Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
4 erthygl ar y dudalen hon
Cuddio Rhestr Erthyglau
4 erthygl ar y dudalen hon
CELT-Y CELTAU-CYMRY.
Newyddion
Dyfynnu
Rhannu
CELT-Y CELTAU-CYMRY. ER hynafiaeth a gwrhydriy Celtiaid, ni chawn fod dysgeidiaeth yn eu plith. Ni cMywsom fod ganddynt ar lan y Mor Da a glenydd y Danube, ya Bulgaria, yn Hungari, na'r Eidal, na Ffrainc, na'r Yspaen, na Phrydain Fawr. Nid oes gwybodaeth a fu ganddynt yn eiddo iddynt eu hunain egwyddor lythyrol, yr A B C, fel y dywedir, yn arwyddion o seiniau, ac felly nad oedd ganddynt lyfrau yn ysgrif- enedig ar-na phapyr na "phlagawd (mem- rwn), nac yn gerfiedig ar na gwydd na main, sef coed a cheryg, nac ar glai yn friciau gwedi eu crasu fel yr Assuriaid.* Ni a gawn fod planfa neu gymdaith (colony) o Roegiaid wedi ymsefydlu yn Massilia (Marseilles), yn Ffrainc, a bod llythyrenau ganddynt, a bod y Galiaid yn gwneuthur defnydd o honynt, ond heb lanio egwyddor o'u heiddo eu bunain. Yr oedd y Galiaid wedi cyrbaedd graddau o wareiddiad yn amser Julius Caesar, ac YI1 berchen ar ryw gymaint o wybodaeth trwy gyfrwng llythyrenau y Groegiaid yma. A oedd y llythyrenau hyn mewn arferiad, nell yn wir, yn adnabyddus i'n teidiau, Celtiaid, neu Gymry Prydain Fawr, nis gwyddom. Gymaint o ddysgeidiaeth ag oedd yn mhlith y Frydeiniaid, gan y Derwyddon yr oedd, ac ni lifai allan i blith y werin. Gelwid hwy wrth yr enw hwn oddiwrth y gair derw-derwydd, derwyddon (the oak- mrn, the man of the oak). Yr oedd y dderwen yn bren santaidd ganddynt, yn gystal a'r uchel-lawr (mnletoe), a than ei gysgod, yn dra thebyg, y byddent yn addoli, neu yn rhoi hyfforddiad i'w dysgyblion. Pan laddwyd y Derwyddon gan Suotonius Paullinus, diflanodd y wybodaeth ag oedd ganddynt, beth bynag ydoedd, ac ni adferwyd hi byth mwyach. Hen ddosbarth hunanol ac arglwyddaidd oedd y Derwyddon, yn cyfyngu gwybod- aeth iddynt eu hunain, ac yn cadw y genedl i lawr mewn anwybodaeth a thyw- yllwch i drengu o eisieu gwybodaeth, gan atal rhagddi bob awydd ac egni am ddyfais a chelfyddyd. Yr oedd cyfyngu y ddysg- eidiaeth i uH llwyth neu ddosbarth o'r bobl yn gamgymeriad mawr, ac yn un o'r rhesymau, fel y cawn sylwi eto, o aflwydd, a ffaeledigaeth, a marwolaeth v Celtau yn y byd. Pan yr oedd y Rhufeiniaid yn ein gwlad, yr oedd ganddynt hwy eu hegwydd- or, eu ABC, a hon oedd gan y Pryd- einiaid, os oedd ganddynt egwyddor o gwbl, ac egwyddor y Rhufeiniaid sydd yma y dydd heddyw. Felly, nid allasai fod ysgolion gan ein teidiau i addysgu eu plant. Yr oedd ysgolion t gan y Uhuf- einiaid pan oeddynt yma, a diau i lawer o ieuenetyd Celtaidd gael hyfforddiadau defnyddiol ynddynt. Ond nid oedd yma ysgolion Celtig neu Brydeinig, ac y maent wedi byw oddiar hyny ar lythyrenau y
[No title]
Newyddion
Dyfynnu
Rhannu
Sefydlodd Assur-bani-pal, brenin Assuria, (Sardanapalus y Groegiaid), lyfrfa fawMawn yn Ninefek, yn cyowys miloedd o dafleni clai ar bob amrywiaeth o destynau. Y llyfrfa hynotaf yn y byd oedd hon. Ond y mae ysgrifenu ar glaien yn gystal ag ar ryw ddefnydd araU. Mor dda fuasai gallu coffhau rhywbeth tebyg am yr hen Geltiaid. Tybir i'r brenin hwn farw tua'r flwyddyn 626 C. C. t Yn yr ysgolion hyn dysgid mwnyddiaeth, gallofyddiaeth, adeiladyddiaeth tai a llongau, y gelfyddyd o ryfela, daearyddiaeth, a dichon beth philosophi o'r fath ag oedd yr amser hwnw.
CIPDREM AR FYWYD YN MHLITH…
Newyddion
Dyfynnu
Rhannu
CIPDREM AR FYWYD YN MHLITH Y CYFOETHOGION. NID oes dim ag y mae rhyw fath o bobl yn ei awyddu yn fwy na chanlyn bonedd- igion, heb ddeall bod hyny yn bur ddi- fantais, ac yn beth hynod o g-ostus. Mae merched yn mhlith y dosbarth uchaf yn ami yn wastrafflyd, ac y mae cadw i fyny a hwy yn eu harferion a'u gwisgoedd yn gofyn trysor mawr i dalu biliau ar eu hol- aa, fel y dengys yr esiampl a ganlyn. Yr oedd boned lwr o'r enw Mr. Thistle- wayte wedi priodi gwraig, i'r hon yr oedd yn arfer caniatau £500 yn y flwyddyn at wisgo. Golygai Mr. Whistlewayte ei hun ond dyn tlawd, am nad oedd yn cael ond dwy fil yn y flwyddyn cyn priodi. Wedi marwolaeth ei frawd, yr oedd yn cael dros ugain mil yn y nwyddyn. Mor fawr oedd ei gwastraff fel y darfu i'w gwr anfon rhybudd i 28ain o fasnachwyr na byddai yn gyfrifol am ychwaneg o'i dyled. Yr oedd hyn er'a tuag ugain mlynedd yn ol, sef yn 1856. Mae y wraig yn awr yn ganol oed, a chymaint oedd ei balchder gwisgo fel y darfu i'w gwr dalu bill o £ 2,000, yn mhen pedair blynedd wed'yn, er mwyn dwyn ei hun o ofid, ac er mwyn cadw ei wraig rhag cael ci dynoethi, ond nid yw y wraig yn divvygio yn y pwnc o wisgo. Mae Mrs. Thistlewayte yn troi allan i bregethu yr efengyl yn aml. Ond cafodd ei phriod allan, er ei ofid, fod ei ddyled drwy ei wraig wedi myned yn fil- oedd. Yr oedd bill am wisgoedd i Madame Rosalie, gwniedyddes i'r Frenhines, Regent St., Llundain, yn £931 am ddillad am haner blwyddyn. Dygwyd cynghaws yn erbyn Mr. Thistlewayte am dal, ac enill. odd y diffynydd. Nid yn unig yr oedd y bregethwres benaefigaidd hon yn hynod am wastrafl gwisgol, ond hefyd am ei gwastraff mewn bwyd. Nid oedd yn gallu bwyta y bwyd a fwyteid ac a goginid yn y ty, ond yr oedd ei gwr yn gorfod cadw coges arbenig ar ei chyfer hi, i'r hon y talai am ychydig gyda mis o wasanaeth y swm o £51 o gyfC log. Talodd ei gwr hefyd am leni a chwiin ddewisai y swm o £ 500. Talodd hefyd £800 am ddodrefn o'i detholiad, a thros £217 am flodau. Dyna i ti, ddarllenydd, esiampl o bregethwres Seisonig-—menyw ordduwiol am arwain pechaduriaid o gyfeil- iorni eu ffyrdd i fod yn ddysg) blion Iesu o Nazareth, ac i efelychu pysgodwyr glan mor Galilea. Hefyd, mae un "Madame Rachel," a alwai ei hun yn Berarogles Arabaidd (Arabian Perfumer), wedi cael ei halltudio i wasanaeth penydiol am 5 mlynedd, o herwydd iddi dwyllo un Mrs. Pearse, Ital- iad o genedl, y medrai ei gwneud yn bryd- ferth dragwyddol gyda pheraroglau a gwlybyroedd a feddianai. Gofynodd i ddechreu am £ 1,2000. Dywedai y byddai yn ofypol iddi fyned drwy gylch o barotoad, ond am fod Mrs. Pearse yn gyfeilles i'w merch, addawodd wneud am £ 500. Dy. wedodd Mrs. Pearse nas gallasai gael hyny, ac aeth ymaith. Anfonodd Madame Rachel lythyr ar ei hoi, yn dweyd fod ya ddrwg ganddi ei gweled yn y cyflwr yr oedd, ac addawai wneud am £ 200. Cyt-
CELT-Y CELTAU-CYMRY.
Newyddion
Dyfynnu
Rhannu
Bhufeiniaid ac ysgolion pobl eraill. Fel y gwyr pawb, ysgolion Saesonig sydd yn ein plith yn awr, heb un ysgol Gymraeg trwy y tir. Y mae yn bynod, yn rhyfedd o hynod, na fuasai gan genedl mor Juosog a'r Celtau lythyrenau o'u heiddo eu hun- ain, ac ysgolion at ddysgu a choleddu eu hiaith, yn lie ei gadael i fod yn wyllt a direol. Dehgys hyn fod sefyllfa eu medd- wl yn gysglyd a marwaidd gyda golwg ar wybodaeth, y peth mwyaf angenrheidiol a gwerthfawrocaf iddi. Nid oes genedl arall ar y ddaear ond y Celtiaid yn cynyg cyfranu gwybodaeth trwy iaith na ddecill- ir. A glywyd am y fath beth mewn un- rhyw genedl ond yn mhlith y Cymry, gweddill yr hen Geltiaid yn Mhrydain Fawr ? Pa genedl sydd mor greulon i'w phlant a'r genedl hon, gan eu poeni, trwy beri iddynt gyrhaedd dysgeidiaeth trwy iaith yr hon ni ddeallant! Gwyr llawer o honom trwy brofiad chwerw ac wylofus am y creulondeb hwn. Fel ag nad oedd llythyrenau nac ysgol- ion yn mhlith Celtiaid Prydain, nid oedd llyfrau chwaith yn cael eu hysgrifenu. Pa fodd y gallesid? Ni ysgrifenwyd Llythyreg Cymraeg (Welsh Grammar) erioed cyn tua'r 14eg ganrif o oed Crist, a hyny mewn llythyrenau Bhufeinig. Beth am y 14eg canrif cyn hyny?. Nid oedd yn mhlith y Celtiaid yn yr amser boreu hwn, ac nid allasai fod, ond llafar afreolus. Ni a gyfrifwn y Gwyddelod yn gyffredin yn is na ni, ond erbyn edrych yn nes, ni a welwn mai hwy sydd uwchaf yn hyn beth bynag. Y mae ganddynt hwy eu A B C, peth na fu genym ni erioed. Am yr hyn a elwir Coelbren y Beirdd, neu yr hen lythyrenau Cymraeg, nid ydyw ond dyfais ddiweddar, mor ddiweddar a dechreu y ganrif hon neu ddiwedd y Hall, yn ol rhai, er yr honir gan eraill ei bod i'w chael cyn Crist. Ond y mae yn syn os oedd i'w chael na buasai ,rhyw weddillion o hanes- ion neu farddoniaeth o'r hen amserau i'w cael wedi eu tori ar goed, neu eu cerfio ar geryg, neu eu hysgrifenu ar femrwn. Yn lie hyny, nid oes dim yn y byd yn aros, dim i'w ddangos. Y cenedloedd ag sydd yn byw yn llwyddianus y maent yn dysgu ac yn coleddu en hiaith eu hunain, ac yn myned rhagddynt mewn gwybodaeth, a chelfyddyd, a chadernid. Felly y mae y Saeson, y Ffrancod, yr Ellmyn, yr Italiaid, ac eraill, ond am weddillion y Celtiaid yn Nghymru, Scotland, a'r Iwerddon ag sydd heb ysgolion yn eu hiaith eu hunain, ac yn eu hiaith eu hunain heb gyfranu addysg a gwybodaeth, y maent yn dihoeni ac yn marw beunydd. Bellach, nid oes genym fel Cymry ddim i'w wneuthur ond boddloni i'n eyflwr anghyfleus a blin, trwy gael ein gorfodi i gyrhaedd gwybodaeth trwy y Saesoneg, iaith ag na ddeallwn, ac nid trwy y Gym- raeg, yr iaith yn yr hon y'n ganed; a boddloni ei gweled yn diflanu yn raddol o'n gafael. Y mae yn rhy ddiweddar yn awr i feddwl gwneuthur geiriaduron Groeg a Lladin, neu ryw iaith bellenig arall, a Chymraeg. Y mae yn rhy ddi- weddar mwyach i feddwl ysgrifenu gramadegau i'r hen ieithoedd hyn, nac ysgrifenu llyfrau hanesyddol am y byd, nac ar feddyleg, nac ar philosophi naturiol a fferylliaeth, &c., .yn Gymraeg. Pe gwneid, ni cheid ysgolion yn y rhai y dysgid hwynt, nac onid ychydig iawn i'w darllen. Un oes sydd i ddyn, un oes sydd i genedl hefyd, a phan dderfydd yr un oes hono, ni cha byth ei hadferu i'r naill nac 4 i'r llall. Os esgeulusir gwaith y tymor, dyna fo wedi ei golli. rw harhau.