Tarian Y Gweithiwr

Y FASNACH LO. Dosbarth Dowlais. Dydd Sadwrn diweddaf cynaliwyd cyfar- fod misol Dosbarth Dowlais, dan lywydd, laeth Mr Isaac Lewis Penderfynwyd nad oedd y cyeygiad o gyfrinfa y Deri yn cael ei ystyried, sef fod tri mis i gael ei ganiatau er talu y tal aaynedol.' Pender- fynwyd danfon cynrychiolwyr i'r gynadledd neillduol a gynelir yn Ngbaerdydd, Ionawr i ieg, 1904. Ail-etholwyd Mr David Thomas yr ysgrifenydd, a Mr W. Huggins y trysorydd. Penderfynwyd fod pum' punt ym cael ei roddi tuag at gronfa streic Pwll yr Hetty.

Dosbarth Aberiar, Dydd Llun diweddaf yn Ngwestdy y IBute, Aberdar, dan lywyddiaeth Mr John Prowle, cynaliwyd cyfarfod misol v dosbarth lbwn. Yr oedd Mr C. B. Stanton, y goruch- wyliwr, a Mr Illtyd Hopkins hefyd yn bresenol. Cafwyd adroddiad manwl gan J goruchwyliwr o'r ewaith a wnawd ganddo yn ystod y mis. Dywedodd ei fod wedi ymdrin ac annealldwriaeth sydd wedi cymeryd lie yn Lefel Dyffryn Dar, yr hwn a berchtnogir gan Meistri Wayne. Yr oedd iy .goruchwyliaeth am i'r gweithwyr weithio ar y dynell, yn lie ar hir, fel yn y gorphenol. Vr oedd wodi cyfarfod a Mr Bentham, ond wedi methu dyfod i delerau. Penderfyn- vvvyd fod y mater yn cael ei adael yn llwyr < yn llaw yr agent, ac os yn anghenrheidiol i .-aw4wdodi y gweithwyr i rodcli rhybudd. 'Etholwyd y rai canlynol yn swyddogion am y flwyddyn ddyfodol:—Llywydd, Mr Isaac Davies, Cyfrinfa Gorllwyn; Mr Illtyd .•SLo^kins ysgtifenydd Mrs Edwards, trysor- yddes i Meistri David Evans, Dullas; Fred Taylor, BfaennantJvcr T. Morgan, British Rhondda/Glyn-nedd; a Benjamin Williams, 'Tower, Hirwau'n, yn bwyllgor gweinyddol. 'Penderfynwyd fod deg punt yn cael ei bleidleisio tuag at gronfa streic Hetty. Y derbyniadau am y mis oeddynt:—Cyfran- ladau 3 levies, ^573 17s, yn nghyd a ^xol oddiwrth Gymdekhas y Coedwyr a Ripwyr.

Dosbarth Rhymni. Dydd Liun diweddaf yn yr Hengoed function Hotel, cynaliwyd cyfarfod misol y dosbarth hwn, dan lywyddiaeth Mr Isaac. "Jones. Yr oedd yn bresenol gynrychiolwyr yn cynrychioli 6,000 o aelodau. Yn ei ad- JToddiad misol, roddodd Mr Evan Thomas manylion 32 o achosion am iawndal. Yn -achos David Davies, Rhymni, hysbyswyd Cod 140P. wedi ei dalu, a bod Thomas Evans, Merthyr, a gyfarfyddodd a damwain yn nglofa Elliot, wedi devbyn Ip. yr wyth- nos oddiar Medi, 1^02. Yn achos George Coleman, yr hwn a gyfarfodyddodd a'i "ddiwedd yn y Bargoed, fod y weddw wedi derbyn 233P. 5s. 9c., yn achos George Thomas, gytwr, a bu farw yn Ysbytdy Caer- dydd, oddiwrth effeithiau damwain a dder byniodd, talwyd iop, i'w chwaer. Hysbys- -odd Mr Evan Thomas fod nifer o anneali- dwriaethau wedi eu terfynu.

Dosbarth y Garw. Dydd Llun diweddaf, cynaliwyd cyfar- fod misol y dosbarth hwn, dan lywydbiaeth .Mr Drvid Thomas, South Rhondda. Hysbysodd yr agent fod dau o'r gweithwyr .,ya cael eu herlid yn un o'r glofeydd. Pfnderfyuwyd talu tal streic iddynt hyd aies y pe iderfynir yr anneaildw riaeth. Penderfynwyd fod cynadledd unol yn cael ei chynal rhygddynt a Chymdeithas 1 dyngarol y Garw, mewn perthynas a "chynrychioJaeth ar Fwrdd Gwareheidwnid Penybc ut. Etholwyd yr Henadur John Thomas yn aelod o bwyllgor gweinyddol Cyngrair "Gweithwyr Deheudir Cymru.

Cwmtwrch. PRIODAS. — Boreu dydd Tau, Rhagfyr 24ain, ydoedd foreu a hir gefir yn Nghwm- tNlch, dydd priodas Mr Owen Wilhams, G. & L., Caerdydd, a Miss Hannah Mor- gans, merch y diweddar Daniel Morgans, b j d Shop. Adseinid y Cwm gai yr ergydion trymion, a thyrai y trigclion i'r heol, er dymuno priodas dda iddynt Cyn cychwyn, illwynhaodd nifer fawr o berthynasau a .;gwahoddedigion foreubryd rh^e^rol, yna cododd y par ieuanc a'u cwmni am <7 cerbyd a u harosai, gan yru vmaith am Pantteg, Ystalyfera, pryd y<weifJydd"yc: v seremoni di y Parch J. Recs, CwmUynlU;. Wedi i;.iyny, cychwyuodd y pi.f ieuanc am Gaer- ■slydt1. ••Ov.-i«.eth gariad a'th gurodd—yn dy fron Di frawd, serch enynodd Ha laith Hannah a'th ddenodd, Dy gan drist o gwyno drodd. CYFAILL,

YR ALCANWYR. j Darostwng y Mis Rhybudd. Un o arwyddion mwyaf penodol, fod y fasnach Alcan yn gwaelu ydyw y ffaith fod llawer o'r alcan feistri wedi rkybuddio eu gweithwyr fod eu cytundeb i fod o hyn allan yn bedair awr ar ugain yn lie wyth di- wrnod ar ugain. Mae y Villiers Briton Ferry ac un o weithiau mwyaf Treforris wedi cychwyn ar ddechreu yr wythnos hon ar y tererau uchod. Yr ydym bellach fel gwsithwyr alcan yn hen gyfarwydd a'r arferiad yma, pan mae y fas- nach yn arafu- Gwneir hyn er mwyn ter- fyau yr holl rhanau o r gwaith alcan yr un pryd, gan fod yr archebion yn iselhau. Nid yw y galw i fyny a safon y farchnad er ys mis nou ddau, yn neillduol yn y gwetlvau unigol kyny sydd yn ymddibynu a? .irehebion misol. Deallwn fod pedwar gwaith arall yn Mor- ganwg wedi derbyn rhybudd i ddarostwng y mis un diwrnod oddiar dydd Llun diwedd- af. Mae rhai o'r gweithiau sydd a melyn- au dwr yn gysylltiedig a hwy, yn parhau i ddarostwng yr adnoddau oddiar Hydref diweddaf. Nid yw hyn ond prawf pendant fod ar- goelion gwael i'r fasnach ddur, a hyny yn I bendant oherwydd cystadleuaeth gyfyng dramorol,

Llwyddiant Cwmni y Thomaeiaid, Mae yr holl weithiau alcan sydd o dan lywodraeth y brodyr Thomasiaid, gynt o Sir I Fynwy, yn parhau i fyned mor llawn ac mor gyson ag aeth un gwaith alcan erioed, os nad yn well. Mae hyn yn ffaith hynod, yn ¡ ngwyneb amgylchiadau cyfyng y fasnach alcan yn gyffredinol. Mae son eisoes am ymhelaethu gwaith mawr Morewood, Llanelli, yr hwn sydd wedi bod o dan eu llwodraeth llwyddianus er ys peth blynyddau. Brodyr e'r un teulu hefyd sydd a llywodraeth y Barry, Cwmfelin, Cwmbwrla, yr oil o ba rai sydd yn myned yn gyson iawn. Mae yn eu gofal fel brodyr tua haner cant o felinau alcan a dur, ac er fod eraill yn gwaethygu ac yn gwaelu, son am ymhel aethu sydd gan y brodyr hyn, yn neullduol fcliy Mr Beaumont Thomas, Llanelly. Ni fu y Burry a Morewood na gweitbiau Cwmfelin a Chwmbwrla erioed mor gyson hyd yn nod yn hanes cynydd mwyaf y fasnach, ugain mlynedd yn ol. Tra mae y gweithiau yma yn myned mor llawn, sain segurdod sydd yn y gweithiau gerllaw g •'

Pris yr Adnoddau a'r Blwch Alcan Tra mae yr alcan yn codi, mae tuedd n rnhrisoedd marchnad y llafnau i ddod i lawr. Yr alcan fel bloc ydyw yr adnawdd mwyaf drudfawr yn y gwaith alcan, ac am fod hwn yn parhau i godi ar llafnau yn darostwng nid yw y fasnach yn gyffredinol yn talu. Mae archebion gweithiau unigol hef)d, mcr gyffredin a ch) fyngedig fel mae firms m ■ wz fel y S. Wales, &c., yn gallu cymeryd yr archebion goreu, hyny yn mlaen llaw í am chwech mis o amser, Dyma un o'r rhesymau hefyd fod y Furnishing Depart- meni mor gyffredinol. Gwneir y llafnau duon yn y melinau, ac allforir hwy i dra- mor wleclydd. Mae hyn yn well bid sicr na chau i fyny yr holl adranau. [ Er hyny, tuedd pob masnach, yn neill- duol y fasnach alcan ydyw gwaelu yn radd- ol a^chyffredinol, unwaith yr aiff un rhan o honi i lawr. Yr ydym wedi cael amryw esiamplau kyn ar hyd y llyngoedd.

Maer Caerdydd. -I Boreu dydd Mawrth diweddaf, talodd Maer Caerdydd, Mr J. Jenkins, ymweliad a'r Exckange, Caerdydd. Dywedodd y buasai yn gwneud ei oreu dros masnach y dref a'r porthladd.

Sir Edward Reed- Y mae Syr Edward wedi cyhoeddi pam- phled yn hysbysu na bydd iddo sefyll dros fwrdeisjref Caerdydd, eto, gan nad ydyw yn medru cydweled a Rhyddlrydwr ar y diffyn- doll.

A pel am Atal G weithio. Y mae yn cael ei hysbysu fod achos y gyreithwyr 0 flaen LJys yr Apel wedi cael ei oliirio am beth amser yn herwydd gal- wadau eraill ar y Barnwr-Bigham, Yn nghyfarfod misol y RhonAda dydd Llun diweddaf, rhoddodd Mabon ganmol- iaeth uchel i Mr W. P. Nicholas y cyfreitll- iwr, am ei egni diflino yn yr aclios, a'i gynghorion da.

Hirwaun, Hysbysir fod rhai o gefylau glofevdd Hirwaun wedi cael eu trosglwyddo i Abernaat, ger Aberdar.

Bwrdd y Golygydd. Maen wir ddrwg genym orfod achwyn fod amrvw o'r rhai a ysgrifenant i'r DAR- IAM yn bresenol hob roddi eu henwau ac yn iierwydd hyn eu bod wedi gorfod gad- ael rhai ailan. Cofiwch fod yn rhaid cael yr enw ar cyfeiriad, nid i'w cyhoeddi, ond fel dyogelwch. Fel y gwelir wrth y DARIAW vr wythnos ddiweddaf ac hon fod Nodion 0 liiiosdcia heb ymddangos. Y rheswrn am hyn ydyw fod ein pyfaill ffyddlon, Eos Rafad) yn 1 wael ei iechyd. Gobeithir y ca adferiad buan ac y bydd i gynyrch ei ysgrifbin weled goleu dydd eto ar golofnau y DARIAN.

Marwc'ae-1iiau Amerlca^aidd. 9fe yn 'Afrrior Run, Pa., bu L 1 W Mis Elizabeth Hopkns.ar oi cystndd o hum niwrnod o'r typhoid pneumonia, Merch ydoedd Mrs Hopkins i Richard a Charlotte John, Mountain Ash, Morgsnwg. Adnsbyddid ei thad wrth yr enw Richard Si-n, yr hwn oedd un o ddiaconiaid eglvvys Fedyddiedig Rhos, Mountain Ash. Gan- wyd hi yn agos i Bonttaen, Morganwg, yn Hydref, 1844. Pan oedd d: yn chwech mIwyJd oen, s mudodd ei rhieni i Bonty- pridd, ac yctr d yn ddi^-e Jdarach symud- asant i Moi-iitain Ash. Pan jn 13 oed, bedyddiwyd hi jn nghapel Nazareth, Mountain Ash, gan y diweddar a'r enwog I Barch William Wiliiams, Rhos, Mountain Ash. Tachwedd 25, 1867, priodwyd hi a Mr David Hopkins yn yr un capel ac y bed- yddiwyd hi, a chan yr un gweinidog. Mehefin, 1871, daeth i America ar ol ei phried, yr hwn oedd wedi ymfudo yno y mis Mawrth blaenorol. Buont fyw am tua dwy flynedd yn Baltimore, yn agos i Wilkesbarre, yna aymudnsant i Warrior Run, lie y gorphenodd ei gyrfa ddaearol. Dydd Sadwrn, Rhagfyr 22fed, daetli tyrfa fawr yn nghyd i ddangos eu parch iddi hi a'r teulu. Cynaliwyd y gwasanaeth angladdol yn nghapel Bedyddwyr y lie, a chladdwyd yr hyn oedd farwol o honi yn mynwent Hanover Green. Gwasanaeth- wyd gan y Parchn Jacob E Davies, M.A, Nanticcke; Joha T Griffith, Edwardsvilie, a Lewis George, Warrior Run. Gadawodd briod, tri mab, pedair o ferched, dau frawd a dwy chwaer, a llu o gyfeillion i alaru ar ei hoi. Y mae tri o'r plant yn Pittsbyrg, sef David, Celia, a Mrs Emma Walker, gwraig Mr P C Walker, arolygwr Ray & Co., meat firm, F ittsburg. Y mae pedwar gaitref, sef Thomas. Aaron, Charlotte, a Miriam. Y mae dau frawd iddi yn Mount- ain Ash, sef John John, un o ddiaconiaid eglwys Fedyddiedig y Pfrwd, a Wm John. Y mae un chwaer iddi yn Cwmbran, sef Mrs Charlotte Davies, ac Un yn South Africa, sef Mrs Ann Collins. Yr oedd Mrs Hopkins yn un o ragorolion y ddaear fel gwraig, mam, cymydoges, a Christion. Da genym ddweyd fod y plant yn harddu eu bywyd drwy efelychu rhinweddau eu mam a dilyn esiampl lesu Grist. Heddwch i'w llwch hyd fore yr adgyfodiad, pan, fel y dywed Cynddelw- 'Yr agorir drysau'r gweryd—a'r allwedd 0 oeraf geufedd ei dorf a gyfyd.' Rhagfyr 4ydd' yn nghartref W G John a'i briod yn Covington street, Youngstown, Ohio, yr hen frawd duwiol William T Jenkins. gynt o Coalburg. Rai misoedd yn o!, s mudodd ef a'i briod i tyvv gyda Mr John a'i briod, gan feddwl treulio y gauaf yno beth bynag, ond mynodd Duw ef ato Ef i wlad yr haf tragwyddol, i fwynhau gwleddciedd didd..rfod cartref bythol y gwaredigion. Brodorydoedd o St wear's, Caerfyrddin, a ganwyd ef ym Mehefin 2B, j 1825. Symudodd i ardal Dowlais pan yn bur ieuanc, Bedyddiwyd ef yn Edm, Pendarren, pan oedd yn fachgen ieuanc, a bu yn ffyddlon iawn i'r broffes hono hyd y diwedd, a ceafodd wobr y ifyddloniaid gan y Meistr mawr. Bbrill 24, 1854, yn Mtrchyr, ymunodd mewn glan briodas a Miss Margaret Willliams, yr hon yn ei henaint sydd wedi ei gadael yn weddw ac mewn gaLr dwys ar ei of, ond yn hyderus y ca fyned ato i aros byth /u y nef. Gan- wyd iddynt ddwy ferch, y rhai a'u blaen- odd i'r tragwyddol fyd, felly nid oedd plant ar of. i n 1869 aeth Mr Jenkins a'i briod i America, a buont yn byw yn Coaiburg, Brookfield, a lleeedd ereill yn nghylch ) Youngstown yr holl amser, oddieithr rhyw ddwy flynedd y buont yn Plymouth, Pa, Yr oedd yn o'r brodyr hawddgaraf ei ysbryd. Sadwrn, Rhagfyr 5ed, aed a'i gorff i gape! y Bedyddwyr, heol Walnut. Gwasanaethwyd yn yr angladd gan y Parch W J Williams, Girard. Claddwyd y corff yn nghladdfa Oakhill, Bu y brawd caredig Wm J John a'i briod a Mrs Jenk- ins yn dyner a charedig iawn o hono. Cysured y nefoedd ein hanwyl chwaer yn ei henaint.

Pregeth Rasol. Y Sabboth o'r blaen mewn pregeth yn yr Eglwys Gadeiriol Baltimore, gwnaeth y Cardinal Gibbons sylwadau amserol a buddiol yn nglyn a'r arfer greulon ac an- nghristionogol o wasgu y tlodion a chaled- waith, a'u chwysu am yr ychydig fara gant, a chymhellai ei wrandawyr i ffafrio y cyflogwyr llafur hyny driniant y gweith- wyr yn dda, yn hytrach na chefnogi y chwyswyr drwy brynu eu nwyddau thad. Pe gwnelid hyny, bvddai diwygiad budd- iol ac ysgafnhaol yn fuan, a deuai y di- deimlad a'r di-gydwybod i deimlo ar fyrder fod tegwch yn talu yn well na gorthrwm. Mae yn syndod meddwl fel y rheolir dyrioa gan ystyriaethau o elw a budr-elw. Mae geiriau Richard Croker, Efrog New- ydd, sef ei fod dros ei logell yn unig bob tro,' yn gywair anthem ariangarwch pobl y wlad. Clywir pobl grefyddol yn fynych yn dadgan mai dyna yw eu hegwyddor, sef gwneud arian; ac y mae llawer rawy yn coleddu yr egwyddor nag sydd yn cyfaddef. Mae wedi gwenwyno Cristion- ogaeth drwyddi draw. Ceir pobl anferth- ol o gyfoathog yn gwasgu y gweithiwr tlawd, fel pe baent eu hunain mewn angen. Telir y gweithwyr yn feinach gaIt. lawer a gyflogwyr goludog nag a wna cyf- logwyr cyfyng arnynt. Mae rhai o filiwnyddion goludocaf y wlad hon yn talu cyn lleied a 3s. y dydd i'w gweithwyr. m

CONTRACTIO ALLAN. Mewn cyfarfod o weithwyr glofa y Stand ard, Wattstown, Ynyshir, penderfynwyd yn unfrydol i beiclio contracrio allan o'r Ddeddf Iiwnol. Y y cyfarfod, siaradwyd gan Mr D. Watts Morgan a Mr Tom Evtns goruchwylwyry gwe.thwyr.

Undeb An nghyd ffar fiol Pobl leuainc Cymru. Dymunem alw svlw caredig Arolygwyrein Ysgolion Sabbathol ac eraill a deimlent ddyddordeb yn nhyfodol Pobl leuainc Cymru, yn nhyd a chrefydd ein gwlad, at y llyfryn bychan 'Ein Bara Beunyddiol" (Our Daily Bread), set trefniant i ddarllen y Beibl. Aherchiad, braidd yn svml vdyw, ac wedi ei thraethu er ys rhai blynyddoedd bellach, eto, yn achos ni gredwn yn ti grv'ni ymarfer- ac a wrii les annileadwy ur I obi ieu- aiiic meddylgar Cymru. Ni r idddefwn bud ein Ysgolion 5ul yn nghvd a'n dos- baithiadau Beiblaidd megys tolofnau ar hyd a lied y wlad yn dystiolaeth byw fod y Beibl yn cael sylw yn mhlith ein ieuenctyd. Credwn er hyny y cyd-unir 3, ni pan yn dweyd bod angen dwyn perthynas agosach cydrhwng yr leuainc a'r Beibl hyd yn nod na geir trwy gyfrwng Maes Llafur ac Arhol- iadau Ysgrythyrol blynyddol ein cyfundeb- au crefyddol. Bid sicr, mae y cyfryw yn fanteisiol, ac yn wir fendithiol mewn llawer ystyr, ond cred- wn ein bod o fewn cyrrau y gwirlonedd wrth ddweyd y tuedda drwy hyn i gyfyngu meddwl miloedd disgyblion yr Ysgol Sab- bothol (ac eraill o ran byny) i rhan arbenig o'r Beibl (ychydig benodau) am dymhor maith, hwyrach dwy flynedd, ac o bosibl y perthyna y rhan hono i rhai o'r Epistolau. adranau, er tristwch calon, rhaid cydnabod a deimlir gan luaws o'n Pobl leuainc yn 'sychlyd' ac yn 'ddwfn,' ac o ganlyniad y mae dyddordeb yn oeri a'r galon yn ymbell- hau. Nid oes angen ychwanegu yr esgora hyn yn naturiol ar fywyd crefyddol arwynebol a di-gynydd. Na chamddealier ni er dim. j Nid amcan yr Undeb ydyw ymyraeth a'a cyfundcbiU crefyddol yn eu perthynas a'r arholiadau gyfeiriwyd atynt mae i'r cyfryw eu lIe a'u daioni fel y sylwyd eisoes. Er hyny credir genym y gall y llyfryn dan sylw ( fod yn 'adnewyddiad ysbryd ac yn gryf- der meddwl,' gan mai ei amcan penaf ydyw dwyn ein bechgyn a'n genethod 1 adnabydd- iaeth agosach a mwy cyffredinol a chyson ar y Beibl. V pria ydyw 6s. 6c y cant, wedi talu'r cludiad. Mae rhai miloedd wedi eu gwerthu eis- oes a da genym fyddai ar ddechreu blwyddyn newydd ddanfon sipynau drachefn o hono i'r Ileoedd hyny nad }dyrt hyd yn hyn wedi ei dderbyn. Mae y trefniant yn un syml anghyffredin. Gellir dechreu dar- llen y Beibl yn Ionawr a'i orphen mewn un, dwy, neu dair o flynyddoedd, fel yr ewyllys- Lr gan y darllenydd. Cymerir genyai fautais ar y cyfle hwn i alw sylw at yr Arholiad a'r Traethodau Blynyddol gynhelir dan nawdd yr Undeb uchod yn Hanes ac Egwyddorion Ang'nyd- ffurfiaeth Brotestanaidd ? Cynelir yr Arholiad nesaf tua diwsdd Mehefin (1904). Gwerslyfr yr Arholiad ydyw eiddo y P/if athraw W. Ed>Ydj-(Ja, D.A, D.D., Caerdydd, sef Llawly '-r Annghydffurf- (Protestant Nonconformity). Daiparwyd ar gais yr Undeb. Pris 2s. Y canlyn ydynt rhai o'r manylion :— Arholiad Dosbarth Hynaf (dros 18 oed) Pen. 1-18. Dosbarth Ieuangaf (dan 18 oed) Pen. 1-9. Traethodau: Dosbarth Hynaf: Testyn—!Y Beibl yn rheol Ffydd' (The Beibl as a Rule of. Faith). Dosbarth Ieuangaf: Testyn Paham yr ydwyf yn YmneillduwyrJ (Why I am a j Nonconformist).

Anundebiaeth yn Nghwm Dulais. GYDWEITHWYR,— Blin iawn genyf fod angen ysgrifenu yr un iot i anog rhai o fy j nghydweithwyr-meibion llafur—i dalu er cynal un o gyfnndrefnau goreu liwyddiant llafur. Nid ydym eto wedi sylweddoli y fraint fod Undeb a chydweithrediad wedi eu hestyn i ni. Nid gwaith un diwrnod j na blwyddyn chwaith yw adeiladwaith ein Hundeo, ond ffrwyth caled a chynydd egniol a didroi yn 01 blynyddoedd meith- ion. Mae egwyddorion Undeb wedi eu sylfaenu yn ngwaed y tadau a thrwy fydd- inoedd o flmderau a gofidiau y brvvydrasant j er eu dwyn i fuddugoltaeth. ac wedi enill y fraint. Wedi brwydro yr egwyddorion i oleu dydd Undeb Cenediacthol a Chyd- genedlaethol, wele llu o'ti cydweithwyr yn gwrthod talu i gyfundrefn sydd mor fendi- gedig. Nid ydym am honi fod y gyfun. t;refn yn berffaith, a hod yr awdurdodau trwy ba rai yr ymarferir yn berffaith ychwaith. Ond rhaid cydnabod ei bod wedi profi yn fendithiol a galluog mor belled i hwylusu llafur. Ac fe ddaw y dydd pryd y cawn sylweido'i amcanion uchaf a dylanwadr- u mwyaf eang yr Undeb. Yn mlaen mae amserau goreu cydweith- rediad, a dymunaf mewn hyn o lith anog yr holl Anundebwyr sydd yn y cwm i ym- uno a'r Undeb, a thaiu yn onest a difrifol fel rhai sydd yn dibyru r r tafur, ac yn dysgwyl cael m^ynhau bendithion a rhag- orfreintiau Liafttr. Anogaf hwynt er mwyn eu hunain, eu teuluoedd, a dyfodol y wiad, ac er mwyn rhoi safie i lafur ar safon mwy anrhydeddus nag erioed. Os oes rhywbeth yn hawlio tir uchel o sylw, a safon anrhydeddus yn y byd, yn sicr Llafur yw hwnw. Ac er mwyn sicr- hau hyny, un o'r Ihvybrau mwyaf dyogel, cadarcaf, ar galluocaf ydyw Undeb-cyd- weithrediad, ac hyderaf y bydd udgorn undeb yn swnio yn glir yn Nghwm Dulais yn y dyfodal, ac y cawn gychwyn y fiwyddyn newydd mewn nerth a gallu ar- benig, a mawr nyderwn y gellir dweyd yn mlwyddyn 1904 fod dalenau banes gweitb- faol Cwm Dulais yn Ian oddiwrth Anun- debwyr. Yr eiddoch yn serchog, TK )I\IAS DAVIES, Atalbwyswr Glofa y Dillwyn.

Y K hufelaiaicl 5^11 Morgan wg* I, Gwyddys fod y genedl gadarn enillasant drwy nerth arfau arglwyddiaeth y byd wedi ymgartrefu cyn diwedd y ganrif gyntaf rhwng bryniau Cymru. Nid yn unig ceir yr hanes yn ngwaith Tacitus am lwyddiant Julius Frontinus yn erbyn y Silures (ac, ond odid, y Dematce hefyd), ac e ddo Agricola yii erbyn yr Ordovices a thrigolion Mon ond pa le bynag yr eir yn Nghymru (ag eithrio Sir Benfro), deuir ar draws olion y milwyr egniol anfon?i Rhufain allan i sicrhau ei hawdurdod, olion sydd yn dangos i'r Cymry fod am ganrifoedd dan yr iau. Ac nid amlach a phwysicach mohonynt yn un- rhyw ardal nag yn Ngwent a Morganwg. Vno, yn y fangre elwid gynt yn Isea, oddi- wrth enw yr afon Wysg, ond yn awr yn Gaerlleon ar IVysg, yr oedd cartref a chanolfan un o'r tair lleng o filwyr traed gadwid yn gyffredin yn yr ynys ac y mae liuaws mawr o feddfeini ac arwyddion ereill o bresenoldeb y Rhufeiniaid wedi d'od i'r golwg o bryd i bryd yn y pentref yma a'i amgylchoedd. Heb fod nepell i'r dwyrain yr oedd tref Caerwent, Venta y Rhufeiniaid. lie yr ydys yn awr yn dad- orchuddio sylfeini tai eang, wedi eu had- eiladu yn ol cynlluniau goreu Rhufain. Sait Castell Caerdydd yn nghanol hen gaer Rhufeinig, daeth ei muriau mawr cedyrn o feini nadd yn ddiweddar i'r golwg, ar ol bod am ganrifoedd dan withglawdd o bridd. A,; y mae Cymdeithas Naturiacth- wyr Caerdydd newydd gyhoeddi llyfryn sydd yn rhoi hanes un arall o gaerau Rhufeinig Morganwg, sef hono yn Nghelligaer. An- n fynych, os erioed, y caed desgrifiad mor gyflawn a manwl o unrhyw olion Rhufeinig ¡ yn Nghymru ac nig gall yr hwn sydd am ) ymgydnabyddu a'r math yma o hynsRaethau ¡ wneud yn well nag astudio r modd yr aeth y gymdeithas anturiaethus yma drwy eu If gwaith o ddadlenu muriau Gelligaer a'r hyn a ddygvyd gan wyry rhaw i oleuni dydd. Pentref bychan ydyw Gelligaer ar gefnen o f, nydd rhwng dyffrynoedd Rhymni a Bargoed Taf. Bu gynt yn gilfach fynyddig, yn mhell o ddwndwr trefydd ond erbyn hyn saif yn nghsnol glofeydd y De ac y mae poblogaeth fawr yn prysur ymsymud o'i amgylch. Mae yno ysgol ramadtgol, sylfaenwyd gan un Edward Lew s yn 1715, ac eglwys henafol dan nawdd Catwg Sant Ond hynodrwydd y lie, wedi'r cyfan. ydyw'r hen ga(r adfeiiiedig. Yr oeddys wedi deall er's blynyddoedd fod yma rywbeth o'r fath. ac mai y Rhufeiniaid oedd wedi ei adedadu ond nid oedd prin faen ar faen yn y golwg pan ymgyrnerodd naturiaethwyr Caerdydd, yn Hydref 1899, a rhoi gweith- wwy ar waith i gloddio dros yr oil o gae Y Gaer Fawr' (fel v gelwid ef), nes gorfodi iddo ddatguddio ei ddirgel gyfrinion yn llwyr. Aeth y gwaith y mlaen hyd Awst, 1901 yna, ar ol planio'r cwbl yn fanwl a gwneud nodiadau ar bob tip\n lleiaf ym- ddanghosai o bwys yn y cynllun, cludwyd y Dr;nc1 yn 01 a }l51P'Vyci yr holl ffoeycSci, yan. adael y cae yn wastad fel o'r blaen. Cost- iodd y cwbl dros 4op. Yr oedd caer neu amddiffynfa Gelligaer (nis gwyr neb beth oedd ei henw gan y Rhufeiniaid), fel rhai craill o'r un dosbarth, y: i bedaironglog; yn wir, yr oedd yn lied agos at fod yn ysgwar, gan fod yr hyd yn 4.00 troedfedd a'r lied yn 385. Amgylchyn- id hi gan glawdd o bridd, gyda gwyneb o waith maen ar y tuallan ac ar y tu mewn lied y murglawdd yma oedd ugain troed- fedd. Yr oedd pedwar porth, un yn nghanol pob ochr, wedi eu hadeiladu'n bur i ofalus ac yn ol un cynllun. Ar bob ochr iddynt yr oedd ystafell yn nhrwch y mur, lie y prggwynaVr milwvr 6edd yn gyfrifol am tlgo; a chau'r drysau. Yr oedd peb poith yn ddwy ran a'r hyn a welid oddiallan oedd dau fwa maen yn ymyl eu gilydd gyda drws o waith coed yn mhob un yn agor yn ddwy ddalen yn y canol. 0 fewn y gaer yr oedd llawer o adeiladau, yn dangos y bwriedid hi i fod yn gartref par- haol cryn nifer o filwyr. Rhedai heol lydan o borth y de ddwyrain hyd eiddo'r gogledd- orllewin ac ar ganol hon, yn gwynebu heol arall gyfeiria at borth y gogledd-ddwyrain, ¡ yr oedd prif adeilad y lle-preswylfod y cadfridog, mae'n debyg, oedd a gofal yr am- ddiffynfa arno. Yr oedd llawer o adeiladau eraill o fewn y gaer, sef tai'r milwyr, ystor- feydd, a'r cyffelyb. Pan oedd y cwbl ar lawn waith, rhaid fod agwedd y He yn debyg i un o weithfeydd mawrion yr oes hon canoedd o ddynion yn cyniwair yma a thraw. Gyda golwg ar hanes y gaer, bernir, gan v §wr gydnabyddir yn brif awdurddod heddyw ar Brydain Rufeinig, sef Mr F. J. Haverfield, Rhdychen, iddi gael ei hadeil- adu yn gynar yn y cyfnod Rhufeinig, ac, yn ol pob tebyg, gan Julius Frontinus oddeutu'r flwyddyn 76 o oed Crist. Tybia, hefyd' na bu yn hir iawn yn cael ei chyfan eddu, oherwydd nad oes dim ol adgyweirio arni. Ni chafwyd yr un dernyn o arian yn y lie yn perthyn i'r ail na'r drydedd ganrif. Sylwer nad yw hyn yn profi fod yr angen am filwyr yn y rhan hon o'r wlad wedi darfod, ond yn unig iddynt gael eu hanfon i ryw gaer arall. Pertbysa'r amddiffynfa yn Ngbaerdydd i oes ddiweddarach na hono yn Nghelligaer a hwyrach mai aa 01 enciho o'r olaf y gwnaed y gyntaf yn gadarn, fel y gwelir hi yn awr. Oni wna llafur costus ac ymroddgar cyfeillion Caerdydd symbylu ereill i ddilyn yr un llwybi ? Mawr yw'r awydd i dreiddio'n ddyfnach i ddirgelion hanes Cymru a'r pleser geir pan ddarganfyddir mewn hen lawysgnf ffaitrl newydd oedd yn anhysbys I' o'r blaen; ac eto, mae hanes Cymru, i raddau helaeth iawn, wedi ei hysgrifenu mewn dythrenau mawr; breision yn y meus- ydd Cuii C n traed, dim ond i ni gymeryd y drafferth i sy.nud yr ychydig lwch sydd wedi casgiu ar eu gwyneb. Am bedwar cant o bunau, cafwyd yn gyfh wn hanes u.n o'r amddiffynfeydd mwyaf dyddorol yn Nghymru, hanes oedd yn guddiedig er's (o bosibl) deunaw cant o flynyddoedd.—Y PROFFESWR J. E. LLOYU, ^VI.A., jn y Geninen. Pwy na thosturia wrth y Nadoligwyr tlawd wrth feddwl fod cynauaf yr anrhegion mor fawr a'r doleri yn anaml ?

Cadeiriad Ab iievin. Ab Hevin a min gledd mawr-ai i'r North Wr nerthol ac a:ddfawr; A'i osgo fel grymusgawr- A bu cwymp, do, i bob cawr. Penrhiwceibr. Ap VALANT. Ab Hevin sydd yn fardd o fri, Fe dystia'r gadair-dyma hi; Hir oes a liwyddiant iddo'n awr Nes tyfu yn farddonol gawr. Os byw, gwna eto lawer cAn I ganmol ei Waredwr glin, A'i fywyd hardd yn dangos sy' Ymgeisydd am y goron fry. Rhigos. IOAN. Ai ti yw'r Bardd Cadeiriol A'th wyneb mwya a lion, Yn eiste'n Nghadair Arthog, Heb dd'chell dan dy fron ? Gorcbfygaist lu o gewri Drwy ddyfal gym'ryd poen, Fc! B r y Briodasferch, Sydd Wraiy i'r Addfwyn Oen. Pot) Hw/uJ i fy nghy?a'1', Rh gllaw. heb fud vn suh jll, 0 gr.n '11 fw. rh ^oroi, Ond nid -r riestyn g veil A phan g/rli adief I blith y duwio; blant, Cei eistedd ar dy orsedd, Dan goron ioew sant. Ynysy B A) CAKNO MORGAN.

ER SERCfiUS GOF Am Mrs Jane Herbeit, Castelinedd, yr hon a hunodd yn yr lesu, Medi 21ain, 1903, yn 59 miwydd oed, ac a g!addwyd yn Myhwent L'anbe ir Pont Steplian. 1 Gwerthfawr yn ngolwg yr Arglwydd yw marwoiaeth ei saint t::f.' .1 'Rwy'n myn'd adre''—nefo! eiriau, Profiad sant wrth ado'r llawr, Pan yu diacc ar ofidiau A blinderau'r cystudd mawr; Y mae swn Efengyl ynddynt, Y mae hyder yn y lief, Ac mae pwysau enaid arnynt Pan yn myn'd i nef y nef. Diclch am ei phroflad melus, Dioleh am fath salm o hedd, Y mae'n faii-n i iron ddolurus Yn y niwl o gylch y bedd Er fod Hiraeth wrtho'i hunan Yno'n tori'i galon friw, Dofi loes ei enaid egwan Mae'r fath eiriau llawn o Dduw. Yn y Tonnau bu yn cofio'i Gwr fu'n gwisgo'r goron ddrain, A chymeriad fel y marwor- Gyda buchedd ddi,; st.ien; Do, ond gwelodd yno ionau 0 gystudd'au fwy na nnvy Er hyn oil, wrth droed i, Slechiau Carai son am Farwoi CJlwv J Y mae Nazareth yn ccfto. Ydyw, heddyw am ei dydd, Ac mae'r Y sgol Sul yn wvJu Am athrawes fawr ei ffyud; Chwiliai'r YsgrythyrKu yma, Gwyddai werth adaodau grss, Ac Hyftorddwr' Charles o'r Baia A adroddai gyda bias Bryd caf wel'd y tir dymunol ?' Clywch ei hanthem yn y glya, Cyn i wawr y dydd tragwyddol Ddod i\v chwrddyd dros y bryn i A phan groesai'r olaf afon. Pell yn wir oedd bremn brjtw, Adrff geth i wisgo'r gorc-n lestv—yn E: law, Ffarwel meddai, tra'n gwej'd Seioa Acw'n ei chroesawu hi, Tra'n ei gwytio wrth yr afon 'RJedd ei phlant a'i phriod cu Ar ol caric'r groes mewn cystudd, Ac er wylo llawer awr, Chollodd hon mo'i gobr.ith cevvydd— Adgyfodiad gyda:r wavrr I 91 0 Huneo, be!1>ítb, wralg ragorol, Huned! canys teilwng yw Hun o hedd i fam riawsddoi Ar 01 dydd o waith i'w Ouw; Gorphwys mae o'r byd a'i dwrlv n Mynwent Llanbedr iawn o swvn. Eto llawer deigryn chwerw Wylir yno er ei mwyn Mynych nr ei hyd daw Cariad I addarno'i beddrod mad— Mae i fedd ei ogoneddiad Su! y Blodau yn v w'ad A chyel grym i wrthwynebu Pechod a'i ryfygus lef Gaiff y plant a r tad tra'n parchu Bedd y fam sydd yn y clef J. EDWARDS (Ffrwaynog).

b- RHYMNL Dydd hu diweddaf p;-n 2 or gloch, yn nghapel Ebenezer, perthynoi i'r Method- istiaid Calfinaidd yn y lie hwn, unwyd mewn glan briodas Mr David Jones, prif feistr Ysgol Pantvw^ttn M >ab hynaf y Cynghorwr J Jones, Foe inw), a Mis? Mytanwy Jeffreys, merch ieuangaf ein cyt..dl ffydd ion Twynog ai briod serchus. Preswy-ta, Rhymni. R11<)J.jwyd y briod asferch i ffvvrda gan ei j-yn-nghyf- raith, Mr A thur Wiliiarns. Y;, oeJd ei gWtSg o fret nyn iiwyd (grey). gydag het i ateb. Yr oedd Miss Foty Jeffreys fel cydymaith iddi. Cymerwyd rlnn o ochr y gwr ieuanc gan y Parch J E R-es, Port Talbot. c,yil .iivryd y gaasauaeth gan y Paich D ù1 Rees, Park p ace, Ti ec-'gar. Cyiuvysai y parti priodasol y Cy.borwr Jones ai briod, Mr a Mrs D L'oyd Evans, a Mrs Arthur Williams. Wedi'r seremoiii, awd 1 dy rieni y briod* asferch, pryd y mvvyrjiawyd gwiedd o'r fath oreu. Wedi hyny, aeth y par ieuaoc i Lundain i fwynhau eu mis mei. Llwydd- iant per tfaith iiiuynt yn nthoh ys tyr, a bei dith fyddc arnynt yw dymuniad G'Y;LVM.

.1 Hysbysir fou cauoedd yn segur o uydya Merthyr yn herwydd araiweh y gweithiau^ ac fud Siuaws o v*eit^wyr wedi tyi^ud i faesydu ereui.