Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

1 erthygl ar y dudalen hon

MASWNAD Y PARCH. J. PETER,…

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

MASWNAD Y PARCH. J. PETER, F.G.S. MR. GOL.,— Pan gynygiodd llenorion Penllyn wobr am Alareb ttr ol I.'au Pedr, a phenodi Dr. Edwards, ac Ap Vychan yn iViriiiaid, dysgwyliwn y tynai y woltr, Bufle gvmdeithasol, leuorol, bregethwrol, no atiiruwol yr yiii udzlweiii, ac urddas y beirn- iaid, liuiVn yr awen G-ymrein i'r gvstadleuaeth, ac y oyuyrnhid gaiargau fyddai yn deilwng i gael •i rhe.sti u gydag un Heber, a Williams o'r Wern, lie yr ujjdiiwu yn edrycb yu bryderus at ddydd y gystadloiiaeih. Yr ocd.i loan Pedr yn dechreu ei yrfa yn y Baia fei ntbmw, yr nn amser ag yr oeddsvn i yn deebreu yuo fel efrydydd, a tbrwy i'w ddylamvad ef fod yu foddion i roddi cyfeiriad neillduol i'm liefrydiaetbau i, yr oedd rhyw bwyntiau neillduol o jjydyrndi-inibtd rbyugom y rhai a'n. tynai yn n-s at ein gilydd fel yr oeddem yn lieneiddio. Aufonwyd pump gaUrnad i'r gysta'teuaetb, tair o'r rliai sydd yer i'y luron—yr un fuddugol, yr ail ore, ac cid,lo Bardd GiUS; a bwiiadaf wn, ud yrhydig o adolygiad ar bob Ull o bohynt yu "i tbro. Yu T3NniBDUfloij. GeJlid meddwl i'r awdwr fwDtlu n alareb lion i fod ar ffurf drama; yinruua ynyaturiol i xldfuddeg ar Imgamo ran in u nr Spthanol gyhydeddm, yn ittorywio YD, êti niamt*lo!/ddwy 1 in ell i fy i; y i 128 lliooll. Er b\Wltisdod i'r darllenydd -i"m caulyn, gosodaf dalleii o lionyut yma, a rliif y llinellau yu rnhob un o bonynt o i blaen 28 BnudiHvyil agoriadol 6 Dyii itqhosion cyffredin 13 J deongHad. 14 Ntswyduiadurwr 24 an h >-■ werth bvwyd 42 CMntrl iuh dew '■* G«urdigsieth loan Pedr M«uua 6tEi lwl mUon Lyd d 10'Y gweitbiwr caled apwyutitfd yri atln-iiw, a'i 315 Ffyrdd Duw yn y mor im|.di»4 yn weimdog 24 Hhestr o d«s*tyriau 'i 42 T?6i Sfld. y gwcithiwr yrogom" 14 P«dr fil efrydydd eaiod 20 Dyn cymdoithasgar 20 Ir afallen 10 Y galar ar oi ot 82 Pedr M ieitliydd (Cym- 38 Pl ydsr yu arnser ei reig yn hlmM) gystudd 10 Fel daeareif wr 24 Lhmgtldrylliad 2 Cragen ddyuithr Llyn 20 Ei' larwolaeth TegÍll 20 Ei gladdsdigaetli 2 F-Cr.S. 52 YlUfJon adolygiHdol 4 Llysieudd 100 G-alitr digymysg, ond 3 Athronydd ail adroddiad 16 Y gweiuidf g 128 Galar eto ond wodi ei 16 Ye athraw dd> eyd drosodd ddwy 8 Y dirwestwr waitli yn ilaouurol Yr oedd loan Pedr mor enwog am ei chwaeth ag odid nodwedd yn ei gyuieriad, yr oedd yu ciiwaetilns yn ei JyfrgoH. yn ei law ysgrif. yn ei arddnll itdthyddol, yn ei ynuldiddanion cyffrodin; adroddai cbwedl yn chwaetbus, byddai yn gofaln dob, amser am chwaeth dda yn yr areithfa. Clywais ef yn amlyn ddigon anystwyth ac &uh:Wyjusgyda.'l'Vl'cgeth, ond ni byddai byth yn bradychu chwaeth ddit, hyd yn, nod pe yn pesyclm. Mae yn wir y byddai yn auil yn defuydditi geiriau ansathredig, ond byddwut bob aniAur yn eiriau coetb a clilasurol, a byddai ei glustiau yn merwiun wrth glywed geirian gwa- liauol; a dysjiwyliasem ar bob cyfrif i'r awen ddyosg ei hesgidiau oddiam ei thi-aed wrth nesu at ei argel wely, achynseryd mejldyliau eaboledi.2 wedi en gwisgo inewn geiriau "euraidd gycla hi i'w siddurno. Ond nid felly y bu, ac nid ydym yn cofio gweled mwy o ddiffyg chwaeth. anhrefn, a bvvnglereiddiwch erioed mewn can lleied o Ie wedi ei gydblethu yu gareg arw i addurno bedd yr un creadur o ddyn. Mae y mydr, a'r ieith- wedd, yn bob peth ond desthis a chlasnrol y gystrawen yn wallns, y geihaufel pe wecli en dewis drwy gwsg, a'u taflu at eu gilydd gau raw damwain; ac nid oes mwy o gynlluniad wedi bob arm nag sydd wrth adeiladu Ehosllanerclirugog. Mae pob peth o'i chylch yn gloff, bratiog, ac afrosgo, nes yrnae mor amddif:td o'r eneiniad santaidd hwnw ddysgwylid i uddurno bedd a, ehoffadwriaeth loan Pedr, a phe darllenid penill- ion Robiu Goch. Mae yn ddiau i'r awdwr wneud ei ore, ac nis gellid dysgwyl i neb wneud rhagor; ond dysgwyliasvyn i'r beirniaid fod mor eiddigus dros ei goffudwriaeth, fel ag i oinedd i'r bratiau byn gael eu gil.dael yn garnedd iddo; a bydcmf y gwel Pvvyllgor ei dysteb ei ffordd i kebgoi- £ 10, neu y tanysgrifia ei edmygwyr ryw swxn teihvug erbyn yr eisteddfod <renedlaethol llvvyddyn i'r nesaf. Yr oedd yn haeddu cael o hono byn, yr oedd yu caru ein cenedi ni. Ond y Bretuldwycl. Pan fyddo raid i ddyn droi geiriaduron wrth ddarllen barddoniaethyn ei iaith ei hun, mae y gwaith, nid yn unig yn colli ei swyn, eithr y mae yn myned yn feichus. "NVel, y mae yn amh&us genym osgdlir. cael dau ddwsin LeddyVF yn Nghymru iedr ddarllen yr vAlareb ryfedd hon beb fod dan arweiniad ("geiriadur neu ysprydoliaeth. Ai tybed y defn- yddiasai loan Pedr y geiriau canlynol mewn galareb ar ol un o'i gyfeillioh, "mwrl," "ar- chwithig," "sprych," "boddlonog," "smig," "chwitltroedd," "cnoc," "sang, "dywel?" Dechreua fel hyn:— "Welnoson ddu oeild hon, Irawyehlyd." Ai ni ddylasai fod, oedd hono, neu yw hon ? Lledi-ithiai sprych dorfoedd ymwibient." Pe dywedasai Lledrithiai sprych, torfoedd ymwibient," buaswn yn deall y gytttrawsn; ond ni fuaswn, ddim nes i wybod beth yw" sprych." Mae y pedwar amser yn cael eu cymysgn yn iy breuddwyd, ond dywedai un mai da oedd fod breuddwyd cystal. "Oedd," "ymwibient," "gerddant," "yttiddengys," tm mai y gorphenol ddylasai ddefuydilio i gyd. Y Drongliad. Saith sill yn lIe wythsyddyn y linell gyntaf a'r unfed ar ddeg :— Deffrnd(I braw fi yziy fan." A theiml-gryniad lien fy ngrudd." Nis gwn a oedd amcan neu beidio i'r ddwy linell yna i fod yn saith yu nghfluol eraill wyth, gnllesid gwneud y ddwy yn bawdd yr un hyd a'r lhiill. GlDerth b!lwyd. Mae y darnhwn yn Hed wych o'r peth yw ond nid oes Hlwý a wnelo a loan Pedr nag a rhyw ddyn avail. Ei eneiliqacth. Dywedir fod yr Aren yn cyagu a'i pheu i lawr. a bugail Pitufronen yn galw ar ei £ >*n pan anwyd ef. Ond a. yw yn debyg foi' rhyw wahaniaethyn. ya* Aren, neu a oedd .y. bugail hwnw yn galw. mwy ar ei gwn na rbyw fugail arall pan ariwyd, loan Pedr ? Hehjntion ei (ywyd. Dysgwyliasem i'r darn hwn fod yn farddonol, tyner, a. Ditbrig ond yn He byny y mae mor anystwyth a'r crocodil, mor y arw a lletliri Voel y Tryfan, ac mor- a hogiad llif. Wele engraifffc ° 1 V III! dre'i Lanfor'n erbyn awel lem, Ar fore gwaith. a glBsluIlcbraf yn hy." I'w'wyllys ef yr wyf yn ethi)l byw." 11 Abertha Dyfrdwy ei dwr i'r mor." Naw sill yw y llinell olaf. Am ba reswm, tybed ? Pan yn dechreu pregethu yn Bethel, plygai ei bon i lawr am enyd, Ehag cawod lem o saetViau tanllyd lu A gurant arno'n enbyd, faetla mawr o lygaid dorf yu syllu arno sy." Yr oeddwn yn adnabod y Betlieliaid yn dda ddeuna w mlyriedd yn ol, ni welais yno erioed dorf, acyr oedd llygaid pob un o honynt yn Hawm- ach o dynerweh na dim arall. Nos Sadwrn v gwcilhiwr. Mae y darn hwu yn hollol anmherthynasol, bob ynddo y cyfeiriad lieiaf at Fed)- mwy nag sydd yti -1 Nos Sadwrn y Kweithiwr," CaWrdaf. iVIae y Beibi yn son am (Mafadgolledig; ondsoniayrawdwrypaaam "hesh- wrn gwih," a'r .bnaga.il yn ei ddwyn adref drwy graig a chors," rhaid felly ei iod yu myned drwy dwnel. Buuswn yn gallu deall dros graig, a thrwygol's. Dywed fod y pladurwr ya tori tair ystod eyn codi'r haul." Ai ni fyddai liyny yn dybyziu ar byd yr ystodion ? Gwregy«a napevn eoeli, cwrcyda y'mlaen." Yn ol cystrawen y llinell, gosod gwregys y mae am napcyn cochr; os mai gwregysu ei bun a 01 ygai. dylasai ddweyd gwregysa "a napcyn," neu yinwregvsa a napcyn. Ymataliwn rhag dweyd yr ystyr a roddir i'r gair "ewrcydu" yn y pe, ac y mae yr ystyr a rydd Dr. 0. Fllgheyn ddigon o reswm dros ei gadw allan o alareb ar ol I. Pedr. Mae y chwys yn ddagrau "6ms," byddai breison yn llawn gwell. Byddwn ni yn arfer deall mai o'r llygaid y byddai dagrau yn dyfod, ond y mae'r cirefn we(li newid: Garlamant lawr wrth sawdl naill y llall Draws boChau llaitii yn bedair rlienc heb ball." Os mai chwys a olygir, ai ni fuasai yn debycach i fod yn bump rhenc, dwy bob ta ac un "rettc" dros ben y trwyn, ond os mai dagrau o'r llygaid a feddylir, dewisem ddwy rate. Mae ygan hon. yn 42 llinell, a'r cymhwysiad o. honi, pe yn deilwnp; o'r enw, yn ddimond 14 llinell. Dyna bortb yn gymaint dair gwaith a'r eglwys. l'edrynçjrytlydd caled. Gan fod hwn yn cael ei ail ddweyd yn nes yn nalaen gadawn ef ar hyn o bryd. Yr Afallen. Mae'r 20 llinell hyn y rhai garwaf, mwysf anystwyth. a digt'efl"'YW jIrln'graddfa' Mn y glor. Nis gallaf ddyfaiu* rbeth ^oeddid yii gyrhaedd wrth osod i lawr enwau y, saith math o afalau a dyfai ar y pren. 11 Afalau (xauaf." "Pig y G'lomen," Glas y gwaew," (paham y rhoddir yr olaf mewn llythyren fechan?) "Coch y Berllan," "Afalau Mel," Afalau Twmpon," "Crwn," nis gellir felly wneud Twmpon 0 afalau hirgrwii. Pewia Nanuau,"— A 'i brithni melyngoch ar flys yr ias," Yr wyf yn naethii deall am beth y mae'r "V yna yn sefyll; ai nid ■"A'u brithni" fuasai yn gywir? Mae'n debyg nad oedd un math arall o afalau yn gyru "ias ar flys" neb. Cymyagir yf stntleryma yn ddilun dros ben, "Gan Gymro, 'roedd," dylasai gan hyny siarad yn yr un amser hyd y diwedd, yn lIe defnyddio y Presenol a'r Dyfoiiol. Pedr fel ieithjidd. Dywedir ei fod yn medr^ Rusiaeg, Yspaenaeg, iaeth yr Eidal, i'franpaeg. >• Ellmynaeg, a'i fod "wedi teithio y gwledyaa hyb yu llwyd ei ddrych." Cyfleir y ^meddwl 1 fod wedi feitMo y gwledydd lie y siaredir y pomp iaith hyn. os felly rhaid fod yr awdwr wedi cael ei gajnhjfsbysu. Dywed Canmolir ef am arddull clir a geiriau coeth." Y mae yn resyn o beth na buasai'r awdwr ei hun wedicymeryd gwers ganddo yn hyn o beth, a, rhbddi o hono i ni gystrawen. Gair a chnith :i chredd, a symledd clir." •' Ar dras y Gymracg ag aegau'r Celt nag ef, Mae'i glod am hyu mewn ami Ellniyn dref." Paham y rhoddir 11 sill yn y llinell gyntaf? A phaham ag yn lie ac ? Ysgotiad eraff yn gw:ol'd fod trysor,drud Yn nghelluu'n hiaith a dalM 't rhoi i'r byd." Os yw yr i yn setyll am drysor dylasai gael ei chanlyn gan "rot," ac nid rhoi. JJaeareyur. Safai Pedr yn y wyddor hon ar ei ben ei hun yn Nghymru, a phe cawsai fyw mae yn ddiau mai yn y wyddor hon y bnasai yn tra rhagori. Yr oedd iddo yn y canghenau eraill gydymgeiswyr galluog, a hwyrach rai yn rhagori arno, o berwydd cael llawer Wlagorlwh manteison nag ef; ond ar faes daeareg yr oedd fel Cymro yn hollol ar ei ben ei hun. Ond ni roddodd yr awdwr ond deg llinell i ddweyd am ei ragor- iaethau fel daearegwr, ac y mae'r deg hyny „mewn iaith mor aneglur a iaith daeareg ei hua. 1 Mae y rhai hyn yn llinellau destlus (?):- ,.1' A'r ffosil gregin glawdd o'r singerig talch." "Hen g.)ryg beddaa dwylab, teirlab bysg, Y Tegid badell, caent ef yn eu mysg," Cragen ddyeithr Hyn Tegid. Ca'dd gragen bysg yn morfa'r Tegid lyn, Na wyddid/o(i ei fath yn y parthau-^iyn." Mae un sill ar ddeg yn y lliirelr olaf. Os 'mai at "bysgod cregin y cyfeiria, yrhyn mae yn debyg yw gragen bypg," yna dylasai-ddweyd; •" fod eu bath," See. Yr F.G.S. Caniateir yn rhwydd fod Pedr jn, haedda llawn cymaint o barch a dUerbyniodii na yn fy*, beth bynag am-y clod a roddir iddb^W&i&C mar-w ^ttd y mae yn resyn na. fedrM yr a^dwr ddweyd yn fwy destlus am yr anrhydedd a dder- byniodd. Dyma gorfan ryfedd :— Yn aiuguodilfa 0. y'i coir a'r nod S. Petri." Mae yn y llinell yua dair sill ar ddeg. Llyxieuydd. Lly.sieueg oedd efrydiaeth wrthddryeh eun." Ni ddywedir efrydiaeth i bwy oedd Llysieueg, ac ni w^yddmi o'r blaea fod gwyddor yn wrthddrych. Ma^'n;d4iau l'c)d y arhai hyn yn llinellau aufar- wol* "Pistil, Stamen, Calyx, Petiole, a'r lloill, !(j:;U JI Enwid yn Gymreig, diffynai'u gWull a'u peill. ;n lia",g auwyl o ba Ie y mae daril^nwyr yr alap» gau) yn myned i gael goleuni ar y Uinellaij yna f i Gweinidog d'c, Yr Athraw. Mae y ddau ddernyn hyn mor syml, eglur, a phriodol a dim yn yr hoM gan. Dirmstwr, Haeddai ei fywyd fel dirwestwr brydfte^Jthach darluniad na'r cloff, afrosgo sydd gjer^^on. Dyn achosion cuffredin. Ond y mae y darlun. iad ageir o hono yu anghyffredin o lipa, a phob gait fel pe,wedi cael ei gamgylleu er creu tywyll- i Neivyddiadur. Wele dair llinell, y maent yn engraifft o'r gweddlll "Diwygiwr, Traethodydd, neu'r Dysgedydd hen." Gan loan Pedr ceid heb os y peth, Yu llawn o wert4,acat awr;bebi«th." V Bum yn ceisio dyfalil y corfanan, end y r4" coy- faniaeth wedi myned yn drech na mi, ac y mae i'r neb a fedro roesaw i'w gwneud allan. Cdviel gwpfuVdew-Moussa. Nis gwn os bwriedid <}jffel-ybii- lodn Pedr i gainel, os gwneid, ni fu cym* < 1 hariaMh ferioed: yn fwy dichwaeth. Prif nodwedd-i ion y cancel, meddir, oedd fod ei wefus ya dew, a dywedir hyny chwech gwaith mewn 42 llinell, "fod crwmedd ar ei gefii," "fod ei garn yn hir," ac "nad oedd ei lygaid yn drwm." Ond nid oedd gau loam Pedr na gwefus dew, na chrwtn ar ei gefD:, |afai mor syth a.'r saeth. Wele ddwy linell •— "fml ganpwys trwm a-oi'r arno 'n awr yn hy' Yn sidan, iaur.'a thus, a chyrn i'fori." <i '&^ty&neU;olaf yn^ri.Bili &r dd'6g, :pnl mS wyf yu^adwaen y gorfan. 0 hyn allan mae'n debyg Jnai cyrnifyxld ffori yn He danedd; ond byddai yn ey,'m eithaf teg i ni gael gwybod cyrn pa greadur ydyw. iDawsai j, ^igwan bwa lonydd hyd bytti p'm rhaji