Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
2 erthygl ar y dudalen hon
Cuddio Rhestr Erthyglau
2 erthygl ar y dudalen hon
YMWELIAD CYNGOR Y T- S., COLLEGE…
Newyddion
Dyfynnu
Rhannu
YMWELIAD CYNGOR Y T- S., COLLEGE A MANCEINION. Cyferfydd Cyngor y coleg dair gwaithjy flwyddyn yn misoedd Iouawr, Mai, a Medi, ae yn y blvnyddau diwp.ddaf, cynhelir un o'r tri yn y Brif Ddinas, a'r Hall tu allan ar ei dro. Medi yr 20fed, buwyd yn Hulme, Town Hall, Manchester, pryd y cafwyd dau gyfarfed hwylus iawn o rydd ymchwiliadau ar faterion perthynol i'r coleg. Yr hyn darawa yr ymwelydd wrth fyned i'rdref am y tro cyntaf ydyw y .trefnusrwydd gyda pha un y gwna Tramcars redeg trwy bob rhan o hoai, nid oes modd colli y ffordd os defnyddir ychydig o ofal i gadw at gyfeir- iad priodol. Saif yr Hall uchod i lawr yn isel yn Srettford Road, ap-ryw 200 troedfedd 0 dir Mae yn yr adeilad amryw ystafelloedd. tuag at wasan- aeth y rhan hono o'r dref. Yn y pen isaf iddo, ceir darllenfa rad, hollolrydd. i bawb. Dyma fantais miloedd o gyfrolau o lyfrau, a phapurau heb rif dim ond myned yno i yfed o honynt, beth pe bai bechgyn Cymru yn cael manteision fel yna? tybed na fyddant yn hir cyn gadael y Seison ar ol. Yn y Cyngor, daeth llawer o'r hyn fu o'r blaen mewn trafodaeth, megys, cymeryd ty yn Llundain at wasanaeth y coleg, gan fod Forest Gate yn anghyf- leus. liellach mae adeilad wediei sicrhau yn —w——1 n- Finsbury Square, a bydd yn barod ar fyr atrser i fyned iddo. Yn sicr, bydd yn gaffaeliad gwerth- fowr i gyfeillion y gyfundrefn, pan yn ymweled a'r Brif Ddinas, ac heb amser i fyned i lawr i Forest Gate. Cafwyd llawer o ymchwiliadau ar y tystys- grifau yn nglyn a'r cyfnewidiad presenol sydd i fod ynddynt. Gwneir i ffwrdd a'r RHYTHMS presenol it Elementary a'r Intermediate, a rhoddir llai o nifer o rai newydd ar y daflen y gofynion er yrnar- feriad yn unig. Bydd yr arholwyr yn cael lists i arholi, felly bydd y prawf mewn darllen ac amser yn hollol newydd i'r ymgeisydd. Rhwng y cyfnew- idiad hwn a sefydlu byrddau Ueol i arholi, bydd yna. dir holloi newydd i weithio arno, yn nglyn a'r gyfundrefn ddechrea y flwyddyn, Jubili y gyfun- drefn, pa un ddaw yn mlaen yn ystod yr haf nesaf. Bwriedir cael y cyntaf yn y Palas Grisial ar raddfa eang iawn, yna pob pentref a chwmwd i gynal eu jubili gartref; bwriedir felly roddi cymhelliad i holl gefnogwyr y gyfundrefn wneyd rhywbeth er cof am ei chychwyniad. Penderfynwyd gwneyd nifer o ffyddloniaid hynaf y gyfundrefn yn gynghorwyr dros eu bywyd (life Councillors) fel arwydd o barch iddynt yn flwyddyn y jubili. Nid oes neb yn fyw yn bresenol, ac sydd yn teilyngu mwy o barch na Robert Griffiths, rhyw fis sydd ganddo cyn treulio deugain mlynedd o'i oes yn ngwasanaeth y gyfun- drefn. Dyddorol iawn oedd ei glywed yn myned dros ychydig o'i hanes yn cychwyn dosbarthiadau yn Manchester, ddeugain mlynedd yn ol, heb yr un tal, ond o gariad at y gwaith. Mae'n wir mai Curwen ydyw sylfaenydd y gyfundrefn; ond y mae yn amheus a wnaeth gymaint dros ledaeniad y gyfundrefn ag y mae Griffiths wedi wneyd. Cymro genedigol o Gaerfyrddin ydyw, er iddo ymadael pan yn ieuanc iawn, mae ganddo ychydig o'r hen iaith yn parhau o hyd. Clywais ef yn adrodd yr hen benill Dechreu canu, dechreu canmol," &c., yn eglur iawn rai blynyddau yn ol. Wedi terfynu gwaith y coleg, eyfarfyddodd nifer o gyfeillion Mr Griffith, er penderfynu pa fodd i ddangos eu parch iddo. Penderfynwyd gosod Oil Painting 0 hono i fyny yn y coleg. Mae darluc o'r diweddar John Curwen yn y coleg yn barod. Heblaw yr Oil paint- ing, bwriedir rhoddi rhywbeth iddo ei hun fydd ar gael gan y teulu, er cof am ei lafur gwerthfawr. Derbynir cyfraniadau gan Mr George Merritt, 282, Commercial Road, London,E.—Sabboth yn y Ddinas —Y Cathedral yn y boreu, adeilad hardd, a chyn- ulleidfa luosog, rhai rhanau o'r gwasanaeth yn ddyddorol; ond ar y cyfan nid oedd y canu i fyny a safon y canu mewn lleoedd o fath y Cathedral, ac ystyried mai canwyr cyflogedig oedd yn gwneyd y gwaith. Ychydig iawn o'r gynulleidfa oedd yn cymeryd rhan yn y canu. Y prydnawn, yn y Central Hall, Cenhadaeth y Wesleyaid, adeilad yn Oldham Street, wna gynwys ryw 1,500 o eistedd- leoedd, ac a alwant yn Mission Hall. Gwnant gynal y gwasanaeth bron ar yr un dull a St. James' Hall Llundain, gan H. P. Hughes. Mae gan y gym- deithas hon Brass Band, a dau String Band, ac yn cynal eu cyfarfodydd nos Sabbothau, yn y Free Trade Hall. Yr oedd yr emynau wedi eu hargraffu a chael eu rhoddi yn rhad 1 bawb. Ar y llwyfan yr oedd String Band bychaD, 0 ryw ddwsin neu ychwaneg, gyda'r siaradwyr, pa rai chwareuent y tonau yn wir dda, y darnau eraill ddim cystaL Pawb yn uno yn y tonau, ac yn caou yn iawn befyd. Canodd merch yno ddwy gan, yn nghyd ag anerch- iad o ryw ugain mynyd, gan un Richard Johnson, yr hyn oedd yn amrywiaeth hapus iawn, pob peth yn gysegrediy. Wedi terfynu un o'r emynau, pa. un oedd yn cael ei chanu yn debyg fel ceir mewn ambell i gapel Cymraeg yn llawn a grymus, a string band yn gofalu am harmony, trodd fy nghyfaill ataf, pa un fu gyda'mi yn y Cathedral, ac sydd yn Eglwyswr o'i febyd, a dywedai This beats the Cathedral," eithaf gwir, ac yr unig reswm fod y bobl yn cymeryd mwy o ran yn y gwasanaeth, ae yn teimlo wrth ei wneud. Mae gan y gymdeithas hon 500 0 ddynion ieuane yn gweithio drosti yn eu cylch, er ceisio gwella pobl. Yn yr hwyr, aethum 1 gapel Cymreig, Booth Street. Yr oedd eu cyfar- fodydd blynyddol ar y Sul hwnw, pryd y gwasan- aethau y Parch. H. Rees, Sir Fon, a Miles, Aber- ystwyth. Nid oes genym a wgrym nad oedd yno siaradwyr iawn. Fe ddichen y buasai mesur mwy byr o dan yr amgylchiadau yh gwneyd yn well, gan fod y capel mor llawn o bobl. Ceir yno ganu cryf mewn ton wir dda, a phawb i weled yn uno yn y gan ond yn sicr, gallai fod mewn gwell amser. Pe gwnai yr hen frawd fydd yn blaenon y gan, fyned un sedd ries yn mlaeh, a throi ei wyneb tuag at y gynulleidfa, a chwareu amser ambell i don, pan deimlai gymysgedd amser, gorehfygai yr anhawader yn ddigon rhwydd. Yr oedd yr holl emynau wedi eu hargraffu, ac ar y seddau, felly gyda'r fath gyf- leusderau, gresya na fai y mwynhad uchaf yn cael ei gyraedd trwy y gan. Brynaman, D. W. LEWIS, F.T.S.C.
HEN GAPEL PENYSTRYT.
Newyddion
Dyfynnu
Rhannu
swmeri a'r hen gyplau derw a'r sparoa dinadd- iad a diaddurn yn noeth i'r llygaid, a gofynai ofal a gostyugeiddrwydd rhag taro yn eu herbyn gan mor isel oeddent. Toasid ef lawer o flyn- yddoedd cyn agor yr un o chwareli Ffestiniog a llecM bychain, tewion, rhuddgoch a gloddiwyd o frigau y llethrau cyfagos, a diddosid hwy a mwsogl; ac o bell edrychai y to fel llechwedd bychan o dir mwsoglyd. Ar ffrynt yr oriel crogai amryw blatiau eirch ac un nea ddau o gof-fyrddau bychain prydferth am anwvliaid a hunant eu hun hirfaith yn y fynwent fechan, dawel, gerllaw. Oherwydd safle y pwlpud a bychaDder y gwagle rhyngddo a'r oriel, yr oedd y llawr yn lied dywyll, a cheid ynddo engraifft dda o'r hyn sydd mor ddymunol gan rai, the dim religious light," ac sydd yn eyfrif ond odid i raddau am y parchedigrwydd a deimlid tuag at yr hen add- oldy gan lawer o'i fynychwyr. Er mwyn cael mwy o oleuni i ddarllen, &c., yn y set fawr syrthiagai yr hen bob! ar gynllun gwreiddiol a. chyntefig iawD, seftori twll petrual yn ffrynt y pwlpud, a thrwy symud y ceuad pren osodid arno, deuai digon o oleuni drwyddo o ffenestr y ffrynt. Yr oedd iddo ddau ddrws—un i'r llawr a'r llall i'r oriel. Gallai tua dau gant eistedd yn y llawr a'r oriel; a llawer o flynyddoedd yn ol byddai yn orlawn ar y Suliau o wrandawyr ac addolwyr gwresog, canys dyma oedd Jerusalem y llwythau Anibynolyn y rhan hon o'r wlad yr amser hwnw. Rhyfeddol fyddai swn a dylanwad y canu per- oriaethus a molianus ar yr addolwyr a phererin- ion ddigwyddent droi i fewn. Erbyn hyn ceir addoldai heirdd a chyfleus gan yr enwad ya yr holl ardaloedd cylchynol yn y rhai yr ymgynull y bobl. Mae poblogaeth yr ardal neii y ewm wedi Ileihau Ilawer. Y pryd hwnw ceid tai gweith- wyramaetbyddot ar bob fferm yn y cwm, ond er's llawer dydd mae y penau tai, fel y'i gelwid, yn fyrddynod. Nid yw y boblogaeth bresenol yn llawn 80 o eneidiau. Tra y lleihai y boblogaeth gwaethygai yr hen gapel a daethai er's llawer o flynyddoedd yn holloi anghymwys i ymgynull ynddo, yn enwedig yn y gauaf. Ond oherwydd v naill reswm la'r llall pallid ag ymgymeryd a chodi capel newydd. O'r diwedd, fodd bynag, gorchfygwyd yr anhawsderau. Sicrhaodd yr eglwys adnewyddiad y brydies am gant ond un o flynyddoedd ar delerau lied foddhaol. Mae y contract wedi ei osod a'r gwaith ar haner ei orphen. Codir y capel newydd ar yr hen safle. Bydd yn cynwys eisteddleoedd i tua 120, ac o ran arddull bydd yn debyg i gapelau cyffredin yr oes hon, ond y bydd y gwaith yn fwy plaen a sywl. Bydd y draul yn 220p. Mae yr eglwys a'r gynulleidfa fechan wedi cyfranu yn ardder- chog yn ol eu gallu. Ceir y llechi yn ol addewid garedig y diweddnr Mr Lloyd Jones, ac yr ydys eisoes wedi derbyn cefnogaeth barod a chalonog gwahanol ranau y plwyf. Hen eglwys Penystryt ydyw un o'r eglwysi hynaf, os nad yr hynaf oil, o eglwysi Gorllewin Meirionydd. Corfforwyd gan Mr Abraham Tibbott yn 1789, ac yr oedd ar y cyntaf yn gyn.' wysedig o rai o'r ardal a ymaelodent yn hen eglwys Anibynol Llanuwchllyn, ac a deitbjent yno-pellder 0..12milltir-bo.b Sabboth cymundeb. Eglwys Penystryt oedd un o ferched hynaf hen eglwys Rhos y Fedwen, a da genym allu hysbysu fod Anibynwyr Llanuwchlyn wedi ei chynorthwyo eisoes gyda'r capel newydd mewn modd teilwng to. fam garedig hael a chyfoethog. Yn ei thro, a hi eto yn lied ieuanc, daeth eglwys Penystryt yn fam eglwys ei hunan. Ei aaetch hynaf oedd eglwys Maentwrog U9IO), o'r hon y cododd eglwys, Llan, iestiDiog, yn 1834, ac Utica yn 1843. En drwy ei gweinidog cyntaf yn siglo cryd eglwys v Brithdir (1800), Llanelltyd (1802), a Dolgelley (1808), a bu ganddi law flaenllaw yn sefydliad eglwys y Ganllwyd (1818), a Beth- ania, i estmiog, yn 1817, mam eglwysi cryfion a Iluosog y plwyf hwnw. Pan y daeth yr Hybarch Edward Davies yma ac yr ymsefydl- odd yn weinidog i'r eglwys rhifai yr aelodau 69 a gallem feddwl fod cryn lawer o dan cenhadolynddi. Q. honi hi y cododd Jeru- salem ac Ebenezer, Trawsfynydd, y gyntaf yn 1826 a'r ddiweddaf yn 1840, a Llanfachrethyn 1838.. Corphorwyd y tair olaf gan Mr Davies yr hwn mae yn eglur oedd yn gawr o ddyn | mewn deall, gwybodaeth, a gweithgarwch, yn a sautaidd, a phe cawsai fwy o gefnogaeth yn anterth ei nerth a'i weithgarwch buasai golwg wahanol ar yr achos yn y plwyf. Fel y bu llwyddodd yn rhyfeddol. Fel hyn gwelodd yr hen eglwys hon eni pob un o eglwysi Anibynol y rhan hon o Feirion oddi- gerth Rbydymain, yr hon sydd tua'r un oed. Yn ystod y can mlynedd ni lwyr ddiffoddodd y tan dwyfol ar allor Duw yn y lie; ac ar rai adegau bu yn cyneu gydag angerddoldeb. Ar un cyfnod cynhelid cyfarfodydd gweddio y gwragedd yn y rhai y tynid y nefoedd i lawr ac y teimlid argraffiadau nad ellid byth eu hanghoflo gan y rhai oeddent yn bresenol, Dyma oes euraidd yr achos yno. Yr oedd ysbryd gweddio a'r ysbryd cenhadol yn tanio yr eglwys, o dan yr amgylchiadau hyn cododd amryw i bregethu o'r hen eglwys hon, ond saif dau o honynt yn rwoh o'u bysgwyddau i fyny na'u brodyr, sef Robert Roberts (Robin Meirion), yr bwn fu farw yn ddyn ieuane heb gael amser ar y ddaear ond megis i godi gobeithion uehel yn mhawb a'i adnabu o ddy- fodol disglaer a defnyddiol iawh. Y llall oedd Williams, Cwmheisiau, wedi hyny o'r Wern. Yn a chan hen eglwys Penystryt y cyfodwyd Williams i bregethu a dichon mai anrhydedd enwocaf yr hen eglwys ydyw mai trwyddi hi y rhoddodd Daw Williams o'r Wern i Gymru, rhodd o werth anmhrisiadwy. Ganwyd ef yn 1781. Nid. oes sicrwydd eto am y He. Mag- wyd ef yn Nghwmheisiau-ganol. Argyhoedd- wyd ef yn Medd-y-coedwr o dan weinidogaeth Rhys Dafis. Derbyniwyd ef yn aelod eglwysig yn Mhenystryt pan yn 14 mlwydd oed a dechreuodd bregethu yn yr hen gapel yn"4.800 pan yn 19 mlwydd oed. Wedi treulio o hono bedairblyneddyn athrofa Glireesam ymsef- ydlodd yn y Wern yn 1807, lie, gyda'r eitrhiad o dair blynedd a dreuliodd yn Liverpool, y llafuriodd gydag arddeliad, diwydrwydd a llwyddiaut hyd ei farwolaeth yn 1840, yn 59 mlwydd oed. Yr oedd yn ddyn annghyffredin iawn, o ddeall cryf a chyflym, o weithgarwch dibaid, o gymeriad dilychwin, o dduwioldeb dwfn ac o zel genhadol ddihafal. Creodd gyf- nod newydd yn hanes y weinidogaeth Anibyn- ol yn Nghymru drwy ei waith yn troi i'r prif- ifyrdd a'r caeau i bregethu yr efengyl yn ysbryd cenhadol yr hen bregethwyr teithiol ly yn ogystal a thrwy ei waitta yn tori llwybr newydd iddo ei hun, o ran ardaull ei draddod- iad a mater ei bregethau. Dywed Caledfryn am dano—" Bu ei godiad yn foddion i roi ail fywyd yn achos yr Anibynwyr yn Ngogledd .cymru. Adfywiwyd yr hen eglwysi, a phlan- wyd eglwysi newyddion. Llafuriodd yn ngwyneb digalondid, a goddefai lawer gair bach oddiwrth amryw o'r hen frodyr, hyd nes o'r diwedd y gorchfygwyd eu rhagfarn trwy lafur di-ildio. Teimla Cymru oil ar ei ol ef. Efe" oedd prif golofn ein cymanfaoedd am flynyddau; ystyrid y cyfarfodydd drosodd wedi y liefarai ef. Yr oedd ei boblog- rwydd ef o'r iawn ryw, canys yr oedd felly yn nghyfrif y rhai mwyaf dysgedig a gwybodus o'r cynulleidfaoedd." OLOGWYNOG.