Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
5 erthygl ar y dudalen hon
Cuddio Rhestr Erthyglau
5 erthygl ar y dudalen hon
CONGL YR EFRYDYDD.
Newyddion
Dyfynnu
Rhannu
CONGL YR EFRYDYDD. LLYWODRAETH Y MERCHED. WEDI i John XII. gyfarfod a'i angeu, cawn enwau cyfres o Babau a ddilynasant yn bur fanwl yn ol ei draed, gyda mwy neu lai o lwyddiant. Tculu Tusculum oedd wedi arfer dewis Pabau Rhufain, gydag ychydig iawn o eithriadau, er tua'r flwydd- yn 904, a pharhaodd eu dylanwad yn oruchaf yn y ddinas am yn agos i 150 o flynyddau Er wexli marw John XIII.. dewisodd yr Ymerawdwr Ben- edict vi. i'r orsedd; ond gan gynted fig y hu ianv Otho, ymgymerodd Crecentius, sef mab M arozia o'r Pab John x., a newid y Bud anffaeledig oedd ar orsedd St. Pedr, a chymerodd v lie -by .storm," a pharodd dagu Benedict vi., a gosod Cardinal Franconi yn ei Ie fel Benedict vn.; 1).. digon yw dywedyd iddo "ragori arnynt oil" mawn drygioni. Ac o'r diwedd gorfn iddo ffoi o Itali rhag dialedd perthynasau rhyw ferch ieuanc a ddianrhydeddodd; ond gofaledd yspeilio holl Eglwysi Rhufain o'u trysorau cyn dianc, yna ffodd i Caercystenyn a'r yspail gydag ef. Plaid Tuscul- Um oedd y gryfaf o hyd yn Rhufain, a gosodasant nai i'r creadur ffiaidd hwnw, John XII., yn Bab dan yr enw Benedict VIII. Ond y pryd hwn fe groesodd Ymerawdwr Germa-,ii, drps yr Alps i osed un arall i fyny dan yr enw John xiv., yr hwn a fuasai yn cymeryd gofal o iawnderau yr ymer- odraeth, a gorfu i Benedict ffoi; ond bu yr Ym- erawdwr farw yn mhen tua cbwe' mis, a daeth Benedict yn ol, a thrwy gymorth Crecentius, llwyddodd i gael gafael ar berson ei wrthwyneb- ydd, a gwnaeth iddo lyncu gwenwynheb feiddio anufuddhau. Felly y bu farw John xiv. Ond f„,uid hir y cafodd y gorchfygwrhwnfwynbau ffrwyth eifuddugoliaeth, oblegid yn ynwyddyn ddilynol cyfarfyddodd a'i angau bron yr un fath a'i ewythr John xii, sef trwy gael ei ladd am na buasai yn gadael gwragedd pobl eraill yn llonydd. Y mae'r modd y bu farw yn ddigon o esboniad i ni ar ei gymeriad yn ei-fywyd. Yr oedd ei ddryg- au wedi enyn digofaint y dinasyddion i'r fath raddau yn ei erbyn, fel y mynasant gael ei gorff, a thywallt eu llid arno drwy ei drywanu a'u bidogau, fel nad oedd dim llai na chant o a-reholl. ion arno; yna llusgasant ef drwy'r heolydd, ac yn olaf taflasant ef i hen bwll lie y teflid pob budreddi. Ar ol Benedict viii., cawn restr o Babau heb fod dim yn hynod ynddynt, ond dywedir eu bod yn well o ran eu moesau na rhai o'u rhagflaenor- iaid, a'r rheswm cryfaf dros gredu hyny yw, nad oes fawr o ddim yn cael ei ddweyd am 'danynt mewn un modd. Yma deuwn at Benedict ix. (1033-1046), nid oedd hwn ond deng mlwydd oed pan gyhoeddwyd ef yn Bab, ond cyn ei fod yn 14eg oed, yr oedd wedi myned tuhwnt i holl Babau Rhufain mewn drygioni ac afradlonedd. Erbyn ei fod yn ugain oed, yr oedd cynddaredd y bohl wedi ei enyn i'r fath raddau yn ei erbyn, fel yr erlidiasaut ef o'r ddinas, gan osod Sylvester iii. ar yr orsedd yn ei yr °edd gan Benedict lawer o gyfeillion a pherthynasau cyfoethog a dylanwadol yn Rhuf- ain, a thrwy eu cynorthwy hwy, llwyddoddi ail- gymeryd castell St. Angels. Ond gorfod iddo ffoi eilwaith, a daeth yn ei ol drachefn; a gyrwyd ef i ffwrdd y drydedd waith, ac wele yntau yn dychwelyd y drydedd waith; ac o'r diwedd teim- lodd ei bod yn anmhosibl dal yr awdurdod yn hwy, yna gwerthodd ei hawl i Gregori vi. am ewm anrhydeddus o arian, a chael cadw rhan o drethoedd y Babaeth, a phalas Lateran i fyw ynddo. Felly gyda Bendict ix. y darfyddodd dy- lanwad mawr teulu Tesculum yn Rhufain. Beth oedd teimlad y byd y pryd hwnw wrth weled y fath annuwioldeb yn cael ei gyflawni gan swydd- ogion yr eglwys ? Teyrnasai dyehryn yn gyffred- inol dros y bobl, a chredent, Gan fod y fath ddrygioni anferth yn mben yr eglwys, ei bod yn anmhosibl i'r ddynoliaeth fodoli lawer yn ychwaneg, ac felly fod yn rhaid fod diwedd y byd gerllaw," Cyn gadael y penawd uchod, hwyrach mai nid annyddorol i rai o ddarllenwyr y CELT fyddai hanes y Babes Joan neu Johana fel y gelwid hi. Tua chanol y ttawfed ^anrif, gadawodd geneth ieuane o Germany (dywed rhai mai Scisnes oedd), ei chartref gyda'i chariad, sef myfyriwr ieuanc, ac aethant ill dau i'r Brif-ysgol i Paris. Er mwyn peidio bod yn warth, ymwisgodd hi mown dillad bachgen, ac fe ymgymerodd a dysgu yr un peth a'i chariad; ac adnabyddid hwy yn gyS'red- inl/1 fel yr "amvabanedigion." Aethant o Paris i Atben i ddysgu Groeg, ac oddiyno ar daith bererindodol i Rufain, at feddrod St. Pedr, Wrth weled cymaiut o swynion yn ninas y Pab, penderfynasant aros yno am ysbaid o amser. Uwyddasant drwy en dysgeidiaeth, eu gwyleidd- dra. eu moesau da, a'u hymddangosiad boneddig- aidd, i sicrhau lluaws o gyfeillion dylanwadol, a ly chawsant yn funn eu gosod mown swyddi parchus yn yr eglwys. Wrth reswm 'doedd neb yn ad- nabod Joan, yn amgen nag fel frater Johannes (y braicd Johannes), ac enwogodd7ti ei hun yn neillduol yn y ddinas, ac esgynodd o ris i ris yn yr oneina.iaeth, nes ar farwolaeth Leo iv., ethol- wyd hi yn Bab, dan yr euw John vii.; ac fe lyw- odraothodd yr Eglwys gydag anrhydedd ac urdd- asolrwydd. Ond yn anffodus, 'doedd cysylltiad Joan a'i chariad ddim wedi darfod; ac yn yr ail flwyddyn o'i thcyrnasiad, cafodd na fyddai ddim yn hir cyn bod yn fani. Gallesid cuddio'r ffaith heb uurbyw anhawsder pe ewyllysid;- ond fe ym- ddangosodd angel yr Arglwydd idcli mewn gwel- edigaeth. gun ddywedyd, "Johanna, ti a bechaist yn ddirfawr, ac oni wtiai di ymostwng o flaen y byd, a rhoddi geuedigaeth i'r plentyn yn ngwydd dy bob], ti a ddemuir ya dragywydi." Dychryn- odd y geiriau ]jyn Johanna yn ddirfawr, ac nid hir y bu cyn penderfynu beth i'w wneud. Ac yna pan ddaeth ei hawr i esgor. gorchymynodd Sarno gorymdaitii, ac fe gymerodd hithau ei lie ar en, blaen, wedi gwisgo ei hardd-wisgoedd swyddol; ac vn i ar ganol yr heol yn Rhufain, rhwiig Coliseuiu ac Eglwys St. Clement, rhodd- odd enedigaeth i facligen. Parlyswyd y bobl gan ddychryn, a bu Johanna farw mewn gwarth cyn symud o'r lie. Dyna fel y rhed y traddodiad, yr hwn a gred- wyd yn ddiameu am gymaint a 300 mlynedd, a hyny gan brif ddynion Ilys y Pab. Mor llwyr oedd eu crediniaeth yn y chwedl, fel yr ymdrechai doctoriaid dysgedig yn Rhufain ddangos daioni Duw yn cadw'r ,olyiuaeth apostolaidd yn ddi- fwlch hyd yn nod dan deyrnasiad merch! Ond y mae ysgrifenwyr diweddarach, yn barnu nad yw yn ddim ond gwatwargerdd wedi ei chyfan- soddi oddiwrthhanes Llarozia a Theodora, y rhai fu am dymhor maith yn llywodraethu'r cyfan yn y Vatican yn ol eu hewyllys eu hunain. DIONYSIUS.
"CADBEN MADOG."
Newyddion
Dyfynnu
Rhannu
"CADBEN MADOG." Y MAE llawer o wahanol farnau o berthynas i'r gwr enwog hwn, yr hwn a fu yn amser Hari vii., (Hari viii. medd eraill) yn dywys«g y filwriaeth. Dywed rhai mai loan, ac eraill mai lefan y gelwid ef. Yn ol Thomas Edwards, o Gaergai, a John Davies o Gynan, (hynatiaethwyr enwog) gelwid ef loan. Ond y mae Angliarad Llwyd yn ei alw lefan fel hyn Morgan ah Sion ab Rhys ab Iefan ab Gryff ab Madoc ab lorwerth ab Madog ab Riridd Flaicld. Mam Morgan ab Sion ab Iefan Rhys oedd Gwenhwyfarch, ferch Gronw ab Howet y Ga lair. Yn Llanuwch- llyn y claddwyd Iefan ab Gruffydd ab Madoc, ac ar ei fedd y mae maen, a'i lun ef yn ei arfau; ac yn nghylch y bedd y mae yn ysgrifened:g y geiriau hyn, Anno Domini. 1377, Hie Jacet Johanes ab Gruffydd ab Madoc ab lo/werth cujus animam propitieu- tur Deus, A men. Mae yn debygol mai dilyn yr enw Lladin Johanes y mae rhai yn ei alw ef loan, ond gwelwn ddyfyniad A. Llwyd yn ei alw ef Iefan, ac felly y gelwir ef yn achau Glanllyn. Ac ar y cyfan ni waeth pa un ai loan ai Iefan y gelwid ef, gan mai un o ran ystyr yw y ddau enw. Efengyl Iefan y gelwid efengyl loan gan lawer o'n hynafiaid. Y mae hantswyr yn methu cydolygu o bertbynas i'w amseriad, a lie ei breswylfod. Mae rhesymau y naill a'r llall o honynt yn gyndyn a maith i ni yn bresenol fanylu arnynt; ond yr ydym yn llwyr gredu gyda R. ab Dewi, mai yn Plasmadog yr oedd efe yn byw, ac nid yn Castell Cam Dochan fel y tybia rhai. Mae yn debygol mai oddiwrth Madoc ab lorwerth, neu Madoc ab Riridd y cafodd Plasmadoc yr enw, ac mai Cadben Madog. oedd y cyntaf a symudodd o Blas- madog i Glanllyn. Efe a adeiladodd Bias Glanllyn o gyleh y flwyddyn 1535, enw pa- un oedd Ty nywern. Eftt brynodd Lyn TVgid, a Ffridd helyg y Moch, gan uu o liynaiiaia y Rhiwaedog, a rhoddodd hump o anerod brychi'vn i'r bresnin am arwyddnodi y gweith- redoedd, o gylch yr amser a nud wyd, sef 1535. Priododd merch y Cadben Madog John Vaugho, mab Howel Vaughn o Gaer- gai, a mab y rhai hyny oedd Robert Vaughn, a briododd etifeddes Gwernbrychdwn, neu Brychdwyn; hun oedd uu o Lwydiaid Mathafrn, a mab y i-hai byny a briododd y Milwriad Salsbri o Rug a Myohanbyd, a mab iddynt oedd John Vaughu, a. briododd Nel Gwynn o Wydr, un o bymtheg llwyth Gwyuedd; a mab i'r rhai hyny oedd Howel Vaughn, a baodudd etifeddes C afnant, a mab iddynt hwy oedd Edward Vaughn, a briododd etifeddes Llang<-dwyu, a tuerch y rhai hyny oedd Anne Vaughu, a briododd Syr W. W. Wynne, Barwnig. 1n ol R. ab Dewi, bu farw y Cadben Madog yn y flwyddyn 1488; yn ol Parry, Lknasap'h, bu farw yn 1306 yn "1 Aug ar d Llwyd, bu farw yn y flwyddyn 1377. NKJ yftyfu yn ddigon beiddgar i ytuyraeth a'r g.ircli yt 0 benderfynu yr yinratael sydd riiwrg yr awliaron enwog, nd dywedwn eai bod yu credu fd R. at> Dewi yn 'agos i'r gwinonedd wrr.h edrych ar feddfaen yr en wng (iadbeu Madog. CELTYDD.
TANBELENAU.
Newyddion
Dyfynnu
Rhannu
TANBELENAU. HYDREF, yn y flwyddyn 1868, ymddangosodd un o'r taubeleni hynotaf a weiwyd erioed, yr hon oedd yn weledig o dri chyfeinad, gan belled oddiwith eu gilydd a Paris, Rouen a Llundain. 0 ddeg i bymtheg mynyd i ddeu- ddfg o'r gloch, pan oedd y wybren yn glir. y lloer a'r ser yn dysgieiti",apba.n nad oedd un cyffro, bi-awye-liwyd wiloedd o drigoliou y llenedd a enwJd gan oleuni fll.mliyd disym wth o'r nefoedd. Yr oedd dy.s^leirdeb y dauhelen mor fawr, fel, nid yn fI), ig a d'-iffoddodd. lewyrch y lloer, ond hefyd a It, ail'-ddTrnddau lawer oedd ynsyttu art.i. Dv wed tyst- o Ramsgate iddi yrusaef.hu o wynt 11 -11 y nefoedd, a'i chyfei iad o (igledd-oiliewin i Ddeheu-ddwyrain; a'i bod wedi cytnewid o belen wen-oleu, i tfurf blaned neu gomed, a'i cbynSbn o amryw liwiau, yn cyfnewid o fod yn werdd i goch a glas-goch. Ffrwydrodd gyda swn tebyg i ergyd o faguel, ely edig yn Paris a Roueu. Cwympoddyu La Veiennr St. Hilaire, yn agos i gleiirflordd Ciucennes, a chafwyd nad oedd yn ddim amgen na chareg goruchion I, yn mesur tri deg nawo fodfeddi o byd, wrth wyth modfedd o drweh. Crybwyllir yu anil mewn hanes am dan- beleni; ond nid yw yn wybyddus am un y gallesid ei gweled o bwyntiau mor bell oddi- wrth eu gilycld a'r un a nodwyd. Yn 1798, en gwelwyd tahbelen fawr yn agos i Benares, yn India a manau eraill, yr hon oedd yn estynol i bymtheg milldir o bellder. Yn 1803,- gwel- wyd tanbelen o ddisgleirdeb anarferol ar ganol dydd uwchben tref L'Aigle, yn Nor- mandy. Ffrwydrodcl yn gawud 0 geryg gor- uchionol. Y faro gyffredin am y taubeleni hyn yw, nad ydynt yn ddim amgen na darnau o fater yn troi o amgylch yr haul, yu cymeryd tan ar eu mynediad trwy'r awyr, pan y gwn- ant eu ffordd toa/r ddaear. Y mae eu myned- iad trwy'r awyr yn cynyrchu gwres nes fflamio, ac wedi hyny yn ffrwydro. Owaelodygarth. GWYNFRYK. 1
ABERGORLECH.
Newyddion
Dyfynnu
Rhannu
ABERGORLECH. Cynaliwyd cyfarfod pregethu lied hwylus yn y lie ucbod Sabbath, yr 2il cyfisol, gan y myfyrwyr ieuainc a ganlyn :—Mri. D. Jones, Aberll^ch D. T. Williams, Nantyffrwd; J. Griffiths, Pistyll, o Ysgol Ramadegol Llansawel; a Mr. Goijlechian Lewis, Pant, o Ysgol Ramadegol Parkyvelvet, Caerfyrddin; yn nghyda'r Parch S. Davies, Peniel, ger Caerfyrddin. Cafwyd cyfarfodydd blasus, ac o'r fath oreu, pawb wedi cael eu llwyr foddloni. Pob llwyddiant i'r pregethwyr ieuaino i fyned yn mlaen. Cynorthwy Duw a gaffcch Chwi wrth ymdrin ali Air, I ddweyd am Iesu'r Ceidwad FugyntMliniftuMMr.—GwBAHDAWt. I.
DB. KENNEDY A'R UNDEB CTNULLEID-FAOL.
Newyddion
Dyfynnu
Rhannu
Wel, tyna, fynddigions, lith go lew gan hen wt fel fi nawr. Os ceiff baso'ch gwinedd hullon chi, a cbal whara teg gan y llanc auwyl yna fudd yn'i gopio fo, gewchi weld y budd o'n etrych yn siono yn y CELT, a mwy o ddarllin arno na dim scryf- enwchi, fi wna'n dda, ond i chi adel rhwng y bachan bach, uchi'n alw'n Diawl y Wasg," o'r nashwn gas a chi. Bore da chi, rhaid mynt ta'r cwrdd: cofiwch beido dyrmygu RHEN LOWE. !IIMi" -dl