Y Dydd

HANES PLWYF .GEfcYN'N. CAN CftLYWlN. j| Penod XIX. Yny benod hon bydd i mi draethu ychvd- ig yn fanylach nag y gwnaethura eto ar rai o brif symudiadau presenol Plwyf Celynin. Ynddiweddaradeiladwyd eglwys (neu Igapel eglwys'') newydd fecoan hardd yn agos i Roslefan, gar y Bwlch, ac adgyweiriwyd hefyd yr "hen Langelynin;" ond anami, os o gwbl, y mae gwasanaeth ynddi. Yn Llwyn- gwril hefyd y mae nifer mawr o dai newydd- ion heirdd wedi en hadeilada, yn nghyda chapel i'r Wesleyaid, ac ysgoldy eang yn perthyn i'r School Board. Yn ddiweddar hefyd adgyweiriwyd capel y Methodistiaid yma oes y mae yn edrych fel nH newydd. Ceir yn ymyl y pentref yr orsaf ("Llwyn- gwril Station,") a phalas newydd hardd y Pentrebach, cartref y diweddar Ddoctor Williams o Ddolgellau. Yn y Friog nid oes llawer 0 gynydd wedi bod 'mewn' adeiladu, amgetl gwneud Ynysfriog o'r newydd, a chapel i'r Methodistiaid, &c. Yn Arttog y mae nifei mawr iawn o dai newydd- ion wedi ea cyfodi, tin o ba rai yw palasdy enfawr Ty'nycoed. Ceir yma dri o gapeiydd newyddion, un i'r Annibynwyr, un i'r Methodistiaid, ac un i'r Wesleyaid, yn nghyda thy anedd wedi ei droi yn addoldy tychan i'r Bedyddwyr. Gwelir oddiwrth hyn mai cynyddu yn gyflyin y mae adeilad- beth yn Mblwyf Celynin, a phrawf y galwad- an mai cynyddu a wna eto. Tirdriniaeth aefyd a geir ar safon uwch yma nag ybu o hryn lawer, mwy o gloddio a digaregu, grefniu, gwrteithio, a chodi mwy o gnydau yn yr un faint o le, &c. Prawf o gynydd tirdriniaeth neu amaethyddiaeth y plwyf yw fod y trigolion yn dechreu ymgystadlu mewn ymdrechfeydd aredig, ac yn derbyn gwobrau da am fenyn, anifeiliaid, &c., yn yr ar- ddangosfeydd anifeiliaid e gynelir yn Nolgellati. Ond teg ydyw sylwi nad yw tirdriniaeth y plwyf gydradd mewn cynydd i'w adeiladaeth, o'r hyn lleiaf dyna fy marn i. Ymwelwyr y plwyf hefyd a geir yn lluosogi, yn enwedig yn yr haf, i gasglu nerth ac adnewyddiad meddwl yn ei VlD- drophleoedd, enwedigol Llwyngwril, Arthog, a'r Friog, y gereu o'r haner, a mwy na hyny, o'r cwHl, ond gresyn mawrmai yma C y mae lleiaf o dai i dderbyn ymwelwyr! Mwnydd- iaeth a chwarelyddiaeth y plwyf sydd ar gynydd yn barhaus. Ceir arwyddion tra addawol yn yr "Anna Maria Mines," Gallt- yffynonrydd, a "Chyfanedd Mines." Llech- chwarelau Ty'nycoed a'r Goleuwern hefyd ydynt weitbydd o gryn faintioli, yn rboddi gwaith i ugeiniau o bob), a tbrysor nid ychydig. Saerniaeth, gofyddiaeth, &c., a geir yn lied flodeuog yma, a gall Plwyf Celynin yffiffrostio mewn amryw grefftwyr cywrain a chelfyddydgar. Cerddoriaeth yn ei gwahanol ffurfiau > ydd yn cynyddu yn gyflym, yn enwedig yn nodiant y Tonic Solffa. Gellir cyfrif Plwyf Celynin yn neillduol gerddorol, ac ynddo rai o'r lleiswyr mwynaf yn Meirion. Y mae corau y Bwlcb, Llwyngwril, Arthog, os. nid y Friog, wedi enill cryn glod ac enwogrwydd ar y Dwyfan {stage) tnewn cyngherddau, &C., o bryd i hrvd yn ddiweddar, a dongys eu hymdrech diflino gyda chaMu y dt-ttant y" fwy enwog fto. Llenyddia. ith hefyd a gmr yn cynyddu y naill flwyddyn ar ot y llall yn ein mysg, IQwy o gyfarfodydd llenyddol a chvstadleuol yn cael eu cynal, a mwy o bersonau talentog yn dechreu arfer eu dawn i areithio, bardd- oui; ac^ys^rifenu i aewyddiadcron, ke, Cyfnod gwyllt, o'i uymharu a'r amser a fu, yw y cyfnod presenol ar hanes llenyddiaeth Plwyf Celynin. Ffaith bwysig yn hanes llenyddiaeth plwyf mor fychan a hwn yw y ffaith tod ynddo o gylch ugain o bersonau a fedrant ysgrifenu ertbyglau, &c., yn lied wych i newyddiadur, h.y., pe, neu pan y ceisiant, yn nghyda chwech, os nid mwy, o lenorion lied adnabyddus, enwedigol Mri. Rees Jones, Ty'nybuartb, William Hugbea, Pelinwchaf, y ddau o Lwyngwril, Ap Einioo oBanteinion,gerFriog,Humphrey Williams, Bwlchgwyn, Ellis Roberts, Tyddynseffrey, a John H. Owen ("loan Aled"), Arthog, rhai y gwelsom ysgrifau, &c., rbagorol o'u gwaith o bryd i bryd. Addysg hefyd sydd ar gynydd yn ein plith. Gwir i ni gaol brwydrau ceiyd yn achos addysg yn Mhlwyf Celynin; ond daethom allan yn fuddugol, y mae symudiad y School Board yn gweithio yn byrwydd, a'r ysgolheigion perthynol i'r Board a'r National Schools yn anrhydedd i'w hathrawon, ac i'r plwyf. Gweinidogaeth yr efengyl a'r Ysgol Sabbathol hefyd sydd mewn sefyllfa hynod flodeuog yn Mhlwyf Cplynin, ac ami un yn troi ei wyneb i ym- ofyn am y ffordd tua Seion. Ac ystyried y marweidd-dra crefyddol sydd wedi ymdaenu dros yr eglwysi, credwyf fod Hawn cymaitii o olion gwres y "Diwygiad" yn aros yn y plwyf hwn ag un arall yn y rhan hon o Feirion. Ar yr un pryd, meddyliwyf fod y gwres nefol hwnw yn i-bedeg yn gryfach yn y 11 y canu yn awr na dim arall! Ond y symud- iad gwylltaf o'r ewbl yn y ptwyf hwn yn awr yw Temtyddiaeth Dda. Rhyfedd yr olwg ardderchog a' mawreddog sydd ar y frawdoliaeth yn ei lif.ai dirwest! Y maent yn llu banerog, ac yn dyrfa yn cadw gwyl! Yn eu plith ceir "cewri meibion Anac," fie ambell i "Goliath o Gath" o feddwon yn dwyn iau sobrwydd mor ufudd a'r hen arwvr a ddyoddefasant bwys y dydd a'r gwres yn mrwydr fawr dirwest! 1 mae nifer Temlftn Llwyngwril, y Friog, ac Arthog, yn lluosogi y naill dro ar ol y llall, ac amryw o'r rhai yr ofnodd ffyddloniaid Seion y gwelid eu claddu yn medd y meddwyn yn bwrw en coelbren yn en mysg, ac yn penderfynu yn nghymorth gras ddilyn bacbedd newydd y gweddill o'u dyddiau. Os y galwyd y bywiogrwydd a fu a'r grefydd amser yn ol yn "Ddiwygiad Crefyddol," ai ni ellir yn rhesymol alw v cynhwrf rhyfedd a llwydfi- ianns hwn yn Ddiwygiad Dirwestol? Y Nadolig diweddaf, 1875, cynaliodd Temlwyr Da Llwyngwril eu "Gwyl Flynyddol," a chawsant un o'r cyfarfodydd goreu er dech- reu y symudiad. Teg hefyd yw sylwi fod yr Eglwyswyr yn y plwyf hwn yn dra effro a llafurus, ac er nad yw eu nifer yn fawr, y mae eu sel a'u ffyddlondeb gyda'u cyfarfod- ydd gwahanol hwy yn fawr iawn, ac yn deilwng o ganmoliaetb, canys gweddus a hardd ydyw gweled pob plaid uniawngred neil gristionogol yn bur i'w daliadau a'u begwyddorion, er hod yn Hai eu nifer na pbleidiait eraill o ddaliadau dipyn yn wahanol. Y Parch. J. E. Davies, M.A., parson y plwyf, sydd ysgolhaig gwych, ac yn weithgar a llafurus anghyffredin gyda holl achosion yr eglwys yn gyffredinol. Fe! hyn, wrth i ni fwrw golwg dros ansawdd wladol a cbrefyddol Plwyf Celynin yn y cyfnod presenol, credwn y cydolyga y dar- llenydd a ni ei fod yn blwyf ag sydd ar gynydd, ac yo cynwys cryn dipyn o enwog- rwvdd mewn amryw ystyron lie bwysig j enw a Uwyddiant ei drigolion. Os wyf yn ei ddyrchafu yn rhy uchel yn ngolwg y cyfyng feddwl, co6ed y cvfryw yrymadrodd syr'd yn dywedyd mai "Cas gwr ni charo y wlad a'i mago."

CYFLAFAN YN ALLEGHANY. Cyflawnwyd un o'r gweithredoedd mwyaf ysgeler nos Fawrth diweddaf yn ninas Alleghany, ag a wnaed ynygymydogaethhon er traha Ortwein. Yr oedd dau gigydd Germanaidd ieuainc o'r enw 4. lgust Coll- man, pump ar hugain oed, a Williarn Topp-