Y Dydd

TORI piOD PRIODAS, NEU Y DINIWED YN Y FAGL. GAN CELYNIN. PENOD III. .'E bairmainysgair lIe bOt Ð\ln Ian i g!\wr beriIinio.' r I a Lewis Morris • Fon. Y mae yr Haul yntywynu yn ami ar lawer i gpiygfa gynhyrfus a fydd yn cynaeryd lie o dm-eir belydra,u. Tywynodd haul digwmwl cc¥, wyneb y byd y l af p Fehefin, 1876. Yr oedd yn fpreu rhyiedd—bpreu yr oedd y byd yn troi o chwitb, ac yn troi o dde—boreu o obaith, a boreo o amhetlon-borati yr oedd -peLWb yh gwneud pobpeth, & boren nad oedd joeb yn gwnead dim—borea o haf ar anian, a boreu o auftf ar deimladau—botea y n dadlenu y presenoi ac y n bau ydyfodolmewlr dyblyg- 4oo p dy^Bwch—borea rhyfedd, a boreu •cynhyrfu.s cyobwyn Owen Piigh, i Landrin- dod avol o gylch tair jwytbnofc-i" amgylchiad a barasai gymaint o eiarad am dano yn mysg trigpJion Bryncir- wrtli-y-mdr a phebaasai y byd ei hun wedi sefyll yn ei gylchdro am yr an ysbaid o a cosed Yr oedd ppb dimroegyp wedi dyrysu yn y lie, » #BgnHys am unwaith fel wedi ei droi y 'ta cfrwyneb allan,' a'r dddrefn fel yn gwnend osgo am fyned am daitb i ganlyn en meistr, ac yr oedd etsoea an o'r cadeiriau, trwy ddaMwtfln neu rywbeth, wedi llwyddp i wneud ganol yr heol gyferbyn a'r ty! Yr oeM #>cyfan wedi troi yodraed i gyd, a'j- <*yfain y«Mf J&'dl gyd-r-yr amser yn ffiyn'd-— yn myn'd^-y dodrefn yn myr/d— y.vbyd YB.;rnyn?d,; a'r cyfan yn mvn'd dim; yr -padda^-3:yfan iw^&ii; dyrysu,va'r eyfan yn sefyll, ep yn myn'd foreti cynhyrtns y laf o Fehefin, 18761 Anghofiasa.il' p^wb ond gwraig y tollfan, ddirwyn eu hawrleisiau y noson riaen- crol, ac nid oedd odid i un yn y lie awyddai pa amser o'r dydd oedd, os yn wir y gwydd- Y. Mtpa-ddyddo'rmis, nea fia olrflwydliyo pedd, a gorfu ar rywnn redeg i westy y Ddraig Goch i gyrchu Almanac i gael peDder* Jyriu y pwnc HID y dydd. o'r mis, a'r mis o'r tlwyddvn. Yroedd un OwenPuw wedi myned i'w fentbyg, ac heb ei ddychwelyd. Ban cedd yn ylie y flwyddyn bono! Buasai y fvtfe-weithgar ar fyth-ffyddion Gaenor Prys wrtbi drwy r np3 yn gwneuthur pethau yn berod, heb anghofio rboddi yn y ddilladgist fawr gant a mwy o bethau diangen- rhaid;hpiloV-nes7r pedttyn edrych mor dyn A- chwyddedig a phe buasai Owen Puw ei hun wedi ei wthio iddi! Yr oedd vnddi ddigon o amrywiaetb i ddechreu cadf ty, nen ynte gadw siop, yr un a fynocb, a gofalodd GSesor Prys roddi yn y ddilladgist; aruthrol bbD, botelaid o ffisig o'i gwaith ei huri, gyda dwy go^trelaid fawr o frandi digon i ddechreu x cadw tafarn, ar yr hyn bethau mawr y clodd I GaerfOFsPryg, gan amneidio mor arwyddot ar 9 Owen Puw a phe bnasai yn cloi i mewn iach'iwdwriaeth corff ac enaid yn yr un gist' Os mai becban oedd hi ei hun, yr oedd pob peth a wnelaf yn fawr y boren prysnr, a'r /boreu dyryslyd iiwn o Fehefin, 1876—-boreu :%vthgofia^wy eychwyn Owen Puw i Lan- -arindod. Pa un a ydoedd y drinlaethyr aethai ein harwr drwyddi p dan ddwylaw Gaenor Prys a'r .'fjoeddyg profiadol wedi gwaethyga ei aphwyldeb, nis gwyddbmj ond un peth a wyddod), fod ei gryd cyinalau ooor ddrwg y bo«iu bwn fel nas gallai prin ymsymad heb gynorthwy dwy flfon, a dauo ddynion cryfion yn ei haner gario i'r cerbyd a gyflogesid yn ngwesty y Ddraia: Gocb, i'w ddwyn i gyfar- fod y trea yn ngorsaf Barmouth Junction. Nid yw yn beth annbebyg nad ydoedd yn cymieryd arno ei fod yn llawer gwaeth' nag oedd, i'r dyben o gynyrchu mwy o gydym- deimlad a as y trc» -cyntaf iddo fod yn glaf. I^eithiai y cerbydwr yn mlaen mor araf a phe buasal yn teithio mewn angtadd, rhag anafo. i cyirafau dolorus y gwr mawro Fryncir-wrth- y-môr, oedd yn lled-orwedd yn y cerbyd, yn ddrych byw o iecbyd perffaith. a digon o ddillad brethyn cartref am dano i groesi yr Alpau yn nhrymder y gauaf. Mae ynsyn meddwl mor eal yr awn wrth gael gorinod o foethau! Ond er mor ofalusa gochelgar y teithiai y cerbydwr, yr oedd ei anrbydedd Owen Puw yn tuchan ac ystwyrlan yn dost beunydd, yn enwedig os y dygwyddai i'r olwyrjion daravr yn erbyn y g-ireg leiaf, yr hyn a barai i'r cerbydwr ymaflyd yn yr awenau gyddg osgo a gwyneb un a ddymun- asai allu cynal y marcb, y cerbyd a'i lwyth i delthioyn mlaen hsb gyffwrid v ddaear! Yr oeddtrigolion Bryricir-wrth-y-u 6v allan oil, ac yn parhau i edrych ar ei ol nes yr oedd ellan o'u golwg gydachymsint o edmygedd a chywreirjgarwcb a phe buasai Tywysog Oymru yn cychwyn allan am daitb o lechyd ar Gyfandir Ewrop. Treuliodd Gaenor Prys y gweddill o'r dydd, a gweddill dyddiau lawer ar ol hyc, yn cerdded o dy i dý i siarad am yr amgylchiad fel un 0 brofed- igaethau chwerwaf ei bywyd. Gwir y gwel- sai Often Puw yn cychwyn i lawer taith cyn hyn, ac yn dychwelyd hefyd, ond ni welsai ef eriped yn cychwyn i'r un daith yn wael ei iechyd wrtb ei ddwy ffen, ac yn cael ei gario mewn cerbyd am eifod yn rhy gloff i gerdded, ond y daith i Lnndrindod ar foreu y laf » Fehefin, 1876. > A betn a fyddai y diwedd? Yr oedd y dechreu vn ddrwg ddigon, a braidd nad oedd Gaenor Prys wedi myned i gerdded yn gloff ei bun wrth feddwl arngryd eymalau ei meistr cyfoethog o Fryocir-wrth-y-m6r. Ond os methodd Gaenor Prys a'r meddyg profiadol wneud lies i anhwyldeb ein harwr, ie wnaetb rhywbeth arall, a byny cyn i ddwr nac awyr Llandrindod gael cyfle i roddi cynyg arno. Cyn fod Owen Puw wedi ymryddhau o a dwy nan cyfaredd moethQu ao edmygedd trigolion Bryricir-wrtb-y-mdr, fe'i taflwyd i afael cyfaredd arall llawer cryfacb a'i gwnaeth yn ddyn iach yn y fan, gan beri iddo edrycb ddeng colynedd, o leiaf, yn ieuangach nag ydoedd! Gloewodd ei berwig, siriolodd ti lygaid, ysgainhaodd ei galon, ac ystwythodd ei gryd cymalau oil ar unwaitbJ Y gyfaredd effeitbiol bon oedd cariad-cyfaredd ac sydi wedi cynyrchu rhai o'r chwyldroadau mwyaf y I rhamantus yn meddwl a theimlad dyn yn mbob oes a gwlad. Decbreoa yn hynod yn eml, a diwedda yn bynotach yn arnlach- weithiau yn y bwtbyn dit.od, bryd arall yn y palas breninol-weithisu mewn bad ar y m6r, ac weithiau mewn cerbyd ar y tir-yn awr yn y ddinas boblog, bryd arall ar y mynydd anial-yn y pwll glo—yn y chwarel —ya yr addoldy—yn y chwareudy-yn y carchar—yn ymyl y crogbren—yn uihob man, sc sr bob adeg, baf a gauaf, oerni a gwres yn ddiwahaniaeth. Terfyna weithiau mewn llwyddiant, a phryd arall mewn eipon- iant-—weithiau fel hyn, ac weithiau fel arall, a phob flordd yu y'byd, yn groes ymgroes ac yn blith draphith o ganlyniadau llonapbrudd, tywyll a goleu-cyfaredd cariad! Mae cadwen digon cref o honi i rwymo Samson mewn petb mor feddal a deigryn tyner ar ruddiau benyw lan, a mdr digon dwfu i foddi behemoth o garwr mewn dim ond un edrych- [ iad o'i heiddo! Mae yr oil p'r gyfa^dd ^n J gynwysedig weithiau mewn llygaid t!ws uwchben gwyneb hagr, epiff IIuhididd heb yr un llygad, llais peraidd hebyddau-ymddyg- iad, ystum, neu air! Cyfaredd cariad! Nid rbyfedd, gan hyny, i beth mor gryf ddylan- Vvyadu mor effeMriol ar ein harwr diniwed o Fryncir-wrth-y-m6r, yn enwedig tra yn ei wendid o dan arteithiau ycryd cymalau. Dechreaodd y gyfare ld hynod hon ddylan- wadu ar yr hyncd Owen Puw yn y tren aret daitb i Landrindod ar y laf o Fehefin, 1876, fel y canlyn.—Wedi cymeryd ei eisteddleyn un o gerbydau yr ail ddosDuln (s-,co -nd class carriage) yn ngoraaf Barmouth Junction, -i gweled riad oedd gandd) neb yn dcilwng o'i sylw na'i ymddyddan, pletbodd Owen Puw e1 freichiau yn ngbyd, cauodd ei lygaid a syrth- iodd i gweg gyda bod y tren yn cycbwyn. Yn rhyfedd er boll faldordd y dynion, dwadwr yr olwynion, ac ergydion y cryd eymalau ni ddeffrodd nea i ryw greadur o borthor (porter) waeddi bron yn nhwll ei glust, 'Towyn! Towyn!' mor uchel a chynhyrfas a phe buasai yn ceisio deffro rhai o'r tneirw y.n hea eglwys Sant Cadvan. Pan agorodd ei lygaid, nid ychydig ei eyodod pan welai nad oedd yno gymaint ag un o'r rhai oedd yn cychwyn gydag ef o Barmouth Junction, a'i fod yn awr yn eistedd gyferbyn d dwv foneddiges ieuanc f ddihafall mewn prydferthweh. Yr oedd y ddwy yn lan odiaelhol, ac un o honynt yn angbymharol felly. Yr oeddynt newydd ddyfod i mewn i'r un cerbyd ag ef pan yr oedd yn deffrp o'i gwsg. Dim cysga bellacb. Mae Owen Paw yn eifro o wadn i goryn, ac nid allasai hyny p frandi a roddasai Gaenor Prys yn y ddilladg st ond prin ei gypgu ar 01 ca-d golwg ar y fatb brydferthwch a'r lanaf o'r ddwy foneddigea ieuanc a gyd-deithient 4g ef oorsaf enweg Tpwyn. Yr oedd ei gwallt melynwawr cvrliog, ei fbaleen llyfn a theg, ei fchrwyn main a eyth, ei gwefusau. porpboraiddj a'i llygaid gleision naeddalwawr ag oeddynt yp cynwys y fath ystor or gyfar- 11 edd a ddeagrinwyd, yo pi wirioni yn lan, ac yn peri i'r synedig Owen Puw feddwl am unwaitli ei fod yn cael yr anrhydedd o edrych ar yr boll degwch menywaidd wedi ymgorffori mewmin parsow, ao yn ei yroyl yn yr untteni Ni tbeimloddyn debyg ynmhresenoldeb yr un ddynes ar y ddaear. Edooygai y ddwy, ond carai un. Edrychodd allan trwy ffenestr y tren i geisio ei cbael o'i feddwl, oniyrpedd yno wed'yr! Cauodd ei lygaid, ond yr oedd ei delw yn ei lygaid bytb, yn is, yn ei galon! Yr oedd yii gynhwrf ofnadwy yn ei feddwl- cynhwrf cyfaredd cariad! Erioed ni charehar. odd Wellington a Nelson garcharorion rhyfel yn fwy diogel a di-imddiffyn, nae y carchar- odd swynion y foneddigea ieuanc bon galoa a serchiadau ein harwr diniwed a Fryncir- wrth-y-m6r ar y laf o Fehefin, 1876. Yr oedd Owen Puw yn noli wr heb ei fath, a llwyddodd unwaith i nofio allan o lyti tro drfn y syrthiasai iddo, yn yr hwn y boddodd pawb a fnasai mor amffodus a chwympo iddo ond efe. Ond yn ei fyw y gallasai nofio o lyn tro cyfaredd cariad. Chwyrnellid ef o amgylcb fel plyfyn, nes yr oedd yn troi, yn troi, ac yn troi ohyd. Ceisiodd am y Ihn trwy ymresymu ag ef ei hun ei bod ynrhy ieuanc iddo ef, ond mae'ntroi. Dichon ei fod yn rhy wledig ganddi, trodd yn gynt. Betb 08 oedd eisoes wedi ihpddi ei haddewid i arall, waeth pa on, y mae yn troi, troi, troi, ac yn troi o byd. Beth 03 oeddeisoes yn wraig briod. Safodd y llyn trot na, dyna hi yn gwenu arno, o'r hyn lleiaf, yliodd ef, ac aeth y cyfan i drpi ar uD^aith— y tren, y teithwyr, y ddaear, yr awyr, ygalpn a'r serch, nes y oiae y llyn yn fef*v drwyddp, ac yn chwyldroi ein harwr gfda'r fatb wyllt- I ineb nes yr oedd mor bendronllyd a dya