn ein hanes yn fuan, syrthiasom i gysgu, tua deuddeg o'r gloch. (I'w barhau.)

Gorthrwm y Deddf Addysg. (Buddugol yn Eisteddfod Senny, 1903). Mae llawer 0 ddeddfau i'w cael yn y byd, Rhai'n gyfiawn, daionus, yn fendith i gyd; Ond eraill yn felldith, gorthrymus, a ffol, A m droi olwyn Hh) ddid ganrifoedd yn ol. Rhyddfrydiaeth sy'n llunio ei ddeddfau yn goeth, Trwy'i haddysg lAn, euraidd, daw'r gwirion yn ddoeth; An gyles wen ydyw ddyrchafa y tlawd 0 ffosa thywyllwch i binacl gwyn ffawd. Ond arfer Ceidwadaeth yw llethu y gwan, A chodi defodaeth, gwaddoli y Llan' Gorthryma y werin, myn sugno ein gwaed, t> A rhyddid cydwybod sy'n sarn dan ei thraed. Deddf Addysg orthrymus a luniodd yn awr I droi Ynys Prydain a'i gwyneb i lawr; I Mae'n claddu Ysgolion y Byrddau a'i thrais, A thranc Ymneullduaethsy'nrhuad ei llais. Mae delw'r Weinyddiaeth i weld ar ei gwedd, Dan fantell Eglwysig mae'n euddio ei chledd Yn nglogyn y ddafad y gwisgodd y blaid, 0 ffosodd erch gormes y tyfodd ei gwraidd. Esgobion a Balfour gynygiai'r Ddeddf hon A'r Fabydd 0 galon a eiliai yn lion Mae'r Gwyddel am unwaith yn gyfaill i'r Sais, Er iddo drwy'r oesau ddwyn beichiau ei drais Cryfhau breichiau'r Eglwys yw amcan y Ddeddf, A lladd Ymneullduaeth, neu newid ei greddf; Yr Ysgol Eglwysisc yw'r Athen byth mwy, A tlieml yr athrawon yw Eglwys y Piwy'. 'to "ubuJuu") a ffol,- ] Darpariaeth Ceidwadwyr i dalu yn ol Am bleidlais offeiriad, a chymorth eu Haw Ac abwyd ar gyfer etholiad a ddaw. Mae'n groes i gydwybod, cyfiawnder, a barn, Ily I u Yn llwythog 0 orthrwm mae drwyddi bob darn; Ei hamcan yw dysgu credoau i'n plant, A'utroi tuaRhufain 0 lwybrau gwyn sant. Nid ydyw y Degwm yn ddigon i'r 'Llan,' Mae n rhaid cael treth arall i'w chynal i'r lan, Treth Addysg ormesol, felltena erch fraw, A swn ei tharanau a glywir o draw Mae gallu'r tywyllwch hyd heddyw yn fawr, Ac felly Ceidwadaeth—'hon ydyweihawr' Deddf Addysg a wertha ein heiddo heb feth Cawn benyd y carchar, os na chaiff y dreth. Daeth amser ar Gymru i brofi ei ffydd, A dangos egwyddor arweinwyr y dydd; Gwrthsafwyr Goddefol' i'r ymdrech sy'n fyw, O'u plaid mae cyfiawnder, cydwybcd a Duw. 0 cladder fath gyfraith 0 olwg y byd, Cyn iddi ddinystrio ein heddwch i gyd Mae'i gormes yn gwasgu fel palfau yr ar'th A'i henw. ar lyfrau deddfwriaeth sy'n warth. Cydwybod y werin sy'n deffro yn awr, I fwrw'r Ddeddf Addysg o," gorsedci i lawr; Ymrestrwn, ymladdwn i symud ei brad, A safwn fel dewrion dros Ryddid ein gwlad. Y stradfellte: LLANORFAB.

:o: — Collodd 574 eu bywydau trwy din i dori I allan mewn chwareudy yn Chicago, I America. Hysbysir fod llawer ereill wedi eu anafu yn fawr.

TREORCHY. j TREORCHY. i ¡ Cymdeithas Gorawl Noddfa. ¡ MR GOL.,—Oymnnaf am ofod fechan o'ch newyddiadur er traetiiu ychydig ar gyngherdviau diweddaf y Gymdeithas uchod. Er cymaint yr atdyniadau yn ein trefydd a'n cynioedd yn Nghymru y Nadolig a'r Boxing Day iweddaf, nid y lleiaf ydoedd Treorchy. Yr oeddem yn clywed swn traed tyrfaoodd yn ymdeithio tuag yno, er cael clywed prif waith ein cyd-wladwr a'n hanwyl ddiweddar Dr Parry, sef yr Emmanuel,' yu nghyd ag un o brif weithiau Mendelssohn, sef yr Elijah,' a chredaf fod pob un gafodd y fraint o wrando y cyfryw wedi cael mwy na llawn ei ddisgwyiiadau. Nid oedd un arbediad wedi bod ar arian nac ar drafferth er eu gwneud yn dderhyriiol, a da genyf, Mr Gol., longyfarch y pwyllgor yn eu llwyddiant o'r cyfryw. Os oeddent yn taitrn 'hailt i'r soprano, Madame Sobrino, cawsom wledd wrth ei gwrando yn cymeryd ei rhan. Mae y foneddiges yma y* meddu a'r un o'r lleisiau soprano goreu a glywsom eriotd, y llais mwyaf cyfan yr oedd yn medru gwneud y sain isaf cystal a'r uchaf, a'r nchaf cystal a'r isaf. Cymerodd ei rhan yn rhagorol yn yr Emmanuel' yn nghyngherdd y pryd- nawn, er y credwn y gallasai wneud yn well pe buasai wedi cymeryd ychydig yn rhagor o drafferth i'w ddysgu yn llwyr- ach. Yr oedd yn amlwg ddigon nad oedd wedi imeistroli y gwaith i'r graddau i'w galluogi rhag camsyniadau, a'r cam- syniadau hyny mewn geiriadaeth. Yr oeddwn yn eu hesgusodi pan yn gwneyd sain wallus, ond pan yn gwneud y fath gamsyniad ag a wnaeth yn solo, Behold the Angel of the Lord,' sef Flee frOlti Egypt' oedd ei geiriad, ac i unrhyw un suld yn gwybod ychydig o hanes y Mab Bychan,' r oedd y fath eiriad yn wrthun. Rhaid gosod camsfniaclau o'r natur "na i fewn yn nghwd difaterwck. Yr hwyr, yn yr Elijah,' cymerodd ei rhan yn fen- j digedig. Cyn ei bod wedi haner gorphen Hear ye, Israel,' yr oeddwn wedi maddeu y cyfan. Teimlwn fod y solo ardderchog yma dan reolaeth gandd., a bod ei dat- ganiad meistrolgar wedi cydio yn y gynulleidfa fawr nes tori allan mewn banllef o gymeradwyaeth. Y contralto, Miss Gwladys Roberts, yn meddu ar lais ardderchog, ond dichon heb fod mor gyfoethog a'r soprano, nac ychwaith mor wrteithiedig. Teimlwn fod y foneddiges hon yn meddu ar lawer o deimlad, yn gymaint felly nes yr ofnwn weithiau fod ei theimlad yn sugno mwy 0 sain nad oeald ei llais yn ganiatau, a thrwy hyny, ar brydiau, yn cymylu y donydd- iaeth. Yr oedd yn cymeryd ei rhan yn rhagorol, gyda'r eithriad bychan a nod- wyd. Cawsom ganddi ddatganiad gorph- enedig o,r solo, 0 rest in the Lord,' yn nghyd a llawer o bethau ereill. Yr oeddwn yn hoffi y tenor. Mr Seth Hughes, nid yn unig am ansawdd ei lais, ond am y dyddordeb oedd yn gymeryd ya ei waith. Rhoddodd ddatganiad llawn 0 deimlad, ac yn wir orphenedig o'r solos, If with all your hearts' a 'Then shall the righteous.' Llanwodd ei le yn wir foddhaol. Am y bass, Mr Charles Tree, wel, y mae hwn wedi ei fendithio a phob peth er gwneud canwr llwyddianus. Y mae yn feddianol ar un o'r lleisiau goreu, yn nghyd a medr i daflu rhyw ysbrydiaeth i'w ganu y tuhwnt braidd i ddim a glyw- ais. erioed. Cymerodd ei ran yn yr Emmanuel yn neillduol ofalus. Amlwg ydoedd ei fod yn deall ei hun-(a rhyng- och chwi a minau, Mr Gol., mae hyny yn llawer o beth)-deall ei gynulleidfa, yn nghyd a deall yr hyn ydoedd yn ei ganu. Rhoddodd gychwyniad uchel i'r Elijah ar y geiriau, 1 As God, the Lord of Israel, liveth,' &c., nes oeddwn yai teimlo ar un- waith ei fod yn feistr ar ei waith. Yr oedd yn gwella hyd y terfyn. Pwy na theimlai ei hun yn cael ei orchfygu gvda'r datsaniad o'r solo,' Is not His Word" like a Fire I a It is enough ?' Cymerodd ei ran hefyd ar ben Carmel yn hynod drama- vddol ac efteithiol. Teimlwn ei fod o'r dechreu i'r diwedd yn medru gwneud chwareu teg a'r cymeriad ydoedd yn ei gynrychioli, a bod y cymeriad ag yntau i yn ffitio eu gilydd i'r dim. Yll sicr, y mae hwn yn un o'r goreuon. Gobeithio y cawn ei glywed eto ar fyr. Dyna, Mr Gol., air ar y pedwarawd, a chredaf nas gellir yn rhyw hawdd iawn î gael ei well. Acer cystal oedd, mentraf ddweyd, heb yr un petrusder, fod y cor cystal ag yntau. Yr oedd eu datganiad, yn dangos ol gwrteith dwfn. Yr oedd y donyddiaeth yn bur—gydag eithriad neu ddwy-o ddechreu'r Emmanuel: hyd ddiwedd yr 'Elijah.' Yr oedd gofal neillduol hefyd yn cael ei ddangos wrth ddatganu y rhanau tyner, nes cario ar y gynulleidfa ddylanwad nad anghofir yn fuan. Teimlwn fod y gwahaniaeth rhwng y cryf a'r tyner yn cael sylw canmoladwy, ac wrth hyny, yn rhoddi chwareu teg i'r naill a'r Hall i gario ei genhadaeth arbenig ei hun. Er dangos hyn, cymeraf y gyd- gan,' Nature trembled to its centre,' allan o'r Emmanuel.' Yr oeddent yn cydio ya y braw sydd yn nechreu y gydgan, gan ei daflu fel pelen dan i ganol y gynulleidfa, ac ar unwaith dyna y tyner yn cael ei dyhidlo gyda'r geiriau, Holy angels, mute with terror, Gazed upon the solemn sight,' &c., mewn effeith fendigedig. Yr oedd y cor yn medru defnyddio y cryf a'r tyner heb yr un anhawsder. Datganodd- y cor i hefyd y gydgan gyntaf vii yi- Elijah,' Help, Lord,' yn deilwng 0 honynt eu hunain, Yr oedd yr attack yn nerthol a phendant. Thanks be to God a Be not afraid yn wir feistrolgar. Yr oedd v datganiad o'r gydgan dlws, dawel, a hamddenol, He, watching over Israel/ yn bobpeth ellid ei ddymuno, er fod v darn yma 0 nodwedd wahanol i' darnau ereill ydvm wedi eu henwi. —T:n oi e^ith— I gydag iiii or darnau goreu ganwyd. Teimlaf ei bod yn ddyledswyud arnaf ddiolch i Mr Thomas, nid yn unig am ei fedr, ond hel'yd am ei chwaetii fel ar- -■ eiiiyri- Yr oedd corhchd dan reui- acth hollol o'r dechreu i'r tcrfyn. Ni ddiangodd o'i afaelion gymaint ag un- waith. Y cyfan yn cael ei wneud heb yr un brys, ac yn hollol hamddenol. Nid oes neb ond y profiadol yn gwybod y llafur mae dysgu y llyfrau hyn wedi gostio i'r arweinydd diameu fod llafur 0 du y cor, end llawer mwy i'r arweinydd. Yr ydwyf o galon yn dymuno diolch iddynt am em bod wedi anturio dysgu yr Emanuel.' Nid ydym yn gwybod ei fod wedi cael ei ddyagu ond rhyw ddwywaith neu dair yn N ghymru o'r blaen. Ac nid gorchwyl hawdd ydyw ei ddysgu mae yn anhawdd, ac yn galed ond er ei fed felly, cawsom berfiormiadau ardderchog. Teilwng 0 sylw hefyd ydoedd gwaith y gerddorfa, dan arweiniad v talentog Mr Gomer Jones, Maesteg. Gwnaeihant eu rhan i foddlonrwydd hawdd gwybod eu bod oil yn deall eu gwailli, ac yn fyw i'w gwaith. Yr oedclvrn yn mawr hoffi y 'cdlo yn chwareu r obhgato gyda'r solo, 'It is enough.' Yr oedd y chwareuydd yn dangos ei fod ) n feistr ar ei offeryn. Carwn yn y ran yma gymhell ein gwahanol gymueithasau corawl. pan yn perfformio llyfrau o'r natur yma, i beidio rhyfygu gwneud hyny heb gymhorth y Gerddorfa. Heb y cyfryw, gwaith ar ei haner fydd y goreu. Yr @edd y dyn iawn hefyd wrth yr organ. Nid hawdd ydyw cael organydd i ddeall ^cyirmion yr offeryn yma ceir ar hyd a lied y wlad ganoedd yn ei chwareu, ac yn credu eu bod yn deall y cyfan ond organyddion bychain, bychain ydyw llawer o honynt wedi'r cyfan. Nid oes yr un offeryn yn cael mwy 0 gam na'r organ, Ondj da genyf longyfarch Mr Jones, ei ly fod wedi oerdded yn mhell i dir yr organydd. a'i fod wedi gv/noctkar ei waith yn y cyngherddau yma gyda'r fath feistrolaeth. Credaf, Mr Gol., na fyddai yn iawn gorphen hyn o nodiadau heb roddi gair o anogaeth i'r pwyllgor, y cor,a'r arweinydd I i fyned yn eu blaen i'r un cyfeiriad. Dal- iwch ati, gyfeillion. Dyma dir sydd eisiau i ni fel cenedl ei feddianu. Ai nid dyma un 0 secrets goruchafiaeth y corau Seisnig y blyuyddoedd diweddaf ? Ie, yn ddiameu, maent wrthi drwy y flwyddyn yn dysgu y llyfrau goreu, ae wrth hyny yn profi y lleisiau braidd mewn pob math 0 gerddoriaeth, tra y mae ein corau ni yn Nghymru yn canu yr un darn am ugain mlynedd. Unrh) w gor a ddvsga haner dwsin, neu lai, 0 ddarnau neillduol, gall y cyfryw gystadlu bob mis am yr ugain mlynedd nesaf hyny yw, os bydd yr ugain nesaf yn byw yn yr un ogof a'r ugain mlynedd ddiweddaf. Cofier, nid ydym am ddweyd dim yn erbyn cystadleu-1 aeth ond cofier hefyd y dylem vr ysbryd yma 0 fewn terfynau rheswm a chrefydd. Onid oes rhyw duedd ynom i gredti mal enill n vr Eisteddfod ydyw yr anrhydedd uchcii eiiir ei enill yn uglyn a chanu ac a cherddoriaeth ? Mae Mr Thomas wedi esgyn i'r brigyn uchaf yn y cyfeiriad yna, ond credaf ei fod wedi esgyn i dir nwcli a gwell pan yn arwain yn ei gapel y fath weithiau elasurol, a hyny gyda'r fath fedr. Yr oedd Mr Thomas yn foneddig- aidd a hollol hunan-feddianol. Nid oes eisiau eich, cymhell yn Dreorchy, mi wn, i wneyd yn fawr 0 hono. Un o'r amryw- iol ffyrdd sydd genych i'w barchu ydyw bod yn ffyddlon iddo. Dylem fel cenedl fod yn falch 0 hono. Un arall sydd a llaw amlwg iawn yn y mudiad yma ydyw Mr W. P. Thomas. Gellir yn hawdd briodoli llawer 0 1wydd- iant y cyngherddau yma iddo ef. Mae j fel wedi ei eni i'r gwaith. Nid yn ami y ceir dynion o safleoedd Mr Thomas yn cymeryd rhan mor fiaenllaw yn y cyfeiriad yma. Mae ef a'i gynorthwydd, Mr E. T. Michael, yn deilwng 0 ganmoliaeth. Gaf fi. eto eich cymbeU fel cymdeithas i barotoi ar gyfer y nesaf; mae llawer yn edrych ya miaen gyda boddhad. Mr Gol., bum bron gadaal allan y rhan bwysicaf yn nghyngerdd yr hwyr y Sadwrn, sef y boy soprano. Fel oeddem j yu deall, yr oedd y bychan yma 0 dan j anfantais gan anwyd, ond gwnaeth ei waith yn rhagorol. Yr oedd mor gwl' a'i dad, a cliarwn ddiolch i Madame Sobrino am ei hymddygiad boneddigaidd yn cynorthwyo y gwan. Gobeithio fod ymdrech y gymdeithas wedi ei goroni a llwyddiant arianol; buasai yn llawer gwell. yn y cyfarfod yma pe buasai yr adeilad yn llawer mwy, 0 her- wydd yr eedd canoedd yn gorfod troi yn en hoi o eisiau lie. Yr oedd y capel eang wedi ei crienwi yn mhell- cyn amser dechreu. Bydded i ninau fel cymydog- aethau wneud ein rhan er cael y Gym- deithas yma i fyw yn hir, ac i wneud llawer o waith yn y dyfodol. Hyn yw dymuniad ( R.D.

CALENIG YR AWEN. I David Giyndwr, mebyn Mr a Mrs Dewi Cynon, Penderyn.. Blodeuyn o'r Baradwys fry Yw David Glyndwr bach Nefolaidd yw ei wenau glwys Dros riniau bychain, iach Mae'r wedd seraphaidd arno sydd Yn eglur ddweyd i'n clyw, Daw David Giyndwr ar rvw ddydd Yn fawr, os caiff ef fyw, Boed ysbryd nerthel Giyndwr gynt Yn hwylio'i gamrau 'mlaen Oresgyn rwystrau ddaw ar hynt I'w gwasgar oil ar daen Chwi dad. a mam, eich pet yw ef, Cyfeiriwch ef i nod Boed iddo i.echyd drwy ei oes, A llwydd hyd fryniau clod. GWILYM Cadian.

-c- Llanilltyd Fardref. I Mr Golygydd,—Mae llawer o'r hen dri- golion tiedwydd fu yn treulio eu Nadolig yn llawen a Hon ar y lanerch ddedwydd Llanilltyd wedi tewi'r ochr yma, a dechreu byw am yr oes ddiddarfod yr ochr draw. Cafodd rhai oes hiI': ac eraill eu Sjiuud yn gymharol ieuainc o'r byd i'r bedd. Aaron Jones sydd un o'r hen frodyr a fu yn dra ffyddlon yn Salem, Gwaun-y celyn. Cofus genym am dano yn gofalu am gwrdd y bobl ieuainc ar nos Sadwrn. Yr oedd yn teimlo dyddordeb mawr yn y gwaith 0 hyfforddi'r do ieuainc yn y gwaith da a bod gyda'a dosbarth yn gyson a ffyddlon. Bu yn byw am fiynyddau yn un o'r tai yn ymvl Salem, ger Haw neu ar gyfer ty Ann Rees. Cododd deulu lluosog pa rai sydd wedi gwasgar i wahanol fanau. Nid wyf yn sicr pa faint sydd byw ond gwn fod Shan y ferck henaf wedi chladdu. Ann o!?rÎd e,nv¡r gwraig Aaron, un 0 1"1'r1.1 Llantrisant oedd. Yr oedd yn wraig ffydd- lon, lafurus ac ymdrechol yn mhob ystyr yn fam dyner a darbodus. Bu farw yn sydyn iawn yn mis Mehefia 1871, a hi eto ond 49 Bilwydd eto. Bu Aaron yn ardal Tongwynlais am flynyddau lle'r arferodd yr un ffyddlondeb a phan yn Llanilltyd. Yr oedd 0 dan gwmpni y T.V.R., ac felly, credwn iddo gael ei symud i lawr i ardal y ton fel yr oedd byw yn Llanilltyd yn anghyfieus iddo at ei waith. Claddwyd yntau wrth Salem yn 1902, yn 78 mlwydd oed. Yr oedd Ann ag yntau yn nghyd a'r plant yn llawn o'r yai- drechol ac yn fearehng gan bawb yn mhob man. Cofion cynhes at y plant os ar dir y byw yn herwydd gwn fod gair am yr hea Ganarch yn dra dymunol a'u bod hwvthau yn p\rhau i gofio am Salem, lie magwyd hwy yn ffyddlon gan eu tad a hen ffydd- loniaid eraill. Richard —dyna un arall yn nghyd al wraig fu yn fiyddioa yn Salem ala I lawer 0 flynyddau. Yr oedd Richard yn gweithio yr Incline ger y Maes Mawr. 0 dan Powell yr oedd ef yn gweithio, sef gollwng y wageni i lawr o'r siding oedd ar y gwaelod yn gysylltiedig a'r line T.V.R., a chodi y rai gweigion i'r lan. Yr oedd Richard yn dra selog a ffydd- Ion, abyth yn collu y cyfarfodydd er fod y tywydd yn arw, a chryn ffordd i'r capel, eto yr oedd yn teimlo ei bod yn ddyled- swydd arno dynu tua Salem bob ameer yn herwydd yr oedd yn cael y fath hyfryd- wch yn y ty a'r gwaith da fel na fedrai gadw o'r ty holl ddyddiau ei fywyd. Mae yntau wedi cael ei symud at ei wobr er ys blynyddau lawer. Claddwyd yn mynwent Salem. William Thomas eto. Gwr ffyddlon yn Salem oedd hwn. Dyma William Thomas, gwr Pegi Thomas oedd yn byw wrth y gwaith. Cafodd ei gladdu yn 1857 y* 45 mlwydd oed. Yr oedd gan Bili Thomas a Pegi deulu lluosog, ac y mae rhai o honynt yn fyw ond y mae rhai wedi ei claddu Claddwyd John y mab hynaf yn 1864 yn 17 oed, a chladd- wyd William, yr ai, fab, .n Awst, ISir, yn 21 mlwydd oed. Yr oedd y teulu yma yn dra ffyddlon yn Salem yn eu dydd. Nid oes ond ychydig flynyddau oddiar claddwyd Pegi Thomas o'r Cwmgarw, dros bedwur ugain mlwydd oed. Yr oedd Pegi wedi bod yn ffyddlon, ac ymdrechol iawn trwy ei holl fvwvd. .J Noah Edmunds Peirianydd oedd wrth ei alwedigaeth. Yr oedd yn d; yn mawr a gorpholaeth ac ychydig yn g'off o glun. Yr oedd ef yn un o'r oiaconiaid ffyddlon oedd yn Salem gy t. Yr oedd yn teimlo o dan y gair, yn selog a gweithgar o ohud yr achos. 'Roedd ganddo ef a Catherine ei wraig gryn ffordd i'r cwrdd, sef oddiwrth y gwaith, ond eto anaml y byddai cwrdd yn Salem heb fod Catherine yn cymeryd rhan Yr oedd hi a Ann, gwraig Abraham, yn rhyfedd mewn cyfeiilach. Claddwyd Cath- erine Edmunds Rhag. 1878, yn 69 mlwydd oed, a chladdwyd Noah yn Mawrth 1888 yn 74 mlwydd oed. Bu. y ddau yn ffyd-dlen yn eu dydd ac y maeijt fel llu eraill yn gor- phwys hyd foreu y codi mawr. Lewis Isaac,-yr oedd hwn yma cyn dechreu'r achos yn y lie ac wedi bod yn teithio yn ami i Tabor, yn Llantrisant, a fe- allai ei fod weithiau yn myned i Carmel, Pontypridd. Ond wedi dechreu'r achos yma, daeth i Salem, ac yr oedd yn selog a ffyddlon. Yr oedd yntau yn gloff o glun, ac nid ychydig o gloffni ond yn gloff iawn. Un o hen stamp y dyddiau gynt oedd Lewis Isaac, ac yn gallu mwynhau crefydd yn iawn. Yr oedd bob amser yn teimlo h) fryd- wch mawr yn yr achos, a bu yn fryddlon hyd y diwedd. Bu yn gweithio yn galed, ond fe ddaeth dydd y gwobrwyo. Cladd- wyd ef yn 1823, yn 80 mlwydd oed. CYFAILL JOHN.

Y CoIIedig. Y colledig gwall ydoedd—ei fywyd A'i feiau yn Huoedd Yn ei farw niferoedd, O'i flaen ef i'w flina oedd. Ymrwyfai mewn ymrafael-y goleu A giliodd o'i afaei; Brwydrog yw'r creadur gwael, A Duw wedi ei adael. Tylorstown. Y DRHV. I I