Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
2 erthygl ar y dudalen hon
Cuddio Rhestr Erthyglau
2 erthygl ar y dudalen hon
CYFANDIR AFFRICA.
Newyddion
Dyfynnu
Rhannu
CYFANDIR AFFRICA. KIIYFEDDOL ydynt y gorchestion a gyflawn- wyd o bryd i bryd gun ant.ui iaethwyr gwrol- fryd er dwyn i'r amlwg drysorau y cyfandir mawr hwn, yn gystal a gosod getbron Crist- ionogi'in a dyngarwyr sefyllfa drueiras ei dt igolion anwaraidd. "Llawer a gyniweir- iant, a gwybodaeth a amlheir." Bydd enwau Moffat, Burton, Speke, Grant, Livingstone, Stanley, &c., byth yn fyw yn y d-uganfydd- iadau a wnaethant, a'r gwrhydri dihafal a ddangosasant yn AtTrica. Dygasant i'r golwg fFeithi iu daearyddol a daearegol tra. phwysig, a diaraeu iddynt. fod yn offerymu i ddechreu symud y fagddu sydd yn gorchuddio y pres- wylwvr. Yn ddiweddar tarewais fy llaw wrt,h hen ddarlunlen (map) o Affi-ica,, cy- hoeddedig yn y fl. 1811, fell.v mae yn awr yn 67 mL oed, a mawr yw y gwahaniaeth sydd rhwug hdno a'r darlunleni diweddarai. Dyna afon Congo er enghraifft, ag y mae cyruaint o son wedi bod am dani yn ddiweddar yn gysylitiedig a gwaith Mr. H. M. Stanley yn croesi Cyfandir Affrica. Yn ol yr hen ddar- lunlen, uis gall y Congo fod dros o bed war i 11 ;71 bum can middir o hyd, pan yr ydys yn bur sicr erhyn heddyw ei bod tua thair mil o fill- diroedd o hyd! ie, yn un o'r afonydd mwyaf yn y byd. Mae dwynhyn i'r amiwg. a phrofi mai yr un yw y Congo a Lualaba yn un o'r gorchest-gampau penaf, os nad y benaf, a gyf- lftwnodd Mr. Stanley ei hun, er ei fod wedi cyflawni llawer o bethau rliyfedd a braidd anbygoel eraill yu ei fywyd. Y ffordd a gy- merowd oedd canlyn yr afon o eithafoedd y wlad hyd ei therfyniad yn Mor y Werydd, a llwyddodd yn ei amcan. Tach. 6, 1876, darfu i Mr. Stanley a'i gym- deithion gychwyn o le a elwir Nyangwe, yr hwn sydd ar làll afon Lualaba, gan bender- fyuu dilyn yr afon bob cam i'r mor, drwy deithio ar ei glan. neu hwylio ar ei gwyneb. Yr oedd penderfynu gwneuthur hyn yuytu- d Jaogos i lawer o'r fintai y nesaf peth i wall gofrwydd. Ond ymaith yr aethant yn ol y penderfyniad, a theithiasant am ychydig ar y tu dwyreiniol i'r afon, ond gan eu bod yn an- alluog i fyned yn mlaen drwy y coedwigoedd tewion oedd yno, gorfu iddynt groesi y Lualaba, a pharhau eu taith ar yrochr or- llewinol. Yr oedd brodorion y patthau hyny yn rhai ffyrnig a gwaedlyd, ac yn ddynion- fwytawyr gwrthodent roddion, a chyfrifent garedigrwydd yn llwfrdra. Llwyddasant i ladd rhai o wfv Stanley, a chlwyfasant eraill a saethau gwenwynig, a gwnaethant ymdrech unol i orchfygu yr amcan ardderchog oedd ganddo mewn golwg. Nid oedd ond dau beth i'w wneud, troi yn ol neu hwylio i lawr yr afon; ond nid dyn i droi yn ol oedd ef, rhaid oedd dewis yr olaf. Dacw hwynt yn myned i'w cychod (cauoes), deunaw mewn nifer heb- law cwch Mr. Stanley, yr hwn a alwai yn Lady Alice; ac un cymwy" ar gyfer yr ym- gyrch ydoedd. Gallesid ei dynu yn rhydd yn ddarian, au cludo ar ysgwydóan, a'u gosod wrth eu gilydd drachefn, fel byddai amgylchiadau yn galw am hyny. Wele hwynt fel gwylanod yn nofio ar wyneb llydan y Lualaba, ac yn dweyd wrthi, Lie yr elych di yr awn ninau. Ond nid felly yn gwbl chwaith, oblegid cyn hir cyfarfuasant a phump o raiad1 au mawrion, rhai y tu deheuol a rhai y tu gogleddol i'r cyhydedd, a da oedd gan- ddynt osod eu traed ar dir unwaith etu. Yn awi gorfu iddynt dori eu ffordd drvy y coed am 13 milldir, a llusgo eu cychod gyda hwynt goreu y gallent. Y fynyd hon yu defnyddio'r fwyell,i dori i lawr y coed, a'r fynyd nesaf y gwn i gadw draw greaduriaid gwylition, ac yraosodiadau anwariaid haner gwallgof. Wedi myned heibio y rhaiaIrau, dacw hwynt eto ar yr afon, yr h wn oedd erbyn hyn o ddwy i ddeg milldir o led. Hwylient mor bell ag y medrent oddiwrth y tir er mwyn ysgoi cyn- ddaredd y brodorion ond gorfodwyd hwynt cyn hir eto gan newyu, wedi bod am dri diwrnod heb un math o luniaeth, i dirio er chwdio am ymborth, beth bynag fyddai eu tynged. Yu ffodus, y tro hwn cyfarfuasant a llwyt-h cyfarwydd a masnach, a chyrhaedd- asant eu hamcan yn heddychol. Xii diwrnod Or ol hyn daethant i gycaydogaeth Uwyth cxyf a gelynol, yr hwn oedd, yn feddianol ar law- ddrylliau, ac o ba le y daeth y rhai hyn, tybed? Trueni na fuasai Beiblau wedi eu cyrhaedd o wledydd gwareiddiedig yn lie y llawddrylliau neuy mwsgedi hyn. Rhuthrodd y gelynion fel gwaedgwn ar Stanley a'i bobl, a ll.id tasant dri dyn cyn iddo ef daro ergyd yn ol. Bu yn frwydr ofnadwy rhyngddynt am 12 milldir i lawr yr afon, ac nid oe"d hon ond un o 32 o frwydrau ddarfu iddynt ym- ladd ar y Lualaba neu'r Congo, rhedfa yr bon sydd yn lied ddirwystr am 1,400 o filldiroedd, ond eto, cyn cyrhaedd y mor ceir tua 30 o raiadrau gorwyllt drachefn. Collodd 16 o'r fintai eu-bywydau drwy gael eu hysgubo ym- aith gyda eh wympiadau yr afon, ac yn eu plith yr unig ddyn gwyn ag oedd yn awr yn y fintai, sef Francis Pucock, gwr ieuanc rhag- orol o Li egr. Er rhwystrau a pheryglon aneirif, cyrhaedd odd y dyn gwrol hwn Em- boma, ar y rban nrllewinol o Affrica Awst 8, 1877, wedi teithio er pan gychwynodd o Nyangwe 1,800 o filldiroedd drwy leoedd na fu trued dyn gwyn erioed o'r blaeu arnynt Fel y dywedwyd eisoes, gwnaeth ddargan- fyddiadau daearyddul pwysig, sef mai yr un yw y Congo a'r Lualaba, a chynygia ei galw o hyn allan yn afon Livingstone; ond nid rhyfedd os myn yr oesau dyfydol ei galw yn afon Stanley. Anoga Mr. Stanley Brydain Fawr i wneud defnydd o'r afon fawr lion i agor masnach rhyngddi a thrigolion y canolbarth; a phwya wyr na wneir defnydd mawr cyn hir o ym- gyrch fythgofiadwy y Cymro dewr liwnl (l'w barhau).
CANOL Y FFORDD.
Newyddion
Dyfynnu
Rhannu
CANOL Y FFORDD. GAN fod cymnint o gerdded ac ysgrifenu ar Yrn/jlon y Ffordd" y dyddiau hyn, tybiais ei bod yn llawn bryd i rywun geisio cadw ar GANOL y ffordd, rhag ofn i'r cyhoedd, wrth arfer troedio ar yr "ymylon" yn unig, syrthio i'r ffos neu dros y geulan i ddinystr. Mae perygl mawr ar "ymylon" ambell i ffordd, yn enwedig os na fedrir cael rhywun digon gofal- us neu rywun y gellir rhoddi pob ymddiried- aeth ynddo yn arweinydd. Ië, y CELT y gelwir di, onide ? Eitbaf enw —byr, rhwydd i'w gofio a'i seinio, hawdd i'w ysgrifenu, ac nid oes eisieu cymeryd dim trafferth yn nghylch ei gyfieithu i iaith y bobl ryfedd hyny sydd yn byw tudraw i Glawdd Offa. Gellir rhoddi sain s i'r c osbydd rhyw- un yn teimlo blys i siarad Saesneg, fel pe byddai arno gywilydd i'r rhai fyddo yn ei wran do dd ea.11 ei fod yn medru Cymraeg. Mae ambell un o'r tylwyth hyny i'w cael, fel y mae yn boenus gorfod cyfaddef, ond bydded i bob Cymro gwladgarol pan yn siarad Saesneg roddi y sain briodol i'r c wrth seinio Celt; ac os bydd rhyw tvould-he-Englishman yn ceisio ei gywiro, gofyned iddo sut yr oedd y Groeg- iaid yn arfer seinio y gair Keltoi neu Keltai, ac os na fedr ateb, gofyned drachefn sut yr oedd yr hen Rufeiniaid yn seinio Celtae. Dichon y gwna hyny roddi taw arno. Nis gwn am un ffordd well i wnend hyny a'r ty- lwyth na'u gosod dau brawf er mwyn gweled dyfnder eu gwybodaeth. 0 bob dosbarth o blant Adda, y creaduriaid Die Shon Dafyddol yma yw y mwyaf dirmygedig yn fy ngolwg. Yr wyf yn cofio yn dda, am mi o honynt oedd yn fyfyriwr rai blynyddau yn ol yn ngholejj (Wei, gadawaf enw y coleg- a'r enwad y perthynai idd" allan). Arferai fyned oddi- amgylcb yr eglwysi i bregethu, fel y gwna myfyrwyr yn gyffredin. Yr oeddwn yn byw yr adeg h6no yn sir Fynwy, ac yr oedd cread- ures pur ddireidus o forwyn oedd yn gweini yn y tý lie yr oedd wn yn aros yn arfer gwneud pob gwawd o hono, druan, ac wedi ei lysenwi yn starch/" Mewn capel Cymreig yn y sir yr oedd diacon pur gyfoetbog, ac yn ei dy y byddai y pregethwyr yn arfer lletya. Yr pedd gan y diacon ddwy ferch ieuanc pur olygns, wedi cael dystfeidiaeth dda, ac yn barchus iawn yn yrardal. Byddai amryw o'r pregethwyr ieuainc yu siarad llawer am d$u- q ynt wrth eu gilydd yn y coleg, ac o bosibl ambell un yn teimlo awydd caru tipyn arnynt, ond yn methu dyfalu sut yr oedd tynu eu sylw. Pa fodd bynag, un diwrnod yr oedd "Starch" wedi cael gwahoddiad neu ganiatad (yr un ystyr roddir gan ambell bregethwr i'r ddau air,) i bregetliu yn y capel, ac aeth i dy y diacon nos Sadwrn. Bob tro y deuai y merched i mewn i'r ystafell lie yr eisteddai gyda'u tad, rhytbai aniynt fel cath, nes codi gwrid i'w hwynebau ond ni wnai yr un o honynt siarad gair ag ef, na chymaint a sylwi arno ond mewn diystyrweh. Yr oedd byn yn gwneud i deimlo i'r byw, ac yr oedd wedi nendeifynu gwneud iddynt ddeall ei fod yn rhywun, ac mae'r fFordd gymerodd i ddangos ei fawredd yn deilwng iawn o sylw. ac yn werth i'w frodyr Die Shon Dafyddol ei efelycliu. Cycliwynodd i'r capel boreu Sul gyda'r tad ychydig o flaen y merched, ac aeth rhag ei flaen i'r areithfa. Nis gwn pa un ai tipyn o gywilydd i gerdded gydag ef, ynte addurno ychydig arnynt eu hunain, oedd y rheswm i'r merched beidiobodyn y capel mewn pryd; ond boed hyny fel y bo, pan ddaetbant i mewn, yr oedd "Starch" yn daillen penod yn Gymraeg, a plian ddeall' dd eu bod wedi dyfod, cododd ei lygaid yn ddisymwth o'r Beibl, a cban sylldremio arnynt, dywedodd yn y modd mwyaf awdurdodol Why not come in time? Being so interrupted, I cannot proceed!" Afreidiol hysbysu iddo fethu gwneud dim gyda hwynt mewn ffordd o garu. Wel, llwyddiant i'r CELT i oleuo y genedl, i ddyrchafu rhinwedd a moesoldeb, ac i ddy- noethi pob math o drais a gormes. Y newydd diweddaraf yn y Delieudir yma yw, fod A. C. Stepney wedi rhoddi ei sedd dros fwrdeisdrefi Caeifyrddin i fyny o her- wydd. afiechyd maith. Y mae yn gofus gan amryw o ddarllenwyr y CELT yn ddiameu ddarfod i'r Rhyddfrydwyr yn y bwrdeisdrefi uchod (Caerfyrddin a Llanelli) golli y dydd yn etholiad cyffredinol 1874. Dychwelwyd C. W. Nevill, y Tori, drwy fwyafrif o 173. Nid yw yn ymdclangoa fod Nevill yn teimlo ei hun yn gartrefol iawn gyda'i ddyledswydd- au yn Nhy y Cyffredin, oblegid rhoddodd ei sedd i fyny yn 1876, a dychwelwyd ei wrth- wynebydd yn 1874 (A. C. Stepney) yn ddi- wrthwynebiad. Ni chafodd A. C. Stepney ond ychydig iawn o brofiad yn y Senedd. Gorfu iddo fyned am daith tua gwlad yr Aifft er ceisio adferiad iechyd diwedd y Senedd-dymor diweddaf. Diau y teimlir yn chwithig i golli ei wasanaeth, oblegid y mae yn Ehyddfrydwr trwyadl, ac yn barchus iawn yn Llanelli. Maeyblaid Ryddfrydig wedi dew is olyn- ydd teilwng iddo, neb llai na B. T. Williams, Q.C., Cofnodydd, Caerfyrddin. Mae Williams yn Gymro sydd yn teimlo dros ei genedl, ac yn ddigon g-dluog i'w hamddiffyn yn Nhy y Cyffredin, gan nad o ba gyfeiriad y gwneir ymosodiad ami. Derbyniodd ei addyscr yn Ngholeg Caerfyrddin, ac os nad wyf yn cam- gymeryd, yr oedd yn gydfyfyriwr a M. D. Jones, prifathraw Coleg Annibynol y Bala. Bu wedi hyny yn Mhrifysgol Glasgow, He y y b graddiodd yn M.A. Y mae wedi bod yn llwyddianus iawn fel bargyfreithiwr yn ngbylchdaith Deheudir Cymru, ac yn byw yn Merry Vale, Tre'rdeml, (Templeton), ger Nar- berth, lie y bu ei dad a brawd iddo yn wein- idogion gyda'r Annibynwyr. Deallaf fod amryw bwyllgorau wedi eu cynal eisoes yn Llanelli a Chaerfyrddin er sicrhau ei ddych- weliad, a diau y gwneir hyny gau nad pwy fydd ei wrthwynebydd. Y mae y Toriaid wedi penderfynu taw y peth doethaf allant wneud dan yr amgylch- iadau ydyw gadael i B. T. Williams, Q.C., fyned i Dy y Cyffredin yn ddiwrthwynebiad Diameu eu bod wedi gwneud tro call, a chwar- eu teg iddynt, gwnaethant eu goreu glas i o-ael gafael ar ymgeisydd ond hollul allwyddiauus fu pob cynyg o'u heiddo. Gofynasant i Charles Marshal Griffiths, Q.C., oLwyndyrus, ger Llechryd, Ceredigion, ond ni wnai hwnw addaw ymladd eu brwydr os na fedrent roddi rhyw sicrwydd iddo am fuddugoliaetb. Gyr- wyd cais gyda.'r pellebyr at Puxley, un o'r